Helgarpósturinn - 15.05.1985, Blaðsíða 9

persónu. Það gildir það sama um
AIDS og aðra kynsjúkdóma. Menn
geta betur metið hversu kunnugur
aðili er líklegur til að bera smit, en
ókunnugur."
Hvaö er AIDS?
„Það er erfitt að lýsa þessum
sjúkdómi í stórum dráttum, það á
sér stað skemmd í ónæmiskerfi
líkamans. Ákveðin tegund hvítra
blóðkorna, svokallaðar T4 hjálp-
arfrumur, skemmast þannig að
þær gegna ekki sínu hlutverki.
Við það verða menn næmir fyrir
alls konar sýkingum. Oft leggjast á
þá sjaldgæfar sýkingar, svo sem
sveppasýkingar og fleiri. Sú mynd
sem sjúkdómurinn tekur á sig, fer
því að mörgu leyti eftir því
hvaða sýkingu menn verða fyrir,
sem þeir hafa ekki mótstöðu
gegn.“
Svo við víkjum að viðmæl-
anda Helgarpóstsins í þessu
blaði, sem er annar þeirra að-
ila sem myndað hafa mótefni
gegn AIDS. Hann er ósáttur við
þá yfirlýsingu sem fram kom í
tiltekinni frétt í Morgunblað-
inu, þar sem tekið var fram að
hann væri kynhverfur. Eru
þessi ummæli komin frá emb-
ætti landlæknis?
„Nei, þetta hefur Morgunblaðið
eftir öðrum heimildum. Land-
læknir, Guðjón Magnússon, neit-
aði alfarið að gefa umsögn um
þetta. Hann óskaði jafnframt eftir
því að þeir birtu þetta ekki, þótt
þeir teldu sig hafa upplýsingar um
að maðurinn væri kynhverfur. Ég
veit að landlæknir var mjög
óánægður þegar það var gert.
Ég veit ekki hvort viðkomandi
hefur sett sig beint í samband við
landlækni, en það getur hann
vissulega gert. Hann getur einnig
farið fram á að landlæknir kanni
sérstaklega hvernig upplýsingar af
þessu tagi bárust til blaðsins. Þetta
hefur verið rannsakað af okkar
hálfu, en ekki samkvæmt beiðni
mannsins. Við höfum hins vegar
ekki getað rakið þetta til trúnaðar-
brots heilbrigðisstarfsmanna,
enda væri það brot á skyldum
þeirra að gefa slíkar upplýsingar
þótt þær ættu við rök að styðjast."
Hann minnist m.a. á hugsan-
lega lausmælgi í heilbrigðis-
kerfinu. Að nafn hans kynni að
hafa lekið út?
„Ekki frá heilbrigðisyfirvöldum.
Mér er til dæmis ekki kunnugt um
nafn þessa manns, hvorgs þessara
manna. En þó að heilbrigðisstarfs-
menn taki sína þagnarskyldu al-
varlega, getur ýmislegt borist út.
Þetta er lítið þjóðfélag. Sjúklingar
á heilbrigðisstofnunum eru t.d.
ekki einangraðir hver frá öðrum.
Upplýsingar um þá geta því borist
eftir ýmsum leiðum.1'
Viðmælandi HP bendir líka á
hversu alvarlegt það sé að það
skuli ekki hafa verið upplýst
fyrr að fleiri en kynhverfir
væru í smithættu?
„Samkvæmt mínum upplýs-
ingum var það ekki fyrr en á ráð-
stefnunni sem haldin var sl. vetur,
að það var alveg ljóst að AIDS
væri ekki bundið við kynhverfa.
Ég hef þó ekki ástæðu til að ætla
að það hafi verið sett fram til að
villa um fyrir einum né neinum,
þótt síðar hafi komið fram að sjúk-
dómurinn er ekki bundinn við
kynhverfa. Hins vegar undirstrik-
ar þetta m.a. að það verður að
hafa fyrirvara á því sem viðrað er
í blöðum, á meðan verið er að
rannsaka tiltekinn sjúkdóm."
