Helgarpósturinn - 24.04.1980, Qupperneq 3

3
ho/rprpógfr Irinn Föstudagur 25. april 1980
„Sjálfsagt að nota
þessa klefa til
einangrunarvistar’'
— segir dómsmálaráðuneytið en engar
ákveðnar reglur gilda um það
hvenær loka eigi fanga inni í
einangrunarklefa fyrir agabrot
t framhaldi af viðtalinu við Jóhann Sævar hafði Heigarpósturinn
samband við nokkra aðila sem málið snertir. Þorsteinn Jónsson,
fulltrúi I dómamálaráðuneytinu var spurður um ásakanir Jóhanns i
hans garð, i sambandi við dagbókina. Hann sagði að um misskilning
Jóhanns væri að ræða — hann hefði aldrei séð dagbók hans. Hafsteinn
Steindórsson fangavörður sem sagður var sitja inni með vitneskju um
málið og þetta var borið undir, færðist undan að tjá réttmæti þessara
ásökunar. Sömuleiöis sagðist Þorsteinn aldrei hafa tekiö neina ákvörð-
un hvorki fyrr né slöar, um að fangi yrði settur i einangrun. Hann
kvaðst muna óljóst eftir þessu jarðarfararfrli, en ekki nógu vel til að tjá
sig um það 1 fljótu bragöi.
Jón Thors, deildarstjóri i dómsmálaráðuneytinu sagði það augljóst
að réttindi fanga væru ekki mikil. Þeir væru nú einu sinni lokaöir inni,
og þeirra samskipti við aöila utan fangelsins færu fram I gegnum
fangelsisyfirvöld, ef undan eru skilin samskipti viö dómsmálaráðu-
neytiö. Sömuleiðis kvað hann fangaveröi hafa heimild til að leita i
hirslum fanga. En Jón benti á að fangar gætu kært til dómsmálaráðu-
neytisins, ef þeir teldu sig misrétti beittir.
Þorsteinn Jónsson sagði reglurnar agabrot fanga litlar og fátækleg-
ar. Hann sagði þó ákvæði I hegningarlögunum þar sem kveðiö væri á
um refsingar sem beita mætti þegar fangar fremdu agabrot. I fyrsta
lagi væri um að ræða sviptingu Ivilnana (t.d. tóbak, og bækur) I öðru
lagi sviptingu vinnulauna, og i þriðja lagi einangrun, allt að 90 dögum.
Það sagði hann lang-algengustu refsinguna.
Helgi Gunnarsson, fangelsisstjóri á Litla Hrauni, tók I sama streng,
og sagöi reyndar að slðastnefnda refsingin væri sú eina sem beitt væri.
„Eitthvað verður að gera til að halda uppi aga”, sagöi hann, ,,Og ekki
förum við að flengja menn”. Hann sagðist ekki vilja mæla sellunum
bót, en benti á að heilbrigðisnefnd Eyrarbakka hefði skoðað þær fyrir
skömmu og taliö I lagi.
Ólafur Ólafsson landlæknir, sem jafnframt á sæti I fullnustunefnd,
sagðist hafa rætt við fangelsislækni um að ástand sellanna væri ekki
nógu gott. „Viö höfum skrifaö bréf”, sagði hann, „og íyst þvl sem við
töldum að fara mætti betur”. Ólafur sagöi augljóst að ástand þessara
mála væri ekki nógu gott, en taldi sig ekki geta farið aö ræða „einstaka
klefa” eins og hann oröaði það.
Jón Thors sagði, að á meöan ekki væri annaö til, væri „sjálfsagt að
nota þessa klefa til einangrunarvistar. Þeir eru ekki góðir, og æskilegt
aö hafa eitthvað annað. Nú er verið að byggja nýja álmu viö Litla
Hraun, og þar veröa einangrunarklefar. Meö tilkomu hennar veröur
þetta fært I betra horf”.
Ólafur Ólafsson benti hins vegar á að þrjú árværúsiðan bygging nýju
álmunnar hófst, og sagði að þegar kæmi til þess að úthluta fjármunum
þjóðarinnar væru fangar ekki fyrstu mennirnir sem ráöamönnum
kæmilhug. „Þetta tekur alltaf sinn tíma” sagðihann.
