Tíminn - 09.07.1921, Síða 3

T í M I N N
83
Hvítárbakkaskólinn
starfar frá veturnóttum til sumarmála eins og að undanförnu. Um-
sóknir séu komnar í hendur undirritaðs fyrir 1. sept. n. k. Fylgi þeim
bólusetningar-, skírnar- og heilbrigðisvottorð. Ábyrgð, sem skólastjóri
tekur gilda, um skilvísa greiöslu á öllum kostnaði, þurfa umsækjendur
að leggja fram um leið. Skóiagjald er 40 kr. Kenslubækur allar og
ritföng fást keypt á Hvítárbakka. Farangursmerki: Hvítárbakki pr.
Borgarnes. Allar frekai-i upplýsingar gefur undirritaður.
Ilesti 1. júlí 1921.
Eíríkur Albertsson.
s
Á^æt fóðursíld til sölu!
Með Sterling fékk eg frá Siglufirði 2000 tunnur af ágætis síld,
þar sem meiri parturinn er sorteraður í haust s. 1. og ætlað fyrir
amerískan markað; síldin var metin að nýju, pakkað í 100 kg. pr.
tunnu og talið í þær. Tunnurnar eru vel bentar og í góðu standi;
verður síldin geymd liér í Reykjavík á góðum stað, vel varin fyrir
hita. — Allar nánari upplýsingar á skrifstofunni í
»Liverpool«.
Th. Thorsteinsson.
legðu fram, því meiri yrði styrkur-
inn af landsfé. Svo sem kunnugt
er hafa tvö héruð gengið á undan
í því að saí'na fé í slíka skóla. það
eru Sunnlendingar og Suður-þing-
eyingar, Samkvæmt þessu áttu því
að bætast þar við fyrstu héraðs-
skólarnir.
Ríkislánið.
Svo sem kunnugt er tóku mörg
víðlesnustu blöð Dana afarilla í
lántökumál Jóns Magnússonar.
Jafnvel Politiken, sem þó er talin
meðal frjálslyndustu blaðanna, fór
háðulegum orðum um landið í
þessu sambandi. Komu og þær
fréttir, að fjármálamenn Dana
heimtuðu, að af láni þessu yrðu
fyrst og fremst greiddar allar
verslunarskuldir manna sem bú-
• settir eru á íslandi, til búsettra
manna í Danmörku. En lítill vafi
á því, að þær skuldir eru svo mikl-
ar, að lítill afgangur yrði 10 mil-
jóna láninu. Svo sem kunnugt er
hafa danskir stórkaupmenn og
smásalar lánað íslensku kaup-
mönnunum feiknin öll af vörum
síðastliðið. þótt gott að koma út
vörunum áður en verðfallið byrj-
aði. Ef Jón Magnússon gengur að
þessum kostum, þá er það ein-
göngu í vil braskaralýð þeim í
Danmörku, sem sent hefir hingað
vörurusl á undanförnum missirum
til að nota sér neyðarmarkaðinn
hér á landi. þá gengur öll íslenska
þjóðin í samábyrgð til að borga
skuldir kaupmanna, sem þeir hafa
stofnað til með misjafnri fyrir-
hyggju og oft að óþörfu. Lán með
slíkum skilyrðum er alveg ótak-
andi. Flestir munu sammála um
það.
Landsbankinn.
Næstu daga stendur til að lands-
stjórnin skipi mann í stað B. Sig-
urðssonar. Hefir Ben. Sveinsson
verið settur í stað hans, árum
saman. Reynir nú mikið á hygg-
indi og manndóm stjórnarinnar.
Nú um skeið hafa samhentir
menn stjórnað bankanum. Ekki
hvað síst þess vegna hefir bank-
inn getað bjargað þjóðinni frá al-
gerðri fjárhagstortímingu síðast-
liðið ár. Væntanlega finnur stjórn-
in ekki upp á því óheillaráði að
kveikja nú aftur eld í bankanum
og lama hann að nýju. Slíkt væri
svo mikil ósvinna, að fullkomlega
væri landsdómssök. Mun flestum
svo í fersku minni óhöpp þau sem
slík missmíði hafa leitt yfir land-
iö í tíð B. Kr., að fáa mun langa
til að endurnýja þá sögu. Mun og
mega leiða rök að því, að furðu-
mikið af basli íslandsbanka sé
blátt áfram að kenna fáþykkju og
samvinnuleysi milli tveggja for-
stjóranna við þann banka. Myndi
sú stjórn balca sér þunga ábyrgð,
sem drægi úr mætti Landsbankans
með því að skapa þar ósamstætt
framkvæmdaráð.
