Tíminn - 27.09.1924, Blaðsíða 1

©jaíbferi
oo, afgrei6slui"a6ur íTimans er
5 i ð u r g e i r ^ r i 6 r i ! s f o n,
Sambauaíbúsinu, KeYfjautf.
^f^relbsía
C í m a ti s er i Sambanösfyúsinu
0pin baglega 9—[2 f. b-
Simi 496-
VIII. ár.
Reykjavík 27. septeinber 1924
39. blað
Biðjið um
Capstan,
Navy Cut
JMedium
reyktóbak.
Verð kr. 4,60 dósin, */4 pund
[Jtan úrheimi.
Kosningainar í Noregi.
í Noregi er kosið þriðja hvert
ár, og nú fara kosningar fram í
haust. Kjördæmin eru stór og
kosið með hlutfallskosningu.
Stundum eru 12 þingmenn fyrir
sama kjördæmi.
Kosningasennan byrjaði undir
eins og þingi sleit um mitt sum-
ar. Berge, forkólfur afturhalds-
manna, sagði af sér í þinglokin, er
hann sá, að þingið vildi ekki af-
nema bann gegn sterkum drykkj-
um. Berge er gamall maður, hafði
á yngri árum verið skólakennari
og frjálslyndur í skoðunum, og
þótti töluvert að honum kveða í
flokki vinstrimanna. Síðan varð
hann nokkur ár amtmaður, skamt
frá Osló. I Noregi þurfa amtmenn
ekki að vera lögíræðingar. Smátt
og smátt snérist hann frá sínum
flokki og gerðist rammur aftur-
haldsmaður. Meðan hann var
frjálslyndur, höfðu íhaldsblöðin
úthúðað honum sem mest þau
máttu og töldu það hina mestu
óhæl'u, er vinstrimenn gerðu hann
að amtmanni. Nú hæla sömu blöð-
in honum á hvert reipi, og þykir
sem hann einn geti frelsað landið.
Berge fór undir eins á fyrirlestra-
ferð nálega um alt landið. Hann er
í kjöri í Bergen, efstur á lista aft-
urhaldsmanna þar.
Mowinckel,foringi vinstrimanna,
er miðaldra maður. Hann er skips-
eigandi og talinn vellauðugur mað-
ur. Fyrirrennari hans, Gunnar
Knudsen, sem lengi var foringj
frjálslynda flokksins, var líka út-
gerðarmaður og miljónamæringur.
Um þá báða er sögð sú saga, að
þó að þeir séu auðugir atvinnu-
rekendur, þá hafi þeir sjaldan lent
í kaupdeilum við verkamenn sína.
Báðir talið sér haginn meiri að
góðu sambýli við starfsmenn sína,
neldur en að illindum og ófriði, og
samt grætt manna mest. Mowinck-
el stendur í Noregi einna fremst-
ur um að efla góða sambúð milli
Norðurlandaþjóða. Hann kvað
einna fyrstur upp úr á þinginu um
að hann vildi unna íslendingum
góðra samninga í kjötmálinu. Mo-
winckel og nálega alt ráðuneytið
lagði líka af stað í kosningaleið-
angur og fóru víða um landið.
Gunnar Knudsen, sem sestur var í
helgan stein, og hættur að sitja á
þingi, greip enn sverð og skjöld og
fór norður um alt Hálogaland og
Finnmörk, til að berja á aftur-
haldsmönnum. Sagðist hann
myndi hafa setið hjá, ef sér hefði
ekki sýnst þjóðhætta á ferðum, ef
afturhaldsmenn gætu myndað
stjórn eftir kosningar. Bjóst hann
við, að þeir myndu þá selja gróða-
félögum ýmsar dýrmætar eignir,
fossa, námur o. s. frv., sem vinstri-
menn hafa trygt þjóðfélaginu og
vilja ekki láta koma í hendur
braskara.
Verkamannaflokkurinn í Nor-
egi er mjög stór, vex jafnhratt og
bæir og stóriðnaður í landinu. En
hann er þrískiftur og nýtur sín
því minna en í sumum öðrum lönd-
um. Eitt brotið vill vinna að við-
reisn verkamanna með hægfara
umbótum, eins og allur þorri verk-
manna í Evrópu utan Rússlands.