Helgi Gunnarsson, fangelsisstjóri sagði ekki neinar ákveönar relgur
til um þaö hvenær loka ætti fanga inni fyrir agabrot. „Þetta er að sjálf-
sögðu teygjanlegt”, sagði hann, „enda er ekki hægt að setja svo
nákvæmar reglur um t.d. óhlýöni við fangavörö aö aldrei fari milli
mála hvort um brot hefur verið að ræða eða ekki. Eg tel, að viö séum
alls ekki strangir, þvert á móti. Við lokum fanga inni hafi þeir smyglað
inn pillum sem þvl miöur er litið að gera viö þegar fangelsið er svona
opið, og ef um grófa óhlýðni er að ræða”.
Helgi sagði yfirfangavörö og varöstjóra hafa vald til að setja menn I
innilokun, en þeir gefa honum siðan skýrslu. Allar kvartanir fanga
kæmu til hans. Fangavörðum hefur ekki veriö vísaö úr starfi, um lengri
eða skemmri tima, eftir viöskipti við fanga.
Að lokum má geta þess að rafmagnskylfurnar sem fanginn minntist
á ibréfi slnu eru ekki heilaspuni. Helgi staðfesti að þær væru til og not-
aðar. „Þær gefa állka stuð og rafmagnsgirðingar sem margir kannast
við. Þessi tæki eru viðtekin venja I fangelsum á öllum Norðurlöndun-
um, enda mikið betra aö nota þetta heldur en að berja menn I hausinn”,
sagði hann.
190 daga gæsluvaröhald. „Ég hef
aldrei skilið það. Málið var upp-
lýst og öllskjöl tilbúin og ég búinn
að fá ddm. Samt var ég úrskurð-
aður i gæsluvarðhald”.
Eftir að hafa afplánað einn
mánuð af siöari gæsluvarðhalds-
úrskuröinum, var Jóhan'n fluttur
á Litla-Hraun. „Munurinn á þess-
um stöðum er mikill, og ekki hægt
að bera þá saman. t Síöumúlan-
um ertu alveg einn, þú mátt ekki
tala við neinn og ert lokaður inni
allan sólarhringinn. A Litla-
Hrauní ertu bara lokaður inni i
klefa frá því kl. 20 mínútur i 12
til 8 á morgnana. En þú ert fangi
þar lika og losnar aldrei við þá til-
finningu.
Égvarífangelsil 3ár og þau ár
hafa verið afskaplega erfið.
Langtimamaður, eins og þeir
fangar sem fá Ianga dóma eru
kallaöir, verða að hugsa allt öðru-
visi en þeir sem kannski fá þrjá
mánuöi, eða eitthvað slikt. Það er
bara biötimi. Við hinir verðum aö
sætta okkurvið aðlifa lifinu innan
veggja fangelsins.
Martröð
„Litla-Hraun er blandaður
staður. Þarna eru heilbrigðir
menn, og sviptimenn saman.
Sviptimenn köllum viö þá sem
sviptir hafa veriö sjálfræði. Þeir
eru ekkert annað en geðveikir af-
brotamenn sem eiga eftir aö vera
lokaðir inni alla sina ævi, og ég
þarf ekki að lýsa þvi hversu
„ljótt” það er af yfirvöldum að
setja svona saman.heilbrigða og
sjúka. Það er veriö aö refsa sjúk-
um mönnum fyrir að vera sjúkir
og það gefur auga leið aö það er
tvennt óltkt fyrir venjulegan
mann að vera lokaður inni, og að
vera lokaöur inni með geðveikum
mönnum.
Þessir sviptimenn taka mikið
af athygli manns, og ungir og
óharönaöir menn sem koma
þarna oft standa i miklu andlegu
striði til að byrja með. Það þarf
að umgangast sviptimenn á sér-
stakanhátt. Sem dæmi um hvaða
áhrif þetta hefur má nefna að I
martröðum sem ég fékk fyrst
eftir að ég kom á Hrauniö voru
sviptimenn I aðalhlutverki.
Martraðir eru nokkuö sem hver
og einn einasti fangi gengur I
gegnum i' fyrstu.”
