Tíminn - 29.12.1923, Blaðsíða 1

<§>)a(b£crx
og afgmðslumaður Cimans et
Sigutgeit ^ri&rifsfon,
Sambanösíjúftwtu, KeYfjaPtf.
^fgtelfcsía
Címans et í Sambanösfjásinu,
(Ðpin boglega 9—12 f,
Sími 49«.
Reykjavík 29. des. 1923
Smásöluverð á tóbaki
má ekki yera hærra en hér segir:
"V*indlar:
Flora Danica.................. 50 stk. kassi kr. 21.85
Nihil sine labore............. 50 stk. kassi kr. 20.15
Figaro........................ 50 stk. kassi kr. 17.25
Bonaparte..................... 50 stk. kassi kr. 16.10
Hafnia........................ 50 stk. kassi kr. 16.10
Casino........................ 50 stk. kassi kr. 13.80
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2%.
Xjaxxds^rerslxixiL.
VIL ár.
MÉHll
aorsi.
Fram á síðustu ár skiftust
norskir bændur milli tveggja aðal-
flokka, hægri og vinstri manna. En
eftir því sem lífsbaráttan varð
harðari, sáu norskir bændur, að
þeir þurftu að halda saman engu
síður en aðrar stéttir. Embættis-
menn, verkamenn, iðjuhöldar og
útgerðarmenn höfðu hver sinn
stéttarfélagsskap. Bændurnir einir
voru sundraðir og ósamtaka. þess
vegna gengu allir aðrir á hluta
þeirra. Forusta hægri og vinstri
manna miðaði störf þeirra flokka
fyrst og fremst við hagsmuni bæj-
anna.
Nú hafa norskir bændur gefið út
sitt eigið landsmálablað. það heit-
ir „þjóðin“ (Nationen). það blað
átti fimm ára afmæli skömmu fyr-
ir jólin. það er dýrt að gefa út dag-
blað í stóru landi, ekki síst ef aúg-
lýsendur í bæjunum eru því mót-
hverfir. En norskir bændur iögðu
fram í blaðið 1 miljón og 200 þús.
krónur. Svo miklu máli þótti þeim
skifta að vera ekki háðir forræði
annara stétta. þingflokkur bænda
er ekki stór, tæpir 20 menn. En við
hverjir kosningar mylja þeir eitt-
hvað utan úr hægri og vinstri
flokknum. Og alt bendir á, að inn-
an tíðar verði bændaflokkurinn
sterkastur af norsku flokkunum.
Vinstri menn hverfa úr sögunni.
En í bæjunum skiftist fólkið milli
auðmanna- og verkamannaflokk-
anna.
Norski bændaflokkurinn vinnur
mjög mikið að því, að koma skipu-
lagi á samtök bændanna út um
alt land. í hverju sveitakjördæmi
eru bændafélög, sem vinna að
áhugamálum flokksins. þeir efna
sumstaðar til flokkssjóða, með því
að hver einstakur bóndi í félags-
skapnum gefur eitthvað af fram-
leiðslu búsins til flokksþarfa.
Hálfa korntunnu, dálítið af kart-
öflum, vænan dilk o. s. frv. Safnast
þegar saman kemur, þótt smátt sé
frá hverjum. Bændur vita, að hin-
ir flokkarnir leggja fram drjúgan
skerf til blaða og kosninga. þessi
framlög eru hinn óhjákvæmilegi
kostnaður við að halda við stéttar-
samtökunum. Seinasta aðgerð
bændaflokksins til að þétta fylk-
inguna er að halda stutt námsskeið
úti um landsbygðina. Standa þau
sjaldan lengur en tvo daga. Eru þar
fyrirlestrar og umræður um
stefnuskrá flokksins,skipulag hans,
hvað orðið hefir ágengt, og við-
horf annara flokka. Hver þátttak-
andi kostar dvöl sína sjálfur, en
bændaflokkurinn leggur til fyrir-
lestramenn og húsnæði.
Takmark bændaflokksins er að
efla sveitina og sveitamenning-
una, láta fjölga býlum og fólki í
sveitinni, ná yfirráðum yfir veltu-
fé landsins, svo að því sé stefnt
í réttu hlutfalli til sveitanna, auka
samgöngur, hækka í verði afurð-
ir af búum bænda, og seinast en
ekki síst rétta við norsku krónuna,
og létta af ríki og bæjarfélögum
óþörfum og dýrum starfsmönnum.
Hingað til hefir flokkur bænda
verið í stöðugum uppgangi. 1 ný-
komnu eintaki af Nationen eru
leidd rök að því, að bændasamtök-
in hafi sparað norskum bændum
7—8 miljónir króna á timbursöl-
unni austanfjalls. **
Hðnd fyrir höfuð.