Gagnfræðaskólinn á Akureyri.
það munu þykja happatíðindi á
Norðurlandi er menn sannfrétta
að tveir af álitlegustu fræðimönn-
um landsins, Sigurður Guðmunds-
son og Guðmundur Bárðarson
verða starfsmenn við skólann nú
í haust. þótti svo miklu skifta að
Sigurður tæki við skólastjórninni,
að. því nær allir norðlenskir þing-
menn skoruðu á stjórnina að veita
S. G. embættið ef hann sækti. Var
ekki auðgengið móti slíkum með-
mælum. Lítill vafi er á, að Norð-
lendingar geta nú ef þeir vilja
gert gagnfræðaskólann að einni
þýðingarmestu mentastofnun hér
á landi. Dagur hefir lagt til að
bætt yrði við skólann verklegri
deild (rafmagnsiðju, húsagerð,
vegagerð o. fl.), og væri þess hin
mesta þörf. þá telja og margir
fýsilegt að skólinn gæti útskrifað
stúdenta. Námsvist á Akureyri
ætti að öllum jafnaða að verða
helmingi ódýrari en í Reykjavík.
Myndu þá leita þangað margir
efnilegustu námsmennirnir, þeir
sem nema af eigin hvöt og vinna
fyrir sér sjálfir. þá hefir Akureyri
mikinn kost sem skólabær fram yf-
ir Reykjavík, að þar má æfa margs
konar íþróttir, sem torvelt er að
stunda á Suðurlandi sökum veðr-
áttufarsins, t. d. skíðagöngur,
skautaferðir, knattleik á ísum,
sleðaakstur, róður og siglingar.
Er nú fróðlegt að vita hvað Norð-
lendingar bera nú gæfu til að
fylkja sér um skólann, eins og
þingmenn þeirra byrjuðu á í vet-
ur, og láta ekki hendur falla í
skaut fyr en skólinn er orðinn eitt
hið helsta höfuðsetur menningar-
innar í landinu.
Strandferðirnar.
Stjórn landsins er á undanföm-
um dögum búin að eyða hundruð-
um þúsundá í fávíslegt tildur, sem
ekki á mikið skylt við sanna lát-
lausa gestrisni. En niður við skip
skín ekki á sömu rausn á þjóðarbú-
inu. Margir tugir myndarlegra
karla og kvenna eru að búa sig
heim af fundum og sýningum í
höfuðstaðnum. Öll rúm eru full í
Sterling. Enginn úrkostur nema
koma samvinnulögunum fram, og
skýrði framtiðarráðagerðir um á
hvern hátt það yrði gert fjöl-
breyttara.
Sami flutti erindi um alheims-
samband samvinnuíelaganna og
benti á hvert gagn íslenskir sam-
vinnumenn gætu haft af því, að
ganga í það. Voru stjórninni heim-
ilaðar aðgerðir í því máli, teldi
hún það til heilla.
Jón Árnason skýrði ítarlega frá
þeim sölutilraunum sem gjörðar
hafa verið um sölu hrossa á þessu
ári.
1 íundarlok hnigu umræðurnar
að fjárhagsástæðum landsins í
heild sinni. Lauk framkvæmda-
stjóri þeim umræðum með snjöll-
um hvatningarorðum til sam-
vinnumanna landsins, að þeir
glæddu þann mátt sem þeir búa
yfir því meir, því meir sem að
kreppir.
