Tíminn - 25.01.1919, Qupperneq 2

22
TÍMINN
málfræðinganna í blöðunum, og
víkur að stéttarbróður sinum ósvik-
inni hnútu.
Svo kemur í Tímanum grein
mín um málið. Jóni Ófeigssyni og
öllum þeirn málfræðingum, sem við
söguna koma, var alls ókunnugl
um þær tillögur,
Nú vildi svo illa tiJ, að maður-
inn, sem Tíminn benti á, var við-
urkendur andstæðingur blaðsins.
Það var þessvegna dálítið erfitt að
telja flokkspólilík ráða.
Jóni Ófeigssyni virðist vera með
öllu ókunnugt um, að um sama
leyti er hann borinn við orðabók-
ar starfið, bæði af málfræðingum
í heimspekisdeildinni (ef trúa má
orðum Smára) og af mönnum sem
hugsuðu um málið frá því sjónar-
miði, að orðabóldn ætti að hætta
að vera bitlingur, af sama tagi og
bankaráð íslands banka.
Jón Ófeigsson kemur þessvegna
ekki við málið nema sem æskileg-
ur og hugsanlegur umsækjandi.
Bitlingaliðið ætti þessvegna að láta
hann óáreittan,
Smári og Einar vinur hans
blanda veitingu Eiða inn í orða-
bókar málið. Telja hinn volduga
Tíma ráða því sem öðru. t*ó að
það sé þessu máli óviðkomandi,
þá má þó fræða þá á því, að það
var af eðlilegri ástæðu mjög erfitt
að veita embælti þetta fjandmönn-
um Tímans. AUir umsækjendurnir
að undanteknum einum eða tveim-
ur, sem engin stjórn myndi hafa
látið koma til greina, voru sem sé
Tímans menn, í þeim skilningi sem
mörg hundruð framfaramenn út
um land eru það. Og af þeim
mörgu nýlu mönnum sem þar var
úr að velja, tólr stjórnin þann, sem
hafði þau meðmæli frá Háskóla
íslands, að hann væri vel verður
að vera háskólakennari.
í*etta er gott dæmi þess, hvar
dugandi mennirnir hallast á sveif,
og hinsvegar um bardagaaðferð
andstæðinganna.
Að síðustu verður að vílcja nokkr-
um orðum að framkomu Smára.
Hann falasl eflir þessu trúnaðar-
starfi heldur ókarlmannlega, eflir
Mbl. greininni að dæma. Hann
talar borginmannlega um vísinda
þekkingu sína, og lætur'Vísis-Einar
slá duglega á skjöldinn um að
eliki sltorti lærdóminn.
Þeir félagar eru svo hreinskilnir
í sjálfhólinu, að þeir geta várla
tekið það illa upp, þó að aðrir
sýni þeim hreinsldlni á móti.
Það hefir lengi farið orð af þvi,
að kennarar Smára haíi fremur
farið að bendingum hjartans en
heilans, þegar honum var slept í
gegnum norrænupróf. Síðan hefir
hann ekki unnið_ sér annað til
frægðar en að gerast vikapiltur hjá
Birni Krstjánssyni, við eitt hið á-
hrifaminsta og vesalasla blað, sem
gefið hefir verið út hér á landi.
En þegar heilbrigð skyxísemi þjóð-
arinnar var búin að kreppa svo
að þeim félögum, Birni og Smára,
að blaðið valt útaf, þá þykist rit-
stjórinn alt í einu sjálfsagður til
að standa fyrir samningu vísinda-
legrar orðabókar, og ritar og Jætur
rita niðgreinar um menn, sem ekki
hafa annað til saka unnið en það
að þeir vilja að orðabókar forustan
sé falin mönnum, sem hafa meira
til brunns að bera en Smári og
Vísis-Einar.
Hvernig sem máli þessu lýltur
þá getur Tíminn vel beðið úrslit-
anna rólegur. Ekki veldur sá er
varir. Það er ekki honum að kenna
þó orðabókin haldi áfram að vera
bitlingur.
Finnur Finnsson.
Merkilegt mái.
Orðabókin er orðin að stórmáli
HeiII her af þeim sem á einn eða
annan hátt vilja gera sér starf þetta
að brauðatvinnu fylla blöðin með
greinum út af þeirri uppástungu
minni að fela einum nafnkendasta
atorkumanni meðal íslenzkra mál-
fræðinga forstöðu við orðabókar-
gerðina.
