Tíminn - 20.07.1918, Blaðsíða 3

TlMINN
163
er meir um það hugsað í heimin-
um nú, en nokkru sinni áður,
með hverjum hætti leyst verði úr
þeim viðfangsefnum sem hin ólíku
þjóðerni valda.
Neistinn sem kveikti ófriðarbálið
nú, kviknaði einmitt þar í Norður-
álfunni sem vandræðin eru mest
um að leysa þjóðernisvandamálin.
Það var í Austurriki og Ungverja-
landi. Það ríki er stærsta undan-
tekningin í Norðurálfu frá því að
þjóðerni ráði ríkjaskipun. Skal nú
nánar að því vikið.
Samkvæmt hinu síðasta opinbera
manntali í Austurríki og Ungverja-
landi — 1910 — var íbúatalan
um 50V* miljón. Ráðandi kynþætt-
irnir tveir, Austurríkismenn — þ. e.
Þjóðverjar — og Ungverjar, voru
til samans ekki helmingur af íbú-
unum, þar eð Þjóðverjar voru 12
miljónir og Ungverjar 10 miljónir.
Slavar eru fjölmennasti kynþáttur-
inn um 242/2 miljón og loks þjóðir
af rómönskum uppruria, ítalir og
Rúmenar um 4 miljónir.
En slafneski kynþátturinn er
margskiftur og fer fjarri að einn
sé vilji hans alls.
Fjölmennastir af Slövum eru
Bæheimsbúar. Eru þeir af flestum
taldir bezt mentir allra Slava í
heiminum og eiga mjög merka og
fræga sögu. Hafa þeir öldum sam-
an sætt hörðum kosti, en þjóðerni
þeirra hefir staðist þá eldraun.
Ásamt með frændum sínum og
nábúum Slóvökum, á norður landa-
mærum Ungverjalands, eru þeir
alls um 81/* miljón og vilja stofna
sjálfstætt ríki.
Næst fjölmennastir eru Suður-
Slavar, sem byggja austurhluta
ríkisins, þar sem mætist Balkan-
skagi — Serbía og Svartfjallaland
— og Austurríki-Ungverjaland.
Þeir eru 7 miljónir. Hafa þeir lengi
verið ósammála innbyrðis og ým-
ist viljað fult sjálfstæði, eða sam-
einast, sumir Serbum, aðrri Svart-
fellingum. En fyrir tveim árum
áttu fulltrúar þeirra fund með sér,
ásamt frændum þeirra í Serbiu og
Svartfjallalandi — og eru þá alls
um 12 miljónir — og vilja sam-
eiginlega stofna sjálfstætt ríki. En
sem stendur eru ekki miklar horf-
ur á að fram úr rætist með það.
Þá búa um fimm miljónir Pól-
verja i Austurriki. Er það alkunna
hvílík kjör sú þjóð hefir búið við.
Þeir hafa þó verið minst hrjáðir í
Austurríki, enda hefir austurríska
stjórnin notað þá til þess að láta
þá vega salt milli hinna kynþátt-
anna og Pólverjar reynst auðsveip-
ir. En þeir eru engu að síður
fyrst og fremst Pólverjar og taka
með bræðrum sínum á Rússlandi
og Prússlandi undir kröfuna unr
að fá aftur að njóta sín sem sjálf-
stæð þjóð, sem þeir voru um
margar aldir.
Loks eru ótaldar um 4 miljónir
Slava, sem búa í norð-austurhluta
ríkisins og nefnast Rúthenar. Eru
þeir af sama ættstofni og íbúar
Litla-Rússlands — Ukraine — og
vilja mega með þeim vera og
mynda sérstakt ríki..—
Rómönsku þjóðernin í rikinu,
italir og Rúmenar, vilja að sjálf-
sögðu sameinast bræðrum sínum
og laga landamærin eftir því. —
Pað er fróðlegt að gera sér grein
fyrir hvernig þetta sundurleita riki
hefir myndast og hvernig það hefir
hangið saman fram á þennan dag.
Á fimtándu og sextándu öld
fóru Tyrkir eins og logi yfir akur
um allan suðausturhluta Norður-
álfunnar. Hvað eftir annað lá við
borð að herfylkingar þeirra yrðu
kristnum mönnum algerlega yfir-
sterkari. Hinni kristnu menning
stóð hin mesta hætta af Tyrkjuin.
Vinarborg var það vígi sem ávalt
stóð þá óbrotið.
Það er þessi sameiginlegi ótti
allra kristinna manna í þessum
hluta Norðurálfunnar sem leggur
grundvöllinn undir myndun hins
núverandi ríkis Austurríki-Ung-
verjaland. Habsborgarættin hafði
þá forystuna i baráttunni gegn
Tyrkjum. Hún tók að sigurlaunum
keisaradæmið sem hún heldur enn
í dag.