Pétur Jónsson ráðherra var end-
urkosinn einum rómi formaður
Sambandsins og Ingólfur Bjarna-
son einróma endurkosinn með-
stjórnandi. Tveir nýir meðstjórn-
endur voru kosnir: Jón bóndi Jóns-
son í Stóradal og Guðbrandur
Magnússon í Hallgeirsey. I vara-
stjórn voru kosnir: Tryggvi þór-
hallsson ritstjóri og Stefán bóndi
Stefánsson á Varðgjá. Endurskoð-
andi var endurkosinn: Jón Guð-
mundsson frá Gufudal. —
Fundurinn fór að öllu leyti prýði-
lega fram. Fundarmenn voru sér
þess fyllilega meðvitandi hve mikl-
ir alvörutímar nú líða yfir höfuð
okkar og að nú reynir alvarlega á
þroska félagsmannanna og vit og
forsjá forystumannanna. Fulltrú-
arnir sem fundinn sátu 'munu
dreifast út um landið aftur með
öruggu trausti til framkvæmda-
stjórnar Sambandsins og fullum
vilja til aðhefja starfið á ný með
nýjum kröftum.
----o----
Á víð og dreíf.
Héraðsskólarnir.
Eiríkur Einarsson útibússtjóri
ílutti á þinginu í vetur tillögu sem
samþykt var, um að leggja skyldi
mikla áherslu á að styrkja af al-
mannafé þá alþýðuskóla í sveitum,
sem héruðin kynnu að stofna á
næstu árum. Tilgangur flutnings-
manns var sá, að fá það fastákveð-
ið af fjárveitingarvaldinu, að því
meira sem hin einstöku héruð
arráð líkamans, er skiftist í á-
kveðnar deildir. Og þegar að er
gáð, á hvert líffæri og limur líkam-
ans sér eins konar fulltrúa í því
stjórnarráði, einhverja taug eða
heilavindu, sem skipar fyrir um
hreyfingar hans eða störf.
Væri ekki hugsanlegt að læra
mætti nokkuð af þessu listaverki
náttúrunnar? Væri ekki hugsan-
legt, að það yrði affarasælast að
hver stétt ætti sér fulltrúa í sam-
eiginlegu atvinnuráði, sem auk
stéttalulltrúanna væri skipað fær-
ustu hagfræðingum landsins ?
Væri ekki alveg eins líklegt, að
slíkt atvinnuráð fengi ráðið á-
greiningsmálunum réttlátlegar til
lykta en sjálfir málsaðilarnir, þar
sem hver fær að dæma í sjálfs sín
sök?
Aðalhlutverk atvinnuráðsins.
En þá er aftur að vita, hvernig
atvinnuráðið ætti að snúa sér í
hinum mikla vanda, sem á því
væri látinn hvíla. Reynslan yrði
"efalaust besti kennarinn í því sem
öðru. þó sýnist það liggja í aug-
um uppi, að atvinnuráðið yrði að
líta fyrst og fremst á hag allra
stétta, en ekki að eins á hag einn-
ar stéttar eða fárrá. Hagfræðing-
arnir — eða Ilagstofan — af
liálfu stjórnarinnar ætti að vera
trygging fyrir því, að litið væri á
hverja stétt frá sjónarmiði heild-
arinnar, og að henni hlúð, án þess
að ganga á hluta annara stétta.þá
fyrst yrði von um að málunum
yrði þokað í réttlætisáttina, í
stað þess að gera úr þeim tog-
streitu milli þeirra, sem komast
ekki undan því, hve fegnir sem
þeir vildu, að líta helst til einhliða
á hagsmuni stéttar sinnar. Starf
atvinnuráðsins ætti því aðallega
að vera í því fólgið, að gefa út
eins konar verðlagsskrá, ekki að
eins yfir hinar helstu nauðsynja-
vörur, heldur einnig yfir vinnuna.
Hverjir væru færir um að sjá,
hvernig borga skyldi hverja vinnu-
tegund, ef atvinnuráði, sem hefði
Hagstofuna og allar hennar
skýrslur að baki sér, reyndist það
ofraun ? Og til þess að koma í veg
fyrir verkföll eða vinnubönn,
þyrfti verðlagsskráin að koma út
eins og fyrir hvern ársfjórðung,
og helst eins og þremur mánuðum
áður en hún gengi í gildi, svo að
nægilegur tími væri til þess að
gera einhverjar breytingar á
henni, ef illa hefði tiltekist um
samning hennar; breytingatillög-
urnar yrðu auðvitað að koma frá
stéttafélögum þeim, er þættust
bera skarðan hlut frá borði.
