Nýja öldin - 08.12.1898, Qupperneq 1

II, 10.
II, 10.
Reykjavík, Fiiutudag 8. Desember 1898.
Til minnis.
Bæjarstjórnar-fundir 1. og 3. Fmtd. í
mán., kl. 5 síðd.
Fátækranefndar-fundir 2. og 4. Fmtd. í
mán. kl. 5 síðd.
Forngripasafnið Mkd. og Ld. kl. 11—12
árd.
Holdsveikra-spítalinn. Heimsóknartími
til sjúklinga dagl. kl. 2—3l/2.
Landsbankinn kl. 11 árd. til 2 síðd. —
Bankastjórnin viðstödd kl. 12—1 síðd.
Landsbókasafnið. Lestrarsalur opinn
dagl. 12—2; á Mánud., Mvkd. og Ld.
til kl. 3 síðd., og þá útlán.
Náttúrugripasafnið (Grlasgow) op. kl.
2—3 á Sunnudögum.
Rej’kjavíkur-spítali. Okeypis lækning-
ar Þriðjud. og Föstud. kl. II—1.
Söfnunarsjóðurinn (í barnaskól.) op. kl.
5—6 síðd. 1. Mánd. í hv. mán.
Tannlækningar ókeypis 1. og 3. Mánud.
í hv. mán. kl. 11—1., Hafnarstr. 16
(V. Bernhöft).
Des.
7. Mi. Sólargangur kl. 9.38’—2.5’
8. Fi. Maríumessa
9. Fö.
10. L. 8. v. vetrar byrjar.
11. S. 3 Sd. í Jólaföstu.
ORÐIÐ „GEA
í íslendingaliók Ara Þorgils-
sonar.
í útgáfu Jóns Sigurðssonar, bls.
36610 standa þessi orð: Viþ hann
es keNd gea sv es þar es kolloþ
siþan cols gea sem hrtyi fuNdusc.
Svo er að sjá sem síðari útgefendur
íslendingabókar hafi eigi kannast
við að þessi orðmynd væri upp-
hafleg og rétt, því að þeir hafa
allir breytt henni. í Möbius’s út-
gáfu, Lpz. 1869, 516 er þetta orð
ritað geá; i útgáfu Finns Jónsson-
ar, Kmh. 1887,bls. 68—9 er þaðritað
geO; í útgáfu Wolfgang tíolther’s,
Halle a. S. 1892, bls. 71 gep. —
Orðmyndin gea var veikbygð og
hafði í öðrum föllum eintölu mynd-
ina gco; í flt. nf. og þlf. ætti
hún að vera geor (sbr. kona,, flt.
konor). Svo sem nafnháttarmynd-
irnar sea, tea breyttust í si-a, ti-a
og siðar í sjá, tjá, svo breyttist
gea í gi-a, gjá. A sama hátt sem
gea hneigðust orðin ásea, f'orsea,
tilsea, umsea, viðrsea. og breyttust
í ásjá, forsjá, tilsjá, umsjá, viðr-
sjá. Saina veikbygða myndin
kemur fram í orðunum forsjálauss,
forsjámaðr (fyrir forseolauss, forseo-
rnaðr) og mörgum öðrum orðum.
Jón Porkelsson.
Yesturfarinn.
Eftir
Hjalmar Hjorth Boyesen.
—o—
[Framh,]
Svona leið veturinn. Og það
tók að líða að þeim degi, þá er
ákveðið var að hann skyldi yfir-
heyra. Þótt honum væri þungt í
skapi, þá hugsaði hann þó með
sigurglaðri von til þessa dags.
Hann hafði hagnýtt vetrartímann
til að læra ensku, og hafði nú
samið skjal á því máli, sem hann
ætlaðist til að yrði lesið upp fyrir
kviðdómnum. Honum fanst að
kæruatriði þessa skjals vera ómót-
mælanleg og hugsunarþráður þess
óhrekjandi. Hann var enda dálít-
ið íbygginn yfxr því, hvað sumar
setningarnar væru mælskulegar,
og bjóst hann við að þær mundu
reynast furðu áhrifamiklar. Hann
var enn fremur sannfærður um,
að sumt öfugt og ranglátt fyrir-
komulag, sem hann benti á í skjal-
inu, væri þess eðlis, að ekki þyrfti
nema að gera það heyrum kunn-
ugt, til þess að óðara yrði bót á
því ráðin; og honum kom varla
til hugar, að það væri hann, en
ekki dauði maðurinn, sem hór
ætti til sakar að svara.
