Tíminn - 09.08.1924, Blaðsíða 1

©jaíbferi
oq afgrei&slur'.a&ur tEimans er
51 g u r g e i r ^rt&rifsfon,
Samban&sþásmu, Seyfjaoif.
^.fgrcibsía
Clmoní ec i Sambanös^úsmu.
®ptn baglega 9—\Z f. I).
Shnt 49«.
VIII. ár.
Enn um Islandsbanka.
Hin breytta aðstaða um Islands-
banka.
Snemma á síðasta þingi komst
loks til framkvæmdar sú krafa
Framsóknarflokksins að meiri
hluta ráðin um stjórn íslands-
banka kæmust á hendur þeirra ís-
lenskra manna, sem bera ábyrgð
gerða sinna gagnvart Alþingi og
stjórn Islands, en ekki gagnvart
hinum erlendu hluthöfum í bank-
anum.
Með því skipulagi á það að vera
trygt að nú og í framtíðinni,
verði bankanum stjórnað fyrst og
fremst með hagsmuni landsins
fyrir augum. það er og orðið al-
viðurkent og verður fullkomlega
sannað með tölum, að í raun og
veru er hið upphaflega hlutafé
bankans alt tapað, en það fjár-
magn sem til þess hefir þurft að
rétta við bankann og gera honum
fært að starfa áfram, er alt lagt
íram af einstaklingum íslenskum
og ríkissjóði íslands. þessi aðstaða
er sá öruggi réttlætisgrundvöllur
undir því að yfirráðin yfir bank-
anum gangi nú alveg á íslenskar
hendur.
Vegna þessa mikla aðstöðumun-
ar var það að Framsóknarflokk-
urinn bar ekki aftur fram á síð-
asta Alþingi kröfuna um athugun
á íslandsbanka. það var talið
sjálfsagt að hinir nýju banka-
stjórar fengju að hefja starfsemi
sína í næði. Á næsta Alþingi væri
sá rétti -tími til að dæma um
hversu þeir hefðu gætt hagsmuna
landsins um stjórn bankans.
þessara sömu ástæða vegna hef-
ir Tíminn látið Islandsbankamálið
kyrt liggja, að öðru leyti en því
sem beint tilefni hefir gefist til
nýrrar umræðu.
Ný skrif um Islandsbanka.
Slíkt nýtt tilefni til umræðu er
nú aftur gefið.
Mikil ný skrif hafa orðið um
málið aftur, hafin af einu bæjar-
blaðinu — Alþýðublaðinu — og
langt og rækilegt svar komið frá
einum bankastjóranum, Eggert
Claessen, sem er hinn skipaði
bankastjóri af hálfu hluthafanna.
þessi nýju skrif um bankann
varpa einkennilegu ljósi yfir starf-
semi bankans undanfarið. þau
sýna ennfremur nauðsynina á að
breyting verði í því efni, með því
skipulagi sem nú er orðið á bank-
anum. Og loks sanna þau mjög
ótvírætt á hve miklum rökum
krafa Framsóknarflokksins var
reist um það að athucun færi
fram á bankanum af hálfu Al-
þingis.
Sérstaklega eru það tvö atriði
sem kunn eru orðin af skrifum
þessum, sem eru næsta mikils
varðandi, og eru þannig vaxin að
almenningi má með engu móti
vera ókunnugt um þau.
Breska lánið til íslandsbanka.
það er alkunnugt að hið al-
ræmda enska lán tóku þeir Jón
Magnússon og Magnús Guðmunds-
son aðallega vegna íslandsbanka,
enda fékk Islandsbanki meiri
hluta þess að láni hjá Islandi,
samtals 280 þúsund sterlingspund.
það er ennfremur alkunnugt að
gengi íslenskrar krónu hefir stór-
fallið síðan enska lánið var tekið
og kostar nú hvert sterlingspund
nálega 32 krónur, en um síðustu
áramót kostaði það 30 kr.
Reykjavík 9. ágúst 1924
32. blað
Arfi Porvaldar.
Um heilaga list, og um heimsmæt verk, .
aí hendi síns barns — dreymdi norðlenskan klerk.
Málskólinn Háva horfði æ fast
til hofmensku ríkari storða.
— Stórborgin seilist í hæðina hæst;
en höllin af stuðlum skín sál vorri næst.
í mannheim rís Edda máttkast og stærst
musteri bundinna orða.
Guðsgjöf vors kyns. Ó, listanna list.
Lifandi orðið er síðast og fyrst —
sem braglíking, hátt yfir bálum og mold,
bregður á snótir og haU.
E>au myndasöfn standa um eilífa öld.
í andans hásöluxn verður ei kvöld.
Hending af rúnum, rist á einn skjöld,
reisir upp sögunnar vali.
í ætt hafði mannað sig mundin hög
uns myndarinn reis, er kvað sjálfum sér lög
— að yrkja þá sögn inn í efnís heim,
sem orðlaus sinn höfund lifir.
Hjá hömrum, sem yrðast við hjarðsveina glaum,
í hafþrá, sem andar frá langfara straum,
þar bjargfestist viljínn, sem vængbjó hans draum
um veraldir tindunum yfir.