Eg get ekki að mér gert að beið-
ast rúms í Tímanum fyrir nokkur
orð út af ummælum í 45. blaði hans
um þorvald Thóroddsen og minn-
ingabók hans. Eg hygg, að ekkert
blað komi á fleiri sveitaheimili hér
á landi en hann, og uni því illa, að
hann beri þangaS niðrandi ummæli
um þorvald og harla ómakleg. þor-
valdur var um eitt skeið kunnur
gestur og kær á þeim fjöldamörg-
um og bar til þeirra ósvikinn vin-
arhug jafnan síðan. þeir eru varla
margir, sem fylgt hefðu í hans
sporum lífsbaráttu íslenskrar al-
þýðu með jafnmiklum skilningi og
hann og jafn innilegum samhug.
Hún hefir líka löngum haft mætur
á honum. Iiún las með ánægju
ferðasögur hans jafnóðum og þær
komu á prent, og fékk af kynning-
unni við sjálfan hann alt aðra hug-
mynd um manninn, heldur en þá,
sem greinarhöf. í Tímanum dregur
upp, og miklu nær sanni, það sem
hún náði. þeirri hugmynd má ekki
ranghverfa af ókunnugleik eða
misskilningi.
Höf. kannast við, að þorvaldur
hafi verið „afreksmaður og hetja,
þegar hann var landkönnuður eða
náttúrufræðingur“, en þegar til
hans „eigin mála“ kemur, þá versn-
ar sagan heldur en ekki; þá rekur
hver sleggjudðmurinn annan.
Fyrstur er sá, að „lýsingar þor-
valds á samtíðarmönnunum séu
vafalaust að mjög miklu leyti
rangar“. Slíkt er nú hægara að
segja en sanna. þorvaldur er að
rifjá upp, hvað á sína daga hafi
drifið, og getur því fjölda manna
og skýrir frá framkomu þeirra við
einstök atvik og gagnvart sjálfum
honum. Ef hann lýsir þeim frek-
ara, gerir hann það hispurslaust
eins og þeir komu honum fyrir
sjónir; verður þá sem vant er, að
sínum augum lítur hver á silfrið,
og ekki er eg honum alstaðar sam-
dóma, en hitt þori eg að fullyrða,
að hann rangfærir aldrei orð né
gerðir manna, til að sverta þá. Sú
lævísi var langt frá honum. Sumum
hafa sárnað lýsingarnar á kennur-
um hans í lærða skólanum, en ekki
furðar mig neitt á því, þó að þær
séu fremur kuldalegar. þykkjur
þeirra og hans fóru lítt saman, að
hvorumtveggju ólöstuðum. Hann
'var skemtilegasti skólabróðir, sí-
glaður og gamansamur, smáglett-
inn en græskulaus, en líka þá þeg-
ar fróður og fús að fræða hvem
sem hlýða vildi. En hann þótti eng-
inn námsmaður. Gömlu málin skip-
uðu öndvegi. Sá sem ónýtur var í
latneskri málfræði, var heimskur.
þar á móti þótti það ekki tiltöku-
mál, þó að hálærðum málfræðingi
væri það óskiljanlegt,að ekki mætti
skipa svo 11 piltum á 4 bekki, að
jafnmargir væru á hverjum. þor-
valdur hafði gömlu málin á hak-
anum, nema þegar hann þurfti að
grípa til þeirra, til að mynda vís-
indalegt heiti á kennara eða skóla-
' bróður. 1 málfræðinni mátti hann
ekki tæpari vera, því sat hann
jafnan neðarlega og var í litlum
metum hjá kennurunum. Hvað
vissu þeir um það, að hann las af
kappi þær greinar, sem hugur
hans allur hneigðist að, náttúru-
sögu, landafræði og alt sem Island
snerti, og var orðinn afburða vel
að sér í þessum efnum á svo ung-
um aldri. Skólinn kendi ekki neitt
um Island og náttúrusagan var
einskis virt og kenslan í henni eft-
ir því. Maður hefði vel getað feng-
ið í henni fyrstu einkunn til burt-
fararprófs, án þess að þekkja
hund frá hesti eða fjólu frá físi-
svepp. Er nú ekki von, að þorvald-
ur horfi með lítilli lotningu eða
saknaðarþrá aftur til þessa skóla-
náms ? Mér finst það. Og eg held að
eg kannist við allar sögumar, sem
hann segir frá þeim tímum. þó
hygg eg, að það sé misminni hans,
að Halldór Friðriksson léti nokk-
urn tíma pilta heyra á sér óvild til
Jóns þorkelssonar. Hann kunni sig
betur en svo, og eg man, að piltar
tóku eftir því. En annars var kal-
inn milli þeirra kennara ekkert
launungarmál. Almæli var það líka
meðal pilta, að Halldór hefði horn
í síðu þorvalds. Get eg þessa fyr-
ir þá sök, að það hefir verið nokk-
urt ágreiningsefni, þó að það snerti
ekki beint ummæli höf. um þor-
vald.