Konsúllinn hafði fengið ágætan
málflutningsmann til að verja hann,
og hafði jafnvel boðizt til, að borga
frá sjálfum sér nokkuð af kostn-
aðinum. Þeim hafði komið sam-
an um, konsúlnum og málflutn-
ingsmanninum, að bera það fram
til varnar Andrési, að hann væri
geðveikur eða vitskertur. Peir fóru
því að finna Andrés, þar sem hann
sat í varðhaldinu, bæði til að
spyrja harm um sitthvað, og svo
til að leggja honum fyrir, hversu
liann skyldi fara með sínu ráði.
Þeir komu í stofu hjá fanga-
verði, og var Andrés sóttur fram
í fxrngaklefann og færður inn til
þeirra, og stóð fangavörður yfir
þeim fram við dyrnar meðan þeir
töluðu við fangann.
„Mikið hafið þér breyzt á þess-
um mánuðum, Andrés minn, og
það ekki til batnaðar", sagði kon-
súllinn, er hafði fyrst kynt honum
máiflutningsmanninn, herra Run-
yon. „Þér ættuð að sofa meira
og hugsa minna. Yér skulum,
vona óg, fá yður sýknaðan, svo að
þér þurfið ekkert að óttast".
„Það er enginn ótti í mér, herra
konsúll", svaraði Andrés einarð-
ega.
„En þér verðið að faranákvæm-
lega eftir því sem vér leggjum
yður íyrir“, mælti nú málílutnings-
maðurinn; „annars getið þór ónýtt
alt fyrir okkur. Þór vitið að þér
eigið líf yðar undir úrslitum máls-
ins“.
„Og hver eru fyrirmæli yðar?“
„í fyrsta lagi hefir okkur kom-
ið saman um, að það só heppileg-
ast að byggja vörnina á því, að
þér sóuð ekki með öllum mjalla."
„Ekki með öllum mjalla?"
„Já, ekki með öllum mjalla."
„Er yður alvara að segja, að ég
sé ekki með öllum mjalla — ég
sé vitlaus?"
Andrés gekk fram að málflutn-
ingsmanninum, er hann sagði þetta,
og reiddi upp hendina, eins og
hann ætlaði að bera af sér högg,
og hopaði aftur að veggnum.
Fangavörðurinn hljóp til og þreif
í öxlina á honum og ætlaði að
draga hann til dyra.
„Nú, nú, Andrés minn góður“,
sagði konsúllinn; „þér verðið að
stilla skapsmunina, annars verður
okkur alt ónýtt.“
Málflutningsmaðurinn settist aft-
ur við borðið við hlið konsúlsins,
en þó var honum ekki alveg rótt.
„Það er eins og ég sagði yður",
mælti hann, og velti blýantinum
milli fingra sér. „Hér er ekkium
það að spyrja, hvort konsúllinn
eða ég álítum yður vitskertan.
Okkar á milli sagt álítum við það
hvorugur; en okkur ríður á því
að koma kviðdómendunum til að
trúa því, að þér séuð vitskertur."
Konsúllinn gaf gætur að fang-
anum, og sá að nú þyngdi honum
brúnin.
„Þér skiljið það, Andrés minn,“
mælti hann í sínnm ljúfmannlega,
viðfelda rómi, „að hér er lögun-
um svo háttað, að maður verður
stundum að leita undarlegra bragða;
og ég segi yður það alsatt, að
eini vegurinn til að frelsa líf yðar
og forða yður við gálganum, er,
að bera það fyrir sig, að þér séuð
ekki með öllum mjalla — en það
getur lika bjargað yður.“
„Só það róttvíst, að égláti líflð, þá
látið mig deyja“, svaraði Andrés
rólega; „en ekki vil ég ijúga mér
tii lífs.“
Málflutningsmaðurinn sat enn
sem fyrri og var að velta blýant-
inum milli fingra sér, en nú laut
hann yfir að konsúlnum og hvísl-
aði einhverju að honum. Kon-
súllinn kinkaði kolli og mælti svo
upphátt:
„Jæja, Andrés minn. Við höf-
um viljað gera fyrir yður alt, sem
við getum. En ef þér viljið endi-
lega standa uppi einmana og vina-
laus og hætta lífi yðar, þá eruð
þór auðvitað sjálfráður því.“
Konsúllinn og málflutningsmað-
ur stóðu nú upp og bjuggust til
brottferðar.