Á urðir og klif var lögð hans leið.
Þar leit hann af brún yfir auðnanna skeið —
mikill og einn, einsog eiktarmark,
sem árblikur ljómuðu fyrstar.
Hans boðun um annan meiri er merk.
Miðið var hátt og hans ætlun sterk.
Hann línurnar dró fyrir dýrari verk
á dagmálum nýrrar lístar.
Hann leitaði utan, að vegi, að von,
með víðari sjón — og hafborinn son.
í barnsins sálu hann blés að þeim hyr,
sem brann yfir menningum tveimur.
Og aldrei stóð marmari moldu fjær.
í mannslíki skein ekki guðlegri blær;
né sáust, í hæðunum, nálgast nær
norrænn og suðlægur heimur.
Og stundirnar liðu. — Hínn stálpaði sveinn
stóð meðal sléttunnar sona einn —
og las allt hvað var um verkmannsins kjör,
í viðina rist og grafið.
Á iðjuhöndina hrundu tár;
en háfjallasvipur var um hans brár,
og blóðið þaut hart einsog átthagans ár,
sem öræfin fleygja í hafið.
— Og ættníðjínn hófst í hagleik og mennt,
hærra en öldin sjálf gat kennt.
Styttan bar helgi, styrkleik og yl,
sem stefnur og skóla lifir.
í eilífu Róm við altarisbál,
þar ómar til múgans hið dauða mál —
þar vígðist hans starf og þar vængbjóst hans sál
til véheima turnunum yfir.
Hann átti af námi og gáfu það grip,
sem getur fágað alls lífsins svip.
Hann þekti að formið er fjötur krafts,
sem frjálsan sig reyrir í böndin.
í ósæa hreifing er afltakið hnept,
af innri glóð ekki neista slept,
og þó yfir sálirnar sjálfar kept.
Þar sýnir sig meistara höndin.
Að haga svo orði að máls verði minnst,
var metnaður norrænn, fyrst og hinnst.
Og söm eru mundhagans meginlög.
Myndin skal lýsa sér sjálfri.
Fidias íslands af eldfornum brag
yngdi sinn hljómblæ í suðrænt lag.
Af rökkvanna Nótt lét hann rísa Dag.
Þau ráða hvort — veröld hálfri.
— — Af skapandi, íslenskum anda skírð,
endurreis Hellas kalda dýrð.
Sú fornfist varð ný, er hann nam á sitt vald,
með norðursins ALsi í stafni.
Var Bjarmalands hetja í hug hans eitt kveld —
heyrði’ hann sig sjálfan, við langan eld,
heitstrengja gylfa Gullinfeld,
gnæfandi í ódáins safni?
Hann kunni að sigra í kappi og raun,
að klífa björg fyrir giftunnar laun,
að standa tímanna storma og rót,
þá stundir þess eldra eru taldar —
að meta og einka sér annara vit,
en aleinn þó sjálfur halda lit.
— Á verði hann stóð undir vængjaþyt
voldugrar, byltandi aldar.
Að þræða sinn einstíg á alfarabraut,
að eilífu’ er listanna göfuga þraut
að aka seglum á eigin sjó,
einn, meðal þúsunda, fylgdar.
Frá upprunalandsins eldum og snæ
bar arfi Þorvaldar hjartans fræ.
Hið sanna líf, með þess línum og blæ,
var lögmál hans voldugu snilldar.
Heiðinna menninga hróður og snið
hófu hans list undir kristnum sið;
þar sjón hans nær hátt og híminvítt,
frá helgun að sálartöpun.
En aldrei stóð mynd í hans anda svo lágt,
né ofverkið handa svo langt yfir mátt,
að lífsverk hans eigi einn einasta drátt,
sem afbakar drottins sköpun.
Skrípi af sannleik er falsað fé,
sem flekkar myndandi listanna vé,
þar fegurð í heild og í hátign skal séð.
Hann varð þar aldrei sekur.
Hann vissi hvert stríð af hönd er háð
uns himni þess einfalda verður náð.
Hann viltist aldrei á andlegri dáð,
og undrun, sem lögbrotið vekur.
Hans lotning, hans dýrkun á lífsins mynd
, lyftir hans stórdáð á frægðartind.
Þar stendur, sveipuð í hljóði og hæð,
höggin út guðanna saga.
Hann steini gaf mál fyrir þengli og þjóð;
en þyngst vega dánarminjanna ljóð.
Þar rekur hann skyldleik við rammíslenskt blóð
í ríki Urðar og Braga.
— Röðull skín nýr yfir rán og fold.
Enn reisist hið fagra til sólar frá mold.
Enn setjast að rökum og réttum dóm
regin tímans á stóla.
Hans tök náðu öllu um alla fram,
frá engilvængnum í Ljónsins hramm.
En guðborna listin er vítt einsog vamm,
þar villingar hlaupast frá skóla.
Og því varð hans mið alt sem mest er og hæst, Frá láglands og meðalmennskunnar hlekk
þar mannsandans skeyti leita fjærst.
