Tíminn - 18.04.1925, Blaðsíða 1

(Sjctfbferi
o$ afgreiöslur’aöur CCimans er
Sigurgetr JríÖrifsfon,
5ambanösíjt\sinu, Kryfjau'f.
^VfgrribsÍa
í i m a n s er í Sambanóstfúsinu
©rht óaglega 9—(2 f. !?,
Simi 496.
IX. ár.
Eeykjavík 18. apríl 1925
20. blað
uræuidiiasmauo.
pegar menn nta altur tii þeaa
tima, er verja varo tii pess, aó
gera pjóö vorrr sjáirri ijost irvern
sögurétt ísiand átti tii íuiiireisas,
getur engan undraö pótt eitkj
reymst paö nedtt iiytisverk aö
byggja róK.stuada sanniæring
meöal vor um rnáistaö vorn 1
deiimmi um Græniand. Serstaii-
iega ætti aö minnast þess viö
siíkan samanöurö, hve nukiu erf-
ioara er mn sönnunargögn oii um
sogu og stjórnanar nýiendunn-
ar, par sem efaiausc ma teija að
giötun og eyöiiegging siíKra
skjala, er iouö iiaia aö ákvörö-
unum um atburoi 1 Græiriands-
sögu, irá pvi er paö bygöist og
ait til vorra tima, er miklum mun
tiiiinnaniegri heidur en ahir brun-
ar, og' önnur tortiming hínna rit-
uöu vatnisburöa um réttarsögu
isiands sjálfs.
Ennfremur viröist þaö og rétt
að geta þess um leiö hve líkt er
um undirtektii' ianda vorra
sjálíra, sumra hverra, nú þegai'
í upphaii sóknarinnar um réttlæti
í Grænlandi og fyrir Grænland.
— Áður en iarið var fyrir nokk-
ui'ri alvöru að ræða eða skýra
petta heimsvarðandi mál, þegar í
stað, er því var hreift hér í
Reykjavík og síðan í Winnipeg,
heyrðust íslensk andmæli, að vísu
órökstudd en einmitt því ákafari
og frekari í staöhæfingum. Eg á
hér einkum við hr. bókavörð Hall-
aór Hei'mannsson, sem hinn al-
kunni trygðavinur Islands, pró-
fessor Fiske, hafði sett í æfistöðu
til þess að varðveita og hefja
heiður íslenskra bókmenta. Grein
sú ein, er hann ritaði á sínum
tíma var sett í öndvegisrúm „Ber-
lingske Tidende“ sem fullnaðar-
sönnun um tilhæfuleysi alls þess,
er þá hafði verið sagt um kröfu-
rétt vorn til nýlendunnar vestra.
Hið síðasta og markverðasta
dæmi hins sama er ritgerð próf.
Ó. L. „Réttarstaða Grænlands að
fornu“ (Andv. f. á. bls. 28—64)
sem eg' hef leyft mér að svara,
að nokkru, í sama tímariti þ. á.
En alt þetta og' þessu um líkt
fellur eins og ryð af góðu sverði,
þegar þjóð vor fer að átta sig á
þessu lífs velferðar og friðarmál-
efni sínu. Alveg á sama hátt eins
og íslendingar risu jafnan upp
gegn tilræðum sinna eigin leið-
toga, hinna og þessara, þegar
brugga átti sjálfstæði voru gegn
erlendri yfirstjórn banaráðin —
svo mun þjóðin og nú reynast
staðföst þegar Grænlandsmálið er
orðið mönnum ljóst, og merking
þess fyrir viðreisn íslands, út á
við, hefir verið óhagganlega sönn-
uð fyrir hugsandi mönnum.
Eg hef gert nokkrar tilraunir
til þess að sýna fram á það, í
ýmsum blaðagreinum og fáein-
um ritgerðum, hversvegna þjóð
vor hefir fullan rétt til þess að
búast við því, nú eftir lok ís-
lensku stjórnardeilunnar, að end-
urstofnað verði ríkissamband ís-
lands og Grænlands. Eru til þessa
margar meginástæður. En að
þessu sinni vildi eg hér einungis
minnast á eitt atriði, sem að vísu
mun reynast að varða mestu,
þegar valdhafarnir meðal heims-
ríkjanna fara að gera út um ör-
lög „hetjugrafarinnar miklu“.
