Tíminn - 03.05.1924, Blaðsíða 1

©jaíbferi
og afgrct6slm«a6ur Cimans er
Sigurgeir
Sambaniisþústnu, Heffjanif.
^feteifcsía
timaní er i Sambanös^úsinn.
©ptn öaglega 9—f.
Sirni 49«.
TIII. ár. Reykjarík 3. maí 1924 | 18. bia®
Kjöttollurinn.
Óhætt er að fullyrða að bestu
vonir eru um að samkomulag muni
fást um kjöttollssam ningana við
frændur okkar í Noregi.
Mikil lækkun á kjöttollinum
mmii verða afleiðing þeirra.
Um alt ísland verður því fagnað
innilega. Um alt Island munu menn
fagna því, að trygð verði enn góð
sambúð milli frændþjóðanna. Um
alt ísland munu menn fagna þvi
að venslunarviðskif tin milli Noregs
og islands, sem svo mjög hafa
glæðst síðustu árin, fá enn að
giæðast eðlilega báðum til hags. —
Nánari fregnir verða að bíða
þess að fullgengið só frá samning-
uniun* . ^...............
Utanúrheimi.
Kosningar og stjórnarskifti
í Danmörku.
þann 11. apríl síðastl. fóru fram
kosningartil Fólksþingsins danska.
Úrslitin urðu þau, að Jafnaðar-
menn fengu 55 þingsæti, Vinstri
menn 44, auk þess fá þeir eitt
þingsæti í Færeyjum, en þar hefir
ekki verið kosið ennþá, Hægri
menn 28 og hinir „Radikölu
Vinstri menn“ 20, og loks var kos-
inn einn pjóðverji á Suðurjótlandi.
Atkvæðatala flokkanna var á
þessa leið. I síðara dálki er sýnd
atkvæðatalan við kosningamar
1920:
1924 1920
Jafnaðarmexm 469,845 389,653
Vinstri 362,397 411,671
Hægri 242,929 216,733
Radikalir 166,269 147,120
Auk þess voru nokkrir smáflokk-
ar, sem fengu engan fulltrúa.
Kommúnistar fengu 6204 atkv. og
flokkur „Georgista“ og nýstofnað-
ur bændaflokkur fengu um 12,000
atkv. hvor. Báðir þessir flokkar eru
að miklu leyti klofningar úr Vinstri
manna flokknum.
Úrslit kosninganna komu ekki á
óvart. Allir töldu víst, að stjórnin
mundi falla, hún hafði orðið fyrir
ákaflega hörðum árásum fyrir
stjóm sína á atvinnu- og fjármál-
um Dana og hún var svo óheppin
að fara með völdin á langaívarleg-
ustu tímum í manna minnum.
Vöxtur jafnaðarmanna mun eink
um því að þakka, að þeir hafa lof-
að ákveðið að bæta úr atvinnuleys-
inu, sem hefir verið þyngsta böl
þjóðarinnar nú undanfarið, og svo
hafa þeir tekið ákveðna andstöðu
gegn kommúnistum, og þetta, að
þeir hafa barist grimmilega gegn
æsingamönnunum, hefir orðið til
þess, að fjöldi hinna stiltari borg-
ara hefir nú kosið jafnaðarmenn
á þing í fyrsta sinn.
Úrslit kosninganna leiddu til
stjórnarskifta og Stauning foringi
verkamanna myndaði hina fyrstu
verkamannastjóm í Danmörku. I
ráðuneytið voru teknir nokkrir
af hinum helstu foringjum verka-
manna. Verður ekki annað sagt/en
að þeir hafi vandað til valsins. Hin-
ir nýju ráðherrar eru yfirleitt dug-
legir menn, og þaulvanir að fást
við opinber mál. Flestir þeirra hafa
setið á þingi um langan tíma og
sumir átt sæti í bæjarstjórnum
helstu borganna. Nú skal getið
hinna einstöku ráðherra lítið eitt.
Thorvald Stauning forsætis- og
verslunarráðherra er fæddur 1873,
af fátækum ættum. Vann fyrst á
vindlaverksmiðju, en fór brátt að
taka þátt í verkamannahreyfing-
unni og gegndi ýmsum trúnaðar-
störfum fyrir stéttarbræður sína.