Aö lokum. Er hugsanlegt að
læknum hafi orðið á mistök
þegar mótefni AIDS-veiru var
greint í blóösýni umrædds
manns?
„Samkvæmt upplýsingum sér-
fræðinga leiddu endurtekin próf í
ljós að blóðsýni voru jákvæð. En
ég get ekki fullyrt hvort að þetta
er raunverulegt mótefni gegn
AIDS eða falskt jákvætt próf. Ein-
faldlega vegna þess að menn vita
ekki betur og hafa ekki möguleika
á að vita betur. í þessu atriði er
engin endanleg sönnun nema við-
komandi veikist, sem óskandi er
að gerist ekki."
Skýrsla „AIDS-sjúklings77 til Helgarpóstsins:
„Í6 ER EKKIKYNHVERFUR"
I. Inngangur
Vegna þess moldvidris sem
áábyrgir aöiljar hafa þyrlad upp
undanfarid, sé ég mig knúinn til
aö gera grein fyrir máli mínu á al-
mennum vettvangi — en slíkt er
mér þvert um geö og naudvörn
ein.
Og með því að ég nú þegar er
orðinn þjóðsagnapersóna í lif-
anda lífi, vil ég meðan enn er ofan
moldu, rétta sagnfrœðilega hrygg-
skekkju þeirra œvintýra er nú
ganga fjöllum hœrra.
Fyrst mun ég telja upp lykilhug-
tök og lög sem ber að hafa í huga
við lestur þessarar greinar. Síðan
verða helstu þœttir málsins reifað-
ir. Að lyktum mun ég í nidurstöö-
um setja fram: fullyrðingar, spurn-
ingar, kröfur, tilmœli ogJillögur.
II. Lykilhugtök og lög
• Réttarstaða einstaklings
• Sjálftekið vald lækna
• Eftirlit með læknum —
ekkert
• Samtrygging
• Ábyrgðarleysi
• Niðurlæging
• Siðleysi
• Lögleysa
• Sjálftekið vald sumra fjöl-
miðla
• Blekkingar
• Blórabögglar
• Lög nr. 19/1940, Almenn
hegningarlög, 136.gr.:
„Opinber starfsmaöur, sem
segir frá nokkru, er leynt á
aö fara og hann hefir fengid
vitneskju um ístarfi sínu eda
vardar embœtti hans eda
sýslan, skal sæta varbhaldi
eba fangelsi allt ab einu ári.
Hafi hann gert þab til ab
afla sér eba öbrum órétt-
mœts ávinnings, eba noti
hann slíka vitneskju í því
skyni, má beita fangelsi allt
ab 3 árum. — Sömu refsingu
skal sá sœta, sem látib hefir
af opinberu starfi og eftir
þab segir frá eba misnotar á
ofangreindan hátt vitneskju,
sem hann hafbi fengib í
stöbu sinni og leynt á ab
fara."
Önnur lagaákvæbi er þessu
máli lúta og vísir kunna skil
á.
III. Helstu þaettir
AIDS-MÁLIÐ: Undir blálok mars-
mánaðar sl. birtist á baksíðu
Morgunblaðsins grenjandi fyrir-
sögn þess efnis, að mótefni AIDS-
veiru hefði fundist í blóðsýni úr
manni einum hér á landi. Þar í
undirmáli er einnig sagt að maður
þessi sé kynhverfur. Fullyrðing
þessi er ekki aðeins ósönn heldur
varðar hún við lög — Meiðyrða-
löggjöfina. Ég fór því þegar á fund
læknis nokkurs máli þessu við-
komandi, og tjáði honum í fyrsta
lagi: að ef landlæknir bæðist ekki
innan skamms opinberlega afsök-
unar á ummælum sínum, yrði
hann lögsóttur. (í frétt Morgun-
blaðsins kom þessi staðhæfing
fram á meginmáli, en var ekki
höfð eftir landlækni beint, (Innsk.