Annað brotið trúir mjög á gagn-
semi byltinga fyrir verkamenn, en
vill ekki hlíta skipunum frá Rúss-
landi um hversu vinna skuli í
Noregi. Foringi þessa flokks heit-
ir Tranmæl, og er ritstjóri aðal-
blaðs þessa flokksbrots. Tranmæl
er mikill mælskugarpur og þykir
mestur skörungur af verkamönn-
um í Noregi. Hann hefir ekki boð-
ið sig fram til þings fyr en nú.
þriðja brotið eru hinir eiginlegu
Moskvamenn. þeir tala mikið um
byltingu, en hafa sig lítt fram í
verki, og skoða sig eins og deild í
því verkamannasambandi, sem
byggir á rússnesku byltingunni.
Sennilegt þykir í Noregi að þetta
flokksbrot minki nú við kosning-
arnar og hverfi áður langt líður
úr sögunni.
Bændaflokkurinn e, yngstur og
minstur af höfuðflokkunum, hefir
ekki nema einn mann fram yfir
Framsóknarflokkinn íslenska. Foi'-
ingi bændaflokksins heitir Mell-
bye, stórauðugur bóndi austan-
fjalls, og gamall hægrimaður.
Bændaflokkui’inn vex áreiðanlega
þingstyi’kur við kosningarnar.
Telja bændur að þar sem allar
aðrar stéttir hafi samtök um hags-
munamál sín, geti bændur ekki,
sér að skaðlausu, staðið sundrað-
ir. Bændaflokkurinn fylgir fast
fram korntolli, til að vega salt
móti verndartollum iðnaðarins. Er
helst talað um að koma á einka-
sölu á korni, bæði til að hjálpa
bændum við atvinnureksturinn, og
til að tryggja neytendum ósvikna
vöru. En flokkana greinir mjög á
um formið og leiðirnar. Veika hlið
bændaflokksins norska er það, að
flokksmennina greinir á innbyrðis
Siðferðileg Valtýsfjóla.
I fyrradag stendur í Morgun-
blaðinu ritstjórnargrein um bann-
lögin. Hún er bersýnilega rituð af
Valtý Stefánssyni. Fjólui’nar og
hugsanagrauturinn segir eftir.
I greininni koma fram næsta
eftirtektaverðar kenningar. Verð-
ur hér að þeim vikið dálítið.
Umræðuefnið er hinn nýaf-
staðni bruni á Hverfisgötu. Orsök
eldsins var sú, að vínbruggari var
þar með tól sín og kviknaði í öllu
saman. því er átakanlega lýst, að
„fátækar fjölskyldur missa aleigu
sína“ og að „tilviljun var það að
börn brunnu ekki inni“.
Hefði einhverjum orðið á að
í’æða um, hversu hættulegir þeir
menn séu þjóðfélaginu, sem slík
verk fremja, að þeim ætti að refsa,
að lögregla og yfirvöld ættu að því
að keppa að uppræta slíkt illgresi
í þjóðfélaginu.
Valtýr ritar ekki eitt orð um
það. Hann di’egur beinlínis dár að
þeim mönnum, sem svo tali og
hugsi. þeir menn, sem „ásaka
landsstjórn og lögreglu“, „heimta
eftirlit, löggæslu“ o. s. frv., þeir
„gala utan og ofan við allan veru-
leika“, þeir „skilja ekki mannlegt
eðli“, segir Valtýr.
Ekki eitt orð heyrist frá Valtý
til ásökunar eða hnjóðs vínbrugg-
urunum sem kveiktu í húsinu.
Hann mun telja sig „skilja mann-
legt eðli“, hann Valtýr.
Eina hugsunin, sem hjá honum
vaknar, er sú, að afnema aðflutn-
ingsbannið á sterku áfengu drykkj
unum „og það sem fyrst“. —
Enn fjölyrðir Valtýr um það, að
fullvíst sé, að verslað sé með
heimabruggað áfengi, að hver
maður geti fengið það keypt, að
um sum hin mestu hitamál, t. d.
bannið og viðhorfið í bai’áttunni
við leyfar dönsku menningarinnar.
Kosningabai’áttan snýst á yfii'-
borðinu um það hvort Berge eða
Mowinckel eigi að halda um stjórn
taumana á næstu ái’um. En undir-
niðri er bai’ist um mörg menn-
ingarmál, hvort sterk vín skuli
leyfð eða bönnuð, hvort alþýðu-
mentun skuli efld eða dregið úr,
hvort hin þjóðlega barátta um
mál og menningu á að njóta stuðn-
ings eða búa við andúð ríkisvalds-
ins og að síðustu hvort tryggja á
þjóðfélaginu auðs- og aflsupp-
sprettur, eða afhenda þær
gróðafélögum einstakra manna.
allir viti, að þessi og þessi maður
fremji þessi lagabrot.
