Tíminn - 11.08.1917, Side 1

TIMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. frá
upphafi til áramóta.

TÍMINN
AFGREIÐSLA
Bókbandið á Laugav. 18
(Bjðrn Björnsson). Par
tekið móti áskrifendum.
I. ár.
Reykjayík, 11. ágúst 1917.
22. blað.
Sogsmálið.
i.
Af öllum þeim málum, sem fyrir
þessu þingi liggja, er Sogsmálið
þýðingarmest. Það er nú komið
fram í frumvárpsformi í efri deild,
og flytja það þrír nafnkendir heima-
stjórnarmenn. Búist er við að flokk-
ur þeirra allur eða mestallur standi
þar að baki.
Tvö blöð 'hafa látið ttppi álit sitt
um málið. »Lögrétta« leggur yíir
það blessun sína. »Vísir« fer um
það hörðum orðum og telur þjóð-
hættu af standa. »Landið« og »ísa-
fold« hafa leitt það hjá sér að þessu.
Formælendur málsins færa því
það til gildis, að nái það fram að
ganga, þá muni járnbraut úr
Reykjavík um Suðurláglendið verða
lögð landsmönnum að þakkalausu.
Rafmagn fáist til notkunar um
mikinn hluta Suðurlands. Reynsla
fáist fyrir því, hversu nothæfir
fossar okkar séu til iðnrekslurs.
Fyrirtækið veiti fé inn í landið.
Með tímanum muni það verða ís-
lenzk eign. Nokkrar tekjur muni
renna í landssjóð af gróða þess.
Stórvirki þetta muni gera menn
hugmikla og auka trú þjóðarinnar
á landinu.
Andófsmennirnir lita alt öðru-
vísi á. Þeir benda á að flaustra
eigi málinu gegnum þingið að þjóð-
inni fornspurðri, þrátt fyrir það að
ekki verður hafist handa með verk-
legar framkvæmdir fyr en að lokn-
um ófriðnum. Ekkert fé sé sett til
tryggingar því, að félaginu sé al-
vara. Ef til vill sé það að leika
Pál Torfason með saltvinslunai
Hart sé að stærsti framleiðandi í
landinu verði í heila öld undan-
þeginn álögum í landssjóð. Sam-
göngutæki og aflsala í höndum
erlends auðfélags geti orðið að
þungu oki á landsmenn. Fyrirtæki
þetta geti verið grímuklædd árás
á framtíðarsjálfstæði landsins. Sé
þar skemst á að minnast, að Knút-
ur Berlín hafi óspart bent löndum
sinum á að innlima landið með
því, að veita stórkostlegu fjármagni
í íslenzk fyrirtæki.
Svo skiftar eru skoðanirnar.
Tíminn mun reyna eftir föngum
að líta á málið frá báðum hlið-
um og beita sínum áhrifum það
sem þau ná, til þess að þau úr-
slit verði í þessu máli, sem bezt
tryggja liagsmuni þjóðarinnar, bæði
i bráð og lengd.
Frá því sjónarmiði er það fyrsta
skilyrðið, að þessu máli sé tekið
með fullri kurteisi. Menn vita ekki
nógu mikið um málið til þess að
gætilegt sé að heita því fylgi sínu.
Ekki heldur nógu mikið til að geta
algerlega fordæmt það. Mjög mörg
skilyrði, sem félagið setur nú, eru
harla óaðgengileg. En skeð getur
að þeim fáist breytt í skaplegt horf.
En til þess þarf tíma, rannsókn,
rólega athugun og samninga. En
sé farið með fljótfærni og rasandi
ráði mætti svo fara, að þjóðin
gerði sinn fyrsta fossasamning á
jafn fávíslegum grundvelli, eins og
þeir menn, sem á undanförnum
árum hafa selt fosseignir, sem voru
miljónavirði, fyrir vesælan stundar-
hagnað.
