Tíminn - 15.03.1919, Page 2
70
TlMIN N
fyrir t. d. bóndann, að stofna til
lítillar rafmagns-framleiðslu, til þess
að lýsa og bita bæ sinn, en ef
hann verður að sækja um leyfi
til slíks til landsstjórnar, eða ein-
hverra embættismanna, sem hún
setti yfir slikt. Og það er skýlaust
til almenningsheilia, að setja ekki
stein í götn einstaklinganna á þessu
sviði.
Það er alveg vafalaust, að það
er engu meiri hætta yfirvofandi,
þótt einstaklingarnir eigi vatnsaflið,
ef landið setur þau lög sem vera
her i þessu efni.
En það mætti benda á hitt, að
það gæti stafað a. m. k. jafn-mik-
il og ef til vill miklu meiri hætta
af því, að landið tæki undir sig
alt vatnsafiið og fæli svo væntan-
lega stjórninni, að selja það eða
leigja. Pað væri sannarlega hugsan-
legt, að íslendingar ættu einhvern-
tima að búa við þá stjórn, sem
ofurseldi landið hinu volduga pen-
ingavaldi, með því að láta því í
té alt of mikil réttindi.
Og margir myndu bugsa með
kvíða til þeirra embætta og bitl-
inga og mögnuðu eiginhagsmuna-
pólitikur, sem i sambandi við slika
meðferð bins opinbera gæti orðið
á þessu.
Við dyrnar.
Nýkomnir menn frá Bretlandi
hafa þau tíðindi að flytja, sem að
vísu eru «kki ný nema að nokkru
leyti, en sem ekki má skella skoll-
eyrum við, að drepsóttin mikla sé
nú þar i landi ef til vill magnaðri
en nokkru sinni áður. Er það sagt
til marks meðal annars, að svo er
sóttin mikil i Hull, að það er jafn-
▼el ráðgert að flytjá alt fólk úr
borginni í bili og reyna að veita
V örusvik.
Tæpast eru liðin meira en 10
ár síðan bændur fóru að nota fóð-
urbæti handa búfé sínu, svo telj-
andi sé, öðruvísi en i harðindum og
neyð. Á allra síðustu árum hefir
þetta verið að breytast, og nú er
svo komið, að horfur eru á, að
fóðurbætiskaup verði almenn um
allar sveitir í stórum stíl. Þaif
ekki annað en benda á verkafólks*
skortinn, sem nú er fyrirsjáanlegur
mi|clu meiri en áður, og jafnvel
aðrir breyttir búnaðarhættir, sem
leiða af sér aukin fóðurkaup.
Síðastliðið sumar var óvenjulegt
gróðurleysis-sumar, eins og kunn-
ugt er. Horfur voru því ískyggi-
legar i haust og eklti annað fyrir-
sjáánlegt, en að fella yrði búfé að
mun meira en gert var. það, sem
réði þar úrslitum, að eigi var
fækkað meir en raun varð á, var
það tvent, að tíðarfar var gott
framan af vetri og þó einkum það,
að fóðurauki var keyptur i stór-
gasi um borgina gjörvalla og drepa
þannig sóttkveikjurnar. í mörgum
öðrum borgum væri þessara ráð-
stafana full þörf.
JÞá er það reynt, að íslendingar
sem nú nýlega hafa komið til Eng-
lands, sem höfðu legið i drepsóttinni
hér, hafa lagst þar aftur og orðið
mjög hœttulega veikir.
Er af þessu sá lærdómur auð-
numinn að hættan er við dyrnar.
Við getum átt von á því að fá
fárið yflr okkur aftur, verði ekki
rönd við reist.
En mun það sönn frétt að önn-
ur sótt, og enn skæðari geisi nú i
Hollandi og ef til vill i Englandi
lfka. Er það sögð einhver tegund
taugaveiki, og taki menn sóttina
svo hastarlega að þeir jafnvel detti
niður á götunum.
- þá er Æsir forðum bundu
Loka »tók Skaði eitrorra og
festi upp yfir hann, svá at
eitrit skyldi drjúpa i andlit honum.
En Sigyn, kona hans, stendr hjá
honum ok heldr mundlaugn undir
eitrdropa. En þá er full er mund-
laugin, þá gengr hon ok slær út
eitrinu, en meðan drýpr eitrit i
andlit honum; þá kippist hann
svá hart við að jörð öll skelfr«. —
Mun það fara svo, að heilbrigð-
isstjórnin islenska kunni ekki betri
ráð um að verjast eitrinu en þau
er Sigyn notaði?
