Tíminn - 13.11.1920, Blaðsíða 1

//I//VV
um sextiu blöð á ári
kostar tíu krónur ár-
ganyurinn.
AFGRIEÐSLA
blaðsins er hjá Gnð-
geiri Jónssyni, Hverfis-
götu 54. Simi 286.
fV. Ár
ReykjHvík, 13. nóvember lí>20,
45. felað.
Hvar eru
pening-arnir?
II.
Það hefir ekkert svar komið enn
við þeirri spurningu, sem kastað
var fram í síðasta tölublaði,
Þegar menn eru lcomnir upp í
ráðherrastólana á íslandi, þykjast
þeir ekki þurfa að vera að því að
svara þeim spurningum sem al-
menningur eða blöðin, fyrir al-
mennings hönd, beina til þeirra.
Tíminn mun ekki þagua um
málið að heldur. Aðslaðarr er ó-
breytt enn. Afurðirnar eru seldar
og farnar burt af landinu. En
peningakreppan jafnvel erfiðari en
nokkru sinni.
Hvar eru peningaruir fyrir af-
urðirnar?
Afurðirnar hafa ekki verið gefn-
ar. En peningarnir eru ekki þar
sem þeir ,ættu að vera, þéir hafa
sem sje ekki verið notaðir til þess
að koma landinu út úr peninga-
kreppnnni. Og þá liggur nærri að
spyrja. Getur það þá ekki eins vel
orðið, að eins og það hefir tekist
hingað til að fela peningana, að
það muni og takast alllengi enn.
Með öðrum orðum: Er það ekki
sennilegt að það sé verið að
koma því lagi á, að peninga-
kreppan vorði viðloðandi ástaud
nm ófyrirsjáanlega langan líina.
Parna blasir alvaran við.
Ástandið er þegar orðið alvar-
legt vegna kreppunnar. En það
getur orðið enn alvarlegra.
f*að sjá allir muninn á því að
neyðast til að stöðva útborganir
sínar um litinn tima og að það
verði fast viðloðandi ástand, vik-
um, mánuðum eða jafnvel árum
saman, að geta ekki staðið í
skilum.
Það virðist ekki annað blasa
við en þetta því að:
at'urðirnar eru seldar og farn-
ar og
peningarnir fyrir þær koma ekki
fram.
Hvar eru peningarnir?
III.
Það befir mikið borið á ein-
kennilegri tegund eftirspurnar á
íslenskum afurðum í haust og var
það ávalt höfuðskilyrðið, að fá að
borga þœr hér, í islenskum pen-
ingum.
Hvernig stendur ú þessari eftir-
spurn ?
Þannig: Kaupmenn þessir eru í
vandræðum um að fá erlendan
gjaldeyri, til þess að kaupa fyrir
nýjar vörur í búðir sínar. í stað-
inn reyna þeir að kaupa t. d.
kjöt. Þetta kjöt senda þeir út og
selja. Kaupa svo vörur ytra fyrir
það fé, fá innflutningsleyfi og reka
þannig áfram verslun sína.
Mundi þarna vera fólginn lyk-
illinn að því, að peningakrepp-
unni linnir ekki þótt afurðirnar
séu seldar og farnar?
Mundi pað vera af beinum ásetn-
ingi að peningarnir fyrir afarðirnar
eru ekki borgaðir inn i bankana
heldur haldið utan við þá að
miklu leyti?
Mundi peningunum vera varið
til nýrra spekúlatióna? Til þess
að kaupa nýjar vörur?
Mundi hér vera risinn upp
nýr flokkur einokunarkaupmanna?
Vegna þess að þeir einir eiga gjald-
eyri í útlöndum, vegna þess geta
þeir einir borgað vörur i útlönd-
um, og vegna þess fá þeir einir
innflutningsleyfi og þess vegna
geta þeir einir skamtað vöruverðið
í landinu.
Eru kringumstæðurnar búnar
að skapa enn betri aðstöðu, en
nokkru sinui áður fyrir sárafáa
einstaklinga, að græða stórfé á
kostnað almennings?
— Það er skiljanlegt að þessum
góðu herrum þykir það þægilegra
að nota aðstöðu sína til þess a<)
margfalda gróða sinn, en að láta
verja peningunum til þess að rétta
landið úr fjárkreppunni.
En Timinn leyfir sér enn að
spyrja landsstjórnina, hvort hún
ætli að horfa upp á það aðgerða-
laus
að landinu sé áfram haldið í
fjáikreppunni um ófyrirsjáanlegan
tíma
að einstakir menn noti aðstöðu
sina iil þess að gera innflutnings-
höftin að miklu leyti tilgangslaus og
að eínslakir menn fái aðstöðu til
þess að einoka verslun landsins að
miklu leyti og grœða stór/é á al-
mennings kostnuð.
