Tíminn - 24.02.1923, Síða 1

CDjaíbfeo
og afijreiösluma&ur íimans er
Sigurgetr ^rtðrifsfon,
Sambanbsíjúsiriu, KeYfjatrif.
^Kfgret&sía
í m a n s er t Sambanbsþúsinu.
®pin bagle$a 9—\2 f. b
Sími 4%.
VII. ár. Reykjavík 24. febrúar 1923 3. blað

Fj ármálastj órnin fyrverandi.
tr
◄£> -3g>-
Afbragðs íegund
af
hreinum Virginiu sigarettum.
Smásöluverð 65 aurar.
Frægap fypir gæði.
*
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Líftryggingarfél. ANDVAKA h.f.
Kristianiu — Noregi
Allar venjulegar líftryggingar, barnatryggingar
og lífrentur.
IslsLzac5Lscleilc5Lizx
Löggilt af Stjórnarráði Islands í desember 1919.
Ábyrgðarskjölin á íslensku! —Varnarþing í Reykjavík!
Iðgjöldin lögð inn í Landsbankann og íslenska sparisjóði.
Dýrmætasta eignin er starfsþrek þitt og lífið sjálft. Trygðu það!
Gefðu barni þínu líftryggingu! Ef til vill verður það einasti arfurinn!
Líftrygging er fræðsluatriði, en ekki hrossakaup! Leitaðu þérfræðslu!
Líftrygging er sparisjóður! En sparisjóður er engin líftrygging!
Hygginn maður tryggir líf sitt! Heimskur lætur það vera!
Konur þurfa líftryggiug eigi síður en karlar!
Með því ti-yggja þær sjálfstæði sitt.
Forstjóri: Helgi Valtýsson,
Pósthólf 533 — Reykjavík — Heima: Grundarstíg 15 — Sími 1250
A.V. Þeir sem panta tryggingar skriflega sendi forstjóra umsókn og
láti getið aldurs sins.
I.
öllum eru í fersku minni fjár-
lögin sem Jóns Magnússonar
stjórnin tók við af þinginu 1921.
það voru hin ógætilegustu fjár-
lög sem samin hafa verið á ís-
landi síðan landið fékk fjárhags-
legt sjálfstæði. Og stjórnin tók
við þeim orðalaust. Henni var
það fyrir öllu að fá að sitja. Gæt-
inn þingmaður lét sér þá þau orð
um munn fara, að þótt ekkert
væri annað að athuga við stjóm-
ina, þá væri þetta dauðasök á
hendur henni, að taka við slík-
um fjárlögum.
En nú er það komið á daginn
og sýnt svart á hvítu, að þeir
félagar, stjórnendurnir fyrver-
andi Jón Magnússon og Magnús
Guðmudsson, hafa brotið af sér
annað og enn miklu meira um
fjármálastjórn landsins en þetta
að taka við slíkum fjárlögum á
þinginu 1921. það er nú komið í
ljós að fi-amkvæmd þeirra á f jár-
lögunum sem giltu árin 1920 og
1921, hefir orðið þannig, jað auk
fjáraukalaga sem þeir fengu sam-
þykt á þinginu 1921 og komu
með 11/4 miljóinar króna aukaf jár-
veitingar, koma nú fram frá
þeim nýjar eftirhreitur í nýjum
f járaukalögum fyrir þessi ár sem
nema hvorki meii*a né minna en
5.382.100,31 — fimm miljónum
þrjú hundruð áttatíu og tveim
þúsundum eitt hundrað krónum
og 31 eyri.
þessa gríðarléga háu upphæð á
íslenskan mælikvarða eru þeir
herrar Jón Magnússon og Magn-
ús Guðmundsson búnir að út-
borga úr fjárhirslunni íslensku.
svo að það verður ekki aftur tek-
ið. Tveim til þrem árum síðar á
þingið náðarsamlegast að leggja
blessun sína yfir og samþykkja
þessa fjánnálastjórn.
Magnús Guðmundsson lýsti því
yfir í þingbyrjun í fyrra, að
hann bæri ekki fram nein fjár-
aukalög. það var látið heita svo
að það væri sparnaðarráðstöfun.