Fjáraflamönnum þeim, sem vilja
starfrækja Sogsfossana, þarf að
skiljast það, að við vitum að þeir
leggja út í fyrirtækið í hagnáðar-
skyni. Og við það er ekkert að
athuga. Öðruvísi gæti það ekki
verið. En þeir geta ekki byrjað
nema með leyfi Islendinga. Og við
viljum líka græða. Þeir hafa at-
hugað málið frá sinni hlið og vita
hvaða kosti þeir vilja bjóða. En
íslenzka þjóðin veit ekkert um
málið og getur því ekki gefið nein
svör að svo koranu — nema með
því að eiga það á hættu, að spila
áhættuspil um framtíð sína.
Forgöngumönnum Sogsmálsins
hlýtur að vera það ljóst, að ein-
ungis með einu móti getur mál
þetta orðið til góðs fyrir báða
aðila. Og það er með því móti, að
falslaust sé að þvi unnið og gætt
hagsmuna beggja. Sé málinu hrað-
að um of, veldur það tortryggni og
flokkadráttum, og þá er skotið
slagbrandi fyrir framkvæmdir fyrst
um sinn.
Misstignu þjóðmálasporin eru
stundum nokkuð dýr. Fyrir nokkru
lenti Kanadastjórn í málaferlum
við stórauðugt járnbrautarfélag þar
í landi. Deilt var um skilning á
einu orði í samningi milli stjórnar-
innar og félagsins. Svo fór, að
landið tapaði og varð að borga
félaginu nokkrar miljónir dollara
í skaðabætur. Félagið hafði haft
kænni lögfræðingum á að skipa
við samningagerðina. Og það gerði
gæfumuninn.
Til þess að wbyggja út« Sogs-
fossana þarf 30—40 miljónir króna.
Svo sterka tauma þarf til þess að
beizla mátt fljótsins. En það fjár-
magn kæmi víðar við. Það myndi
vafalaust verða áhrifamikill þáttur
í þjóðlífinu. Miklu mjmdu þær
miljónir orka á stjórnmálasviðinu,
ef það er satt, sera sagt er, að ís-
landsbanki heimti sjálfdæmi í seðla-
útgáfumálinu fyrir það, að hann
er nú í harðindunum lánardrottinn
landssjóðs.
í næsta blaði verður vikið nánar
að einstökum atriðum í frum-
varpinu.
Framsöguræða
Magnúsar Torfasonar
í bankamálinu.
[Timinn vill eigi láta hjá liða að
birta pessa snjöllu ræðu Maguúsar
Torfasonar, og hefði verið búinn að
pví, ef hann hefði eigi búist við að
„Landið“, flokksblað pingmannsins,
mundi sjá sóma sinn i því að birta
hana].
Eg skal þegar í upphafi geta
þess, að villa hefir slæðst inn í
greinagerð frumvarpsins. Þar stend-
ur orðið »óskeikulli« i staðinn fyrir
»óhvikulli«. Eg ætla mér ekki þá
dul, að skapa óskeikula bankastjórn
með frv. þessu. Það mætti ef til
vill segja að bankinn hafi um sinn
átt óskeikulan bankastjóra, en það
er mikill munur á því og að öll
bankastjórnin sé óskeikul.
Eg hafði búist við því að frv.
í þessa átt kæmi frá hæstv. stjórn
og hafði ástæðu til, þar sem mér
er kunnugt um að mál þetta hefir
verið tekið til athugunar af einum
af hæstv. ráðherrum.
En í síðustu forvöð þótti okkur
flutningsmönnum rétt að sjá um
að málið kæmist inn á þing og
höfum við þess vegna gerst flutn-
ingsmenn þess nú.
Aukaþingið í vetur sem leið,
lagði mesta áherzlu á það að skapa
sterka stjórn, sem hefði nægilegt
þingfylgi til hverskonar fram-
kvæmda. Eg geri það ekki að
umtalsefni nú, hver árangur hafi
af þvi orðið.
En það var fleira sem vakti
fyrir aukaþinginu, en það, að skapa
sterka stjórn. Það lagði líka á-
herzlu á, að stjórnin sæi um að
nægur fjárafli væri í landinu. -
Hvað hæstvirt stjórn hefir gert
til þess er mér ókunnugt um. Að
minsta kosti hefir hún ekki skýrt
frá afrekum sínum í því efni.