Fram á sautjándu öld er Tyrkja-
hræðslan bandið sem bindur sam-
an hina ólíku kynþáttu i eitt riki.
Og þegar það er farið stendur ríkið
eftir. Þá verður það Habsborgar-
ættin sem heldur rikinu saman til
þess að missa ekki völdin. Og
hún gerir það einkum með þeim
hætti að æsa hvern einstakan kyn-
þátt gegn hinum og liggur svo ofan
á öllu saman. Og þegar dregur
nær nútímanum fær stjórnin öfl-
ugan styrk frá sinum voldugu ná-
búum, til þess að halda ríkisein-
ingunni saman. Rússar hjálpuðu
dyggilega á siðast liðinni öld, þeg-
ar frelsisöldurnar risu sem hæst
um alla Norðurálfu og alt komst
svo i uppnám i Austurríki að
stjórnin gat ekki við ráðið. Rúss-
neski harðstjórinn vildi ekki vita
af neinu frjálslyndi við hliðina á
sér, eða að neitt tillit væri tekið
til krafa þjóðerna. Og þegar nær
dregur nútimanum kemur bjálpin
frá Þýzkalandi sem þarf að hafa
öflugan samherja þar sein Austur-
ríki-Ungverjaland er og getur því
ekki þolað að það liðist sundur.
Þannig stendur á því að enn er
til ríkið Austurríki-Ungverjaland,
samsett úr jafnólíkum efnum og
likneski Nebúkadnesars, álíka ólíkt
flestum öðrum ríkjum Norðurálf-
unnar og risadýr miðaldarinnar
dýrum nútimans.
Fram á miðja síðastliðna öld
var þ57zki kynþátturinn einn al-
valdur í ríkinu. Ungverjar undu
verst kúguninni og börðust oft
fyrir frelsinu, en voru jafnharðan
barðir niður, síðast með aðstoð
Rússa. En upp úr hinum miklu
óförum Austurríkis 1866, sá stjórn-
in að ríkið myndi gliðna sundur
væri ekkert að hafst. Og þá voru
Ungverjar settir í hásætið við hlið
Þjóðverja og hafa setið síðan. En
í stað þess að þess hefði mátt
vænta að Ungverjar krefðust um
leið fullréttis fyrir hina aðra kúg-
uðu kynþáttu, um leið og þeir
fengu þrið sjálfir, þá lögðust þeir á
þá með Þjóðverjum í Auslurriki
og hafa reynst miklu harðdrægari
um að halda niðri öllum frelsis-
hreifingum með oddi og egg.
Það leið að því undir stríðsbyrj-
unina að óviðráðanlegt yrði að
halda þjóðflokkunum í skefjum.
Serbiu hafði vaxið stórkostiega
fiskur um hrygg í BalkanstyrjÓld-
unum siðustu. Það styrkti vonir
Suður-Slava um sameining við þá.
Aldan var orðin svo rílc að eitt-
hvað varð að gera. Austurríki sagði
Serbiu stríð á hendur til þess að
leysa þann hnút og varðveita
ríkiseininguna. Annað mál er hvort
það var gert með þeim huga að
kveikja alheims ófrið.
Styrjöldin hefir gefið austurrísku
stjórninni nóg að hugsa um inn-
anlandsástandið. Ríkinu lá við full-
kominni gliðnun framan af strið-
inu. Þegar Rússar sóttu að að
norðan og Rúmenar og Serbar að
austan og sunnan, þá tóku eigin
þegnar ríkisins óvinunum opnum
örmum. En í hvert sinn og hættan
var orðin alvarleg kom úrxnorðri
hinn brynvarði hnefi Þýzkalands,
rétti fylkingarnar og rak óvinina
aftur við ærið manntjón og landa.
— En í sjálfum austurriska og
ungverska hernum hefir herstjórn-
in orðið að taka til hinna hörð-
ustu refsinga til þess að fá, hinar
kúguðu þjóðir til að berjast. Þús-
undum saman hafa slavneskir her-
menn strokið undan merkjum.
Jafnvel heilar fylkingar hafa geng-
ið óvinunum á hönd. Bandamenn
láta það opinberlega í Ijósi að
fast að helmingurinn af þegnum
Vínarkeisara sáu vinir en ekki
óvinir.
