Tíminn - 28.07.1917, Blaðsíða 1

w
TIMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. frá
upphafi til áramóta.
--------------------
AFGREIÐSLA
Bókbandið á Laugaveg
6 (Björn Björnsson). Bar
tekið móti áskrifendum.
I. ár.
Ileykjavíb, 28. júlí 1917.
Saga tiankanna íslenzku.
m.
t’órður Thoroddsen og hans
■fylgifiskar höfðu sitt mál gegnum
neðrideild 1901. Landsbankinn
skyldi deyja. Síðan kom málið til
efrideildar. Hallgrímur Sveinsson
veitti því þar sömu þjónustu og
þ. Tli. í hinni deildinni. Vildi hann
jafnvel að málið gengi nefndarlaust
gegnum deildina, til að ílýta því
sem mest.
Þá kom fyrir gleðilegasti atburð-
urinn í þessum sorgarleik. Maður
með hug og hjarta kom fram á
sjónarsviðið. Það var landshöfð-
inginn Magnús Stephensen. Hann
sagðist ekki geta losað sig við
þann grun að hér lægi íiskur undir
steini. Landsbankinn væri ráðinn
af dögum og stofnendurnir hugs-
uðu gott til glóðarinnar að verða
einir um peningaverzlun landsins.
»Þeir geta hugsað sem svo, að þing-
ið muni slaka á klónni síðarmeir,
og veiti þeim frekari hlunnindi,
þó þeir fari hógværlega í kröfum
sínum í fyrstu. Það er hægara að
koma asnanum inn í herbúðirnar
en að koma honum út aftur; og
asninn er kominn inn í herbúð-
irnar ef þetta frumvarp verður að
lögum. Hér vakir fyrir mér, að
eitthvað sé á bak við sem við ekki
sjáum«.
Dr. Jónassen og íleiri mætir
menn fylgdu landshöfðingja drengi-
lega. Og fyrir þeirra atfylgi og þó
einkum Magnúsar var afstýrt því
mikla glapræði að leggja niður
peningastofnun landsins. Þessi
bjargráð M. St. eru vafalaust eitt-
hvert drengilegasta afreksverk sem
unnið hefir verið í íslenzkum stjórn-
málum. Verður það livorki full-
þakkað né fulllofað.
Þ. Th, og hans liðum líkaði
stórilla þessi málalok. Þótti hon-
um handvíst að Gyðingarnir myndu
nú firtast, og þar að auki væri
ólíklegt að eins auðvelt yrði að
drepa Landsbankann síðar. Að
minsta kosti myndi úllendi bank-
inn naumast fást tii að innheimta
skuldir hans fyrir ekki neitt, ef
boði lians væri hafnað í þetta sinn.
Gyðingarnir létu í fyrstu sem
þeir vildu ekki nota sér heimild-
ina til að stofna banka hér, úr því
að þeir fengu ekki alveldi'í fjár-
málunum. Leið svo fram á þing
1903 að alt var enn í óvissu um
málið. Þá kom L. H. B. með frum-
varp um að bæta Landsbankann.
Gefa út gulllrygða seðla. En elcki
skyldi grípa til þessa úrræðis nema
ekkert yrði úr hlulabankanum. í
umræðunum kom það í Ijós að
1902 liafði Landsbankinn getað
fengið nægilegt fé að láni erlendis
til að geta gulltrygt seðlaaukning-
una.
En jafnskjótt og fréttin um það,
að breyta ætti Landsbankanum í
nýtízku horf, barst til Danmerkur,
flýttu »fjármálamennirnir« dönsku
sér að nota lieimildina. Þeir sáu
að eigi var seinna vænna. Einokun
myndu þeir aldrei geta lcomið á
hér á landi, úr því það hafði ekki
tekist í fyrsta áhlaupi.
íslandsbanki var stofnaður.
