Tíminn - 22.12.1917, Síða 1

TÍMINN
kemur út einu sinni í
viku og kostar 4 kr. frá
upphafi til áramóta.
1
TÍMINN
AFGREIÐSIÁ
Bókbandið á Laugav. 18
(Björn Björnsson). Par
tekið móti áskrifendum.
hfc.------------------------ri
I. ár.
.A. ukaþino.
Það heíir verið kyrt um hríð í
andstæðingaherbúðum stjórnarinn-
ar. Árásirnar eru orðnar strjálari
og veigaminni. í stað þess heyrist
nú samróma ákall um aulcaþing
sem fyrst og allra helst þegar í
stað.
Ástæðurnar sem færðar eru fyrir
nauðsyn aukaþingsins eru aðallega
tvær: fánainálið og landsverzlunin.
Um fánamálið er það sagt, að
»dráttur á því að kalla saman
þingið mundi verða misskilinn á
þá leíð að eigi hafi hugur fylt
máli í framburði málsins fyrir
konungi)).
Um landsverzlunina og fjármál
landsins yfirleitt er það sagt, að
þeim sé svo komið að bráðra að-
gerða þingsins þurfi við.
Timinn verður að líta alt öðr-
um augum á þessi mál.
Undirbúningurinn að ráða fána-
málinu til lykta krefst ekki auka-
þings, sé hann ræktur í þeirri mynd
sem getið var í síðasta blaði Tím-
ans. Hann á ekki að fara fram
opmberlega og þinginu liggur eng-
anveginn á að fjalla um það þeg-
ar. Stjórnin getur gert það í sam-
ráði við þit^menn sem hún nær til
og miðstjórnir flokkanna. Það sem
mest á ríður er það að firrast
ófrið innanlands og því marki
verður bezt náð ipeð persónulegri
samvinnu allra flokkanna og stjórn-
arinnar utan þings.
Þá verður ekki annað séð, en
að það hvernig nú er ástatt um
landsverzlunina, geri það miklu
æskilegra að aukaþing verði ekki
kallað saman fyrst um sinn. Nú
líður að því að komið verði á
nýju skipulagi um landsverzlunina
og nýjum mönnum fengin stjórnin
í liendur. Eigi aukaþingið að fjalla
sérstaklega um það mál verður
langæskilegast að einhver reynsla
verði fengin um það hvernig hið
nýja skipulag og hin nýja stjórn
reynist. Kæmi aukaþingið þá fram
með ný ráð, ef þessi dygðu ekki.
Ætti aukaþing aftur á móti að
koma saman um sama leyti og
hið nýja skipulag hefst, verður
ekki séð að það geti neitt við
málið gert.
Þessar tvær höfuðástæður sem
færðar eru fyrir því að kalla
aukaþing saman þegar í stað, eru
því einkis virði og mæla miklu
fremur með því að fresta þvi.
En ofan á þetta bætist ein á-
stæða sem gerir það mjög vafa-
samt hvort kalla megi saman
aukaþing fyr en í sumar.
Þingmenn eru allmargir bændur
og bændur eiga sannarlega ekki
heimangengt frá búum sínum eins
Reykjavík, 22. desember 1917.
41. blað.
og nú lætur í ári. í fárra manna
minnum mun vera slíkur fimbul-
vetur og munu þeir bændur vera
fáir sem ekki gera ráð fyrir að
þurfa að taka á því sem til er til
þess að bera sigur úr býtum í
viðureigninni við hann og er sjálfs
liöndin hollust að bjarga bústofn-
inum. Sannar fregnir segja að far-
ið sé nú að skjóta hross af heyjum
— á jólaföstu. Og ekkert útlit er
til bata.
Það væri nærgætni furðu lítil
að heimta bændur lil þingsetu
undir slikum kringumstæðum,
nema frekasta nauðsyn byði.