Það er dálítið erfitt að skilja að-
stöðu þessara manna. Allir vita að
orðabókin var upprunalega ekki
nema bitlingur, sem bæði var til
minkunar þeim sem gáfu og
manninum sem þáði.
Margt benti í þá ált að svo ætti
að halda fram stefnunni.
Fjölmargir menn vissu að þetta
var rangt. Vissu að annaðhvort var
að fá verkið i hendur manni, sem
mikið traust var borið til, fá hon-
um nægilega mikið fé til umráða
og krefjast þess eins að verkið
væri myndarlega unnið, eða þá að
láta orðabókina vera framvegis
einskonar Gósenland fyrir þá sem
ekki komust fyrir á öðrum stöðum
undir sólunni.
Smári sjálfur viðurkennir að Jón
Ófeigsson hafi ekki sótt um orða-
bókina. En hann gefur í skyn að
til muni vera þeir menn í heim-
spekisdeild háskólans, sem einmitt
vilji fá hann. Smári virðist auð-
sjáanlega kviða þvi, að þeir kunni
að bjóða J. Ó. starfið og að hann
muni þá ef til viJI þiggja. Smári
heíir ennfremur, að því er hann
sjálfúr segir, talfært sina beiðni við
þann manninn við háskólann, sem
mest kemur þetta mál við, þ. e.
íslenzku kennarinn. Og undirtekt-
irnar eru þar, að sögn Smára, ekki
beinlínis vænlegar fyrir umsækj-
anda.
Smári tekur þetta svo óstint upp,
að hann tilfærir einkásamtal þeirra
iVnstnrríki.
Nú eru friðarsamningarnir byrj-
aðir, má búast við því að þeir
standi lengi yfir, því mjög er
heimurinn úr skorðum genginn.
Þrjú stórveldi — þau sem fyrst
gengu í ófriðinn — eru liðin und-
ir lok og risa varla upp aftur í
sinni fyrri mynd.
Hvernig sem alt fer, má telja
víst, að Rússland og Þýzkaland
verði aftur stór og voldug ríki, en
með öðru sniði en fyr, með annari
stjórnarskipun og öðrum landa-
mærum. *
Öðru máli er að gegna um
Austurríki. Það er algerlega lír
sögunni og rís ekki upp aftur að
eilífu. Austurríki var ekki bygt á
grundvelli þjóðernis eða trúar-
bragða eins og ílest önnur ríki.
Sameiginlegir hagsmunir voru ekki
heldur til - að halda þvi saman.
Mörg sundurleit öfl toguðust á
innanríkis, en það sem hélt öllu
saman var keisaraættin ein.
Austurríki á, eins og Þýzkaland,
rót sína að rekja til Karls mikla.
Hann stofnaðl árið 795 Markgreifa-
dæmið Aústurríki (Austria) til
varnar gegn árásum mongólskra
þjóða. Eftir að ríki Karls skiftist
843, fylgdi Austurríki hinum þýzka
hluta, en varð bráðlega því sem
næst sjálfstætt ríki, undir hertoga-
ættinni Babenberg. Ríkið stækkaði
töluvert, héruðin. Steiermark og
Krain sameinuðust því og þýzk
menning og tunga breiddist þar út.
Árið 1246 dó ættin Babenberg
út og Austurríki sameinaðist kon-
ungsríkinu Böhmen, en brátt hófst
ófriður milli þessara ríkja og ætt-
arinnar Habsburg, sem 1273 hafði
náð konungs og keisaratign í
Þýzkalandi. Lauk þessari deilu
þannig að eftir næstum því 200
ára baráttu náðu Habsborgarar öll-
um löndum Austurríkis undir sig.
Hafa þau síðan verið erfðalönd
æltarinnar og grundvöllurinn und-
ir valdi hennar. Saga Habsborgar-
ættarinnar og Austurríkis hefir
siðan að rnestu leyti verið ein og
hin sama.
Habsborgarættin varð aldrei
miklu ráðandi í hinu þýzka ríki,
þótt keisaranafnið fylgdi henni oft-
ast, en þvi meira kapp lagði hún
á að áuka erfðalönd sin. Gegnum
erfðir og giftingar jókst og marg-
faldaðist ríki Habsborgara og sá
tími kom að þeir áttu yfir stærra
ríki að ráða en nokkur önnur
þjóðhöfðingjaætt í álfunni.