Lát ósöngva hugina hreykjast af auð —
himnarnir verða þó byrgðir.
í eilífðarþroskans þrotlausa sjóð
þyrstir hið stundlega, dauðlega blóð.
En fleygásta drauminn ber fólkshjartans ljóð,
frumorkt við guðanna hirðir.
í metorðum Væringinn suður gekk —
og höfðingjum orkti sín orðlausu stef,
aldinna skáldmanna jafni.
Hans eðli og gáfa kom utan um haf.
Eigi heimur þau verk, sem hann gaf.
En hvergi máist uppruninn af,
né íslensk frægð af hans nafni.
Einar Benedikísson.

það verður ekki séð af reikningi
íslandsbanka um síðustu áramót
með hvaða gengi þessi skuld bank
ans er reiknuð.
En nú er það upplýst af skrif-
um Eggerts Claessens bankastjóra
að á þeim reikningi telur bank-
inn sterlingpundið innan við 22
kr. virði eða um 10 kr. lægra
verði en það er nú.
Hinsvegar er upplýst að Lands-
bankinn, sem einnig fékk dálítinn
hluta af enska láninu, hefir þegar
afskrifað hið rnikla gengistap á
því, og reiknar sér sterlingpundið
til skuldar á 30 kr., þ. e. við því
gengi sem á því var er aðalreikn-
ingur hans var saminn um ára-
rnótin.
þetta mun öllum landslýð
þykja næsta eftirtektavert: að
bankarnir háfa þannig hvor sína
aðferð um að sýna hag sinn í að-
alreikningum sínum. Og um alt
land munu menn spyrja: Hvor að-
ferðin er réttari?
Gangverð sterlingpundsins var
30 kr. um síðustu áramót. Eigi að
sýna rétta mynd af sterling-
pundaskuld í íslenskum krónum,
um síðustu áramót, verður það
ekki gert með öðru móti en því að
reikna pundið á 30 krónur.
E. Cl. afsakar sig með gömlum
ummælum og spádómum Magn-
úsar Guðmundssonar. það er vit-
anlega engin afsökun. Enginn get-
ur sagt um með vissu hvort pund-
ið stígur eða fellur í náinni íram-
tíð. Reynslan sýnir að til þessa
hefir það verið að stíga, en ís-
lenska krónan að falla. Eina rétta
aðferðin, á hverjum tíma, er að-
ferð Landsbankans, sú að meta
enska skuld eftir dags gengi.
Afleiðmgin .af .þessaii reikn-
ingsfærslu íslandsbanka er sú að
miðað .við .núverandi .gengi .er
fekuld Islandsbanka í enska láninu
nálega þrem miljónum króna ís-
lenskra hærri en reikningur bank-
ans sýnix- við síðustu áramót.
Inneign danska ríkisins í
íslandsbanka.
Eggert Claessen bankastjóri
staðfestir annað næsta eftirtekta-
vert atriði.
I þeirri upphæð sem síðasti að-
alreikningur Islandsbanka telur á
hlaupareikningi bankans eru með-
al annars 5 — fimm — miijónir
króna sem danska ríkið á hjá Is-
landsbanka.
pessi skifti stafa frá þeim
tíma er íslandsbanki átti erfið-
asta aðstöðu. Bankanum bar
skylda til að yfirfæra peninga, en
hann gat það ekki, sem alkunnugt
varð á þeirri tíð. Landsstjórnin þá-
verandi, Jón Magnússon og Magn-
ús Guðmundsson, fékk því þá til
vegar komið að ríkissjóður Dana
tók að sér að greiða það fé sem
póstsjóður þurfti að fá yfirfært, en
póstsjóður borgaði inn í íslands-
banka. Vafalítið hefir þetta skipu-
lag aðeins átt að eiga sér stað í
bili, uns íslandsbanki gæti aftur
farið að yfirfæra. Póstsjóður Is-
lands greiddi jafnan alt sitt inn í
íslandsbanka. Ríkissjóður Dana
greiddi upphæðirnar jafnóðum
ytra. þannig er íslandsbanki kom-
inn í 5 miljóna króna skuld við
danska ríkið.
þegar þetta gerðist var enginn
gengismunur á íslenskri og danskri
krónu. En síðan er hann kominn
á og nam um áramót rúmlega
Vs, sem danska krónan var hærri.
þá rís spurningin: Er þessi
skuld íslandsbanka við danska rík-
ið danskar eða íslenskar krónur.
Mismunurinn ,nú er tæplega
§in miljón íslenskra króna.
það er fullyrt manna í milli að
fjármálaráðherra Dana haldi því
fram að skuldin eigi að greiðast i
dönskum krónum, enda hefir rík-
issjóðurinn danski vitanlega greitt
þetta í dönskum krónum.
Hinsvegar heldur E. Cl. því
fram að Islandsbanki hafi aldrei
„gengist undir að greiða upphæð-
ina í dönskum krónum“. Hún sé
borguð inn í íslenskum seðlum og
Fzh. á 4. slGu.