Stjórnin fluttist inn í landið. Og
eitt af fyrstu verkum íslenzka ráð-
herrans var að veita útlenda bank-
anum heimild til sparisjóðsrekst-
urs. Höfðu stofnendurnir þó í
fyrstu lýst því yíir að slík starf-
semi væri seðlabanka mjög hæltu-
leg. Sama hafði stjórn þjóðbank-
ans sagt er hún var spurð um
málið. En nú var þetta gleymt.
Sparisjóðsréttindin voru fyrstu ó-
væntu og óverðskulduðu hlunn-
indin sem féllu í skaut útlenda
bankans. Siðar hafa fleiri hlunn-
indi farið á eftir, aukinn og ódýr
seðlaútgáfuréttur, heimild til að
stofna veðdeild o. s. frv. Má heita
að af tveimur þingum af þrem-
ur hafi jafnan legið kröfur um
aukin hlunnindi íslandsbanka til
lianda. Hefir þeim erindum að
jafnaði verið vel tekið, því að
bankinn hefir átt góða liauka í
liorni í þinginu. Var það og sízt
að undra, eftir því sem byrjunin
hafði verið.
Þó að illa væri stofnað til ís-
landsbanka, og hörmuleg sú ráð-
stöfun að endurbæta ekki Lands-
bankann, og gulltryggja seðlana
fremur en að afsala yfirráðum
peningaverzlunarinnar í hendur út-
lendinga, verður því samt ekki
neitað, að fjármagn hans hefir átt
verulegan þátt í eflingu bæjanna
og sjávarútvegsins. Dugandi menn
hafa veitt honum forstöðu. Starfs-
menn valdir eftir dugnaði og hæfi-
leikum, og afgreiðsla skjót og góð
og betri en hér hefir annars þekst.
Þá má og geta þess að Schou ís-
landsbankastjóri seldi eitt sinn 2
miljónir af veðdeildarbréfum fyrir
landið svo vel að eigi heíir betur
verið gert í annað sinn. Bendir það
á að mikill hagnaður myndi í því
að landið hefði í sinni þjónustu
vel liæfan erlendan fjármálamann,
sem hefði með höndum það starf
að koma í álit íslenzkum verð-
bréfum á útlendum markaði.
Landsbankanum heíir ekki farið
fram að sama skapi. Ber margt til
þess. Seðlaútgáfuréttur hans var
talunarkaður (750 þús.) og í þing-
inu virtist keppinauturinn slórum
vinsælli, hvað sem, valdið hefir.
Hætlulegastar bankanum liafa þó
verið pólitisku viðsjárnar, Brott-
rekstur Tr. Gunnarssonar og gæzlu-
stjóranna og deilur E. A. við B.
Kr. út af gjaldkeramáfinu eru dæmi
því til sönnunar. Mun fáum bland-
ast hugur um að þær deilur, og
minkunn sem af þeim leiddi, hefði
eigi dunið yfir þjóðina, ef banka-
stjórar Landsbankans hefðu látið
sér nægja forustu á Qármálasvið-
inu, í stað þess að kasta sér líka
inn í hringiðu stjórnmálanna.
Eins og nú er komið málum
verður þjóðin að súpa sejrðið af
skammsýni fulltrúa sinna, og sætta
sig við að meiri hluti peningaverzl-
unarinnar verði enn um stund í
höndum erlendra manna, og að
auður sem skiftir hundrðum þús-
unda renni árlega úr landi að ó-
þörfu, af því fjármálamenn okkar
tóku ekki lán lianda Landsbank-
anum í stað þess að veita erlendu
peningamönnunum verzlunarrétt-
inn. En bót er þar í máli að bank-
anum er myndarlega stjórnað og
að hann lieldur uppi að miklu
leyti öðrum atvinnuvegi landsins.
En sökum framsýni og dreng-
skapar M. Stephensens getur þjóð-
in enn átt myndarlega peningastofn-
þrátt fyrir alt sem á undan
un
er gengið. En þar er þörf endur-
bóta. Menn verða að læra af reynsl-
unni og reyna í framtíðinni að
bægja frá Landsbankanum þeim
fyrirkomulagságöllum, sem verið
hafa honum til tjóns og vansæmd-
ar á umliðnum árum.
t
Skúli S. Zhoroððsen
alþingismaður.