Jóhann segir að þó andlega llð-
anin sé ekki góö á Litla-Hrauni, sé
vel hlúð að þeirri llkamlegu.
„Hinsvegar er vinnutilhögun
slæm og gerir flesta að eirðar-
lausum letingjum. Menn verða aö
vinna 4 tima á dag og launin eru
hálf verkamannalaun. Einn
fimmti hluti fanga vinnur I akk-
orði við að steypa hellur — þar
eru skástu launin. Hinir eru í alls-
kynsdútli, svosem aðsópa, skúra
og svo að hnýta spyröubönd. Ég
var oftast I hnýtingum. Það er
fáránlegavinna.Maðurverður aö
klára eitt búnt á dag, annars þýö-
ir það vanalega innilokun. Með
því að hamast er hægt að ljúka
búntinu á 3 timum. Mórallinn er
slæmur, — mönnum leiðist of-
boðslega. Vinnuverkstjórinn
virðist þvi miöur llta á Hrauniö
sem fyrirtæki sem þurfiað standa
undir sér, en sem betrunarhús.
Selluvist
Þegar fangar koma á Litla-
Hraun fá þeir i hendur reglur sem
þeim ber aö fylgja. Þar er m.a.
fyrirskipuö hlýöni viö fangaverði
og kveðið á um vinnuskyldu. t
fangelsi liöa dagarnir I tilbreyt-
ingarleysi. Klefinn er opnaður
klukkan átta og þá er morgun-
kaffi. Klukkan niu er farið út aö
vinna, og unnið til klukkan ellefu.
Þá er tveggja tima matarhlé. Sið-
an er unniö frá eitt til þrjú. Um
kvöldiðersvoaftur útivistartimi,
milliklukkansjöog átta á vetrum
og sjö og hálf-níu á sumrin.
„Margir fanganna fara ekki mik-
ið út. Þeir eiga viö allskonar
vandamál að striða og vilja held-
ur liggja inná klefa. Ef þú segist
vera veikur, þá ertu lokaður inni i
tvo daga, burtséö frá þvi hvort þú
ert veikur eða ekki. Þaö er föst
regla. Ef þú segir aftur á móti að
þú ætlir ekki að vinna þá ertu lok-
aöur inni miklu lengur. Ég kynnt-
ist þvi sjálfur.
Égvannþá við skúringar á hæl-
inu og skúraði á nóttunni. Ég var
oröinn talsvert leiður á þvi og baö
fangavörðinn um að fá að hætta
og fara I eitthvað annað, og hann
sagðist myndu athuga það. Dálít-
ið seinna bað ég aftur um það
sama og var þá sagt að
ég yrði aö halda áfram. Ég neit-
aði og sagðist ekki ætla að halda
áfram við þetta. Það kostaöi mig
sextán daga.
Það er misjafnt hvað menn fá
mikið straff eftir agabrot. Það
getur farið eftir fanganum og
fangaverðinum. Ef fanginn er
engill, þ.e. prúður eða sleikjuleg-
ur, þá eru þeir kannski vægari.
Ég veit annars ekki eftir hverju
þeir fara. Það er mjög mikið um
innilokanir hjá langtimamönn-
um, sérstaklega fyrst. Ég t.d. var
búinnaövera iþrjá mánuðiþegar
égreyndiað strjúka. Ég komst nú
aldrei út fyrir girðinguna. En ég
var settur i fimmtán daga á sellu,
þrjár vikurá skáp og hálfan mán-
uð á klefa fyrir bragðið.
Sella er það sem allir óttast.
Þær eru fjórar, einskonar dýfliss-
ur. Ljósglæta logar allan sólar-
hringinn, ekkert klósett, heldur
vatnsfata, steinrúm og steinborð
og léleg loftræsting, og meðan þú
ert þar færðu ekki að fara I baö,
og ekki reykja. Lesefni og skrif-
færi bönnuö, nema þá biblian,
sem hægt er að fá, og 3-4
sigarettur á dag. Mönnum er ekki
sagt hvað þeir eigi að vera þarna
lengi, ef þeir brotna sleppa þeir
fyrr. Eins ogég sagöi lenda flestir
langdómamenn á sellu, sumir oft,
og þá fyrir stroktilraunir eða ein-
hverskonar læti.
