Tíminn - 23.10.1920, Page 1

TIMINN
um sextíu blðð á ári
kostar tiu krónur ár-
gangurinn.
AFGRIEÐSLA
blaðsins er hjá Gnð-
geiri Jónssgni, Hverfis-
götu 3í. Simi 286.
IV. ár.
Sparnaður.
í Noregi.
Hennar hefir verið getið við og
við hér í blaðinu sparnaðarhreyf-
ingarinnar í Noregi. Verður hér að
henni nánar vikið, okkur íslend-
ingura til fyrirmyndar og eftir-
breytni.
Sparnaðarhreyfingin hefir þegar
náð tökum á öllura þorra manna
í Noregi og nær til allra stétta.
Kjörorðið er: »Minni eyðsla«. Fé-
lagar sparnaðarfélagsins skifta orð-
ið þúsundum. Fulltrúar allra stétta
skipa yfirstjórn þess. Skipulag fé-
lagsins er orðið afar sterkt. Al-
menningsálitið, um að menn eigi
að spara, er þegar orðið svo sterkt,
að það er að verða beinlínis þjóð-
arsiður.
Það sem mest hefir um munað,
um að gefa þessari hreyfingu svo
mikinn byr undir báða vængi er
það, að fjöldi hinna kunnustu og
áhrifamestu karla og kvenna í rik-
inu, hafa tekið drjúgan þátt í hreyf-
ingunni. Það hafa verið haldnir
afarfjölmennir fundir um málið og
á þeim fundnm hafa helstu ræðu-
mennirnir verið t. d. Gunnar Knud-
sen, sem var öll stríðsárin forsætis-
ráðherra í Noregi og er enn áhrifa-
mestur maður þar í landi og Frið-
þjófur Nansen, heimskautafarinn
nafnkunni.
Fer hér á eftir kafli úr ræðu
Gunnars Knudsens á einum slík-
um fundi og gætu þau orð, uin
flest, eins vel átt við um ástandið
á íslandi:
iiÞað er vart hægt að koma í
veg fyrir þá erfiðu tíma og þær
fjármálakröggur sem yfir vofa. Við
höfum lifað um efni fram og lif-
um um efni fram. Við erum að
eta upp miljónirnar sem runnu til
okkar svo léttilega á stríðsárunum.
Aðrar þjóðir missa traust silt á
okkur, ef við læruin það ekki að
eyða eftir því sem efnin leyfa. Öll
getuin við sparað eitthvað. Já,
mjög mörg okkar geta sparað mjög
mikið. Eg þekki konu sem keypti
sex lcjóla í einu og hún átti víst
marga fyrir. Eg kalla þetta ógeðs-
lega eyðslu. Eg skora á konurnar
að laga kjólana sína og nota áfram
þá sem þær eiga, Og eg segi við
karlmennina: Látið snúa fötunum
ykkar og nolið þau aftur. Það
verður að láta staðar numið um
hina heimskulegu eyðslu. Er best
að það megi verða af frjálsum vilja,
en ef ekki á þaun hátt, verður það
að verða með valdboði«.
Forsætisráðherrann lauk máli
slnu með ályktarorðum í þrem
liðum:
1. »Sparið eins mikið og unt er
og látið fé yðar á vöxtu í banka.
2. Kaupið innlendar vörur að
svo miklu leyti sem unt er.
3. Aukið framleiðsluna af fremsta
megni«.
Einn ráðherranna norsku hélt
og ræðu á hinum sama fundi.
Hann kom með ýms dæmi um
það, um hversu stórar upphæðir
væri að ræða er saman kæmi,
væri sparnaður almennur, þótt í
smáum stýl væri hjá hverjum ein-
stökum.
Ef hvert heimili í Noregi spar-
aði t. d. prjá sgkurmola á dag, þá
sparaði landið í heild sinni, tíu
miljónir króna á ári.