þá segir höf., að þorvaldur sé
„beiskur“ og láir honum það, þar
sem hann hafi verið gæfumaður.
Víst var hann gæfumaður „af guðs
góðgift og sjálfs sín atgjörvi“
enda man eg hvergi til að hann
æðrist um hag sinn. En ónota-
steinar urðu þó stundum á götu
hans, meðan hann var á leiðinni til
frægðar sinnar, svo sem þá, er við
sjálft lá, að þingið hefti rannsókn-
ir hans í miðju kafi. Frá því segir
hann blátt áfram; minnist að eins
á einstöku fjái’veitingar síðari
tíma til samanburðar, en lætur les-
endur um að kveða upp dóminn. En
þeim mönnum, sem svo er farið,
að þeir elska eitthvað fleira en
sjálfa sig, getur líka stundum orð-
ið gramt í geði af öðru en því, sem
beint snertir sjálfa þá. Hvergi er
þorvaldur þungorðari en þar sem
hann lýsir háttsemi íslenskra stú-
denta í Höfn. Enginn Fariseabrag-
ur er að þeim reiðilestri. það hafa
fleiri en hann fundið til þess,
hversu „margur fór til Hafnar svo
mannvænn og stór, sem hrumari
og heimskari heim kom en fór“. Er
það nokkuð að undra eða ámælis-
vert, þó að öðrum eins starfsmanni
og ættjarðarvini og hann var sárni
að sjá landa sína unga drekkja viti
sínu, dáð og dug í illum solli, með-
an fátækir vandamenn heima rýja
sig inn að skirtunni til að menta
þá, og ættjörðin, sem sárþarfnast
dugandi og viturra manna í þjón-
ustu sína, fær þá svo loks heim,
lamaða á líkama og sál, til að
hengslast í embætti um hríð og
veltast svo á eftirlaun, eftir að
hafa verið þjóð sinni til skammar
og skaða utanlands og innan?
þorvaldur unni mjög þjóð sinni
og ættjörð, en hann fór þar sinna
ferða, eins og víðar, og það þegar
á skólaárunum. Rannsókn landsins
og ræktun, blómgun atvinnuvega,
mentunar og mannkosta, var það
sem hann þráði þjóð sinni til
handa, en fullveldi og ríkisheiti lá
honum í léttara rúmi. Hann var
víst ekki laus við kvíðboga fyrir,
að við mundum kafna undir því
nafni. Hann bar ekki nærri óbrigð-
ult traust til stjórnmálamanna
vorra á síðari árum. Eg veit ekki,
hvort það er þessi skoðunarmun-
ur hans og fjöldans í stjórnmálum,
sem höf. á við, er hann dæmir þor-
vald „sljóskygnan á fegurð félags-
legra hugsjóna“. En er þá ekki full-
snemt enn að dæma um sljóskygn-
ina? Annars veit eg ekki, hvar
þessi dómur á við. Hann er þar líka
dæmdur sljóskygn „á fegurð skáld-
skapar og lista“. það var mikið, að
náttúrufegurðin flaut ekki með. Eg
er enginn fagurfræðingur og eigi
bær að dæma um fagurskygni þor-
valds, en hitt veit eg, að hann hafði
mestu unun af fögrum listum, var
söngmaður sjálfur og las furðulega
mikið af skáldritum íslenskutn,
norrænum, enskum og þýskum. En
honum þótti víst töluvert meira
koma til hinna eldri skálda og
listamanna heldur en til þeirra
nýrri, og þar er nú líklega sl]ó-
skygnin hans komin. Aftur á móti
segir höf., að hann hafi venð „full-
ur af barnalegri sjálfshælm“. Eg
þekti hann vel og held, að eg hafí
lesið alt, sem hann ritaði á íslensku,
og hefir mér aldrei dottið í hug, að
hann yrði kallaður sjálfhælinn. I
Minningabókinni, sem hér er um að
ræða, skýrir hann stuttlega frá
störfum sínum, sem höf. telur af-
reksverk, og margvíslegum sæmd-
um, er hann hlaut fyrir þau hjá
merkum vísindafélögum víðsvegar
um heim. Vitanlega er þetta hcn-
um til lofs, en úr því að hann rit-
aði þessa bók, hvernig áttl þá uð
sleppa því? það hefði verið aumi
tepruskapurinn. Hann lýsir líka
nokkrum samkvæmum, þar sem
hann var með öðrum vísindamönn-
um og nokkrum tignum gestum. Af
því ræður höf., að hann hafi v.erið
„fullur af aðdáun fyrir einskis-
verðu valda- og veislutildri“. það
mátti ekki minna kosta! þorvaldi
er vandfarið. Annars vita allir, sem
þektu hann, að hann vav maður al-
þýðlegur og hispurslaus í háttam
og hló að tildri, titlum og krossum,
rétt eins og hann faðir hans. —
Enn vítir höf. það harðlega livað
þorvaldur haldi fram ætt sir.ni og
venslafólki. Slíkt er álitamál. En
svo mikið höfðu þeir til síns ágæt-
is, er hann talar best um, þorvald-
ur í Hrappsey og Jón Árnason
bókavörður, að eg kann ekki að
rengja orð hans, og þó að út úr
þeim skíni ást og þakklæti, lýtir
það hvorki bók né höfund. þegar
rifjaðar eru upp í tómi á efri ár-
unum atvik liðinnar æfi, þá er eðli-
47. blað
legt, að hjartað tali. Og varía get-
ur það verið ámælisvert, þó að mað
ur minnist þá og mannkosta látinn-
ar eiginkonu, sem hann hefir unn-
að hugástum. Eða hafa skáldin ein
leyfi til slíks í ljóðum? Annars seg-
ir þorvaldur líka kost og löst á hin-
um fyrri frændum sínum.
