Tíminn - 16.08.1924, Blaðsíða 1

©jaíbtox
og afgrciöslur'.a&ur Timarts er
Sigurgeir ^ri&tifsfon,
Sambanbsþúsinu, JÍeYfjapff.
YIII. ár.
Reybjarík 16. ágúst 1924
^fgteifcsía
Cimans er i Sambartös^úsmti.
©pín baglega 9—f2 f. I>.
Sími <196.
33. blað
Utan úr heimi.
Danir leggja niður her og flota.
Hermál Dana hafa lengi verið
deiluefni milli frjálslyndra manna
í Danmörku og íhalds- eða aftur-
haldsflokksins. Estrup og hans
sinnar lögðu út í þráláta baráttu
um hervarnirnar. þeir vildu víg-
girða Kaupmannahöfn og búa
þjóðina undir stríð. En almenning-
ur í landinu, bæði í sveitum og
borgum, hafði ekki trú á þessu
herskaparbraski. Neðri deildin
feldi hvað eftir annað fjárlaga-
frumvarp Estrups, vegna miljón-
anna, sem áttu að ganga til her-
varnanna. íhaldsmenn stjórnuðu
þá með ofbeldi í trássi við þjóðar-
viljann. þeir tóku fé úr ríkissjóði
eftir því sem þeim bauð við að
horfa, og lögðu í víggirðingu höf-
uðborgarinnar.
Eftir að afturhaldsflokkurinn
hafði í nálega mannsaldur í skjóli
hersins haldið uppi þessu stjómar-
formi, kúgað frjálslynda menn í
Danmörku og hundsað sjálfstæðis-
kröfur íslendinga, kom þar, að
hann varð að sleppa takinu laust
eftir aldamótin. Afturhaldsskips-
höfnin á þjóðarfleytunni var þá
orðin svo fámenn, að ekki var
lengur unt að halda niðri marg-
földum meirihluta þjóðarinnar.
En Khöfn hafði verið víggirt og
herinn efldur. Nú í sumar er ver-
ið að rífa niður sum þessi virki
með ærnum kostnaði. Virkin eru
feikna haugar úr steinsteypu og
jámi, en því er nú öllu sundrað
með sterkustu sprengiefnum. þar
er eyðilagður hinn sýnilegi minn-
isvarði íhaldsráðsmenskunnar.
Allan Estrupstímann og síðan
hafa frjálslyndir Danir haldið
því fram, að herbúnaður þar í landi
væri ekki eingöngu gagnslaus,
heldur hreint og beint til hættu
fyrir þjóðina. Ef Kaupmannahöfn
væri víggirt, hefði her og floti
fjandsamlegra stórvelda rétt til að
skjóta á bæinn, vegna virkjanna.
Smáríki eins og Danmörk gæti
hvort sem er aldrei varist nema
stutt móti stórveldi. Víggirðing og
herbúnaður, sem þó væri gagns-
laus er á reyndi, væri aðeins byrði
fyrir þjóðina — á friðartímum, en
í ófriði til eyðileggingar bæði
mönnum og mannvirkjum.
Víggirðingaofsi íhaldsmanna er
nú fyrir löngu kulnaður, og virk-
in eru flest rifin niður. En Danir
eyða samt um 60 miljónum króna
á ári til hervarna, sem almenning-
ur hefir bæði ótrú og ömun á.
Hermálaráðherrann nýi, Ras-
mussen, hefir lýst yfir, að hann
muni nú með haustinu koma fram
með frumvarp um að leggja niðui
her og flota, nema að því leyti sem
varðskip þarf með ströndinni og
varðlið á landamærum. Sparnaður
er áætlaður árlega um 50 miljónir
króna, eftir að hið nýja fyrirkomu-
lag er farið að hafa áhrif.