„Bíðið þér augnablik, herra kon-
súll“, sagði Andrés þá við hann;
„hór hefi ég skrifað varnarskjal í
máli mínu sjálfur, og þætti mór
vænt um ef þór og herra málflutn-
ingsmaðurinn vilduð lesa það. fá
sjáið þið, hvernig óg vil láta verja
mál mitt.“
Hann lagði núheilmikinn skjala-
böggul á borðið, og flýttu hinir
sér að skoða skjölin. Málflutnings-
maðurinn leit yfir öxl konsúlsins
á fyrstu síðuna og las dálítinn
kafla, en snéri sér svo skyndilega
við og rak upp skeilihlátur. Kon-
súllinn gat heldur ekki að sér gert
að brosa að málinu á þessu skjali,
því að það var satt að segja hálf-
skrítið með köflum. En alt um
það var talsvert látlaust mælsku-
afl og ákafleg alvara í skjalinu;
jafnframt bar stýllinn vott um
gersamlega vanþekking á öllum
lögfræðihugmyndum. Áhrifin, sem
þetta alt hafði á konsúlinn, vóru
því þau, að það vakti í einu bæði
aðdáun hans og meðaumkun.
„En Andrés minn góður“, mælti
hann; „þaðtjáirmeð engu móti að
leggja þetta skjal fram í réttinum,"
„Jú, svei mér þá!“ mælti nú
herra Runyon í kátínu; ,.jú, það
tjáir vel.“ Og svo vafði liann
saman skjölunum og stakk þeim í
vasa sinn. „Með þessu varnar-
skjali, sem ég nú hefi í höndum,
skal ég sanna það alveg ómót-
mæla-nlega, að skjólstæðingur minn
sé ekki með öllum mjalla. Ég
skal sannfæra bæði dómara og
kviðmenn um það, og býðst til
að veðja tíu á móti einum, að
mér tekst það, ef nokkur þorir að
veðja á móti mér!“
Og að svo mæltu tók málflutn-
ingsmaðurinn undir hönd konsúls-
ins og leiddi hann með sér út úr
stofunni, svo að Norðmaðurinn
varð þar einn eftir ásamt fanga-
verðinum.
YII. Kap.
[Yarnarskjalíð góða. Ahrif þess á kvið-
dóminn. Sýkmidómur. Tíu dög-
um síðar. Konan og barnið.
Andrés sjúkur. „Þetta er
ekki maðuriun minn!“
Undarlcgt bana-
mein. Endirj.
Loks rann upp dagurinn, er
Andrés skyldi yfirheyrður. Mál-
ílutningsmaður hans las upp í rétt-
inum kæruskjal hans gegn mann-
félaginu, sem hann hafði stýlað
gegn hr. Melville. Málflutnings-
mennirnir, sem við vóru, gerðu sér
mjög dátt að því, og kviðdómend-
urnir vóru auðsjáanlega alveg hissa.
Orðatiltækin vóru einatt ákaflega
skringileg, og einkum var það
mjög hlálegt, hvernig hann hafði
stundum ílaskað á röngu orðavali
í enskunni, enda urðu skellihlátr-
ar í salnum meðan á upplestrin-
um stóð. Dómarinn reyndi að
vísu að halda reglu á, eftir því
sem honum var framast auðið;
en hann gat ekki sjálfur varizt að
láta sór stökkva bros endur og
sinnum. T. d. þegar inn ákærði
maður viðhafði orð, sem merkir
„skegg“ í staðinn orðs, er tákna
átti „brodd"; eða þegar hann sagði
að bankarinn hefði verið „rekinn
í gegn“ af siðferðis-spilling, í stað-