Ef hvert heimili sparaði 76 Iir
pundi af kaffi á viku, þá spöruð-
ust við það sjö miljónir króna á ári.
Ef hver reykingamaður sparaði
eina öskju af >sigarettum«. á vikn,
þá spöruðust fjórar miljónir kröna
á ári.
Ef hvert heimili sparaði toœr
brauðsneiðar á dag, þá væri það,
fyrir ríkið tólf miljón króna sparn-
aðnr á ári.
Tölur þessar hafa nákvæmlega
verið reiknaðar og eru ábyggilega
réttar.
Friðþjófur Nansen talaði enn-
fremur á þessum sama fundi og
mælti meðal annars á þessa leið:
»Harðfengi og nægjasemi voru
fyr meir liöfuðdygðir norsku þjóð-
arinnar. Er svo að sjá sem svo
sé ekki lengur, a. m. k. ekki um
nægjusemina. Við hugsum um það
alt of mikið, hvað öðrum gott
þykir. Það er eins og mönnum
þyki skömm að því að gera ekki
eins og sumir aðrir gera. Mundum
við ekki geta lært það að segja:
»Nei, þakka yður fjnir, eg hefi
ekki ráð á því!« — Við eigum að
byrja nýlt líf, og keppa að ná
þeim hugsjónum sem dýrmætari
eru en þær sem fást fyrir peninga.
Við eigum að gera minni kröfur
um umhverfið, en meiri um sjálfa
okkur«.
Á íslnndi.
Það er algengt á Norðurlöndum
um þessar mundir að tala um Noreg
og ísland í senn, um fjárhags-
ástandið. Þau séu verst komin
Norðurlandanna. Ber þó á milli
það, að alla tíð hafa Norðmenn
gelað annast greiðslur við aðrar
þjóðir.
Vissulega á það ekki síður við
um okkur en Norðmenn að nú
eyðum við meira en við öilum og
að við þurfum að grípa til alvar-
legra ráða, eigi ekki við að taka
enn meiri fjárhagsvandræði.
En mjög skiftir í tvö horn um
bendingar og hvatningar ofan að,
frá helstu leiðtogum þjóðarinnar
hér og í Noregi. Að eins úr einum
stað hefir lieyrst alvörurödd og
áskorunar. Það var frá stjórn Sam-
bands íslenskra samvinnufélaga og
birtisl það ávarp hér í blaðinu.
Að sjálfsögðu taka allir góðir
samvinnumenn vel þessari áskorum
og vita, að því að eins er frara
komin að full þörf er á.
En í öðrum herbúðum er þessu
ávarpi snúið á versta veg, þótt
ekki komi þær raddir opinberlega
fram. Sumsstaðar á landinu er
verið að smeygja þeim grnn inn
hjá mönnum, að þessi sparnaðar-
áskorun stjórnar S. í. S. stafi af
þvi, að sambandið sé orðið illa
statt fjárhagslega. Er þetta vitan-
lega sprottið af hatri til samvinnu-
stefnunnar og löngun lil að vinna
lienni tjón. En því næst vaxið af
þeim hugsunarhætti að meir sé
um vert að sgnast en vera, það sé
æðsta skylda kaupsýslumannsins
að telja sig æ ríkari en hann er í
raun og veru, að það sé meir um
vert að tala fagurt um fjárhag
sinn, en að reka verslunina í raun
og veru á heilbrigðum grundvelli,
þannig að æ sé að fullu staðið við
gefin loforð.
Styrkasta stoðin, undirstaðan,
undir allri starfsemi S. f. S. er hið
óbilandi gagnkvæma traust stjórn-
ar og félagsmanna og jafnframt
það að félagsmönnum sé sem best
kunnugt um allan rekstur félags-
skaparins, bæði þá er hallar und-
an fæti og þá er erfiðleikar verða
á veginum.