það eru Bandaríkin, sem ásamt
meö Bretlandi, hljóta að ieggja
alian þungaim á vogina, til úr-
shta um slóou hms gamla goð-
aumdæmis. An endurteknmga á
því, sem áöur heiir verio sagt 1 :
þessa átt, vil eg einungis minn- j
ast á eitt atriði úr sögu Vestur- |
heims, sem sýnir aliskírt aðstöðu I
málsins gagnvart þessum flota-
veldum. pegar það kom til um-
ræðu eitt sinn á Fylkjaþingi
hvemig fara ætti með land nokk-
urt er Spánverjai' áttu þar vestra
var svo talað i þinginu:
„Eignarhald Spánar á mynni
Missisippi fljótsins hefði getað
þolast af Bandaríkjunum vegna
þeirrar orsakar, að hið erlenda
ríki var þegar orðiö eigandi og
vald þess var ekki .slíkt, að um-
ráð þess yfir landsvæðinu þyrftu
óhjákvæmilega að stofna til
hættu fyrir Fylkin — enda þótt
þetta að vísu væri til óþæginda
og tálma; en hefði Frakkland með
samningi við Spán slegið eign
sinni á landið mátti búast við
verstu afleiðingum — og Banda-
ríkin mundu hafa gripið til ýtr-
ustu úrræða, jafnvel þótt þau
hefðu haft ófrið í för með sér —
til þess að komast hjá slíkri
ógæfu“. (sbr. Fr. Wharton: Um
alþjóðarétt. I. B. 1887. 72. gr.)
pessi orð eru umhugsunarefni
fyrir þá, sem hafa ekki þóttst
vilja vita af neinum hagsmunum
utan Norðurlanda einna um rétt-
lát úrslit Grænlandsdeilunnar. Á
hinn bóginn er það og ljóst að
Bretlandi mikla er ekki síður ant
um það, en Fylkjunum, að hin
fornu Eylög vor, Island og Græn-
iand, verði nú læknuð af meinum
þeim og vanrækslu sem ranglæti
tímanna hefir valdið. Allir vita
að voldugasta og heillaríkasta
verkefni Norðurheims er, að fram-
leiða og flytja til Bretlands alt
það sem vantar þar til fram-
færslu. En hvar finnast á jörð-
unni önnur slík feiknasvæði, er
bíða ræktunar og notkunar, sam-
kvæmt þeirra upphaflegu ætlun,
sem móðurland og nýlenda hins
gamla allsherj arríkis vors? —
Á hinn bóginn þarf enginn að
óttast að Vesturheimur seilist til
neinna yfirráða á Grænlandi —
enda þótt hitt sé og jafnáreiðan-
legt, að Fylkin þola engu öðru
stórveldi ríki þar í landi. Á sama
ritstað sem eg vísaði til hér að
framan stendur og: „Ameríka
vex — en hún tekur ekki ný-
lendur“.
Einar Benediktsson.
Sveinn Bjömsson sendiherra
hefir ritað skýrslu um kjöttolls-
samningana við Norðmenn, að til-.
hlutun núverandi landsstjórnar.
Morgunblaðið segir að mér hafi
orðið ákaflega illa við lestur
skýrslu þessarar og líkir mér við
þjóf, sem staðinn er að verki.
Minna mátti það ekki kosta! —
Ar mér og skýrslunni er það
sannast að segja, að eg á það
enn inni þetta viðbragð sem eg
á að taka við lesturinn. Eg verð
að játa það í hreinskilni að eg
hefi engan tíma haft til að lesa
skýrsluna enn. Kjöttollsmálið er
unnið og eg læt rólegur bíða að
lesa skýrsluna, meðan hæst
standa þingstörfin. En það skal
ekki í láginni liggja hvemig mér
verður við er eg hefi lesið. —
Mega lesendur og útgefendur
Morgunblaðsins þangað til gjama
ala þá skoðun í brjósti að að-
staða mín til bændamálstaðarins
í kjöttollsmálinu hafi verið að-
staða þjófsins. Eg er því ekki
óvanur að lenda milli tanna hjá
eigendum Morgunblaðsins og er
satt að segja miklu rólegri þegar
eg veit þá japla á mér. Mér yrði
miklu órórra ef þeir hættu því í
bili. — En hversu mjög sem þetta
málgagn danskra og íslenskra
kaupmanna ógnar mér, fær það
mig ekki til að dæma ósféð um
skýrslu frá fyrverandi sendiherra
tslands. Og eg læt lestur hennar
bíða rólega, meðan aðrar anmr
eru mestar, því að samviskan er
eins góð og hún getur verið um
afskifti mín af bændamálstaðn-
um íslenska í kjöttollsmálinu.
Tr. p.
ivristjan Aluertsson skrifar
mikinn harmagrat 1 málgagniö
sem fnaidiö gefur oænaum, mn
Erossanesstihogu mma. Eg haii
verið mjög vondur i pvi máh sem
öórum. liin einkum kvartar Kr. A.
yiir pví aö eg haii ekKi sagt irá
því aö Magnús Guömundsson hafi
boðið mér og öðrum pmgmönn-
um aó koma upp í stjórnarráð til
að sjá skjölin um Krossaness-
málið.