Hefði einhvei’jum orðið á að
halda þá áfram lestrinum og
spyrja, hversvegna lögreglan hafi
ekki rannsakað hjá þessum mönn-
um — úr því þetta sé svona al-
kunnugt. Hér eigi hlut að máli eitt
mesta siðferðismálið á dagskrá
þjóðarinnar og hér eigi hlut að
máli þau einu lög, sem þjóðin
krafðist að fá, með ríkum meii’i-
hluta við alþjóðaratkvæðagreiðslu.
Ónei! Valtýr segir ekki eitt ein-
asta orð um þetta. Hann dregur
dár að þeim mönnum, sem svona
hugsi og tali. þeir menn „gala ut-
an og ofan við allan venileika“,
„skilja ekki mannlegt eðli“ o. s.
frv.
Einasta hugsunin, sem hjá Val-
tý vaknar út af þessu er sú, að af •
nema aðflutningsbannið á sterku
áfengu drykkjunum.
Vegna glæpamannanna.
það er málgagn landsstjórnai’-
innar sem heldur þessari kenningu
fram. Málgagn dómsmálaráðherr-
ans, Jóns Magnússonai’, leyfir sér
þannig að draga dár að hinum lög-
hlýðnu borgurum, og heimtar
það, glæpanna vegna og glæpa-
mannanna, að lögin séu afnumin
— „og það sem fyrst“.
Hefir nokkru sinni nokkur mað-
ur heyrt talað um aðra eins
ósvífni ?
Hliðstæð dæmi eru þessi:
Alþingi setur lög um friðun
landhelginnar fyrir veiðum út-
lendinga og fyrir öllum botnvörpu-
veiðum.
það er alkunnugt að lögin eru
brotin. Skipverjum á strandvarna-
skipunum er stundum nálega mis-
þyrmt og þeir eru teknir fastir af
sökudólgunum.
Er það þá ekki að „gala utan
og ofan við allan veruleika“, eru
það ekki þeir menn einir, sem ekki
„skilja mannlegt eðli“, sem heimta
að reynt sé engu að síður að fram-
fylgja lögunum?
það er vitanlega bein afleiðing
af þessu nýja siðferði Morgun-
blaðsins. Lögin um friðun land-
helginnar ætti að nema úr gildi
„og það sem fyrst“, að kenningu
Morgunblaðsins. —
Enn eru lög um friðun æðar-
fugls. þeir „skilja ekki mannlegt
eðli“, mundi Valtýr segja, sem
sett hafa þessi lög. Sumum mönn-
um þykir svo gaman að skjóta. Og
æðarfuglinn er víða skotinn., Eina
ráðið að nema úr gildi friðunarlög-
in, „og það sem fyrst“ — er rök-
rétta afleiðing þessarar siðferði-
legu Valtýsfjólu.
Göíugnr ferilll
það væri fróðleg bók, ef rituð
væri saga andbanninganna á Is-
landi, sumra þeirra, sem hæst hafa
látið og öruggast sótt fram um að
drepa niður einu göfgasta siðferð-
ismáli þjóðarinnar.
Við hvert tækifæri hafa þeir
lýst því yfir, að það væri sjálf-
sagt, að það væri göfugt að brjóta
lög þjóðar sinnar, og ríða niður
þessa baráttu gegn áfengisbölinu.
þannig kölluðu þeir á smyglarana
og vínbruggarana og buðu þeim
aðstoð, yfirhilming og viðskifti
fyrirfram. Og þeir fengu bæn-
heyrslu. Glæpamennirnir þutu upp
eins og gorkúlur á haugi. það var
sleginn múr um þá og það voru
hinir háu, sem einkum gerðu það.
Ágirnd, lymska og undirferli
voru einkunnarorðin, sem skráð
voru á enni smyglaranna og brugg
aranna.
Og nú, þegar hús brennur og fá-
tæklingar tapa eigum sínum, af
því að einn bruggarinn er svo
slysinn að kveikja í drykknum,
sem átti að væta þyrstar varir
andbanninganna, þá hrópar mál-
gagn landsstjórnarinnar: Burt
með bannið, og engin önnur hugs-
un kemst að hjá því.