Á að leyfa eitrinu enn að drjúpa
á okkur, við og við, meðan enn
er til utan við pollinn?
Eigum við að eiga það eftir að
fá yfir okkur fárengil drepsóttar-
innar, hver veit hve oft, meðan
mannkynið hefir ekki getað brotið
á bak aftur það voðavald?
»Borg« var selt f sóttkví, er hún
kom frá Englandi. En hitt er á
allra vitorði að fleiri en einn botn-
vörpungur hefir fengið að hafa
mök við land óhindrað og farþeg-
ar, sem með þeim hafa komið frá
um stil. Bændur hafa því ásþess-
um vetri fengið talsverða reynslu
i, að kaupa og nota slíkt fóður.
Landsmenn hafa keypt fóður-
bæti siðastliðið ár fyrir tugi, jafn-
vel hundruð þúsunda króna, —
Slíku stórfé verja menn ekki til
vörukaupa ár eftir ár, jafnvel þó
þörf sé, nema þeir geti verið sæmi-
lega öruggir um, að varan sé ó-
svikin, og að hún reynist þeim
ekki ver, en sanngjarnt er að heimta.
Komi hið gagnstæða í ljós, er ekki
nema eðlilegt, að menn kippi að
sér hendinni, og gæti sín að
brenna sig eigi á sama soði.
En hvernig hafa nú fóðurbætis-
kaupin reynst yfirleitt undanfarið ?
þau hafa reynst svik og aflur
svikl
Enginn skilji þó orð mín svo,
að eg telji allan fóðurbæti svikinn,
sem seldur er. Fjarri fer þvf. En
e8 hygg þó, að hér sé um einhver
hin stórvægilegustu vörusvik að
ræða, sem þekst hafa hér á landi
í seinui tíð. Enginn maður, sem
kaupir fóðurbæti getur verið óhult-
ur um, að hann sé ekki að kaupa
Englandi, fengið að ganga rakleitt
á land.
Sóttvarnahúsið var losað um
daginn, en það var fylt aftur at
taugaveikissjúklingum úr bænum.
Á enn sama húsleysið að vera
þrándur f götu um varnir?
það er ekki hægt að gera annað
en spyrja. Og það skal látið við
það sitja að sinni.
En það skal enn sagt, og verður
aldrei of sagt, að liklega hefir
þjóðin aldrei verið eins einhuga
um nokkurn hlut eins og þann,
að berjast með oddi og egg og
öllum ráðum gegn liku eða verra
faraldri og þvi sem kom i haust.
E y ðsla.
Menn tala oft um eyðslusemi
þjóðarinnar, þingsins og stjórnar-
innar. Ár eftir ár hefir kveðið við
i þeim tón, að landið væri að
komast á vonarvöl fyrir frá-
munalegt fyrirhyggjuleysi þeirra,
sem forsjá ættu að hafa f þeim
efnurn. Reyndar hafa fæstar af
þessum hrakspám ræst. En þær
sýna samt hinn mikla ótta, sem
fjártjón og fjáreyðsla skýtur f brjóst
mörgum manni.
Til ,er lika andleg egðsla, en um
hana er minna talað. Hún er i þvi
fólgin að kasta andlegum fjársjóð-
um á glæ. Stundum er það gert
með þvi að góðir hæfileikar fá
ekki að þroskast, eða þá að full-
reyndum hæfileikum er ekki fengið
hið rélta viðfangsefni.
Dæmin eru deginum ljósari, þau
er sanna þetta hirðuleysi. Bólu-
Hjálmar, Jónas Hailgímsson, Þor-
steinn Erlingsson o. m. fl. listamenn
verða átrúnaðargoð þjóðarinnar,
þegar óslitnu öreiga lifi er lokið.
Hve mikils er mist með því að
svikna vöru, og þvi miður eru það
alt of margir, sem lenda á sviknu
.vörunni. í þessu liggur hætta —
sú hætta, að menn kaupi alls ekki
þessa vörn, nema i itrustu neyð^
láli heldur skeika að sköpuðu um
afkomu bústoins sins. Og það er
tæpast hægt, að lá mönnum það.