Hæmaiaust er Kr. A. bai'naleg-
ur, að ætla að reisa sýknudóm
landsstjórnarinnar á slíkum hé-
góma sem pessum. Eða heldur
hann, Kr. A., að eg hafi felt und-
an að segja írá þessu boði, af
því að eg hafi verið hræddur við
það, og haft von um að geta dulið
það?
Við skulum athuga málið nánar.
Tillagan fór fram á það að þing-
nefnd, með fullu valdi samkvæmt
stjórnarskránni, fengi máhð til
rannsóknar, nefnd sem gæti rann-
sakað málið til hlýtar og hefði
vald til að heimta öll gögn, frá
öllum sem við voru riðnir.
Landsstjómin neitaði um þessa
alveg sjálfsögðu kröfu Alþingis
og taldi svo mikið við liggja að
með eigin atkvæðum réðu ráð-
herrarnir þeim úrslitum að neitað
var um rannsóknina.
I sömu svifum býður M. G. mér
og öðrum að koma og skoða skjöl-
in. Ekkert vald hafði eg, né aðrir
slíkir, til að heimta að sjá alt. M.
G. gat sýnt mér það sem honum
gott þótti og þurfti ekki að sýna
annað. Með gleraugu hans á nefi
varð eg að líta á öll skjölin, og
þau ein sem honum náðarsamleg-
ast þóknaðist að sýna mér.
Hversvegna neitaði M. G. að
tnálið yrði rannsakað af nefnd
með fullu valdi, en bauð að sýna
þeim sem ekkert vald hafði að
heimta alt fram í málinu?
Svari Kr. A. því fyrir sig. Eg
svara því fyrir mig.
Gjörsamlega einkisirði er þetta
tilboð frá M. G.
Eg segi það satt að mér datt
ekki í hug að gína við þessum
öngli. Mér datt ekki einu sinni i
hug að segja frá því að hann
hefði verið lagður fyrir mig.
Tr. p.
Greínargerð
fyrir frv. J. J. um Byggingar- og
landnámssjóð,sem birt hefir verið
hér í blaðinu.
Nú skal í stuttu máli gerð
grein fyrir meginstefnu þessa
frv. það stefnir að því, að halda
þungamiðju þjóðlífsins í sveit-
inni Undanfarin ár hefir fjár-
magni landsins verið veitt í at- j
vinnurekstur við sjóinn, útgerð j
og verslun. pegar vel gengur, |
græðist á þessari atvinnu stórfé,
en hingað til hefir reynslan orðið
sú, að gróði sá hefir orðið hald-
lítill og svipull. Hin óbærilegu
vaxtakjör hér á landi stafa aðal-
lega af stórtöpum lánstofnana á
fyrirtækjum, sem græða öðru
hvoru og eyða þá fénu með lítilli
forsjá, eins og hér tíðkaðist á
stríðsárunum. Hitt árið er stund-
um ekkert nema tap, sem skellur
á bönkunum, en þeir jafna aftur
niður á skilamennina með þung-
bærurn vöxtum.
Allur almenningur er nú svo
hlaðinn nefsköttum, að varla er
fært á að bæta. Hinsvegar hafa
efnamenn landsins mjög hliðrað
sér hjá að taka á sig þunga í hlut
falli við getu þeirra, í samanburði
við fátæklingana, sem greiða með
nefsköttum meginið af tekjum
ríkissjóðs.
Sum stórgróðafyrirtækin hér á
landi, t. d. Krossanesverksmiðj-
an, hafa borið hlægilega lítið af
byrðum landsins, í samanburði
við gróða sinn.
Nú í mörg ár hefir varla verið
bygður upp einn sveitabær í heil-
um hreppum. Enn síður hefir býl-
um fjölgað í sveit, nema ef telja
skyldi ofurlitla viðleitni í Suður-
þingeyjarsýslu. Fólksfjölkunin í
landinu eflir bæina, en ekki sveit-
ina. Nýju heimilin skapast á möl-
inni við sjóinn. Nokkuð mikið af
þeim heimilum eru í kjöllurunum
i Réykjavík og Vestmannaeyjum,
þar sem þroskaskilyrðin eru ó-
glæsileg fyrir hina uppvaxandi
kynslóð.
Fyrir utan það, að nýju heim-
ilin myndast að heita má öll í ver-
stöðvunum,fækkar að sama skapi
fólki á gömlu heimilunum í sveit-
inni. Ein af ástæðunum til burt-
flutningsins er sú, að bæjarhúsin
níðast niður og a. m. k. nokkur
hluti lausa og liðuga fólksins flýr
húskuldann og lekann í lélegum
sveitabæjum, þótt ekki sé að
miklu að venda í verstöðvunum.