Skápvist
Þegar ég losnaöi af sellu og var
settur á skáp var næstum eins og
ég væri frjáls. Þó er skápur ekk-
ert nema mjög þröngur og litill
klefisem notaður er fyrir refsing-
ar. Þar var ég I þrjár vikur. I
skáp er steinrúm eins og i sellu og
þaðersvolítið aðég varðaðsofa i
keng. Skáparnir eru þrír og þeir
eru á þeim gangi sem mestur um-
gangur er. Það má ekki lesa á
skáp, en það má reykja. Þegar
maður er svo lokaöur aftur i klef-
anum rýmkar þetta allt, — þá má
maður lesa, reykja og svo fram-
vegis.
Það eru engar reglur til, svo ég
viti, yfir þaö sem mönnum er
refsaö fyrir þarna. Ég varö vitni
að þvi einusinni aö maður á miðj-
um aldri sem verið hefur á
Hrauninu af og til i niu ár, og er
mikill skaphitamaður, var æstur
upp af yfirfangaverðinum og síð-
an settur á sellu fyrir að rifa
kjaft. Þessi fangavöröur er sér-
lega illa liðinn og viö höfum oft
kvartað undan honum. En það er
ekkert gert. Við fáum að kvarta
eins og við viljum, en ekkert er
nokkurntlma gert.
Segja má að fangelsiö sé litið
þjóðfélag. Og þar myndast mjög
sérstæöur mórall. Það er enginn
öruggur með neinn. Þarna á eng-
inn félaga sem hann getur treyst
fullkomlega. Slikt kemur aldrei
til I fangelsi. En þótt afbrot
mannaséumisjöfn, og þeir sjálfir
lika, þá er viss heildarandi innan
veggjanna. Sumir hlutir eru réttir
i augum fangans á meöan þeir
eru ekki réttir utan fangelsisins.
Dæmi um þetta er dóp. Flestir
fangarlita mjög frjálslegum aug-
um á dóp, og annað slikt, sem
smyglað er inn. Fyrir fangann er
það ekkert annað en frelsi um
stundarsakir aö taka dóp. Þetta
ættu allir að skilja sem um hverja
helgi þurfa að létta á sinu daglega
streði.
Ég passaði mig alltaf á þvi að
vera nokkuö hlutlaus innan
fangasamfélagsins. Þarna mynd-
ast klikur, kannski svona þrjár-
fjórar, og flestir tilheyra ákveð-
inni klilcu. Klikurnar eru mis-
munandi og viö köllum klikur
þeirra sem hafa væga dóma, góð
ar klikur. Þær virða allar reglur
og eru ekki með dóp.
í>9.
ORLOFSHÚS V.R.
DVALARLEYFI
Frá og með 26. apríl næst komandi, verða
afgreidd dvalarleyfi í orlofshúsum Verzlunar
mannafélags Reykjavíkur, sem eru á eftirtöld
um stöðum:
• 2 hús að Ölvusborgum f Hveragerði
• 7 " að Húsafelli í Borgarfirði
• 1 •• að Svignaskarði í Borgarfirði
• 4 " að lllugastöðum f Fnjóskadal og
• 1 •• í Vatnsfirði, Barðaströnd
Þeir sem ekki hafa dvalið sl. 5 ár í orlofs-
húsunum á tímabilinu frá 2. maí til 15.
september, sitja fyrir dvalarleyfum til
10. maí n.k. Leiga verður kr. 25.000.- á
viku og greiðist við úthlutun.
Byrjað verður að afgreiða dvalarleyfi
á skrifstofu V.R., að Hagamel 4, laug-
ardag 26. aprfl frá kl. 15.00 —19.00.
Úthlutað verður eftir þeirri röð, sem umsóknir
berast. Ekki verður tekið á móti umsóknum
bréfíega eða sfmleiðis.
SÉRSTÖK ATHYGLI ER VAKIN Á ÞVÍ
AÐ DVALARLEYFl VERÐA AFGREIDD
FRA KL 15.00-19.00 NK. LAUGARDAG
Vers/unarmannafé/ag Reykjavíkur