HP)). í öðru lagi: að ef ég hefði tek-
ið sjúkdóm þennan þá væri það
eftir hefðbundnum og viður-
kenndum leiðum, en ef hins vegar
smitleið hans lægi aðeins um eina
eða aðra vafasama slóð, væri ég
ekki haldinn títtnefndum veikind-
um — sjókdómsgreiningin væri
röng. (Þetta gerðist áður en lýst
var yfir öðrum smitleiðum en
þeim er hæst bar þá stundina.)
En ef ég hef tekið umræddan
sjúkdóm, sem ég leyfi mér þó að
efast um og hef enga sönnun fyrir,
er það að öllum líkindum á er-
lendri grundu, á vinsælum stað
meðal ferðamanna. Hitt er einnig
hugsanlegt að læknar hafi hlaupið
á sig, er ógreinileg vísbending
fannst í blóði mínu.
Nú líður og bíður. Um miðjan
apríl s.l. rek ég svo augun í litla
klausu í Morgunblaðinu, þar sem
heilbrigðisráðherra situr fyrir
svörum. í framhjáhlaupi í þeirri
klausu, utan meginmáls, spyr
blaðamaður ráðherrann hvað
blóðprufunni líði. Ráðherrann
svarar og segir: Það er ekkert
hættulegt. — Hvernig getur ráð-
herrann fullyrt um slíkt nema því
aðeins að niðurstaða liggi fyrir???
Hinn 28. apríl s.l. birtist síðan á
forsíðu Morgunblaðsins heims-
slita-fyrirsögnin fræga: Allt mann-
kynið í hættu. Þar segir í lok þeirr-
ar forsíðufréttar, og haft orðrétt
eftir þeim Sigurði B. Þorsteinssyni
og dr. Haraldi Briem: „Aðeins
spurning um tíma hvenær AIDS
berst til Islands". Sama orðalag er
sem afarstór fyrirsögn í aukablaði
sama dags, B-blaði bls. 4. En hvað
má af þessu ráða? Jú: Sjúkdómur-
inn hefur ekki verið greindur.
Að vonum var mönnum brugðið
við heimsslita-fyrirsögn þessa, og
sjónvarpsmaður einn bar því
þessa túlkun Morgunblaðsins und-
ir sérfróða menn þar um. En þeir,
kímnir á svip, leiðréttu dóm-
greindarleysi þetta og barnaskap.
Fyrir blað allra landsmanna er erf-
itt að sitja undir slíku. Og hinn 30.
apríl, að aðeins tveimur dögum
liðnum birtist þriggja dálka leið-
ari, en slíkt mun einsdæmi að
sögn elstu manna. Þar gerir rit-
stjóri tilraun til að verja heiður
blaðsins, en segir einnig: „Morg-
unblaðið hvetur sjónvarp og
lækna til að stuðla að árvekni, svo
að stjórnvöld og almenningur séu
á varðbergi þar sem AIDS-ógn-
valdurinn er annars vegar." Þetta
leiðir hugann að baksíðufrétt í því
sama tölublaði. Þar segir — aðeins
tveim dögum eftir fyrri yfirlýsing-
ar og fyrirsagnir og það rétt eftir
helgi — í lítilli inngangsfyrirsögn:
„Mótefni AIDS-veiru í blóðsýni
hér á landi:". Þar undir kemur síð-
an hrópandi aðalfyrirsögnin:
„Endurtekið blóðpróf reyndist
vera jákvætt".
Erfitt er að verjast þeirri hugs-
un, að hér sé um að ræða ómerki-
legan og ábyrgðarlausan hræðslu-
áróður, svo almenningur verði á
varðbergi nótt sem nýtan dag,
einsog hvatt er til í fyrrgreindum
leiðara. í undirmáli segir, að land-
læknir hafi staðfest þetta: í gær-
kveldi. Sá tími dagsins til slíkra
hluta er heldur undarlegur. Jafn-
framt er haft eftir landlækni í
þeirri sömu „frétt", að á vegum
landlæknis-embættisins hafi,
þennan sama dag, verið haldinn
fundur sérfræðinga um málið al-
mennt. Var þar ef til vill tekin
ákvörðun um að halda við ótta al-
mennings?
