Tíminn - 16.02.1918, Blaðsíða 2

30
t i m;i;n n
og það einmitl úr þeirra tnanna
flokki sem kunnugir eru íslend-
ingum.
Og í annan stað er það eftir-
tektavert að höfundar bókarinnar
um ísland, sem áður var nefnd,
eru allir, annaðhvort íslendingar,
eða af íslenzku bergi brotnir. Það
gefur níanni óneitanlega ástæðu til
að ætla að Dansk-íslenzka félagið
og hinar velviljuðu raddir sem
lieyrst hafa út af fánamálinu, nái
ekki út fyrir tiltölulega lítinn hóp.
En hvernig sem alt veltur, þá
erum við þakklátir hinum dönsku
vinum okkar, þótt fáir kunni að
vera. Og Dansk-íslenzka félagið
þykir okkur vænt um, eins og ís-
landsvinafélagið þýzka. Og ef til
skilnaðar dregur, þá getur það orð-
ið okkur mikið gagn, að eiga þá
vini vísa, um að slíta ekki öll
bönd þótt ríkjasambandínu sé slit-
ið. f*ví aö hvaö sem öðru líður
þá erum við frændur og getum lært
hvorir af öðrum. Eigum við ís-
lendingar ekki sízt margt ónumið
af Dönum um skólahald og sam-
vinnufélagsskap.
Hvert stefnir
1 bjargráðamálunum?
Ekkert orð er ofar á baugi i
málinu nú á timum en orðið »bjarg-
ráð«. í*að er hvorttveggja að orðið
er alvarlegt, enda eru þelta al-
vörutimar. Bjargráð eru því að
eins nauðsynleg, að ,^jóðin eða
einstaklingar hennar sé staddir í
hættu. Um það kemur öllum sam-
an, að þjóðin sé stödd í mikilli
hættu. En hættan er áður óþekt
þeirri kynslóð, sem nú byggir
landið, enda að miklu leyti hulin
í framtíðinni, og gerir það bjarg-
ráðin bæði vandfundin og vafasöm.
Sú hættan er augljósust a.ð
verzlunarsambönd okkar slitni og
að flutningar til landsins teppist
að meira eða minna leyti, jafnvel
að fyrir þá taki með öllu. Á þess-
ari hættu hefir allmikið bólað,
enda hefir bjargráðaviðleitninni
verið aðallega stefnt gegn lienni.
Við, sem búum í fásinninu upp
til sveita, getum með engu móti,
svo vit sé i, dæmt um það, hvern-
ig stjórninni hafi farist úr hendi
bjargráðatilraunir hennar. Hér um
slóðir eru engir slíkir rökstólar
sem ritstjórastóll ísafoldar er, þar
sem ritstjórinn getur umsvifalaust
dæmt um það í öllum einstökum
atriðum, og með nokkrum penna-
sveiflum úrskurðað allar slíkar
gerðir stjórnarinnar óvit og glap-
ræði. Þeim af okkur, sem viljum
vera sanngjarnir og athugulir, hug-
kvæmist það, að stjórnin sem nú
situr, hafi við meiri vanda og örð-
ugleika að stríða heldur en nokk-
ur stjórn undanfarin, og að hún
liafl þessvegna áorkað mjög miklu
tiltölulega. Enn hefir ekki orðið
tilfinnanlegur skortur á neinni
matvöru í landinu. Blöðin færa
okkur frétfir urn það, að hungur
vofi yfir i Svíþjóð. Svíar eru þó
öílugri þjóð en við, og þeim vanda
hefir heldur ekki verið skelt á
herðaj; þeim, að fara nú í fyrsla
skifti sjálfir ineð mál sín út á við
á þessum örðugleikatímum.
Eg tel mig ekki færan til þess
að dæma um það, hvorl bjargráða-
viðleitni stjórnarinnar hefir tekist
betur eða miður en vænla mátti,
það sem Iu'in hefir náð.
Hitt virðist mér meira álitamál,
livort þessi viðleitni stjórnarinnar
hafi ekki beinst of mjög í eina átt.
Er það ekki næstum óhugsanlegt,
að við íslendingar eða stjórnar-
völd okkar oiki nokkru um rás
viðburðanna, svo á það megi treysta
bæði um markað fyrir framleiðslu
okkar og innflutning á erlendum
vörum? Svo margt ilt og ólíklegt
ber við, að mér virðist það hvergi
nærri óhugsanlegt, að loku verði
skotið fyrir samband okkar og
viðskifti við umheiminn fyr en
nokkurn varir. Er ekki verzlun
okkar og vörukaup alt á hangandi
hári? Eigum við ekki alt slíkt
undir náð og miskunn stórveld-
anna? Getum við rólegir átl líf
okkar undir náð og miskunn
hernaðarþjóða, sem svífast einkis?
