Tíminn - 06.11.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextiu blöð á ári
kostar tiu krónur ár-
gangurinn.
AFGRIEDSIA
blaðsins er hjá (fnð-
geiri Jónssyni, Hverfis-
götu 34. Simi 286.
Prentsmiðjan ACTA
Mjöstræti 6. Reykjavík.
Þessi nýja og fullkomna prentsmiðja leysir af hendi alls-
konar I. ílokks prentun, stóra og smáa. Fljót og góð
afgreiösla. Pantanir sendar gegn eftirkröfu ef óskað er.
Pappír og umslög fyrirliggjandi.
Taísími 948. Pósthólf 552.
IV. ár.
Hvar eru
pening'arnir?
I.
Landsstjórnin lét fara fram í
sumar rannsókn á því hversu
mikið væri til i landinu af vörum
sem flytja ætti út. Fjármálaráð-
herrann lét Morgunblaðið flytja þau
ummæli eftir sér, að andvirði
þessara óseldu vara væri, þótt verð
þeirra væri mjög gætilega metið,
tugum miljóna króna meira en
skuldir landsins við útlönd.
Þóttu þetta, að vonum, góð tíð-
indi. Almenningur gerði sér grein
fyrir þessu á þessa leið: Það þarf
ekki annað en að selja þessar vör-
ur sæmilega, þá losnum við úr
hinum óþolandi viðjum peninga-
kreppunnar, og förum að reyna að
vinna okkur aftur traust hjá er-
lendum þjóðum, sem nú hefir beðið
svo mikinn hnekki.
Pað var næsta eðlilegt að al-
menningurinn hugsaði svo. Enda
hefði þetta ált svo að vera í raun
og veru.
Siðan fjármálaráðherrann gaf
þessa liikynning út í Morgunblað-
inu heíir orðið mikil breyting á.
Pað er sem sé alkunnugt, að
nálega allar þessar afurðir sem
stjórnin lét virða eru þegar seldar.
Og þær hafa 3. m. k. verið seldar
jafnháu verði og stjórnin virti og
jafnvel betra.
Samt serr áður hefir ekkert
linnað peningakreppunni. Pvert á
móti. Hún hefir aldrei verið verri
en nú.
Hvernig stendur á þessu?
Hvar eru peningarnir?
Hvar eru miljóninar, sem áttu
að vera umfram skuldir, samkvæmt
ummælum fjármálaráðherrans í
Morgunblaðinu?
Hvernig stendur á því að pen-
ingakreppan minkar ekki, heldur
eykst, þrátt fyrir það þótt afurð-
irnar séu seldar?
Sumir munu vitna í það, sem
vitanlegt er, að þótt afurðirnar
séu seldar, þá eru þær ekki allar
borgaðar, og vantar ef til vill tölu-
vert á það.
En þessi afsökun er ekki nægi-
leg, því að þessar afurðir eru ekki
einungis seldar, þær eru líka ná-
lega allar farnar burt af landinu.
Og vitanlega átti landsstjórnin
að sjá svo um að afurðunum,
þessu eina sern til var til þess að
losa landið úr kreppunni, væri
ekki slept, nema því að eins að
svo tryggilega væri um söluna
búið og afhending varanna, að at-
leiðingin væri sú að landið losn-
aði úr kreppunni.
En afurðirnar eru farnar og
peningakreppan hrjáir okkur ekki
síður en áður.
Pað er landsstjórnin sem á að
gera grein fyrir þessu, eða Morgun-
blaðið fyrir hennar hönd. Hún er
búin að segja okkur það, að alt
mundi Iagast þegar afurðirnar seld-
ust. Nú hefir það reynst á þver-
öfugan veg.
Tírninn lætur sér það nægja i
þetta sinn, að spyrja. En að þessu
máli verður aftur vikið rækilega.
Hér liggur sem sé fiskur fólginn
undir steini. Hér er sennilega um
það að ræða, að örfáir einstakl-
ingar misbeita aðstöðu sinni al-
menningi og alþjóð til mikils tjóns.
Hér er því þörf hliðstæðra ráða og
beitt var á stríðstímunum um að
verja almenning fyrir ásælni sár-
fárra.
Spurningin er þessi: Ætlar nú-
verandi stjórn að láta þetta ganga
svo áfram, eða ætlar hún að veita
viðskiftanefnd vald til að koma í
veg fyrir hinar háskalegu afleið-
ingar?
Fjárkláðinn.