-t- Aukaþing er heimtað eigi að
síður af malarbúunum í Reykja-
vik. Það liggur annað á bak við
en upp er látið um þörfina á
aukaþingi. Vonin er sú að takast
muni að steypa stjórninni og kom-
ast í sætið. Enda reynist þá traust
samtökin sem gerð hafa verið bak
við tjöldin. Væri óneitanlega að
unnið ineð meiri hreinskilni, ef
þessari sönnu ástæðu væri hamp-
að í stað hinna sein öllum er
sýnilegt að ekki eru nema yfir-
varp.
Á þeim tímum sem nú standa
yfir, getur það auðvitað komið fyr-
ir alt í einu, að nauðsyn bjóði að
kalla saman aukaþing. Tíminn
mun ekki leggjast gegn því, þótt
hann nú virði að engu þær ástæð-
ur sem bornar hafa verið fram
og sjái það sem býr á bak við.
Ur fjarlægu landi.
iii.
Eg hefi mikið um það hugsað
og reynt að brjóta til mergjar,
hvernig landbúnaðurinn er nú á
íslandi og hvaða breytingum hann
verður að taka, tii þess að hann
standist samkepnina við sjávarút-
veginn.
Meðan bóndinn hafði nægan og
ódýran vinnukraft gekk alt sæmi-
lega vel. Heyskapurinn varð ekki
tilfinnanlega dýr, þótt engið væri
snögt og þýft og túnið í órækt.
Menn vöndust við að hafa lítið
milli handa og komast af með lit-
ið. Sjóndeildarhringurinn varþröng-
ur og liugsjónirnar veigalitlar.
Fólkið óx upp við þrælkun og
þekti ekki annað. Sjávarútvegurinn
var rekinn með litlum tilkostnaði, á
opnum bátum, eingöngu á fjörðum
inni, þvi að þorskurinn kom þá
sjálfur til að láta taka sig, næstum
upp að landsteinum. En afkoman
var þá heldur ekki mikil við sjáv-
arsíðuna og hafði tiltölulega lítil
áhrif á landbúnaðinn.
En tímarnir breyttust og með
vax’andi mentun lærðist mönnum
það að þeir áttu að verða meir en
blátt áfram vinnudýr, þeir áltu að
læra að beita hinum andlegu hæfi-
leikum sínum og lifa samkvæmt
því. Útlendingar fóru nú að koma
til landsins og stunda fiskiveiðar,
fyrst á þilskipum, þá á mótorbát-
um og síðast á botnvörpuskipum.
En þá hætti fiskurinn að koma
upp í landsteina, svo veiði á opn-
um bátum varð arðlaus. Meðal
þeirra sem sjávarútveg stunduðu
voru ýrnsir mikilliæfir menn sem
skildu tákn tímans, Þeir sáu að
breytingar á sjávarútveginum voru
óumflýanlegar og nú var farið að
stunda sjávarútveg með þilsldpum
og með meira kappi en áður og
þetta gekk nú alt sæmilega um
tíma. En þegar botnvörpuskipum
útlendinga við strendur landsins
fór að fjölga, þá fór að ganga lak-
ar með þilskipaútgerðina. Þá kom
mótorbátatímabilið, en sú aðferð
reyndist aldrei vel og átti litlu
láni að fagna. Sjávarútvegur lands-
manna var þá orðinn á eftir tím-
anum, arðlítill og afar hættulegur
svo á þeim árum týndust fleiri
mannslif við íslands strendur en
dæmi eru til annars staðar í heim-
inum á friðartímum. Af gömlum
vana voru menn hræddir við að
ráðast i nokkuð stórfelt, enda lítið
um peninga í landinu, svo nærri
lá að útvegur landsmanna væri
úr sögunni. En menn höfðu dag-
lega fyrir augum hvernig útlend-
ingar sópuðu auðæfunum upp við
strendur landsins og gat engum
dulist að hið eina sem gal bjargað
sjávarútvegi landsins, var að taka
upp sömu aðferðina.