Lifrartunnur, sem stundum eru
seldar fyrir þrefalt hærra verð, en
þær kostuðu i innkaupi, reynast
tíðum þannig, að á þær vantar
6—12 þuml. til til þess, að þær
geti talist sæmilega fullar. Undir
í þeim er sjór, og hefir oft verið
tappað af þeim margir tugir potta,
alt upp að 60 poltum úr, einni
tunnu. Að eins miðhluti lunnunnar
heíir inni að halda lifur — jafn-
vel oft ekki meira en helming af
rúmmáli tunnunnar. — í sumum
lunnurn er »lifrin« þannig, að hún
litur út eins og grátt mauk, þegar
búið er _að hita hana yfir eldi,
lýsi sést alls ekkert, og leggur af
þessu ódaun mikinn. Innan um
þetta mauk er feiknin öll af kút-
mögum, skúfum, görnum og jafn-
vel oliufata-druslum og járnrusli.
láta slíka menn aldrei fá að njóta-
sin? Því getur enginn svarað. En
menn sjá ekki þessa eyðslu íyr en
um seinan.
Ef til vill sýnir ekkert betnr
hina andlegu fátækt islenskra þjóð-
ráðamanna en það, hve fáir ruenu
leggja stund á að hlynna að upp-
vaxandi efnismönnum, hjálpa þeím
til að þroskast, og siðar til að geta
notið sin. Þó er ein undantekning
í þessu efni. Það var Páll heitinn
Briem. Hann var sffelt að leita að
mannsefnum, og óþreytandi að
hvetja þá til dáða og hjálpa þeinz
til manns. Eitt sinn kom Páll í
sveit eina á Norðurlandi, þar sem
engin garðrækt var, nema á eiuuro
bæ. Ungur bóndason hafði komið
þar upp fyrirmyndarmatjurtagarði.
við dálitla laug, sem áður varónotuö*.
Þetta vakti eftirtekt amtmannsins,
Hann vissi að pilturinn hafði ekk-
ert farið að heiman og gat sýni-
lega ekki hafa oiðið fyrir neinnm
óvenjulegum áhrifum. Páll heim-
sækir unglinginn, lýst vel á hann,,
hvetur hann til utanfarar, velui
handa honum mentastofnun, ber
umhyggju fyrir honum eins og
væri það sonur hans. T. d. er aagt
að amtmaður hafi eitt sinn geri
sér ferð frá Akureyri til Reykjavík-
ur til að útvega þessum skjóstæð-
ing sínum styrk til framhaldsnáms.
Páli hafði ekki kjöplast i valinu,
Maður þessi er nú landfrægur
orðinn fyrir vel unnin störf, ein-
mitt á því sviði sera velgerðamaö-
nr hans fann að myndi henta hon-
um best.
íslands ógæfu varð það vopni,
að Páll Briem andaðist einmitt
þegar þjóðin var farin að viður"
kenna yfirburði hans. Of fáir hafa
sýnt löngun eða bæfileika til að
feta í fótspor hans.
Slik verk eiga ekki að vera
bnndin við einn mann. Þjóðin þarí
að samfærast um að henni sé mest-
Með öðrum orðum, það er aR
hugsanlegt annað, en lifur, sem S
tunnum þessum er. Það eru jafn-
vel dæmi til, að orðið heflr aö
kasta innihaldinu i mykjuhaug af
því engin skepna heflr viljað lita
við þvi, og tunnan siðan verið
hrein — skoluð með köldu vatni! •—
Síldarmjöl er eins og knnnugt er„
misjafnt að gæðum, en það hefir
líka stundum verið beint svikið,
Það er þá þvalt og daunilt og ésf
ekki af nokkurri skepnu. — Lýsi
þykir einna öruggast að kaupa*
þó vantar á, að það sé æfinlega
vel útilátið, bæði vantar á tunn-
urnar — borð á þær — og sjór
undir i þeim. Stundum er það
brent og ést þá ver. — Síld, sem
ætluð er til útflutnings, reynist
yfirleitt vel og er sjaldan svikin;
en aftur á móti er sú sild, sem
ætluð er til sölu innanlands, alt
annað en góð vara eða vel útilátin,
Á tunnurnar vantar oft mikið,
jafnvel ekki meira en hálfar af síld.
Aðrar innihalda ógengd af salti,
síldartætlum og hausum, en litið
af heilum sildum. Sumar tunn—