Það er orðin regla, að á hverju
hausti, skömmu eftir að bændur
eru farnir að hýsa sauðjé, fara að
berjast »kláðafréttir« sín úr hverri
áttinni. Eítir allsherjarsauðfjárböð-
unina, til útrýmingar kláðanum
og næstu skoðanirnar þar á eftir,
hefir áhugi manna mjög dofnað
um að verjast þessum illræmda
gesti. Ábyggilegar skýrslur um
kláðann eru ekki til, það eftirlit
sem vera' á, samkvæmt kláðalög-
unum frá 1901, er mjög víða van-
rækt.
Pótt ábyggilegar sk5rrslur séu
ekki til, þá er það með öllu víst,
að kláðinn hefir náð ískyggilega
mikilli útbreiðslu upp á síðkastið.
Einna mestar kvartanir hafa komið
úr Dalasýslu, en í Húnavatns og
Skagafjarðar, Snæfellsness, Mýra
Borgaríjarðarsýslum hefir hann
og aukist ekki lítið.
Ritsjóra Tímans var það kunn-
ugt að atvinnumálaráðherrann var
að gera ráðstafanir til varnar og
úlrýmingar kláðaðum og fór því
á fund ráðherrans til þess að fá
af frekari fregnir. Fara þær hér á
eftir;-
Pað þykir ekki tiltækilegt að
stofna nú til allsherjar útrýmÍDgar-
böðunar á kláða. Fyrst og fremst
myndi það kosta of fjár, þar sem
einkum vinnulaun eru orðin svo
há, í annan stað yerður það að
teljast að það sé svo auðgert að
ná fullkomnu valdi yfir kláðanum,
ef almenningur snýst að því í alvöru
að alls ekki sé vandara en um lús
og önnur óþrif. í þriðja lagi má
það teljast nálega óhugsandi að
ætla sér að ná í síðasta maurinn
og útrýma kláðanum þannig alveg,
með allsherjarböðun.
Ráðstafanirnar sem gérðar hafa
verið hníga því að öðru. Pað hefir
verið fyrirskipað að í vetur fari
fram tvær ldáðuskoðanir um alt
land og á hreppsljóri að fram-
kvæma með tveim öðrum. Fyrri
skoðunin á að fara fram ekki
síðar en viku fyrir jól. Verði þá
kláða vart á hin lögskipaða þrifa-
böðun, um leið að vera kláðaböðun,
Síðari skoðunin á að fara fram
seinni hlutann í mars og böðun að
fara fram á 12 daga fresti verði
kláða vart.
Jafnframt þessu á nú að ganga
ríkt eftir því að farið sé eftir kláða-
lögunum: Að eftirlitsmenn ferðist
um, gefi skýrslur, safni skýrslum
frá skoðunarmönnum sveita, hvort
sem kláða verður vart eða ekki,
veitf leiðbeiningar, og sjái ekki síst
um það að nauðsynleg tæki séu
til og hvetji menn til sundböðunar.
— Það er ekki vafi á því að verði
nú vel og samviskusarnlega farið
eftir þessum fyrirmælum, þá næst
aftuV fullkomiö vald yfir kláðan-
um og þá verður honum útrýmt
innan skamms. Aðalatriðið er að
eftirlilið sé samviskusamlega rekið
og baðanirnar séu öruggar. Kákið
hefnir sín á hvaða sviði sem er
Reybjavík, 6. nóvember 1920.
og verður það dýrasta í bráð og
lengd.
Ætti að mega vænta þess að
bændum væri enn í fersku minni
hversu hættulegur óvinur kláðinn
var búskap þeirra. Hættan vofir
æ yfir meðan nokkur kláðamaur
er enn til i landinu. Og þeir menn
sem vanrækja að gjöra skyldu sína
í þessu efni, vinna ekki einungis
sjálfum sér, heldur og allri stétt
sinn, óumræðilegt tjón.
Samrsðissjúkðómar.
Guðmundur prófessor Hannesson
hefir ritað bók með þeim titli sem
að ofan segir og Sljórnarráðið látið
gefa út að frumkvæði hans. Er
bók þessi, þólt stutl sé, einhver
þarfasta, ef ti! vill allra þarfasta
bókin sem gefin hefii verið út hér
á þessu ári.