Þess vegna var það bein skylda
Reykjarík, 23. október 1920.
stjórnar S. f. S., þá er svo alvar-
legir hlutir bera við, að islenskar
afurðir falla svo stórkosllega, en
útlendar vörur stíga, að láta félags-
mennina vita, að til þess að félags-
skapurinn -geti staðið með sama
blóma og við sama óskerta traust,
þá væri nú til þess ætlast af hverj-
um einstakling félagsskaparins, að
hann rækli sem best skyldur sínar
við félögin, og færi að sníða sjálf-
um sér stakk eftir efnum sínnm
og hinum breytt áslæðum.
Ávarp stjórnar S. í. S. er því
fram kotnið vegna trausts á félags-
mönnum, vegna umhyggju fyrir
þeirra hag samhliða hag féiaganna.
Frá hygnum og samviskusömum
mönnum er það kornið, mönnum
sein finna til þess að þeir eiga
mjög að bera umhyggju fyrir af-
komu hinna fjölmörgu íslensku
samvinnumanna, og fjrrir hinum
þjóðnýta félagsskap. Það er stýlað
lil hygginna manna, frjálsra félags-
manna i sjálfbjargarstarfsemi,
manna sem ætlast til þess að fá
bendingar frá fulltrúum sinum,
manna sem fúslega vilja það á sig
leggja sem fulllrúar þeirra telja
þeim nauðsynlegt og félagsskapn-
um til lieilla og þrifa.
Þær illgirnis og grunsemdarað-
drótlanir sem nefndar bafa verið
eiga heima í alt öðrum lieimi, en
heimi samvinnumanna. Þær eiga
beima þar sem óheilbrigði ríkir í
hugsunarhætli og kaupsýslu. Þær
eiga ekki heima þar sem ábyrgðar-
tilfinningin er rík um framtíð ís-
lands og farsæla afkomu landsins
barna.
Samband íslenskra samvinnufé-
laga er sem sé rekið á alt öðrum
grundvelli en heildsölurnar og kaup-
mannabúðirnar. Það er ekki æðsta
boðorð þess að reka sem stærsta
verslun, að »koma sem mestu út«
af vörum sínum og græða þannig
sem mest á sem mestum viðskift-
um. Annað boðorð er því æðra:
að sjá hag félagsmannanna sem
best borgið. Þessvegna skorar það
á félagsmennina að minka viðskift-
in, þótt sambandið, sem slíkt, hafi
þá rninni hag viðskiftanna. Er
þetta hinn geiólíki andi sem ríkir
í samvinnu og kaupmannaverslun.
Samvinnuverslunin er rekin vegna
fclagsmanna. Kaupmaðurinn rekur
verslunina til þess að grœða sjálfur.
Þessvegna þykjast kaupmannasinn-
arnir ekki skilja það, að S. í. S.
ber meiri umhyggju fyrir einstak-
lingunum en eigin gróða. — Hvor
stofnunin er þjóðfélaginu farsælli?
Sainband íslenskra samvinnufé-
laga er í senn lieilbrigðasla og
traustasta verslunarfyrirtækið sern
rekið er á þessu landi, af því að
það grundvallast ekki fyrst og
fremst á þeim hlutum sem mölur
og ryð granda, ekki á fjársafni né
gróðafíkn, heldur á lifandi persón-
um, á háleitum hugsjónum, á áhuga
hinna einstöku félagsmanna um
heilbrigðan verslunarresklur, á vilja
um drengilega sambúð félagsmanna
inubyrðis, gagnkvæmri hjálp um
að standast erfiðleikana og njóta
sigranna, og óbilandi trausti á hið
góða í manneðlinu og sigur göfugs
málefnis. —
Vitanlega er það ekki nema á
fáum stöðum sem þessari einu
alvarlegu áskorun urn sparnað og
skynsamlegt liferni er tekið með
slíkri kaldhæðni.
Allur þorri íslendinga veit að
ávarp stjórnar S. í. S. er í fylsta
skilningi orð 1 tima talað.