Nú er það augljóst hver var
hin sanna ástæða. Hún var blátt
áfram sú, að þessir háu herrar
þorðu ekki að láta þingið sjá það
svart á hvítu hvernig fjármála-
stjórn þeirra hafði verið. þeir
vildu fyrir hvern muh fá að sitja
áfram, þessvegna báru þeir ekki
fram þessi óheyrilegu fjárauka-
lög. Jón Magnússon ætlaði að
bjóða sig fram við landkjör rétt
á eftir og þessvegna þorði hann
ekki að láta almenning fá að vita
um þessa dæmalausu fjánnála-
stjórn. Og til þess að breiða enn
betur yfir, hnýtti hann Sigurði
búfræðing aftan í sig á landlist-
ann. Hann átti að vera sparnað-
ar-„etíkettan“. Með þessari að-
ferð náði Jón Magnússon þingsæt-
inu. Hann hefði aldrei náð því,
hefðu þau þá verið kunn þessi
fjáraukalög. Verði honum að góðu
að hafa beitt slíkri aðferð, og hin-
um, sem hjálpuðu honum til þess.
þessi aðferð, að fela þannig fyr-
ir þinginu hið raunverulega erf-
iða fjárhagsástand landsins, er
sem betur fer alveg eins dæmi í
fjármálasögu landsins. Og það má
aldrei koma fyrir aftur að nokk-
urri stjóm líðist það að dylja
þingið þess, hvemig fjármála-
stjómin hefir verið framin á und-
anförnum ámm.
það má telja alveg vafalaust
að ef þinginu í fyrra hefði ver-
ið það kunnugt, sem þeim hefir
hlotið að vera vel kunnugt þá
báðum, Jóni Magnússyni og Magn-
úsi Guðmundssyni, að eftir var
að fá samþykt þingsins fyrir svo
afarháum f járaukalögum frá árun-
um 1920 og 1921 — þá hefði
sparnaðurinn á þinginu í fyrra
fengið enn meiri byr í seglin og
andstæðingum sparnaðai’stefnunn-
ar hefði veitt það miklu erfið-
ara að spyma á móti broddun-
um.
því að nú verður alþjóð manna
það fyrst fyllilega ljóst, hve mik-
il alvara er á ferðum um fjár-
hagsástand landsins. Og þá fyrst
er kjósendur horfast fyllilega í
augu við þann sannleika, er von
um að nógu sterk alda rísi í land-
inu til þess að hefja fjárhagslega
viðreisn á heilbrigðum grund-
velli.
það liggur mjög nærri að líkja
þessari fjármálastjóm Jóns Magn-
ússonar og Magnúsar Guðmunds-
sonar við hina alræmdu stjórn
Estrups í Danmörku, sem var
undanfari þess, að vinstri menn-
irnir næðu völdum þar í landi.
Meiri hluti danska þingsins neit-
aði að samþykkja fjárlögin og þá
gaf Estrup út bráðabirgðafjárlög
„upp á kóngsins náð“. — Og það
er engu líkara en þeir Jón Magn-
ússon og Magnús Guðmundsson
hafi alt eins sett sér fjárlögin
sjálfir, aukafjárlög utan og ofan
við þau, sem þingið samþykti. —
Ætli þeir séu enn margir sem
lá Tímanum það að hann snerist
öndverður gegn Jóni Magnússyni
og Magnúsi Guðmundssyni stuttu
eftir að þeir fóru að starfa sam-
an, og Framsóknarflokknum að
hann framkvæmdi það á síðasta
þingi að velta þeim úr ráðherra-
sessi ?
það var orðin marg-föld ofraun
gætnum mönnum í fjái*málaefn-
um að bera ábygð á slíkri fjár-
roálastjóm.
II.
þungur er sá dómur sem nú
hefir verið kveðinn upp hér að
framan um fjármálastjórnina fyr-
verandi. Nú skal hann rökstudd-
ur með einstökum dæmum úr
þessum margumræddu fjárauka-
lögum. Lesendurnir verða að hafa
þolinmæði, því að þessi lestur
verður langur. En það er skylda
kjósendanna að fylgjast með um
slíkt alvörumál sem þetta. —
þá skal þess fyrst getið, að dá-
lítill hluti þessara háu fjárauka-
laga kemur þinginu ekki á óvart.