Fullvíst er, að sparnaðartillaga
þessi gengur í einhverri svipaðri
mynd gegnum neðri deild danska
þingsins. Verkamannaflokkurinn
og frjálslyndi flokkurinn virðast
vera samhuga um þessa stórfeldu
sparnaðarráðstöfun. 1 landsþinginu
getur skeð að frumvarp þetta verði
felt í byrjun. En sú mótstaða getur
ekki orðið til langframa. Gagns-
leysi hers og flota í Danmörku er
svo átakanlega sannað með dómi
sögunnar, að þar um verður ekki
deilt. Og aðstaða íhaldsflokksins
danska til hersins hefir altaf ver-
ið óvinsæl hjá almenningi, og sífelt
verið um undanhald að ræða eftir
því sem frjálslynda flokknum óx
fiskur um hrygg. Danskir menn á
herskyldualdri hafa lítið rómað líf-
ið í herskálunum, m. a. kært yfir
ruddalegri framkomu undirfor-
ingjanna í daglegri viðbúð. Nýlega
réðust nokkrir gamlir hermenn á
undirforingja, sem þeim hafði þótt
koma ómannúðlega fram, meðan
hann var yfirmaður þeirra, og
börðu hann til óbóta. Má af slík-
um dæmum sjá, hve almenningi er
móti skapi vistin í hernum. **
----0----
Jón Bergsson
á Egilsstöðum.
Mér mun lengi verða minnisstæð
fyrsta koman í Egilsstaði. Líklega
liggur ekkert heimili á sama hátt
yfir þvera þjóðbraut. þar mætast
þjóðvegir úr fjórum höfuðáttum.
Egilsstaðir eru miðstöð héraðsins
írá náttúrunnar hendi. Svo hefir
verið frá alda öðli. En fyrst í tíð
bóndans, sem þar bjó og nú er ný-
iátinn, hafa mennirnir gert Egils-
staði að því sem þeir eftir legu
sinni áttu að vera, höfuðsetur
Austurlands.
Á Egilsstöðum er nú stórt, vel
xæktað og slétt tún, góð útihús og
rúmgott íbúðarhús. þar að auki er
þar eitt hið stærsta og besta gisti-
hús, sem til er hér á landi. Og
bóndinn, sem hafði gert Egilsstaði
að þessu höfuðbóli, hann varð
blindur á miðjum aldri, og hélt
samt áfram að stjórna þessu stóra,
umfangsmikla heimili, svo að
hvergi sáust missmíðar úti eða
inna.
það er gaman að koma að Egils-
stöðum og sjá hvað Jón og Margrét
hafa gert þar. En það var samt enn
skemtilegra að hitta hjónin sjálf
og tala við þau. Fáar konur þóttu
glæsilegri en húsfreyjan. Og hús-
bóndinn, þessi hægláti, yfirlætis-
lausi maður, sem varð blindur og
dæmdur til athafnaleysis á miðj-
um starfstímanum, hann varð
ógleymanlegur hverjum þeim, sem
kyntist honum til muna.
Mér kom Jón á Egilsstöðum svo
fyrir sjónir, að hann væri í hugsun
og starfi fyrirmynd íslenskra land-
nema, eins og þeir hafa verið síðan
viðreisnin byrjaði, og eins og þeir
ættu að verða, sem erfa núlifandi
kynslóð. Hann tók við jörð, sem
var vanrækt og skilaði henni sem
nýtísku, uppbygðu höfuðbóli.
Hann ólst upp við verslun í hönd-
um erlendra mangara. Hann rak
sjálfur, eins og jafnaldri hans
Magnús Kristjánsson um stund
verslun fyrir eigin reikning, í sam-
kepni við selstöðuverslanirnar er-
lendu. En þegar sjálfseignarversl-
un bænda hófst á Austurlandi varð
Jón Bergsson þegar frá byrjun
einn af helstu forkólfum þeirrar
hreyfingar og lagði verslun sína
niður, þó aðstaðan á Egilsstöðum
gæfi bóndanum þar örugt tækifæri
til að græða, ekki síst með glingur-
verslun. Og þegar veikindin hindr-
uðu Jón frá að vinna að kaupfélag-
inu, tók einn af sonum hans þar
við, og nú er félag Héraðsbúa ein
hin sterkasta sjálfseignaverslun
bænda á íslandi. Væntanlega kem-
ur þar áður en langt um líður, að
þetta félag hafi aðra deild á Egils-
stöðum. pá væri á réttan hátt hald-
ið áfram starfi Jóns Bergssonar.