Einhverjir framtakssamir menn
byrjuðu þá á því að fá sér botn-
vörpuskip og eg man þá tíð að það
þótti glæfralegt. Hvernig átti land-
inn að geta gert þetta? Hann gat
auðvitað ekki haft vit á að stjórna
þessu, þólt útlendingum heppnaðist
það. En svo fór nú samt að þelta
heppnaðist ágætlega, og vel sé þeim
sem höfðu áræði lil að ryðja þessa
braut, þvi að nú er mikill hlnti sjáf-
arútvegsins kominn í þetta horf
og nú er enginn hræddur við leng-
ur að kaupa botnvörpuskip, þótt
mestmegnis verði að taka pening-
ana að láni, því að varla eru víst
dæmi til að það hafi misheppnast.
En hvað á nú þessi vaðall að
þýða, þar eð það er íslenzkur
landbúnaður, en ekki sjáfarútvegur,
sem eg ætlaði að tala um. Það
verður ekki koinist fram lijá þessu,
því að þetta hefir svo afar mikil
áhrif á landbúnaðinn, að við sjálft
liggur að það ríði honum að fullu,
með því að taka mestan vinnu-
kraftinn frá honum. En óbeinlínis
ælti það þá líka að verða lil fyrir-
myndar og vakningar.
Útlendir bændur koma ekki til
íslands, til þess að setjast þar að,
svo hægt sé að hafa þá til fyrir-
myndar á sama hátt og átt hefir
sér stað um sjávarútveginn. Og
tíðarfar og staðhættir á íslandi
eru á þann veg að útlendum bún-
aðaraðferðum verður tæplega beitt
óbreyttum í öllum greinum. Þess-
vegna verða menn sjálfir að finna
rétta veginn og er að því leytinu erfið-
ara viðfangs en um sjáfarútveginn.
Auk þess er eg hræddur um að
þeir séu færri sem liafa jafn mikla
tröllatrú á landbúnaði og sjávarút-
vegi, eins og honum er komið nú.
Grunur minn er samt sá, að Iand-
búnaðurinn geti staðið sjávarút-
veginum á sporði, ef hann er rek-
inn með þekkingu og hagsýni, að
hann geti orðið tiltölulega eins arð-
sainur og sjávarútvegurinn.
Þegar um framför landbúnaðarins
er að ræða, verður að komast að
raun um, hverju þarf einkum að
breyta til þess að gera hann arð-
samari. Landbúnaðurinn byggist
algerlega á kvikfjárræktinni. En til
þess að hún verði'sem arðsömust
verður það altaf aðalatriðið að
geta aflað heyjanna með sem allra
minstum tilkosnaði. Mannsvinnan
og mannsaflið er nú orðið alt of
dýrt til að beita því á sama hátt
og áður tíðkaðist. í öllum atvinnu-
greinum er nú lagt alt kapp á að
nota sem ódýrast vinnuafl og að
komast af með sem fæsta menn.
óg þetta á sér stað á öllum svið-
um lífsins, nema einungis í land-
búnaðinum á íslandi. Auðvitað á
þetta sér líka stað hjá þjóðum sem
standa íslendingum að baki í
menningu, en eg tel íslendinga með
mentaþjóðum og mæli þá með þeim
kvarða. Það mun orðið sjaldgæft
nú í menningarlöndunum að sjá
menn standa að slætti með orf
og Jjá og kvennfólk raka ineð hríf-
uin; og það að binda hey í reypi
og reiða á lieslhryggjum, þekkist
bókstaflega ekki.
Ressar aðferðir verða að breyt-
ast þannig, <að bera ekki við hey-
skap nema á því landi sem er
ræktað, annaðhvort með vatnsveit-
ingu, eða sem tún. Það er líklega
ennþá vinnandi vegur að halda
fólk með því kaupi sem nú er
goldið, þó gamla lieyskaparaðferð-
in sé notuð, einkum meðan afurð-
ir landbúnaðarins eru í háu verði.
En þetta getur breyst og er þá voði
fyrir dyrum. En sá tími er í nánd
og er þegar kominn, að eins og
sjáfarútvegurinn verður ekki rek-
inn með hagnaði nema með eim-
skipum og botnvörpum, svo verð-
ur landbúnaðurinn heldur eigi rek-