Eins og gefur að skilja, verður
hver maður, sem stundar ein-
hverja atvinnu, að geta fengið svo
miklar tekjur af henni, að hann
geti lifað sómasamlega af henni,
geti staðið straum af sér og með-
al fjölskyldu, að minsta kosti. Að
öðrum kosti er sú atvinnugrein
dauðadæmd og verður að leggjast
niður.
þá má og gera ráð fyrir að
erfitt sé að semja fullgilda verð-
lagsskrá fyrir bæði innlendar og
útlendar vörur, sökum þess að
ýiftsar vörutegundir gera ýmist
að stíga eða falla í verði. það get-
ur svo farið, að kaupmenn og
kaupfélög verði að kaupa ein-
hverja vörutegund hærra verði
en gert heíir verið ráð fyrir í
verðlagskránni. Verður þá at-
vinnuráðið auðvitað að gefa hlut-
aðeigendum leyfi til þess að selja
vöru þá við sannvirði, en þá vei’ð-
ur það að virða vinnuna hlutfalls-
lega hærra á verðlagsskrá fyrir
næsta ársfjórðung. Og líklegt er,
að réttast mundi reynast að
meta vinnuna alt af eftir vöru-
verði síðastliðins ársfjórðungs.
Aðalatriðið er það, að láta kaup-
gjald og verð nauðsynjavara hald-
ast í réttum hlutföllum.
Vinnuflokkun.
Einn af þeim ókostum, sem
hinn nauðsynlegi verkamannafé-
lagsskapur hefir haft í för með
sér víðsvegar um heim, er, að því
er margir segja, síversnandi
vinnubrögð. Öllum er borgað
jafnt, þeim sem eru afkastalitlir
— annaðhvort vegna þess að þeir
geta ekki gengið rösklega að
vinnu, sakir heilsubrests, mann-
skaparleysis eða aldurs, eða af því
að þeir hirða ekki um að beita sér
við vinnuna — og hinum, sem fá
afkastað miklu meira — og stund-
um tvöfalt og þrefalt meira.
])etta verður til þess að vinnuveit-
andinn fær stundum vinnuna ver
útilátna en skyldi, og verður ef til
vill að borga fyrir þá vinnu, sem
hann hefir ekki fengið af hendi
leysta. Hann borgar stundatal
vinnandans, en ekki vinnuna sem
eftir hann liggur. Allir sjá hve
ranglátt þetta er. Sá maður, er
selur vinnu sína og vinnur slæ-
lega, hefir í rauninni sömu synd-
ina á samviskunni og hinn, sem
hefir af öðrum í kaupum og söl-
um. Og út yfh' tekur, þegar það
má heita sannaður hlutur, að
vinnubrögðin fara yfirleitt versn-
andi. Iivert þjóðfélag verður að
sama skapi snauðara sem vinnu-
brögðin versna, því að vinnan er
sú blessunarlind og nægtabrunn-
ur, sem þjóðfélagið eys úr, bæði
andleg og efnaleg gæði.
En hver ráð eru til þess að
bæta vinnubrögðin og koma á
sanngjarnri vinnusölu?
Ráðið er í rauninni mjög einfalt.
Hitt er eftir að vita, hve vinsælt
það er. í vinnubálki verðlagsskrár-
ir.nar ætti ekki að eins að flokka
hinar ýmsu vinnugreinar niður,
eftir því hve kostnaðarsöm vinna
þeirra væri, heldur ætti og að
segja fyrir um hvert verðlag
lestin. þar er þessu fólki hlaðið
saman, innan urn kassa og tunn,
ur, körlum, konum og börnum.
Lestin er enn þann dag í dag aðal-
farartæki Islendinga, verri far-
kostur heldur en nábúaþjóðirnar
myndu telja boðlegt gripum sem
sendir eru til slátrunar. þessi ves-
aldómur er fyrir handvömm.