Tíminn lætur sér enn nægja að
spyrja. En hann mun enn ræða
þetta mál, hvort sem nokkur rödd
heyrist frá stjórninni eða ekki —
og sýna, að stjórnin gœti haft það
í hendi sinni að koma í veg fyrir
allar þessar afleiðingar, ef hún
metur meira hag ísland í heild
sinni og alþjóðar á íslandi, en
hinna fáu manna sem græða mundu
á því miljónir ef ekkert væri gert.
„£anð sjö8sðm3ginn“.
Ilver er hinn „sannkallaði
landsjóðNÓmngi^?
Á laugardaginn var hóf Morgun-
blaðið rnáls uin landssjóðsómaga.
Ekki alinent um landssjóðsómaga,
heldur um einn einstakan og væri
sá nsannkatlaður Iandssjóðsómagi«,
og »sá aumingi sem er illa við
hjálpandin. Þannig hijóðuðu blaðs-
ins eigin orð.
Skyldu menn ætla að með þess-
um ummælum væri vikið að ein-
hverjum stórlaxinum, sem gerst
hefði nokkuð fingralangur í lands-
sjóðnin, eða einhverjum þeim sem
duglegaslur hefir reynst á síðari
að krækja sér í bitlinga.
Nei. Morgunblaðið hefir ekkert
við slíka menn að athuga og þá
kallar það einhverjum miklu fínni
nöfnum.
Hver er þá landssjóðsómaginn
Morgunblaðsins?
Það erlandbúnaðurinn íslenski.
Þið allir, íslenskn bændurnir.
með tölu, eruð blátt áfram lands-
sjóðsómagar á Morgunblaðs máli
— já „sannkallaðir iandssjóðs-
ómagar“ og „aumingjar, sem er
illa við hjálpaudi“. —
Þeir vita hvernig hringlar I
buddunni Morgunblaðseigendurnir.
Þeim verður ekki mikið fyrir að
líta niður á bændurna og velja
þeim smánaryrðin.
Þótt Morgunblaðið hafi áður
sent ykkur íslensku bændunum
ýmisleg smánaryrði, fyrir hönd
flokks þess og peningamanna sem
gefa það út, þá hefir því aldrei
fyr tekist sð komast eins greinilega
og svívirðilega að orði.
Ö1 er innri maður.
Það er langt frá því að þessi
ummæli og önnur lík um íslenska
bændur séu i hverju einasta tölu-
blaði Morgunblaðsins. Morgun-
blaðseigendurnir liafa auk þess
ráðið einn gamlan bónda til þess
að skrifa við og víð vingjarnlegar
greinar I garð landbúnaðarins og
birta þær i Morgunblaðinu. Það er
ekki nema einstaka sinnum sem
þelta hugarfar I garð landbúnaðar-
ins nær að brjótast út. En það
brýst út einmitt á þeim tímum þá
er blaðið gætir sín ekki, þ. e.
þegar einbver kosningarhríð eða
deila stendur yfir. Og eins og »öl
er innri maður«, eins verður af
þessu ráðið um hið sanna hugarfar
blaðsins í garð landbúnaðarins.
Það er ekkert annað en yfirdrep-
skapur að það lætur við og við
koma velviljaðar greinar um land-
búnað. Það er gert til þess að
blekkja bændur, gera þá andvara-
lausa fá þá til að senda á þing
auðmjúka þjóna fyrir Morgunblaðs-
mennina. Hiu sanna skoðun
Morgunblaðsins um landbúnaðinn
er þessi: Landbúnaðurinn er
landssjóðsómagi, aumingi sem er
illa við hjálpandi.
Hví þarf að vekja liávaða?
Eg veit að þið munuð margir,
bændur góðir, segja við mig góð-
látlega: Hví þarf að vekja hávaða
út af þessu? Við metum þenuan
blaðsnepil einskis hvort sem er.
Meguin við ekki fyrirlíta öll um-
mæli þess með þögninni.
Það væri óhætt, ef Morgunblaðið
væri ekkert annað en Morgunblað
og það samsafn af blaðamönnum
sem við það eru ráðnir. En Morgun-
blaðið er miklu meir en þetta. Það
er fyrst og fremst þeir auðmenn
sem kosta blaðið og segja sjálfsagt
fyrir um hvað í það eigi að skrifa.
Því næst er Morgunblaðið málgagn
eins aðal sljórnmálaflokksins í
landinu, utanflokkabandalagsins,
langsummannanna gömlu — flokks
sem ú mann í landsstjórninni.