Biðjið um |
Capsian, j
Navy Cuf i
|i
Mediutn i
• r
reyktóbak.
Verð kr. 4,60 dósin, '/4 pund
Smásöluverd
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
"V" ÍIXc5Ll±XAg-SL2?.
cork (turkish)..Kr. 118.75 pi'. þús.
Westminster AA
Derby .
Morisco.
Dubec .
Clysma .
Spinet .
Special Sunripe
Chief Whip .
125.00 —
125.00 —
131.25 —
143.75 —
106.25 —
75.00 —
73.75 —
Utan Reykjavíkur má verðið vera þvi hærra, sem nemur flutn-
ingskoitnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/9.
Iiandsverslun íslands.
P.W.Jacobsen&Sön
Timburverslun.
Símnefni. Granfuru.
Stofnað 1824.
Carl Lundsgade
Köbenhavn.
Afgreiðum frá Kaupmannahöfn bæði stórar og litlar pantanir og
lieila skipsfarma frá Svídjóð. — Sís og umboðssalar annast pantanir.
..-.....— Eik og efni í þilfar til skipa. —
Myrkrið steypti ekki hjálmi ein-
angrunarinnar yfir Jón á Egils-
stöðum. Börn hans og kona lásu
fyrir hann, 0g sjálfur stóð hann í
lifandi sambandi við mannstraum-
inn á krossgötunum. Með viðtali og
af blöðum og bókum fylgdist hann
með öllu sem gerðist, bæði á Is-
landi og úti í hinum stóra heimi.
Blindi maðurinn sá út yfir land sitt
og lengra til. Hann fylgdi nákvæm-
lega hreyfingunum á taflborðinu;
hann skildi og dæmdi með ró og
glöggleik um viðburði dagsins og
viðhorfið til allra hliða.
þannig hafa íslenskir bændur
verið bestir. pannig hafa þær stoð-
ir verið, sem hafa skapað hina
fornu menningu landsins, haldið
við Ijósi lífsins gegnum miðaldirn-
ar og hafið viðreisn landsins. þeir
hafa verið athafnamenn, starfsam-
ir, góðir félagsbræður, víðsýnir og
hégiljulausir í orðum og athöfn-
um.
Fjöldi manna kemur árlega að
Egilsstöðum. Unga kynslóðin hefir
gott af að athuga hvað þar hefir
verið gert, hvað liggur eftir land-
námsmann hinnar nýju tíðar, hvað
hann gerði fyrir heimili sitt, og
hvað hann var fyrir félagslíf hér-
aðsins. J. J.
-----0----
Morgunblaðið lætur í ljós mikla
ánægju yfir 50 ára minning stjórn-
arskrárinnar og þeim framförum
sem orðið hafa í landinu síðan.
það gleymir því í bili að kaup-
mannastéttin þáverandi sem alveg
óskift og meginið af æðri embætt-
ismönnunum — þessir tveir aðilar
sem nú standa að Morgunblaðinu
— gerði alt sem hægt var að gera
móti Jóni Sigurðssyni og móti því
að ísland fengi stjórnarskrá, og nú
hafa eftirmenn þeirra við Morgun-
blaðið stofnað stjórnmálaflokk til
að halda í og hindra framfarir.
Búnaðarfélag Garða og Bessa-
staðahreppa á Álftanesi á sögu að
segja sem vel má verða þjóðkunn.
Fyrir fáum árum voru félögin tvö,
og gerðu næsta lítið gagn, vart
annað en að skifta jarðabóta-
styrknum milli félagsmanna. pá
voru félögin sameinuð og hafin í
þeim ný stefna. Allur jarðabóta-
styrkurinn var fyrst um sinn lagð-
ur í fálagssjóð og auk þess 5 kr.