Fénu er eytt í annað, í tildur og
prjál og hverskyns óþarfa. Al-
menningur verður að heimta rétt
sinn. Heimta að fé landsins sé var-
ið þannig, að það hafi varanlegt
gildi fyrir líf og þroska manna.
þá myndi keypt skip til að flytja
börn landsins eins og siðaðar
manneskjur, fremur heldur en að
reisa bráðabirgðastórhýsi, sem að-
eins er þörf fyrir veislur og dans
eitt kvöld eða tvö.
Prófessor Birch unt tildurveislur.
Um það leyti sem veislui' og
heimboð stóðu yfir milli Dana og
íslendinga í tíð Friðriks VIII, rit-
aði nafnkendur danskur fræðimað-
ur, prófessor Birch um tildurveisl-
ur þessar. Miklu fé væri eytt í
þennan mannfagnað. það fé væri
tekið af almenningseign. En veisl-
urnar yrðu í framkvæmdinni ein-
göngu fyrir fámennan hluta af
þjóðfélaginu, og það einmitt þá
menn, sem best hefðu skilyrði
heirna fyrir og síst væri þörf á að
mismuna. Sömu skoðun hafði ver-
ið haldið frarn af einum bæjar-
fulltrúanum í Reykjavík, er tíð-
rætt var um það á fundi hvort .
halda skyldi stórveislu á bæjarins
kostnað: „Hér er tækifæri fyrir
frumkvæði einstaklingsins,“ mælti
hann. „Látum okkar efnuðu menii
halda borgaraveislu, þá sem vilja,
og kosti hver sig sjálfur“. En
þetta var felt. Og bær sem liggnr
við gjaldþroti, hélt veislu fyrir
5—600 manns.
Of mikið framleiðsla.
Island framleiðir of mikið af
einni vöru, og' aðeins af einni. ]>að
eru lög. Alþingi situr ekki iðju-
laust, eins og margir halda. pað
hamast eins og það ætti lífið að
leysa við að búa til og breyta íög-
um. Stundum eru 10—20 mál á
dagskrá. Og um alt verður að
dæma, þó að enginn sé tími til
rannsóknar, enn síður að : am-
ræma. Lagagerðin er að verð.t að
landplágu, því að öll þessi smíð,
að kalla má, er sundurlaus cg ó-
skipuleg. Lögfræðingarnir eru
sjálfir orðnir flæktir í þesu völ-
undarhúsi fráleitra vinnubragða.
þetta þarf að breytast. þingið
skyldi vera á fyrsta, annar; og
þriðja flokks stundavinnu. Fyrsta
flokks stundavinna er það vi mu-
magn, sem liggur eftir hagvij kan
atorkumann. Annars flt ikks
stundavinna er það vinnumagi , er
liggur eftir miðlungs verkm inn.
En þriðja flokks stundavinn. i er
það vinnumagn, sem álitið et að
liðléttingur fengi afkastað um
klst. þá ætti auðvitað að n eta
vinnuna jafnt, hver sem j nni
liana, hvort það væri karl eða
kona. Auðvitað ætti að gr« iða
minst fyrir þá vinnu, er teldisl til
þriðja flokks, af því að vinnuv sit-
andinn hlyti minstar tekjur af
henni; hins vegar yrði fyi sta
flokks vinnan dýrust, þar sem
hún væri best útilátin og mes ;ur
arður af henni. — Með öðrum c rð-
um: verkstjórar, eða þeir, sim
eiga að hafa eftirlit með vinnunni,
fyrir hönd vinnuveitenda, veiða
að gefa verkamönnum sín’ m
vinnueinkunnir.
Margir munu telja það mikh m
tormerkjum bundið að gefa mönn-
um vinnueinkunnir. þeir segia
sem svo, að slíkar einkunnir muni
valda engu minni misklíð og cá-
nægju en venjulegt kaupgjald.
Og vera má að það reyndist svp,
sérstaklega fyrst í stað, á með: n
menn væru að venjast á að beia
það eitt úr býtum, sem þeim b« t
og hvorki meira né minna. þó n á
gera ráð fyrir því, að flestir kep; ú