Morgunblaðið er ennfremur það
blaðið sem æ fljdur beinar fregnir
frá fjármálasljórn íslands og birtir
orð og viðtöl við fjármálaráðherr-
ann.
Skilst ykkur það nú, íslenskir
bændur, að það skiftir allmiklu
máli að fá að vita hið sanna
hugarfar Morgunblaðsins í garð
landbúnaðarins. Það eru ekki ein-
ungis blaðamennirnir sem standa
á bak við heldur: eigendurnir,
peningamennirnir, stór þingflokkur
og liluti af landsstjórninni.
Þá er komið að aðalatriðinu:
Biaðið opinberar þann liugsunar-
sinn og þessara aðila sem að standa,
að landbúnaðurinn sé »sannkallað-
ur landssjóðsómagi« og »aumingi
sem er ilia við hjálpandi«. —
Setjum því næst svo, að utanflokka-
bandalagið og Morgunblaðið yrði
einrátt á alþingi og í landsstjórn.
Hvernig mundi þá farið með
laudbúnaðinn íslenska, at hálfa
þing-meiri hlnta og stjórnar?
Svarið því sjálfir íslenskir bænd-
ur, og hafið í liuga um leið um-
mælin um landssjóðsómagann.
Það gildir einu hver ókvæðis-
orð blað þetta telur sér sæma um
fjölmennustu stétt landsins.
Aðalatriðið er að á bak við
blaðið stendur mikið pólitiskt vald
og nái það vald ineiri hluta á þingi
og I stjórn, þá fer það að stjórna
landinu á þeirn grundvelli sem
hugsunarháttur þess vísar á.
Þessvegna þegi eg ekki við þess-
um ummælum Morguublaðsins.
Hættan voflr yflr.
Þessi hætta vofir þá æ yfir ykk-
ur, íslenskir bændur, og yfir at-
vinnuvegi ykkar, landbúnaðinum,
að það póiitiska vald nái yfirtök-
unum sem skoðar ykkur og at-
viunuveg ykkar landssjóðsómaga,
og breytir við ykkur og atvinnu-
veginn samkvæmt því.
Finst ykkur það rétt að horfa
á það auðum höndum að að því
reki?
Eg veit það um mjög marga
ykkar að þið viljiö það ekki. —
Margir ykkar eruð með í samtök-
um þeim sem standa að þessu
blaði, einu öflugu viðleitninni sem
nú er til með þjóð okkar um vernd-
un landbúnaðarins og þar með
framtíðar hinnar íslensku þjóðar
— samtökum um heilbrigða stjórn-
málamensku rekna á frjálslyndum
grundvelli.
En þvi er ekki svo varið um
ykkur alla, að þið hafið tekið bein-
an þátt í þeirri flokksstofnun. —
Þvert á móti. Sumir ykkar hafa
látið tilleiðast að styðja þá menn
til alþingiskosningar sem bæði leynt
og Ijóst eru fylgifiskar Morgun-
blaðsmannanna.
Eg skora á ykkur, í nafni. at-
vinnuvegar ykkar og ættjarðar
okkar, að hugsa ykkur tvisvar um
áður en þið látið aftur leiðast til
þess að styðja þann stjórnmála-
flokk og þau blöð, sem auk ann-
ars hafa það beinlinis að markmiði
að eyðileggja atvinnuveg ykkar, aj
því að þau eru svona andlega ill-
sjáandi, að sjá ekki og skilja hversu
óumræðilega þýðingu það hefir
fyrir landið, að landbúnaðurinn
sé studdur og standi I sem mest-
um blóma.
Öruggur flokkur er það eina
sem til er um að forða því, að sá
lygiandi fái yfirtökin á alþingi ís-
lendinga — sá lygaandi sem hróp-
ar fyrir munn Morgunblaðsins og
segir: landbúnaðurinn er lands-
sjóðsómagi — landbúnaðurinn er
aumingi sem er illa við hjálpandi!
Það verður ekkert vald sem
hindrar Morgunblaðsmennina að
ná þeim ráðherrasætunum sem
þeir eiga enn ónáð — ef ekki sá
flokkur og sú stjórnmálastefna
sem stendur að Tímanum.
Gatnamótin blasa við ykkur, ís-
lenskir bændur! Veljið um hvern
hópinn þið viljið heldur fylla.
í öðrum hópnum eru stéttar-
bræður ykkar, ungir bændur og
gamlir, framgjarnir og frjálslyndir,
hvaðanæva af landinu. Á grund-
velli samvinnunnar hafa þeir beint
bökum saman og stofnað þann
stjórnmálaflokk sem stendur að
Tímanum. Þeir ætla sér, með sam-
viskusemi og óeigingirni, að vinna
að alhliða frainförum íslands.