Kom á þing 1906 og hefir átt þar
sæti síðan. Formaður þingflokks
jafnaðarmanna síðan 1910. Hann
hefir einnig setið í bæjarstjóm
Kaupmannahafnar í nokkur ár
og verið formaður hennar. Staun-
ing hefir þótt lipur samninga-
maður og er auk þess starfsmaður
mikill og vel máli farinn. Hefir
hann nú í mörg ár verið viðurkend
ur foringi jafnaðarmanna í Dan-
möiku, og sem fulltrúi þeirra átti
hann sæti í ráðuneyti Zahles 1916
—1920.
Utanríkisráðherra er C. Moltke
greifi, sem í mörg ár hefir verið
sendiherra Dana í Berlín og er tal-
inn einn af þeirra bestu sendi-
herrum.
Borgbjerg „socialráðherra" er
án efa merkasti maðurinn í stjórn-
inni, og honum er sigur flokksins
mest að þakka. Haxm er fæddur
1866. Las guðfræði, en lauk ekki
námi. Hann er tilfinningamaður
mikill og á yngri ánxm sínum átti
hann í hörðu sálarstríði vegna
skoðana sinna á trúmálum og þjóð-
félagsmálum. Hann var líka heitur
trúmaður. Uns hann loksins komst
að þeirri niðurstöðu, að frelsun
heimsins væri undir því komin, að
j afnaðarmenskan kæmist til valda,
því yfirstéttimar væru spiltar og
af þeim einskis góðs að vænta. Á
þessum grundvelli hefir Borgbjerg
bygt herför sína gegn þjóðfélags-
skipun nútímans. Hann er ágæt-
lega ritfær og mælskur með af-
bi’igðum. Hitinn og sannfæringar-
krafturinn í ræðum hans er alveg
eins dæmi og það er víst, að hon-
um er fyrst og fremst að þakka að
jafnaðarmenn hafa fengið mikið
fylgi meðal danskra sveitamanna.
Hann er heitur hugsjónamaður og
líka sterkur bardagamaður, og
þess vegna hafa áhxif hans orðið
svo mikil. Borgbjerg fór snemma
að fást við blaðamensku, og síðan
1911 hefir hann verið aðalritstjóri
„Socialdemokraten“ og má hik-
laust telja hann einn af fremstu
blaðamönnum Dana. Á þinginu
hefir hann oftast verið málsvari
flokks síns í stórmálum, enda er
hann ágætur ræðumaður, starf-
samur og kænn samningamaður.
Hann er hinn besti „agitator"
flokksins. Á stórum mannfund-
um er Borgbjerg í essinu sínu.
Ræður hans eru fluttar með
þrumandi rödd og lúta og eru
þrungnar af sannfænngarkrafti
og trú á málefnið. En hins-
vegar er hann oft stórorður og
hrottalegur, hefir það aflað honum
margra óvina. Samt má efalaust
telja hann áhrifamesta stjórn-
málamann Dana síðan J. C.
Christensen dró sig í hlé.
Borgbjerg var í milliþinganefnd-
inni 1918 og er í lögjafnaðamefnd-
ffiearf
ELEPHANT
CIGARETTES
Mest reyktar. Fást allsstaðar.
Smásoluverð 55 aura pakkinn.
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
▼
:
:
:
♦
LONDON.^ ^ .
inni, og hefii’ þrisvar komið hing-
að til lands.
Rasmussen hexmálaráðherra og
Hauge innanríkisráðherra eru
gamlir blaðamenn, hafa þeir lengi
setið á þingi og gegnt ýmsum trún-
aðarstörfum fyrir flokksbræður
sína. Kirkjumálaráðherra er Dahl
prestur, gamall þingmaður, og
landbúnaðarráðh. Bording, bóndi
frá vestur Jótlandi. Friis Skotte
ráðherra opinberra mannvirkja
var embættismaður við járnbraut-
ir ríkisins, hann hefir í mörg ár
verið helsti leiðtogi flokksins á
Friðriksbergi.
Bramsnæs fjármálaráðherra er
hagfræðingur og talinn mikill lær-
dómsmaður. Hann hefir skrifað
nokkrar bækur um hagfræðisefni.
Hann var eixm af fulltrúum Dana
á friðarfundinum í Paris 1919.