En allir munu á einu máli um
það, að aldrei hafi verið brýnni
þörf en nú, á því að sjá fjárhag
landsins borgið.
Atvinnuvegirnir leika á reiði-
skjálfi og búast má við, að sam-
bandi við önnur ríki verði slitið
þegar minst varir. Á slíkum tím-
um er það lífsnauðsyn að nóg fé
sé til í landinu sjálfu.
Eitt af aðal skyldum þjóðbank-
ans okkar, Landsbankans, er nú
einmitt, að styðja stjórnina til að
afla þessa fjár, og er þá vert að
athuga hvernig bankinn eða stjórn
hans stendur að vígi.
Eins og mönnum mun vera
kunnugt, má heita að bankastjórnin
sé á hrakhólma stödd. Má næsturn
segja að hún hangi á bláþræði,
þar sem báðir bankastjórarnir eru
settir og sömuleiðis annar gæzlu-
stjórinn. Stjórnendur þessir eru því
ekki annað en dægurflugur og störf
þeirra vitanlega ekki annað en
dægurstörf; því ganga má að því
vísu að menn þeir, sem settir eru
að eins um stuttrar stundar sakir,
láti hverjum degi nægja sína þján-
ing.
Og ekki verður við því búist
að slík stjórn hafi þá festu, sem
nauðsynleg er á jafn miklum við-
sjártimum ng nú eru.
Ekki er heldur hægt að ætlast
til þess, að slík stjórn eigi frum-
kvæði að ábyrgðarmiklum fram-
tíðarráðstöfunum, þar sem hún
getur ekki búist við, að fá að ráða
neinu um framkvæmdirnar og get-
ur átt á hættu, að svo verði litið
á, sem hún með því taki fram
fyrir hendur eftirmanna sinna.
Af þessu öllu og sakir persónu-
legra atvika getur mönnum ekki
dulist að hér þarf gagngerða breyt-
ingu á stjórnarháttum bankans, ef
þessu á að verða kipt í lag, svo
við verði hlýtandi. En þótt banka-
stjórnin sæti fastari í sessi en hún
nú gerir, þá er núgildandi fyrir-
komulag samt sem áður alsendis
óviðunandi.
Siðan 1914 hefir bankinn auk-
ist mjög mikið, sem næst því þre-
faldast. En eftir þvi sem störf bank-
ans verða meiri og fleiri, eftir því
verður erfiðara fyrir gæzlustjórana
að fylgjast með, mönnum, sem
ætlað er að vinna þar að eins
stuttan tíma á dag. Þeir hljóta að
missa það yfirlit yfir starfsemi
bankans, sem nauðsynlegt er til
þess, að taka ákvarðanir til ýmissa
framkvæmda. Þeir verða því deigir
og ódjarfir til allra stórræða og
tillögur þeirra verða helzt til þess
að draga úr framkvæmdum, þeir
verða ihaldsafl, jafnvel hreint og
beint farg á alla framsókn bankans.
Þetta er ofur eðlilegt, því menn
sem ekki eru kunnugir starfinu,
þeir hljóta að hliðra sér hjá því
að taka á sig þunga ábyrgð og því
sanvizkusamari sem þeir eru, því
þyngri verður þeim ábyrgöin. Af
öllu þessu tel eg það Ijóst, að f}'rir-
komulag það sem nú er, sé alls
ekki viðunanlegt.
Atvinnuvegir landsins verða
stærri í broti með ári hverju. Það
bólar þegar á nýjum atvinnuveg-
um, svo stórvöxnum að oss hefir
ekki órað fyrir öðru eins. Þjóðin
heimtar nýjar lánsstofnanir, bæði
fyrir landbúnaðinn og sjávarat-
vinnu manna. Útibúum fjölgar og
vér erum í þann veginn að nema
ný viðskiftalönd. Hér eru því við-
fangsefni bæði mörg og mikilvæg,
sem þurfa undirbúnings við. Til
þess þarf bankastjórn sem er föst
í rás, samhent og hefir fulla ábyrgð
á hendi. En það liggur í augum
uppi, að gæzlustjórar geta ekki