Hér er maðkur í mysu og mál öll
grunsamleg. Fyrst má benda á
mótsagnir málsins alls. í öðru lagi
virðist sem Morgunblaðið reyni að
bjarga við heiðri sínum sem og
halda dampi hræðsluáróðurs síns
með birtingu þeirrar baksíðufrétt-
ar, er ég gat um síðast. Þá má einn-
ig vefengja lögmæti sumra at-
burða málsins. I fjórða lagi: Er í
ýmsu um hreina og beina lygi að
ræða? Og í fimmta lagi að örlað
hafi á fasistískum tilhneigingum í
ofstækisfullum málflutningi
sumra fjölmiðla.
Þó er hitt öllu alvarlegra að þag-
að var yfir öðrum smitleiðum en
þeim, sem mest hefur verið hamr-
að á. fjöldi ferðamanna, bæði ís-
lenskra og erlendra, er á ferð allt
árið milli Islands og umheimsins,
og af þeim sökum margir í hættu.
Annað það að öllum ótta og reiði
manna hefur verið veitt í einn far-
veg gegn hópi fólks sem nú þegar
á undir högg að sækja, og andúð
og hatur magnað gegn því. —
Ábyrgðarleysi og kæruleysi heil-
brigðisyfirvalda í máli þessu öllu
verður að kanna ofan í kjölinn.
LÆKNAR: þessir atburðir vekja
að vonum upp ýmsar spurningar
um heilbrigðiskerfið og stöðu
lækna. Lagaákvæði þar að lútandi
eru sum hver bæði almenn og
óljós. Því er valdsvið lækna í ýmsu
lítt afmarkað og hafa þeir um sumt
sjálfdæmi, ef því er að skipta. Við
þetta bætist svo að þeir, eðli máls-
ins samkvæmt, búa einir yfir
þekkingu þeirri er þeir beita fyrir
sig, og eru því einir dómarar í sinni
sök. Gagnvart þessu stendur hinn
almenni borgari nær berskjaldað-
ur. Síaukin völd og ábyrgð eru flutt
frá fólkinu sjálfu yfir í hendur
lækna (og annarra sérfræðinga),
og jafnframt vegið að brjóstviti,
innsæi og reynsluþekkingu hins
venjulega manns, svo að hann
þorir vart orðið að snúa sér við
nema eftir forskrift sérfræðings,
sem sjálfur skilur oft og tíðum lítið
í viðfangsefni sínu. Þetta er vafa-
söm þróun. Einnig sveipa læknar
sig og starf sitt dulúð og ljóma af
praktískum ástæðum.
Læknar eru margir hverjir nánir
vinir og gamlir skólafélagar, sem
allir eru þræddir ugp í gegn um
sama rörið, Háskóla íslands. Þessir
menn efla síðan enn betur tengsl
sín í starfi og stétt. í Læknafélagi
íslands, nokkurs konar frímúrara-
reglu ganga þeir síðan undir jarð-
armen. Þeir vita sem vonlegt er að
ef einn þeirra er sóttur til saka,
sem á hann hafa sannast, er um
hættulegt fordæmi að ræða. Þetta
rýrir og álit þeirra og virðingar-
sess, völd og forréttindi. Þess
vegna þarf enginn að efast um
samtryggingu þeirra og stéttvísi,
og sá má sin lítils sem hyggst ná
rétti sínum úr greipum þeirra,
nema fast og einarðlega sé á mál-
um haldið. (I þessu sambandi kem-
ur mér í hug þegar fréttamaður
sjónvarps innti landlækni nú um
daginn eftir áliti hans á ásökunum
í garð lækna þess efnis, að þeir
ávísuðu lyfseðlum á vafasaman
hátt, og hvort læknar hefðu hlotið
refsingu af þeim sökum. Svör
landlæknis voru afar óljós og al-
menns eðlis og lauk hann svari
sínu með því að segja að einu sinni
hefði legið við lagalegum aðgerð-
um, en (afbrota)maður sá hefði
bætt ráð sitt og sagt af sér í tíma.