Steincke dómsmálaráðheira var
lengi umsjónarmaður fátækra-
mála og hefir verið lífið og sálin
í mannúðarlöggjöf Dana. Haxm
hefir skrifað fjölda rita um þjóð-
félagsmál og þykir góður rithöf-
undur. Er hann einn af hinum
mest virtu stjórnmálamönnum
Dana. Steincke er komiim af ís-
lenskum ættum.
þá hefir gerst sá merkisviðburð-
ur að kona hefir fengið ráðherra-
tign. Er það í fyrsta sinn á Norð-
urlöndum. Konan er frú Nina
Bang (ekkja Gustavs Bang sagn-
fræðings, sem meðal annars skrif-
aði þjóðmenningarsögu Norður-
álfunnar, en systir prófessors Ell-
inger, sem er einn af aðalforingj-
um hinna íhaldssömustu hægri
manna). Frú Bang er sagnfræð-
ingur og hefir í mörg ár unnið að
því að gefa út vöru-, toll- og sigl-
ingalista Eyrarsunds á árunum
1500—1800. þykir það merkilegt
verk og er kostað af flestum þeim
þjóðum, sem sigldu um Sundið á
þessum öldum. Hún er ráðherra
mentamála. þeir þrír síðasttöldu
ráðherrar eiga sæti í Landsþing-
inu og eru aðalmálsvarar jafnaðar-
manna þar.
Hlutverk hinnar nýju stjórnar
mun fyrst og fremst verða að ráða
bót á atvinnuleysinu og hækka
gengi dönsku krónunnar, en varla
mun nein stórvægileg breyting
verða á stjómarhögum Danmerk-
ur. Bæði eru danskir jafnaðarmenn
hægfara og ekki byltingamenn, og
svo stendur stjórnin á svo völtum
fótum — með þeim „radikölu" hef-
ir hún eins atkvæðis meirihluta í
Fólksþinginu, og í Landsþinginu er
hún í minnihluta — að ekki eru
líkindi til, að hún geti komið í
framkvæmd miklu af stefnuskrár-
atriðum jafnaðarmanna. H. H.
----o-----
Játningar.
Morgunblaðs„ritstjóramir“ hafa
nú loks séð sitt óvænna og gefið
upp vömina í umræðunum um er-
lenda blaðavaldið á íslandi.
þeir hafa farið á fund fulltrúa
bæjarfógetans í Reykjavík og
fengið það „notarialiter“ staðfest.
1. að þriðjungur alls hlutafjár
Morgunblaðsins er á höndum alút-
lendra manna.
2. að hinir tveir þriðju hlutar eru
á höndum „íslenskra ríkisborg-
ara“.
þar sem yfirlýsing þessi er
þannig staðfest, geta „ritstjóram-
ir“ ekki afturkallað hana.
En þeir eiga eftir að segja hverj-
ir séu þessir svokölluðu „íslensku
ríkisborgarar“ og hve mikið þeir
eigi hver um sig.
Nú hefir þorsteinn Gíslason sagt
frá því, að t. d. Jensen-Bjerg kaup-
maður, John Fenger kaupmaður,
Egil Jacobsen kaupmaður og Geo.
Copland fiskkaupmaður séu eig-
endur Morgunblaðsins. Allir þessir
menn eru búsettir hér á landi. Og
sumir þeirra era vafalaust „íslensk
ir ríkisborgarar“. þurfa Danir
ekki, eins og kunnugt er, að dvelj-
ast hér á landi nema 5 ár til þess
að geta öðlast „íslenskan ríkis-
borgararétt".
það er því öldungis víst að í
þessum hóp, sem „ritstjórarnir“
kalla „íslenskir ríkisborgarar“, eru
aldanskir menn, sem aðeins að
nafni eru „íslenskir ríkisborgarar“.
Yfirlýsing „ritstjóranna“ er því
„notai’aliter“ staðfest vottorð um
hin afarhættulegu yfirráð erlendra
manna yfir svokölluðum „íslensk-
um stjórnmálablöðum, ísafold og
Morgunblaðinu. —
1 hinu sama eintaki Morgun-
blaðsins er líka önnur mjög eftir-
tektaverð játning frá „ritstjóran-
um“.