Á þinginu 1919, sem samþykti
fjárlögin fyrir þessi árin, 1920—
1921, var um leið launamálið af-
greitt, laun embættismannanna
stórum hækkuð og dýrtíðarupp-
bótin ákveðin. En þau voru sam-
þykt svo seint, að ekki vanst tími
til að færa hækkunina inn á fjár-
lögin.
þess skal og ennfremur getið,
áður en vikið er að einstöku at-
riðunum, að vitanlega leyfir rúm-
ið ekki að telja upp nema þau at-
riðin, sem eru mest áberandi.
1. Stjórnarráðið. Launahækkun
ráðherranna var veitt á fyrri fjár-
aukalögunum. Risnufé forsætis-
ráðherrans ev þegjandi hækkað
um helming, úr 2000 kr. hvort
árið upp í 4000 kr. Ilvaða heim-
ild var fyrir því? Til utanferða
ráðherra voru veittar 6000 kr.
árið 1920. En ráðherramir not-
uðu meira en helmingi meira.
Kemur nú á þessum fjáraukalög-
um viðbót sem nemur kr. 6497,29.
þarf það sérstakrar rannsóknar
nú á þinginu. þá kemur næst lið-
ur sem heitir: „Til aðstoðar og
skrifstofukostnaðar“. Fjárlögin
ákváðu 85 þús. kr. til þessa stjórn
arráðskostnaðar fyrir bæði árin.
þessi liður verður kr. 149005,34
hærri en heimild var til. Að vísu
er sumt af þessu dýrtíðanippbót.
En þessi upphæð verður mörgum
þymir í auga. Iiún rifjar upp
gamlar væringar sem lesendum
Tímans munu í fersku minni. —
þá er loks að nefna umbætur og
viðhald á stjómarráðshúsinu og
ráðherrabústaðnum. Til þessa
veitir þingið 2000 kr. hvort árið.
þessi upphæð sexfaldast fyrra
árið og áttfaldast síðara árið.
Hvað er að stýra eftir eigin fjár-
lögum, ef þetta getur ekki talist
það? Aukafjárveitingin fyrra ár-
iS er kr. 10159,54 og síðara árið
kr. 14077,21. Sennilega er þama
um að ræða einn liðinn í hinum
mikla feluleik gömlu stjórnarinn-
ar, að fela hinn gífurlega kostn-
að sem varð af konungskomunni.
það væri fróðlegt að reikna sam-
an hvað kostnaðurinn við stjóm-
arráðshúsið hefir orðið mikill á
allri stjórnartíð Jóns Magnússon-
ar, með kvistinum fræga og öllu
og öllu.
2. Hagstofan. Til hagstofunn-
ar voru veittar rúmar 20 þús. kr.
hvort árið. Kostnaðaraukinn auk
launahækkunar og dýrtíðaruppbót-
ai' aðalstarfsmannanna er kr.
33723,73.
3. Legátamir. Til Hafnarlegát-
ans vora veittar 40 þús. kr. hvort
árið á fjárlögunum. Sá kostnaður
fór yfir 100 þús. kr. bæði árin.
þá er Genúalegátinn. Til hans
gengu fyrst 40 þús. kr. á fyrri
fjáraukalögunum og 2500 kr.
ferðakostnaður árið 1921. Sama
ár er enn aukreitis 4000 ki*.
íerðakostnaður. til Hafnarlegát-
ans. Loks kostar Lundúnalegát-
inn 1920 kr. 36682,78. Frh.
----o----
„Kirkjumál“. Út af fyrri hluta
greinarinnar um það efni í síð-
asta blaði Tímans, hefir Jón
Helgason biskup þýtt alla hina
umræddu grein um síra Matthías
Joohumsson, birt hana í Morgun-
blaðinu og kannast við að vera
sjálfur höfundur hennar. Ilvort-
tveggja er vel farið, að almenn-
ingur fær að sjá greinina í heild
sinni og að höf. gefur sig fram.
Sjá menn nú svart á hvítu að alt
var rétt hermt í Tímagreininni,
sem tilvitnað var, enda mælir J.
H. ekki á móti þvi, en þýðing
lians er hæpin á einstaka atriði,
eins og lesendur sumpart geta
séð, sumpart verður þess ef til
vill nánar getið hér í blaðinu.