í sumum kaupfélögum hafa
leiðlogarnir þegar átt viðræður við
félagsmenn og skorað á þá að
spæra við sig. Tíminn liefir og
frétt að á einstaka stað hafi sveit-
arfélögin gengist fyrir almennum
samtökum i þessa átt.
Þarna eru dæmin sem þurfa að
verða almenn. Það þarf, ekki síður
en í Noregi að slofna til almenns
fjélagsskapar um að stofna til
meiri sparnaðar á hinum rándýru
erlendu vörum — matvörum ekki
síður en öðrum.
Það eru þegar til sveitir hér á
landi sem sama og ekkert verður
flult í í haust af sykri og kaiTi.
Þáð ælli að verða reglan um
allar sveitir á landinu, að bæði
þær vörur og fjölda margar aðrar
yrðu sparaðar í stórum stýl.
Það mætti reikna það út, eins
og gert var í Noregi, hversu mikið
fé landið í heild sinni kæmist hjá
að greiða til útlanda, yrði sparnað-
ur einstakra vörutegunda almennur.
Það kæmu út jafnáþreifanlegar
lölur og þar, lilutfallslega við íbúa-
töluna. Það verður ekki að sitini
gert, enda er nægileg hvatning
fólgin í norsku tölunum.
Það er almenna þátttakan sem
er aðalatriðið. Það er almennings-
álitið sem á að hjálpa til: fordæma
óhófið og hina ábyrgðarlausu
eyðslu, en telja það dygð að stiíða
sér stakk eftir vexli, að afla meir
en eytt er, að meta það mikils að
leggja og sinn litla skerf, um að
bjarga l'ósturjörðinni úr hinni al-
varlegustu fjárlcreppu.
A H. B.
um Boris Sidis
»Lítið vit lamast
fljótt af reiði«.
í grein minni í 40. tbl. Tímans
sýndi eg fram á tvent: Fyrst hve
kynlegt það væri, að Á. H. B. færi
að blanda sér í lækningar og áfella
með órökstuddum stóryrðum alla
læknastétt landsins. Og í öðru lagi
hvert álit Boris Sidis og fleiri
merkir erlendir sérfræðingar hefðu
á þessum »elexir«, sem Á. H. B.
mælir svo fast með. Prófessorinn
hafði áður lofað Sidis með háurn
tónum. Eg lét þá eigast við og
Iagði ekki eitt orð lil málanna.
Þótti nóg um leið og eg vakti eftir-
lekt á átás Á. H. B. á Iæknaslétt-
ina, að láta hans eigið átrúnaðar-
goð, Sidis, lesa prófessornum pist-
ilinn.
Að eins ein leið var opin fyrir
Á. Ii. B. Að sanna með rökurn
áburð sinn á læknastéttina, og
finna sanna skýringu á því hvers-
vegna sérfræðingurinn Sidis for-
dæindi »elexirinn« svo gersamiega.
En þessi eina leið var honum
lokuð, enda bar nú flóttinn hann
í alt aðra átt. Megin hlutinn af
grein Á. H. B. snýst um alt annað
efni, persónuskifti. í umræðunum
um þau hafði hann orðið alger-
lega undir í velur sem leið. Þar
var engu við að bæta. En lang-
lolcuna um persónuskiflin spinnur
Á. H. B. nú til að dylja fyrir
grunnfærum lesendum frumhlaup
hans á læknasviðið.
Til að hafa gleggra yfirlit er gott
að minnast tveggja atriða. Fyrst að
Á. H. B. hefir fyr hafið Sidis til
skýja. Sagt að Sidis hafi stundað
sálarrannsóknir æfilangt, sé einna
fremstur í hópi mestu manna á
42. blnð.
því sviði. Nefnl eina af bókum
hans, sem frábærlega góða. Ráð-
lagt að lesa rit hans á Landsbóka-
safninu. Lof James um Sidis talið
honum til gildis o. s. frv.