Er ekki afbrotatíðni í læknastétt
óvenju lág, ef nokkur? Hví þá?
Hvernig er eftirliti með læknum
háttað?)
Nú eykst tölvunotkun hröðum
skrefum hér og hvar. Einkamálum
fólks, er kerfið hefur af einhverj-
um sökum undir höndum, er því
meiri hætta búin en nokkru sinni.
Kunnugir segja, að nú þegar sé
ábyrgðarleysi og lausmælgi í heil-
brigðiskerfinu slík, að eigi verði
við unað, hvað þá við aukna tölvu-
notkun. Hugsanlega er nafn mitt
komið út í hvern krók og kima
kerfis þessa og hefur borið þar fyr-
ir augu skyldmenna minna og
kunningja sem þar starfa, og vald-
ið mér illbætanlegu tjóni.
IV. Niðursteður
Fullyrðingar:
Lausmælgi sumra opinberra starfs-
manna óþolandi lögleysa.
Læknar og aðrir sérfræðingar
nær eftirlitslausir.
Réttarstaða margra afar bágborin
(málskostnaður ókleyfur sumum).
Sum lög alltof óljós og almenn svo
gagn sé að þeim.
Vítaverður seinagangur heilbrigð-
isyfirvalda í AIDS-málinu.
Sumir fjölmiðlar vaða uppi með
frekju og yfirgangi í þjóðfélaginu.
Ábyrgð einstaklinga á hröðu und-
anhaldi, fela sig bak e-u almennu.
Spurningar:
Geta fjölmiðlar tekið menn „af lífi
samféíagslega" bótalaust?
Er eðlilegt að heil stétt manna sé
í einu og sama fagfélagi?
Hvernig hefur Morgunblaðið ork-
að á framgang AIDS-málsins?
Hver eru tengsl Morgunblaðsins
við „sína menn" í kerfinu?
Hvernig er tengslum landlæknis
við Morgunblaðið háttað?
í hve ríkum mæli eru almenn lög
brotin á efri stigum kerfisins?
Er ekki vald Morgunbiaðsins til að
stjórna dag frá degi almennings-
álitinu hættulega mikið? — þarna
vantar mótvægi.
Kröfur:
Landlæknir biðjist opinberlega af-
sökunar á ærumeiðandi ummæl-
um sínum.
AIDS-málið verði kannað frá upp-
hafi til enda, bæði þáttur heil-
brigðiskerfisins og fjölmiðla
(Morgunblaðsins sér í lagi).
Tilmæli:
Fjölmiðlar ættu að beina ljósi sínu
enn frekar inní kerfið.
Ærlegir fjölmiðlar eiga að halda
málinu vakandi og láta ekki slá
ryki í augu sér.
Tillögur:
Samtök fólks sem þarf að eiga
skipti við heilbrigðiskerfið verði
stofnuð. Þau gæti allra hagsmuna
þess: félagslegra, fjárhagslegra,
líkamlegra og andlegra. Þar verði
upplýsingaþjónusta og lögfræði-
leg aðstoð.
PS: Viðbrögð kunna að verða
margvísleg við skýrslu þessari:
fúkyrði, þögn, hæðni, o.s.frv. En
allt er þetta samkvæmt bestu sam-
visku, sem er vel kynnt af réttlátri
reiði.
Þótt sjúkdómur p^ooi sé hættuleg-
ur réttlætir það ekki að sumir
aðiljar taki lögin í sínar hendur.
HELGARPÓSTURINN 9