árstillag frá hverjum félags-
manni. í vetur var sjóður þessi
orðinn á fjórða þúsund krónur og
þá setti félagið honum skipulags-
skrá. Sjóðnum á að verja til að
veita félagsmönnum lán til áburð-
arkaupa og jarðabóta. Vextir eru
1 % lægri en bankavextir. Fyrst um
sinn leggjast enn allir vextir við
sjóðinn, ennfremur árstillög félags
manna og 20% af jarðabótastyrkn-
um. þegar sjóðurinn verður orð-
inn 15 þús. kr. má verja V3 af vöxt
unum til styrktar og verðlauna
fyrir landbúnaðarframkvæmdir og
þegar sjóðurinn er orðinn 25 þús.
kr. má verja 3/4 vaxtanna í þessu
skyni.
„Dagrenning“ heitir nýtt blað
sem farið er að koma út hér í bæn-
um. Útgefendur eru ungir menn
ónafngreindir, en ritstjóri Bjarni
Jónsson frá Vogi. Fer vel af stað,
hvað sem verður. Megingrein í
fyrsta blaði finnur að því rétti-
lega hve íslendingar hafa illa
staðið saman um að styðja Eim-
skipafélag Islands.
Haraldur Níelsson prófessor er
nýlega kominn heim úr ferð um
Vesturland. Var honum vel fagn-
að þar vestra að vanda. Segir
blaðið „Skutull“ á Isafirði frá er-
indum þeim, er hann flutti á Isa-
firði við ágæta aðsókn. Blaðið seg-
ir ennfremur: „Víða um land eru
sálfræðileg efni stunduð af hinu
mesta kappi. Nálgast fræði þessi
trúmálin á aðra hlið og læknisfræð-
ina á hina. Hjá oss eru eigi allfá-
ir, sem kosta kapps um að vita
árangur sálfræðilegra rannsókna
erlendis og leggja eftir megni
stund áþær sjálfir. Haraldur Níels-
son er þar einn hver fremstur í
röð. Er frásögnum og tilraunum
þessara manna mildll gaumur gef-
inn af mörgum og trúnaður á lagð-
ur. Kann vera að ýmsir séu þar
fullfljótir á sér og auðtrúa. Hins-
vegar geysast nokkrir gegn þeim
og telja fara með prettvíslegar
blekkingar og hættulega villu.Virð-
ist slíkt misráðið, því mestu skift-
ir að athugun þessi geti farið fram
með stillingu og vísindalegri vand-
virkni og nákvæmni í öllum grein-
um. En árásir og ádeilur eru því
til tálmunar“.
Björn Jakobsson leikfimiskenn-
£.ri er nýkominn heim úr suður-
göngu. Dvaldist hann mánaðar-
tíma í Parísarborg meðan þar voru
háðir ólympisku leikirnir. Væntir
Tíminn þess að geta flutt frá hon-
um fregnir af þeim.
Arnór Sigurjónsson skólastjóri
frá Breiðumýri dvaldist hér í bæn-
um fáa daga vegna skóla síns, en
fór heim á leið með Esju í gær.
Stendur nú sem hæst smíði hins
nýja s'kólahúss þingeyinga á Litlu-
Laugum í Reykjadal og á að verða
lokið fyrir áramót. Jóhann Krist-
jánsson húsameistari hefir yfirum-
sjón með smíðinu. Verður skólahús
þetta um margt til fyrirmyndar.
Nautgripaábyrgðarfélag eru
Vatnsleysustrandarmenn að stofna
hjá sér og á að vera skylduvá-
trygging um allan hreppinn.
Svargrein við greininni um Is-
landsbanka í síðasta blaði hefir
Tímanum borist frá Eggert Claes-
sen bankastjóra, en svo seint að
ekki gat birst í þessu blaði. Verð-
ur hún prentuð í næsta blaði.