Mér virðist því slefna stjórnarinn-
ar í bjargráðamálunum vera í
þessu efni lítið annað en það, sem
kallað er að »klóra í bakkann«,
Setjum nú svo, að þetta geli
komið á daginn. Vissulega yrðum
við illa staddir, ef við slæðuin ó-
viðbúnir slíkum atburði. Búskap-
arlag okkar og lifnaðarhættir hafa
að undanförnu færst fjær og fjær
því horfi, að við getum sjálíir full-
nægt þörfum okkar, ef snögglega
ræki í raunir. Fráfærur hafa lagst
niður. Skyr og smjör er þvi af
skornum skamti í landinu. Smjör-
skortinn höfum við bætt okkur
upp að einhverju leyti með út-
lendu feitmeti. Heimilisiðnaði hefir
stórhnignað, og þó verksmiðjurnar
hafi bætt fyrir það að sumu leyti,
eru þær allmjög háðar erlendum
viðskiftum, og kaupa nú kol fyrir
3—400 kr. smálestina. Grasaferðir
hafa einnig að mestu lagst niður.
Grösin liggja í þykkum og stórum
breiðum á Qöllunum, en við kaup-
um útlendar kornvörur þreföldu
verði. Matjurtaræktin er heldur
ekki á marga fiska. Fróðir menn
í þeim efnum fullyrða, að rófur
megi rækta um alt land og á Suð-
urlandi og Vesturlandi kartöflur
sem nægi öllum landsmönnum,
þótt neyzla þeirrar vöru ykist stór-
um frá því sem nú er. Enda er
kartöfluneyzla svo lítil mjög víða,
að það er stórhneisa fyrir þjóð-
ina, þar sem landið veitir okkur
mjölvöru í þeirri mynd einni. í
28. blaði Tímans hefir hr. Bjarni
Asgeirsson ritað góða grein um
kartöfluræktina, og læt eg mér
nægja að vísa til hennar.
Það er nú svo komið, að ein-
ungis stórbreytíng á lifnaðarhált-
um okkar og búskap gæti komið
því til leiðar, að við yrðum færir
um að fæðu okkur sjálfir svo við-
unanlegt væri, ef á reyndi.
þegar í upphafi stríðsins gerðu
Pjóðverjar öflugar ráðstafanir i þá
átt, að geta séð um sig sjálfir, og
þeim hefir tekist það til þessa,
þótt verzlun þeirra hafi því nær
gereyðst.
En livað hefir verið gerl hér í
þessu efni? Sára lítið. Mér liggur
við að segja hneykslanlega lítið.
Hingað til hefir bjargráðaviðleiln-
inni verið því nær eingöngu stefnt
út á við; streist við, að halda
öllu í sama horfi.
Bað var bent á það hér að
framan, að svo gæti farið, að erfið-
leikarnir yxu stjórninni yfir höfuð,
og að hún fái engu um þokað um
verzlun okkar og viðskifti við er-
lendar þjóðir. Mér virðist það
tíinabært, að viðleitninni sé stefnt
inn á nj7 svið bjargráðanna, fyr
en að því rekur. Pað þarf að finna
og efla innlend bjargráð
Jafnframt því sem stjórnin hér
eftir sem hingað tit vinnur að því
að birgja landið af þeim vörum,
sem það með engu móti má án
vera né getur framleilt, þarf hún
að leitast við að draga úr vöru-
kaupum landsmanna á erlendum
markaði á þann hátt að hlutast til
um það að breytt verði til um
framleiðsluna og hún aukin þar
sem því verður við koinið.
Kartöfluræktin verður þá efst á
blaði. Hér vildi eg að eins árétta
grein Bjarna Ásgeirssonar með því,
að ekki er nægilegt að stjórnin
greiði fyrir kartöfluræktinni á þann
hátl að sjá mönnum fyrir útsæði
og veita lán til hennar, heldur þaif
hún blátt áfram að hlutast til um
það, að kartöflur verði ræktaðar í
stórum stíl, greiða fyfir markaði
þeirra og flutningi um landið, og
sjá um að verð á þeim yrði slíkt,
að allir mætti vel við una. Hér
norðanlands er verð á innlendum
kartöflum þvilíkt sem heita má
neyðarokur. Þær eru seldar við
garðshliðið með álögðu flutnings-
og stríðsvátryggingargjaldi frá Dan-
mörku til íslands.