Höf. víkur í upphafi að sögu
þessara sjúkdóma á íslandi. Hafa
þeir borist hingað við og við á
undanförnum öldum, en svo rösk-
lega verið tekið á móli þeim að
þeir liafa ekki orðið landlægir fyr
en upp úr aldamótum. En síöustu
15 árin hafa lekandasjúklingar að
meðaltali verið um 140 og syfilis-
sjúklingar um 20 á ári, Síðan segir
höfundur: »Vér erum komnir vel
á veg með að feta í fótspor útlend-
inga og fá þessa kvilla útbreidda
um alt laud. Pað er því fróðlegt
að sjá, hversu öðrum þjóðum hefir
farnast og hvert ógagn sjúkdóinar
þessir hafa unnið erlendis. í Eng-
landi er talið, að tíundi hver karl-
maður sýkist af syfilis og margfalt
fleiri liafa fengið fekanda; í Parísar-
borg 13—15 af hundraði og í Berlín
um 20 af hundraði. Svipað þessu
er ástandið víðast hvar í nágranna-
löndunum. Á Rússlandi er nálega
hvert mannsbarn sýkt í sumum
héruðum, og stafar það bæði af
fáfræði almennings og læknaleysi.
Afskækjum i stórborgum oghafnar-
borgum eru ekki íærri en 96 af
hundraði smittaðar. Pað má geta
nærri hvert vinnutjón, fjártjón,
margskonar sorg og armæða muni
hljótast af svo stórfeldri sýkingu
mikils hluta heilla þjóða, en ank
þess verða sjúkdómar þessir bana-
mein fjölda manna. í Bandaríkjun-
Ameriku telja fróðir menn, að syfilis
ein muni drepa engu færri en
berklaveikin, ef taldar eru allar
afleiðingar hennar, sem verða
mönnum að fjörlesti. ’Ofan á þetta
bætist, að syfilis gengur oft í erfðir,
svo börnin verða hálfgerðir aum-
ingjar og veldur hún þannig óárun
i mannfólkinu. Pað getur því enguin
blandast hugur um það, að sam-
ræðissjúkdómar leiða mikla og
margvíslega ógæfu yfir hverja þjóð,
sem þeir festa rætur hjá.
Og síðar í hókinni segir hann:
»Samrœðissjúkdómar eru óþrifakvill-
ar scm er tillölulega auðvelt að verjast
og skömm fgrir hvert þjóðfélag að
ala. Skaðinn, sem þeir gera er*
auk þess svo stórvaxinn, að fylsta
ástæða er til þess að verja bæði
fé og fyrirhöfn til þess að kveða
þá niður. Öll siðuð lönd hafa og
varið stóifé í þessu augnamiði. Að
þeir hafa náð slíkri útbreiðslu
sem þeir hafa gert, stafar einkum
af því, að þeir eru flæktir saman
við ástríður og ástalíf karla og
kvenna, eiubverjar voldugustu hvat-
irnar í lífi manna, og af mörgum
ástæðum reyna menn að fara dult
með þá, en þetta leiðir stundum
til þess, að að vanrækt er að leita
læknis i tæka tíð. Mikið h*fir það
spiit fyrir, að öll almenningsfræðsla
í þessum efnum hefir lengst af verið
frámunalega vanrækt og ekki þótt
tilhlýðilegt að tala uin slíkt eða
rita, nema á gagnslausu rósamáli.«
Pað yrði oflangt mál að rekja
efni bókarinnnar. Hún er aðallega
i tveim þáttum. Hinn fyrri glögg
lýsing hvers sjúkdótns fyrir sig,
lækningaaðferðir, ráð, bendingar og
varúðarreglur. Siðari kaflinn er
um varnir gegn sjúkdórnunum og
í sambandi við hann vikið að
kynferðislifinu og utanferðum.
Pað er vandi að skrifa um þetta
efni, en þann vanda hefir G. H.
leyst svo vel af heudi að trautt
verður betur gert. Það er svo
hispurslaust og alvarlega farið með
efnið og þó svo laust við allan
tepruskap, að betur verður varla
gert. Allra þarfaslur mun sá kaflinn
sem hljóðar urn varúðarreglurnar,
enda hafa þær reglur reynst sér-
staklega vel erlendis. Ætti enginn
Islendingur að fá að fara úr landi
án þess að þekkja þær reglur.
Annar höfuðliður þessa mikla
máls heyrir ekki undir bókina,
eins og hún er sniðin, sem er sá,
hverjar ráðstafanir læknavöld og
hið opinbera eigi að gera hér
heima um uð útrýma eða takmarka
sem mest þessa skæðu sjúkdóma,
senr landfastir eru orðnir »landinu
lil óbætandi skaða og hneisu«,
eins og Bjarni Pálsson landlæknir
kornst að orði.