því get eg verið samþykkur, að
Minningabókin auki litlu við frægð
höfundarins; afrek hans voru svo
kunn áður, og hann hefir sumt rit-
að betur; enda tel eg honum ekki
sérstaklega ritsnildina til yfir-
burða. þar að auki entist honum
ekki aldur til að Ijúka við bókina
né fara yfir handrit sitt til lag-
færingar, eftir því sem Bogi Mel-
steð vinur hans skýrir frá í for-
málanum, en marga mun samt fyr
og síðar langa til að lesa þessa bók
og kynnast þannig frægasta vís-
indamanninum, sem Island hefir
átt. Og eg á von á, að hún skilji
eftir hjá þeim öllum alt aðra mynd
af manninum en þá, sem þessi höf.
hefir dregið upp. Eftir lestur henn-
ar stendur hann að minsta kosti
fyrir mínum sjónum rétt eins og
áður: Afreksmaður, stórhuga og
mikilvirkur, sístarfandi, harðfeng-
ur, hygginn og laginn; drengur góð
ur, hreinskilinn og djarfur í máli,
ræktarsamur og tryggur í vináttu;
hugsjónamaður, sjálfstæður og
stefnufastur, sem alla æfina lifði
fyrir vísindin og ættjörð sína.
Hann hafði það ekki á orði sjálfur,
en æfistarfið hans segir það:
„Henni söng ég hvern minn óð,
hún á að fá þá alla“.
Magnús Helgason.
---o---
Afturkippur
um kjðttollsmálið.
I.
Fyrir þrem vikum síðan flutti
Tíminn þá fregn, eftir símskeyti
frá Sveini Björnssyni sendiherra,
að á ákveðnum degi (7. þ. m.) bæri
norska stjómin fram 1 stórþinginu
norska tillögu um, að henni væri
veitt heimild til að gera sérstaka
samninga við íslendinga um kjöt-
tollinn á íslensku kjöti, án tillits til
tollanna norsku að öðru leyti.
Ekkert „ef“ fylgdi fréttinni.
það var sagt alveg skilmálalaust
að þetta yrði gert. það má telja
öldungis víst, að Sveinn Björnsson
hefir ekki sagt meira en hann gat
staðið við, eins og þá stóðu sakir.
það hefir verið fullráðið hjá
norsku stjóminni að bera þessa
tillögu fram.
Og samt sem áður varð ekkert
úr því að hún kæmi fram. Hún er
enn ókomin fram. það verður ekki
talið víst héðan af að hún komi
fram. Norska stjórnin hefir, í bili
a. m. k., kipt að sér hendinni.
Hver ástæðan muni vera er ekki
fullvíst. En alveg ósennilegt er það
ekki, að meðfram geti þetta stafað
af hinum afaróheppilegu skrifum
sem birtust í Morgunblaðinu um
málið, rétt um sama leyti, er sím-
uð voru til Noregs.
— Annað nýtt atriði er og komið
fram í málinu. Um mánaðamótin
síðustu ákvað norska þingið að
eftirleiðis skyldu tollarnir greiddir
í gulli. þar sem norska krónan hef-
ir mjög lágt gengi, hefir þetta þau
áhrif, að tollamir norsku hækka
gríðarlega.
Tollurinn á íslensku saltkjöti var
áður eins og kunnugt er 33V3aur-
ar á kíló. Nú er hann um 60 aur-