Við og við hafa heyrst viðvör-
unar og hvatningarraddir í blöð-
unum frá ýmsum mönnum um
það, að landsmenn hagnýti sér
landskostina betur í þessari dýrtíð,
með fráfærum, grasaferðum, garð-
rækt og fleiru. Litla áheyrn mun
það hafa fengið. Neyðin þarf að
berja á dyrnar, til þess að menn
vakni.
Eitt af því, sem mörgu fremur
þyrfti að færast í betra horf, eru
viðskifti landsmanna sjálfra. Það
er stóreinkennileg blindni, sem lýs-
ir sér í því, að landsmenn virðast
okra hver á öðrum í blóra við
hin römmustu neyðarkjör, sem
þeir verða að sæta á erlendum
vörukaupum. Má benda á kartöflu-
verðið í því sambandi. Fiskur hef-
ir um langan aldur verið ein af
aðalfæðutegundum landsmanna.
»Nú er öldin önnur;« Fiskuggi
sést nú orðið naumast á sumum
bæjum. Sjómenn hér í Húsavík í
þingeyjarsýslu selja kaupmönnum
fisk sinn fyrir 10 aura pundið, en
sveitamönnum 15 aura. Frá slíkum
kaupum liafa því margir horfið,
og fremur kosið að vera fisklausir.
Sjómenn þykjast neyddir til þessa,
lil þess að standasl okurkaup á
afurðum sveitabænda. Eftir þeirra
dómi ætli innlend framleiðsia að
vera þriðjungi dýrara matarkaup
en erlendar kornvörur keyptar
uppsprengdu verði i hernaðarlönd-
unum og íluttar háskaflutningi
heim til íslands(!). Hér er um ein-
hverjar svo stórfeldar öfgar að
ræða, að full nauðsyn er á að gefa
þeirn gaum. Mætti benda kaupfé-
lagi Þingeyinga á það, að hér er
verkefni rétt við hendina.
Hvert stefnir í bjargráðamálun-
um? Markaðshorfurnar fyrir aðra
aðalframleiðslu okkar — dilkakjöt-
ið fara versnandi. Jafnframt er að-
aláherzlan lögð á það, að hauga
inn í landið rándýrri kornvöru.
Svo selur stjórnin vörur með gjaf-
verði og borgar hallann úr lands-
sjóði. Hún veitir dýrtíðarlán, jafn-
vel sem beinan eyðslueyri áður en
nokkur neyð er í landinu. Mér
virðist stefna hér í beinan voða.
Eigum við að fleyta okkur á er-
lendum lánum gegnum þessa dýr-
tíð? Hlaða skuldum á bak ófæddra
kynslóða? Ela upp framleiðslu
þeirra? Vissulega höfum við eng-
an rétt til þess að skila komandi
kynslóðum þrotabúi fyr en í fulla
hnefana. Það er siðferðisleg skylda
okkar að bjargast á eigin búskap
svo sem framast má verða gegnum
þessa örðugleikatíma. Þess vegna
þarf að efla innanlend bjargráð.
Myklestað, fjárkláðalæknirinn,
sem ferðaðist hér um landið undr-
aðist yfir sællífi og eyðslusemi ís-
lendinga. Mikil brögð munu vera
að því víða i landinu. Óvíða munu
menn hafa klipið af skamti sínum,
og ekki skortir kveinstafi yfir hverri
minstu vöntun. Af öllum þeim
hættum, sem við á þessum tímum
þurfum að reisa rönd við, er sú
hættan ef til vill alvarlegust sem
felst í okkur sjálfum. Hana kunn-
um við sízt að varast. Flestir erum
við seinlátir til nýbreytni þólt nauð-
syn krefji. Margir erum við hort-
ugir og matvandir eyðsluseggir, og
vera má að neyðin væri sá kinn-
hestur, sem okkur væri hollastur
til betrunar og þroska.
Jónas Porbergsson.
Ný kenning
og gömul þó, stingur nú upp
höfðinu í Landiuu. Hófst grein i
síðastliðinni viku og kemur fram-
hald á í þessari viku og heitir:
Veltufé. Hefir úr þeirri átt fyr mjög
kent sömu stefnu. Megin stefna
greinarinnar er, að lýsa því hve
kaupmannastéttin sé bráðnauðsyn-
Ieg og ómissandi, en á hinn bóg-
inn séu samvinnufélög mjög var-
hugaverð, jafnvel óframkvæmanleg
og eigi ekki að vera til í þjóð-
félaginu. Selstöðukaupmennirnii'
dönsku eru jafn vel taldir með
öllu ómissandi, og hefði það vafa-