þar er þó bygt á hverju ári meira
og minna, og fólkið leitar í húsa-
skjólið.
Sveitin getur ekki rétt við
nema fleira fólk sé þar búsett,
ræktunin vaxi, gömlu heimilin
verði endurbygð og ný heimili
reist með skiftingu jarða. I Mý-
vatnssveit er fólkið svo ánægt
með heimahagana, að burtflutn-
ingur er lítill. Á tveimur gömlum
einbýlisjörðum þar, Reykjahlíð og
Vogum, eru nú sjö sjálfstæð
neimili, fjögur systkini búa á ann-
ari, þrír bræður á hinni jörðinni.
Óllu þessu fólki lýður ágætlega.
En túnin hafa verið grædd út og
engjar ræktaðar með vatni. Sjálft
Mývatn hefir verið ræktað með
silungaklaki.
það, sem gert hefir verið í
Reykjahlíð og Vogum, þarf að
gera um alt land í hverri sveit,
Bræður og systur eiga að taka
hin hálfræktuðu óðul eftir fólks-
fáa foreldra, skapa ný heimili,
rækta landið og láta tvö ■ strá
vaxa þar, sem áður var eitt.
En í stórum stíl verður þetta
landnám ekki framkvæmt nema
þjóðfélag'ið greiði götu landnem-
anna. það, sem vantar, er ný tún
og nýir sveitabæir, sterkir, hollir
og haldgóðir. Meðalsteinhús með
tvísteypta veggi kostar nú um
20 þús. kr. Með núverandi banka-
kjörum eru vextirnir fyrir utan
afborganir og fyrningu 1800 kr.
af slíku húsi. En segjum, að vext-
ír lækki og verði aðeins 5%, eins
og gera mætti ráð fyrir í vel
reknum fasteignabanka, þá eru
vextimir af slíku láni 1000 kr. —
Nálega engin jörð á íslandi ber
slíkan húsakostnað.
það er ómögulegt að endur-
byggja bæina vandaða, hlýja og
endingargóða, nema með því að
krefjast lítilla eða engra vaxta
af höfuðstólnum. Enginn venju-
legur banki getur hjálpað til að
endurreisa sveitabæjina, skapa ný
tún og mörg ný heimili. Allir
bankar þurfa að láta borga sér
vexti. En landnám í sveitum þolir
ekki vexti, sem neinu nema, þó
að ræktaðar og uppbygðar jarðir
veiti á hinn bóginn hið hollasta
og öruggasta lífsuppeldi.
Á fundi við þjórsárbrú vorið
1922 sagði hr. Ólafur Thors út-
gerðai-maður, um leið og hann
veitti Jóni Magmússyni vígsgengi
til kosninga: Við útvegsmenn er-
um „aflaklærnar“. Frá okkur eiga
að koma peningarnir í ræktur
landsins.
Eg er samþykkur ályktun þess-
ari. Stórgróðinn við sjóinn er
skapaður með hjálp manna, sem
flestir eru aldir upp í sveit. Full-
orðinn, vinnandi maður er mikill
höfuðstóll. þennan höfuðstól hefir
sveitin lagt fram til atvinnurekstr
ar við sjóinn. Nú er kominn tími
til, að greiddir séu vextir og af-
borganir af láni sveitanna. Fyrir
þetta fé á að skapa ný heimili í
hverri sveit og endurreisa og
styrkja mörg hin gömlu. Til að
koma þessu í framkvæmd verður
að taka ofurlítið af stóru tekjun-
um. Samt verður hvergi nærri
jafnhart að gengið, þótt jafnað
sé niður hálfri miljón árlega á
breiðu bökin, eins og áður er
þyngt með nefsköttum ríkissjóðs
á fátækum barnamönnum.
Með frv. þessu er „aflaklón-
um“ gefið tækifæri til að sýna, að
þeir viðurkenni skuld sína við
sveitina og að þeir vilji vinna að
viðhaldi íslensks þjóðernis og
tungu.
Eins og að sjálfsögðu lætur,
má ekki láta jarðir þær, sem bætt-
ar verða á þann hátt, sem ráð er
fyrir gert í frv., lenda í höndum
fj árglæframanna, svo að þangað
lendi gróðinn af hjálp landsins.
Eru því reistar skorður við því.
Sömuleiðis getur ekki verið að
tala um annað veð í jörðum þess-
um og húsum fyrir láni ríkis-
sjóðs heldur en ábúðarréttinn,
með því að það er besta og eðli-
legasta tryggingin, sem landnem-
arnir gefa veitt.
Húsbruni. p. 4. þ. m. kvikn-
aði í húsi nr. 14 á Lindargötu hér
i bænum, og brann að mestu inn-
an úr því, en þó tókst að slökkva
eldinn áður en húsið féll.
----0----