í hinum hópnum standa þeir
menn sem æpa að yltkur bændum:
landssjóðsómagar, aumingjar, lið-
létlir heimalningar, þreklaus bœnda-
lýður, pólitiskir skjákrummar, mis-
indismenn o. s. frv. í þeim hópn-
um eru mennirnir sem ætla sér,
þegar þeir ná í völdin, að breyta
eftir þessum háskalega röngu
skoðunum sinum.
Lsítinn er nýlega einn af elstu
borgurum þessa bæjar, Magnús
Árnason trésmiður. Hann var fað-
ir sSra Ólafs i Arnarbæli, Jósefs
trésmiðs og Krislins skipstjóra hér
í bænum, Sigurðar læknis á Pat-
reksfirði og þeirra systkina,
€ittn þáttur
psmnpkrepputmar.
Eins og öllum er kunnugt er ís-
landsbanki samningslega bundinn
við að greiða erlendis fjárhæðir
sem landið þarf að greiða þar, ef
þess er óskað og upphæðin greidd
bankanum hér á landi. Þar að
auki er það eitt af sjálfsögðustu
hlutverkum bankans að flytja
þannig til útlanda fé fyrír skifta-
vini sína, en það eru yfirleitt eink-
um kaupmenn og stór-útgerðar-
menn.
Síðan í vor hefir bankinn næsta
lítið gert að því að inna þessa skyldu
af hendi. Verslun landsins er að
leggjast í dá. Póslávísunin sæla
víst enn ógoldin. Landið alt kem-
ur fram sem preltvís viðslcifta-
maður gagnvart lúnardrotnum er-
lendis, sem ekki fá rentur og af-
borganir greiddar á tilteknum tíma.
Vandræði íslandsbanka koma þess
vegna afarhart niður á fjármála-
stjórn landsins, og kaupmanna-
stéttinni, enda kvað vera mikill
kurr i þeim herbúðum, þólt fram-
sýni hafi vantað til að bægja hætt-
unni frá, meðan tími var til.
Ástæðan til þess að íslands-
banki hefir ekki getað int af hendi
greiðslur fyrir landið eða verslun-
arsléttiua er þegar kunn. Fé og láns-
traust bankans erlendis hefir verið
bundið algerlega. Óhugsandi er að
ávísun landsins hefði verið látin
falla annars.
Heima fyrir hefir bankinn haldið
sér við með nýjum og nýjum seðl-
um. Manna milli er talað að seðl-
arnir í umferð muni vera 10—12
miijónir kr. GuIIforði bankans hér
heima var um nýjár í fyrra eitt-
hvað um 700 þús. Seðlarnir eru
því sama sem ólrygðir að þvi er
gull snertir. Sparisjóðsféð sem
landsmenn leggja hlutaféiaginu til,
um 20 miljónir, sýnist standa fast
í síldarfyrirtækjum og öðru sliku
hér á landi.
Aðstaðan er þá sú, að þó að
landsmenn hafi lagt hlutafélaginu
til um 20 miljónir í reiðu pening-
um og landið c. 10—12 miljónir
í seðlum, þá getur hlutafélagið
sama sem ekkert gert fyrir lands-
stjórnina, eða verslunarstéttina,
svo mánuðum skiftir. Póstávísanir
eru ekki greiddar.
íslendingar sem staddir eru er-
lendis geta ve! orðið hungurmorða,
þó að þeir eigi peninga her heima
á vöxtum. Námsmenn komast ekki
út, þótt þeir þurfi, vegna þess að
hlutafélagið er hætt að flytja pen-
inga til útlanda. Verslanirnar hætta
að fá vörur. Starfsfólki þeirra lilýt-
ur að verða sagt upp hrönnum
saman o. s. frv.
Samt hefir mikið verið sell af
islenskum vörum erlendis i alt
vor og sumar, líklega fyrir lugi
miljóna. En þó liggja alsjálfsögð-
ustu skuldir þjóðfélagsins, eins og
póstfé og vextir, vangreitt mánuð-
um saman.
Þrír aðilar koma einkum til
greina í þessum leik. IJlutafélagið
tslandsbanki, fjármálastjórn og versl-
unarstétt landsins.
Æðsti maður hlutafélagsins er
Jón Magnússon, formaður banka-
ráðsins. Á honum hvílir þvi einna
þyngsta byrðin, þar sem hann er
líka æðsti maður í framkvsemda-
stjórn landsins.
Fyrir fjármálunum stendur Magn-
(Framliald á ?. dálki i. síðu).