■/—'ff/y-
Aðfaranótt 24. þ. mán. andaðist
Skúli S. Thoroddsen alþingsmaður
hér á Landakotsspítalanum, eftir
hálfsmánaðar legu í taugaveiki.
Hann var sonur Skúla Thorodds-
sens alþingismans, fæddur á ísa-
firði 24. marz 1890. Tók stúdents-
próf 1908, heimspekispróf við
Hafnarháskóla 1909 en lögfræðis-
próf við Háskóla íslands 1914.
Kosinn til þings í kjördæmi föður
lians 1916, sat aukaþingið í vetur
og yfirstandandi þing þar til er
hann lagðist banaleguna.
Skúli var góðum gáfum gæddur,
enda af því berginu brotinn.
Verður útför hans kosluð af al-
þingi og fyrir henni séð af þing-
forsetum.
20. blað.
Þunna móðureyrað,
Niðurl.
»Landið« er ánægt með bankana
eins og þeir eru nú. Því finst fjar-
lægðin enginn múr milli sveita-
bænda og bankanna. Það telur ekki
eftir Húnvetningum að ej'ða viku
í ferð til næstu lánsstofnana. Víst
heldur ekki eftir Skaftfellingum að
eyða hálfurn mánuði til að fá sér
smávíxil.
Þetta er helmingur af múrnum.
Hinn er vantrúin á landið. Trúin
á sjóinn hefir komið bönkunum
báðum og öllum þeirra útibúum
til að lána stórfé í togara og vél-
báta. Vitanlega hafa efnalitlir menn
oft tekið stórlán í þessu skyni. Trú
bankanna á atvinnuveginum hefir
ýtt undir. Oft hefir þetta farnast
vel, enda er ekki að sakast um
það, þótt lánað sé til útgerðar,
heldur hitt að ganga að mestu
fram hjá rœktunarmöguleilcunum i
sveitunum.
»Landinu« myndi vafalaust vefj-
ast tunga um tönn, ef það ætti að
benda á stórfeld ræktunarfyrirtæki,
sem bankar okkar hafa stutt. Hvað
hefir útibú Landsbankans á Akur-
eyri gert til að ræktuð yrðu hin
stórfeldu gróðurlönd í/Skagafirði,
Eyjafirði og Þingeyjarsj'slu? Hve
margar manneskjur myndu nú lifa
góðu lííi af grasrækt í þessum hér-
uðum, ef nokkrum vélbáta-verðum
hefði verið varið til að veita vatni
yfir láglendin þar?
Og hvað hefir Landsbankinn gert
til að eíla ræktun á Suðurláglend-
inu, þar sem skilyrðin eru þó svo
góð? Til að rækta Flóann myndu
nægja tvö togara-verð. Eitt hús í
Rvík sem Landsbankinn hefir lánað
mikið fé í, ef ekki alt, kostar að
sögn ekki minna en x/s miljón.
Óskar »Landið« eftir samanburði
á því hvort þjóðinni er heppilegra
að eitt slíkt hús sé bygt, eða 3
hreppar gerðir að samfeldu ræktar-
landi? Hér duga engar vífilengjur
um að bændur fái lán eins og þeir
biðja um, ef trgggingar séu nœgar.
Sannleikurinn er sá, að það er
búið að búa svo að bændum, að
þeim dettur ekki í hug að leita til
bankanna með fé í stórfyrirtæki.
Þeir vita að þó að annarhvor
lausamaður fái nóg fé í mótorbát,
ekki sízt ef hann á heima i hin-
um góðu verstöðvum við sunnan-
verðan Faxaflóa, þá er tryggingin
ekki jafn velþóknanleg, ef féð á að
ganga í ræktun.
Og ef »Landið« vill halda áfram
stríði um það, að ræktunin sé ekki
fyrir borð borin í peningabúðun-
um íslenzku, þá myndi nákvæm
gangskör í þeim efnum fráleitt verða
blaðinu til varanlegrar gleði.