þeir játa það afdráttarlaust að
einn hinna alútlendu manna sem
lagt hefir fé í Morgunblaðið og Isa-
fold er Aage Berlemé stórkaup-
maður í Kaupmannahöfn, eigandi
Höepfnersverslananna, sem um
leið mun vera aðaleigandi stjóm-
arblaðsins „Islendingur", sem gef-
ið er út á Akureyri.
Afskifti þess manns af málum
íslands eru alkunn.
Hann hefir verið einna fremstur
í hóp þeirra Stór-Dana, sem jafn-
an hafa verið tillöguverstir í okkar
garð íslendinga.
Hann var okkur einna þyngstur
í skauti Islendingum í sjálfstæðis-
baráttunni.
þessi maður er nú farinn að gefa
út blöð á Islandi og meir að segja
blöð sem eru aðalmálgögn lands-
stjórnarinnar.
Til hvers gefa menn út blöð?
Hversvegna keppa menn að því að
ná blaðavaldi?
Til þess að vinna að áhugamál-
um sínum. Til þess að hafa áhrif
á almenningsálitið, til þess að
hafa áhrif á stjómmálin í því
landi, þar sem blöðin eru gefin út.
Áhugamálin sem Aage Berlemé
hefir um Island eru alkunn. þau
hafa verið landi þessu til mikils
tjóns.
Aldrei getur Islandi staðið gott
af Stór-Dananum Aage Berlemé.
Og nú er það játað af sjálfum
„ritst jóram“ Mbl. og ísaf. að hann
er einn aðalútgefandi þessara
blaða.
I Gamla sáttmála létu Islending-
ar þess getið að:
„Utanstefnur viljum vér engar
hafa“.
Síðan era liðin 660 ár, sem Is-
land hefir lotið erlendum konungi.
Og nú er svo um skift að erlend-
ir menn stefna hingað heim, hinir
hættulegustu erlendu menn, gefa
hér út blöð, blöð sem era aðalmál-
gögn landsstjórnar Islands, og
ætla með þeim hætti að kaupa sál
og sannfæring Islendinga.
Liðnar kynslóðir Islands horfa á
okkur nútímamennina, hvernig við
bregðumst við.
----0----
Nú hefir það komist upp og
sannast, svo að ekki verður um
deilt, að erlendir fésýslumenn era
farnir að hlutast til um íslensk
mál á þann hátt, sem mestur vansi
er að fyrir íslensku þjóðina. þeir
reyna að nota fjármagn sitt til að
ná undir sig stjórnmálablöðum og
hafa síðan pólitisk áhrif á þjóð-
málin.
Raunaleg er lýsing sú, er fyrver-
andi ritstjóri Mbl. gefur af þessum
viðburðum. Hinir erlendu fésýslu-
menn leggja peninga í blöðin, og
þá væntanlega einnig í annan
kostnað við kosningar til að styðja
samverkamenn þessara blaða. Síð-
an gerast þessir erlendu aðilar
meir og meir íhlutunarsamir um
rekstur blaðsins, svo að þorsteinn
Gíslason getur ekki unað við. Hann
hefir lýst gáfum og mentun þess-
ara manna á þann hátt, að ekki
verður um það vilst, að slíkir menn
eiga lítið erindi í deilur um þjóð-
félagsmál. Ofan á litlar gáfur og
lélega mentun bætist svo það, að
viljinn til að nota þessar fátæklegu
gjafir til nýtilegra framkvæmda
virðist vera í daufasta lagi. Um
einn þennan mann, Fenger að
nafni, sem er félagi Gyðingsins
Nathans, er sagt, að hann hafi
„stjáklað" eða beitt þrásetu á
skrifstofu blaðsins, svo sem til að
vaka yfir, hvað sett væri í blaðið.
Hinn fyrri ritstjóri lætur skína í
það, að vart hafi orðið við í þess-
ari yfirritstjóm það sem hann
kallar „löðurmannlegar skúma-
skots-skítkasts-tilhneigingar“. Er
af því auðséð, að reynt hefir ver-
ið að brúka starfsmenn blaðsins
til þess að veitast persónulega og
á miður drengilegan hátt að þeim
mönnum, sem þessir erlendu fé-
Frh. & 4. síðu.