— Svo standa sakir í löndum
hins unga Karls keisara. Eigi að
semja varanlegan frið að styrjöld-
inni lokinni, verður það mesta
vandamálið að ákveða örlög rikis
hans. Fer það eftir úrslitum ófrið-
arins hvort þá má sip meira her-
menskustefnan og yfirdrottnunar,
sem krefst þess að hið forna ríki
haldist óskert eða aukið enn meira
af sundurleitum þjóðum, öflugur
bandamaður í kúgunarpólitík of-
jarlanna — eða réttmætar kröfur
frelsiselskandi manna að fá að
reisa heimili og þjóðfélag þannig
vaxið, að þeir fái að njóta sín og
leggja sinn sjálfstæða skerf í fram-
sóknarbaráttu mannkynsins.
Þingstörfln. Lengsta þing á ís-
landi hefir það orðið, sem nú var
nýlega slitið. Stóð í 100 daga rétta.
49 frv. hafa alls verið lögð fyrir
þetta þing. Þar af hafa 25 frv.
verið afgreidd sem lög, 11 verið
feld, 1 tekið aftur og 12 ekki út-
rædd. 50 tillögur til þingsál. hafa
fram komið, þar af 9 um skipun
nefnda, 27 hafa verið afgreiddar
sem ályktanir þingsins, 10 feldar
og 4 ekki útræddar. 8 fyrirspurnir
hafa fram komið. Af þeim var 5
svarað, en 3 ekki.
Verður nánar skýrt frá þingstörf-
unum í næstu blöðum.
Hluíakaap í Eimskipaíélaginu.
Mönnum mun það í fersku minni
að í vetur birtust aðvaranir frá
helstu stuðningsmönnum Eimskipa-
félags íslands meðal Vestur-íslend-
inga, til hluthafa félagsins þar, að
selja ekki hluti sína mönnum sem
þar voru að falast eftir þeim í
umboði einhverra heima á íslandi.
Um líkt leyti gaf stjórn félags-
ins, að gefnu tilefni, út viðvörun
til hluthafa hér heima, að selja
ekki hlutina undir nafnverði. Og
gerði um leið ráðstafanir til þess
að sala gæti farið fram á hlutum
svo að hæfilegra verð kæmi fyrir.
Hvottveggja auglýsingin ber vott
um það að eftirspurn töluverð er
að verða eftir hlutum i félaginu.
Er það og ekki að undra. Hagur
félagsins stendur með hinum mesta
blóma. Hið raunverulega verð
hlutabréfanna er nú orðið miklu
meira en nafnverð. Mun ekki fjarri
sanni, að hver 100 kr. hlutur sé
nú í rauninni a. m. k. 150 kr.
virði, ef til vill 200 kr. virði.
Forgöngumönnum félagsins aust-
an og vestan er þetta auðvitað
kunnara en öðrum. Þess vegna var
það rétt, að þeir vöruðu menn við
að selja. Og hefði ekki verið úr
vegi að hluthöfum hefði verið sagt
frá því, hvers virði hlutirnir eru í
raun og Veru.
Nú er það komið á daginn, að
tveir menn úr stjórn félagsins hafa
lagt fram fé tii hlutabréfakaup-
anna vestan hafs. Það kemur upp
eftir á, en virðist hafa átt að fara
leynt.
Þá framkomu verður að víta af
tveim ástæðum einkanlega:
Fyrst og fremst af þeirri, sem
þegar er nefnd, að mönnum þess-
um hlýtur að vera það bezt kunn-
ugt hvers virði hlutirnir eru — en,
það hefir hvergi komið fram, að
hlutirnir hafi verið keyptir yfir
nafnverð. En þá kröfu verður að
gera til stjórnenda hlutafélaga, að
þeir sem slíkir falist ekki eftir
kaupum á hlutum af hluthöfum
við lægra verði en hinu raunveru-
lega.
í öðru lagi er þessi a. m. k.
hálfleynilega aðferð — og það af
hálfu manna úr stjórn félagsins —
að ná kaupum á hlutum Vestur-
Islendinga, mjög óviðurkvæmileg
framkoma gagnvart þeim. Þegar
félagið var stofnað, gerðu V.-ísI.
það af ræktarsemi til ættlandsins
og löngun til að hjálpa því til þess
að koma á fót sliku þjóðþrifa-
fyrirtæki, að kaupa hluti i félag-
inu. Þeir gerðu það ekki í gróða-
skyni. Þeir gerðu það af þjóð-
rækni. Við, heima-íslendingar, mátt-
um þvi ekki eiga frumkvæði að
því að reyna að ná undan þeim
hlutunum aftur, sízt þegar fyrir-
tækíð reyndist svo gróðavænlegt,
sízt gera það á hálflymskulegan
hátt, sizt máttu menn úr stjórn-
inni verða til þess.
Vestur-íslendingarnir áttu að eiga