Vitanlega er það læknanna að
koma fram með tillögur urn það,
og læknafunduriun sem fórst fyrir
i vor sem l@ið, mun hafa ætlað
sér að gjöra það — en hitt er
blaðanna og almennings að styðja af
alefli þær varúðarráðstafanir sem
læknarnir telja öruggastar og bestar.
Og Tíminn þorir að fullyrða það,
að almenningur á íslandi muni
hafa svo Ijósa hugmynd um það
hver hælta er hér á ferðum, muni
vera svo ærukær og svo sterktrúað-
ur á nauösyn varnarsáðstafananna,
að hann veiti tillögum læktianna
því fastari stuðning, því róttækari
sem þær verða. Og það má ekki
dragast lengur en til vors að þeir
komi fram með tillögur sínar og
43. blxð.
er þó ilt að ekki verða komnar
fyrir þingið í vetur.
Ögmundi Pálssyni biskupi og
Skáneyjitr — Lassa tókst að út-
rýrna veikinni snemma á 16. öld.
Bjarna Pálssyni tókst að út-
rýma henni bæði í Reyltjavík og
á Akureyri upp úr miðri 18. öld.
Árið 1825 er veikin í Húnavatns
og Skagafjarðarsýslum og er að
fullu útrýmt.
Árið 1857 tókst Fr. Zetuhen
lækni að útrýma henni að fullu
er bún hafði borist til Norðfjarðar.
Markið má nú ekki vera sett
lægra en það, að feta í fótspor
þessara manna, þótt gerast þurfi
»með harðri hendi«, eins og G. H.
segir að Zenthen hafi gerl á Norð-
firði.
Frá átlöiiduiíi.
Forsetakosningin í Bandaríkjun-
um fór fram á þriðjudaginn var.
Var Harding kosinn, frambjóðandi
»republikana«, andstæðingur Wil-
sons.
— Kolanámaverkfallið enska
stendur enn yfir, en verkamanna-
leiðlogarnir ákváðu að atkvæða-
greiðsla færi fram um hvort taka
beri miðlunartillögu frá stjórninni.
Var samþj'kt að taka tillögunni og
þar með er verkfallinu lokið í
þetla sinn.
— Óeyrðirnar halda æ áfraip á
írlandi, hafa Sinn-Feinar ráðist á
lögregluliðið og hermennina.
— Bolchewickar snúa nú öllum
herafla sínum gegu Wrangel hers-
höfðingja á Krím og hefir hann
látið undan síga.
— Nefnd sem rannsakað hefir
ástandið í Austurríki, kemst að
þeirri niðurstöðu að það séu 800 ,
þús. manns ofmargt í ríkinu og
ræður til útílutnings. Er sagt að
Iíanadastjórn sér fús til að veila
úlflyljendunum viðtöku.
— HÍDn 19. þ. m. eru 150 ár
liðin frá fæðingu Alberts Thor-
valdsens og eru Danir að efna til
mikilla hátíðahalda þess lilefnis.
— Pað virðist helst vera í ráði,
að. Páll yngsti sonur Konstantíns,
hins afsetta Grikkjakonungs, taki
þar við konungsstjórn. Kveðst
hann því að eins taka við tign-
inni að þjóðin vilji hvorugan frem-
ur, föður, eða elsta bróður.
— Verslunarráðuneytið í Banda-
ríkjunum styngur upp þ því að
alisherjarmiðstöð um viðskifti við
Rússa verði sett á stofn i Kaup-
mannahöfn.
— Sambandssijórn norsku jafn-
aðarmannanna hefir samþykt, með
ýmsum skilyrðum að ganga í sam-
band Bolchewicka. Jafnaðarmenn
í Belgiu hafa aftur á móti lýst sig
því andstæða.
— Talið er að bændauppreist
sé hafin i 11 fylkjum í Rússlandi,
vegna þess að stjórnin haíi gerl
upptæka kornuppskeru bænda.
— Um 15 þús. þýskir hermenn,
vel búnir, hafa gengið i lið með
Litháum í ófriði þeirra gegn Pól-
verjum.
— Brussilof, yfirhershöfðinginn
rússneski, sem fyrst gat sér milc-
inn orðstýr á íímum keisarastjórn-
arinnar og siðar starfað hjá- Lenin-
stjórninni, er talinn fallinn í ónáð
og hafi honum verið varpað í
fangelsi.
— Nóbelsverðlaunin i lækuis-
fræði fyrir árið 1919 hefir hlotið