í öðru lagi. Sidis er einmilt sér-
fræðingur á því sviði, þar sem Á.
H. B. vill fá að tala með, þ. e.
um Iæknun taugaveiklaðra og geð-
veikra. Eg lét þennan mann tala
um lækningaaðferð þá, sem Á. H.
B. mælir með. Lesendur muna iýs-
inguna. Sterkari áfellisdóm er ekki
hægt að hugsa sér. Aðferðin spilli
lækni og sjúklingi, auki kynvillu
og siðspillingu. Gagnið sé svipað
og að lófalestri og stjörnuþýðingum.
Hér er ekkert um að villast, »að
af er fóturinn«. Dómur þessa sér-
fræðings, sem Á. H. B. hefir viður-
kent svo ósleitlega, snýst eingöngu
um árásarefni Á. H. B. »sálar-
grenslanina« sem lækningaaðferð.
Skilst mönnum nú hve kyndugt
er að sjá og heyra Á. H. B. blanda
sér í umræður um lælmingar —
og þær ekki þær einföldustu?
Svona lá málið fyrir þegar Á. H.
B. ritaði í síðasta blað Tímans.
Þá dregur hann inn seglin gagn-
vart læknastéltinni. Eg á að vera
sá eini fáfróði. En hælið á Iíleppi
rúmar ekki nema lítinn hluta af
öllum geðveikum og taugasjúkling-
um í landinu. Þessvegna verður svo
að segja hver einasti læknir út um
land að stunda slíka sjúklinga og
sumir marga. Áður hafði Á. H. B.
sagt að y>fœstir« þessir sjúklingar
íái neina bót hér, en þúsundír er-
lendis', þar sem »sálargrenslan« sé
notuð sem læknisaðferð. En um
leið og aðdróttunin til læknastéttar-
innar var tekin aftur, þá var ákær-
an orðin markleysa — líka að
forminu til.
Með uppgjöf aðalmálsins var
prófessorinn búinn að loka öllum
brúm að baki sér. Að eins eftir
skiftin við Ameríku læknirinn,
Boris Sidis.
Eg gerði ráð fyrir því, sem nú
er orðið, að Á. H. B. mundi ráð-
ast á Boris Sidis í von um að
bjargast út úr lækningaklípunni.
Nú kallar hann alvarlegan dóm
Sidis um oflnefndar lækningar:
skammagrein um Freud. Segir að
persónuleg óvild ráði dómnum.
Raunar sé Sidis samdóma Freud
að mestu. Noti sömu aðferðir. En
af persónulegri óvild uppnefni liann
aðferðir Freuds, og komi með önn-
ur nöfn á sömu aðferðinni, sýni-
lega gert að eins til að blekkja.
Ekki er nú lýsingin falleg á vís-
indamenskunni. Og þetta er hið
margloíaða átrúnaðargoð Á. H. B.
Einn hinn mesti af þeim mestu.
Og þella er sagt um mann í
fjarlægu landi, sem ekki gelur
borið hönd fyrir höfuð sér. Skeð
getur líka aö honum findist ekki
taka því, ef hann væri nærstaddur
og þekti nýja »sálsýkisfræðinginn«.
En samt er aðdróttunin ósæmileg
rógmælgi. Því hvað væri meira
vansæmandi vísindamanni en að
hnuþla aðferð frá samverkamanni
sínum, nefna hana öðru nafni,
segja hana alt aðra en hina upp-
runalegu, þykjast lrafa fundið hana
sjálfur. Ráðast síðan á höfundinn
og sjálfa ^iðferðina með beiskustu
stóryrðum, sumpart af öfund og
sumpart af ógöfugu hatri til manns-
ins, sem í hlut á. Líklega færi
hrollur um prófessorinn, ef hann
ælti í raun og veru að bera ábyrgð
á þessum aðdróttunum sínum um
Boris Sidis. En þó að varla komi
til þess er söm hans gerð. Sjálfur