Það hefir oft verið sagt um
Austurriki að það væri samangift
ríki. Þjóðirnar hafa ekki verið
spurðar til ráða, þjóðhöfðingjarnir
höfðu öll ráð. Þannig erfði Habs-
borgarættin í byrjun 16. aldar
konungsríkið Böhmen og Ungarn
og sömuleiðis Tyrol. Maximilian
keisari (d. 1519) giftist Mariu af
Burgund, sem réði yfir Búrgund,
Hollandi og Belgiu. Sonur þeirra,
Filippus, giftist Jóhönnu einkadótt-
ir Ferdínands Spánarkonungs, og
sonur þeirra, hinn mikli keisari
Karl fimti, erfði þannig Austurríki
með Ungarn og Böhmen, Búrgund,
Niðurlönd og alt hið spánska ríki.
Hér við bætist svo keisaratignin
þýzka. Enginn þjóðhöfðingi í Ev-
Vísir og UsísverzlnaiB.
Ein af þrautum Herkúlesar var
að vinna orminn í Lernuvatni. —
Voru á honum níu höfuð og uxu
jafnan tvö í staðinn, er eitt var
af höggið. Bar Herkúles af ormin-
um, með því að hann sveið fyrir
strjúpana með glóandi eikarstofn-
um. — Vísir er likt farið ogorm-
inum í Lernuvatni. Undir eins og
ein ósannindi eru rekin ofan í
hann vaxa önnur í staðinn og er
Vísir það magnaðri en ormurinn.
að oft vaxa fleiri en tvö ný ó-
sannindi, er ein eru kveðin niður.
Að halda áfram að kveða niður
ósannindi blaðsins um einstök at-
riði, er því óvinnandi vegur, það
verður að vera undantekning —
en nú skal sviðið fyrir strjúpana
með nokkrum almennum aðalat-
riðum:
1. Kolaverzlunin var algerlega
frjáls allan þann tíma sem Vísir
segir að landsverzlunin liafi lagt svo
óhæíilega á kolin. Hvers vegna var
hún þá 1 átin ein um hituna ? —
2. Aðalkolaverzlunin hér í bæn-
um »Kol og Salt«, leyfir að hafa
það eftir sér, að þau kol sem hún
hafi keypt, á þeim tíma sem hér
um ræðir, hafi síst orðið ódýrari.
en kol landsverzlunarinnar, sam-
kvæmt því sem forstjórarnir gáfu
upp verð á þeim.
Vísir getur ekki talað við aðra
en sjálfan sig hér eftir um kolaá-
lagninguna. Ofan á upplýsingar for-
stjóranna sjálfra bætist nú stærsta
kolaverzlun bæjarins, sem segir
hið sama. Lítill ,vafi á að Vísir
gerir sér hægt fyrir enn og segir
alla fara með ósannindi — alveg
eins og hann fer með þau raka-
lausu ósannindi að ræðismenn Eng-
lendinga og Frakka hafi krafist
þess að kolaverðið yrði lækkað. —
Hvað munar Vísi um hver það er
rópu hefir síðan átt yfir slíku ríki
að ráða.
Ríki sem byggist að eins á vilja
konunga en ekki á þjóðarvilja eða
hagsmunum, stendur jafnan á
völtum fæti. Svo reypdist og hér.
Hið mikla ríki Karls féll með
honum sjálfum. Spánska ríkið fór
sinna ferða og varð jafnvel hættu-
legur keppinautur fyrir Austurríki.
Vonir Habsborgara um að verða
öllú ráðandi í Vestur-Evrópu urðu
að engu.
Nú hófst nýr þáttur í sögu
Austurríkis. Hingað til hafði það
ekki haft annað hlutverk en að
ala Habsborgaræltina. Nú hófust
árásir Tyrkja og Austurríki varð
forvörður kristindómsins og evrópu
menningarinnar gegn Múham-
meðstrúnni. Þessum stríðum lauk
þannig að Austurríki vann alt
Ungarn, Siebenburgen, Bukovinu
Slavóníu og Króatiu og að veldi
Tyrkja í Norðuálfu var á bak
brotið.
Nú var Austurríki orðið stór-
veldi og stefna þess varð sú sama
og fyr. Það gleypti hvern land-