Geta nú allir óhikað dæmt um
það hvort það sé sæmilegt af
biskupi landsins að rita þannig í
útlent blað um mesta samtíðár-
mann sinn í hinni íslensku kirkju.
Eitt er þó eftir í þessu sambandi.
J. H. kannast ekki við neðanmáls-
greinina um að það hafi verið
hneiksli að gera síra M. J. að
heiðursdoktor í guðfræði. En
hvaðan er sú glefsa þá komin?
Erfitt mun mönnum veitast að
trúa því, að síra þórður Tómas-
son hafi tekið það upp hjá sjálf-
um sér.Og hvaðan kæmu honum þá
áhrifin að segja slíkt? — Síðari
hluta greinarinnar svarar J. H.
ekki einu orði. — 1 smágrein á
öftustu síðu hins sama Morgun-
blaðs finnur blaðið ástæðu til að
segja að Tíminn hafi „misboðið
sannleikanum“ í þessu efni. Sjálf-
um J. H. dettur ekki einu sinni í
hug að segja slíkt. þýðing hans
sjálfs sýnir svart á hvítu að ekki
var hallað réttu máli. Tíminn var
ekki að mótmæla því sem rétt
var sagt um síra M. J„ heldur
hinu, og þessvegna var vitnað í
það. Og hlægilegt er það, að
í bók, sem sjálfur ritstjóri Morg-
unblaðsins hefir forlagt, Endur-
minningum síra Matthíasar,
kvartar Steingrímur læknir á Ak-
ureyri undan þessari ómaklegu
grein um föður sinn. Er það þann-
ig að þorsteinn Gíslason lesi ekki
það sem hann hefir sjálfur for-
lagt? Ætlar þ. G. að standa við
þau orð smágreinarinnar í Morg-
unblaðinu, að þessi margumrædda
grein í danska blaðinu sé „mikið
og maklegt lof“ um kveðskap síra
Matthíasar og ekkert annað? Eða
hefir þ. G. enn einu sinni leyft
einhverjum að „skíta í hreiðrið“
hjá sér? því síðasttalda vilja þeir
helst trúa sem þekkja þ. G. per-
sónulega og þau ummæli sem
hann hefir haft fyr á tímum um
skáldskap og andríki síra Matt-
híasar.
----o----
Jarðarför Hallgríms Kristins-
sonar fór fram síðastliðinn mið-
vikudag að viðstöddu afarmiklu
fjölmenni.
Slys vildi til í Vestmannaeyj-
um nýlega. Vélin bilaði í vélbát
skamt frá hafnarmynninu og rak
hann upp á sker og braut. Allir,
fimm, mennirnir fórast.
Bæjarstjóm Reykjavíkur hefir
samþykt nýja löggjöf um gjöld
af löndum og lóðum í bænum. Er
stefnt í mjög líka átt og í jarð-
skattkenningum þeim, sem kend-
ar eru við Henry George, sem all-
mjög hafa verið ræddar á undan-
fömum árum. Mál þetta kemur
vafalaust fyrir þingið í vetur.
Síra Jón Thorsteinsen á þing-
völlum hefir fengið lausn frá em-
bætti. Hefir hann verið þar prest-
ur í 36 ár.
Verðlaun úr gjafasjóði Jóns
Sigurðssonar hafa þessir hlotið:
Björn þórðarson hæstaréttarritari
fyrir ritgerð sem heitir: Hinn
konunglegi landsyfirréttur 1800—
1919 og Alexander Jóhannesson
fyrir ritgerð um íslenska tungu í
fornöld.
þingfréttir verða að bíða næsta
blaðs, en fátt hefir þar enn bor-
ið við sem tíðindum sætir.
Aflafregnir. í Vestmannaeyjum
hefir lítið aflast enn, enda hafa
gæftir orðið litlar. En frá Vest-
urlandi berast fréttir um ágæt-
an afla.
Framkvæmdastjórar Sambands-
ins ytra, Oddur Rafnar og Guð-
mundur Vilhjálmsson komu með
Botníu um síðustu helgi og sitja
stjórnarfundinn sem nú stendur
yfir.
Blaðið Fram á Siglufirði er
hætt að koma út.