það liggur vitanlega á bak við,
að það hafi alt verið gott og göf-
ugt sem bruggarinn var þarna að
fremja, enda er ekki blakað við
honum einu orði.
það er beinlínis dregið dár að
þeim mönnum, sem vilja vinna að
framkvæmd hinnar háleitu sið-
ferðishugsjónar bannlaganna.
það er höfuðmálgagn lands-
stjórnarinnar sem gerir það.
Göfugu smyglarai’, segir blað
landsstjóinai'innar. þökk sé ykkur
fyrir að þið hafið svalað okkur og
fylt okkur ái*um saman! En enn
þakklátari erum við fyrir það, að
nú hafið þið brent hús á Hverfis-
götu og þar með gefið okkur nýtt
vopn í hendur til þess að heimta
afnám bannlaganna! Við vonum að
þjóðin láti sér nú loks segjast og
„skilji mannlegt eðlU, er hún sér
svo djarfmannlega framgöngu
ykkar!
Og enn má leggja orðin á varir
stjórnarblaðsins:
þökk sé Halldóri Georg Stefáns-
syni lækni fyrir starf hans við að
gefa út áfengislyfseðla, því að nú
skulum við vegna þessarar starf-
semi hans heimta afnám bannlag-
anna:
Ábyrgð landsstjómarinnar.
það er vitanlega aðalreglan, að
höfuðmálgagn landsstjórnar túlk-
ar vilja hennar og stjórnmála-
flokks þess, sem að henni stendur.
Almenningur á íslandi hlýtur að
ganga út frá því, að það sé lands-
stjórnin og íhaldsflokkurinn sem
stendur að baki kröfu Morgun-
blaðsins um afnám bannlaganna
vegna glæpamannanna á Hverfis-
götu.
Standi þessi ummæli Morgun-
blaðsins áfram ómótmælt í því,
eins og þau hafa staðið dagana sem
síðan era liðnir, verði Valtýr Stef-
ánsson áfram hinn opinberi mál-
svaii landsstjómarinnar og Ihalds-
flokksins, þá er ekki um að villast.
þá er þetta krafa landsstjórnar og
Ihaldsflokks, reist á þessum mjög
svo göfuga húsbrana á Hverfis-
götu.
það er gott að vita það. það er
gott að þjóðin viti það, sjái það
svart á hvítu, í sjálfu höfuðmál-
gagni landsstjórnarinnar, hvers
hún má vænta af landsstjórninni,
hvaða flokkur og hvaða lands-
stjórn það er, sem nú fer með
völdin á íslandi, og hverjar eru
þær göfugu hugsjónir, sem þeir
aðilar ætla að koma í framkvæmd.
því að það er fullkominn mis-
skilningur að Fenger og Berléme
einir, ásamt hluthöfunum öðrum
dönskum og íslenskum, beri
ábyrgðina á Morgunblaðinu,
stefnu þess og misþyrming þess
á góðum málefnum og íslenskri
tiuigu. Landsstjómin og íhalds-
flokkurinn bera aðalábyrgðina.
Morgunblaðið er þeirra aðalmál-
gagn, blaðið sem lyfti þeim í
valdasessinn, blaðið sem styður
stjórn þeirra fastast, hvað sem
hún fremur.
Hún er ekkert vafasöm sam-
ábyrgðin á því sviði.
Sigurður Kristjánsson aldurs-
forseti íslenskra bókaútgefenda og
prentara varð sjötugur síðastlið-
inn þriðjudag og ber aldurinn vel.
Prentarar gengu í skrúðgöngu á
fund hans, árnuðu honum heilla
og færðu honum skrautritað
heillaóskakvæði ort af Stefáni frá
Hvítadal.
Hundastríðið. Ekki mun enn séð
fyrir endann á hundamálinu hér í
bænum. Stofna hundaeigendur til
eindreginna mótmæla gegn því að
missa hundana. Er sagt að sumir
hóti hörðu og vilji kúga bæjar-
stjórn og landsstjórn til þess að
éta alt ofan í sig. Hundafrumvarp-
ið var fyrsta íhaldsfrumvarpið á
Alþingi síðasta, og hið þarfasta
sem kom úr þeirri átt. Sjálfsagt
verður þeim ekki meira fyrir að
heykjast á því en öðru.
Sigurvonin andbanninganna