Tíminn - 07.11.1925, Blaðsíða 1

©íaíbferi
og, af$reií>slur'a6ur Ctmans et
Stgurgetr ^riörifsfon,
Sombflnfcsíyúsinu.
^fgrciböia
CC f m a u s « f Sanibunósbúsitt:,
fOpiu öaglego 9—(2 f. b,
Síruí gún.
LX. ár.
Reykjavík 7. nóvember Ií>25
51 blaíi
Utan úr heimi.
Réttur sparifjáreigenda.
Stríð.
Fyrir fáum dögum flutti sím-
inn þá fregn að ný styrjöld væri
að hefjast á Balkanskaga. Grikkir
sendu her inn í Búlgaríu og frétt-
ir bárust um að her sá hefði skot-
ið á bórgir, og mörg þúsund
manna flúið heimkynni sín. Eftir
gömlum venjum hefði þegar svo
var komið, stríð þetta haldið
áfram þar til önnur þjóðin var
gersigruð og uppgefin með öllu
og varð að ganga að þeim kost-
um sem sigurvegararnir settu.
þeir menn sem ákváðu í Grikk-
landi og Búlgaríu að hefja þessa
styrjöld hafa áreiðanlega hlotið að
gera þá ákvörðun fremur af vilja
en mætti. Bæði löndin eru þraut-
pínd af undangengnum styrjöld-
um. Báðar þjóðirnar tóku þátt í
heimsófriðnum. Búlgaría tapaði í
þeim leik og hefir síðan ekki átt
upp á pallborðið hjá bandamönn-
um. Grikkir voru þá svo hepnir að
þeir áttu á þeim tíma mesta ein-
ræðishöfðingja álfunnar, Veneze-
los. Hann sá að gæfa Grikklands
hlaut að vera í því fólgin að styðja
bandamenn, en ekki miðveldin.
Hann studdi að sigri þeirra og
var síðan einn af áhrifamönnun-
um á skiftafundinum mikla í
Versölum. Fyrir hans framgöngu
og atbeina færðu Grikkir út kví-
arnar, bæði norður í hina fornu
Makedoniu og auk þess fengu
þeir mikið af strönd Litlu Asíu
þar sem grísk bygð var. Grikkir
fengu nálega allan þann landauka,
er þá hafði dreymt um nema
Miklagarð. Litlu síðar tapaði Ven-
ezelos við kosningar og varð að
flýja land fyrir andstæðingum sín-
um. Grikkir lentu í nýjum ófriði
við þær litlu leyfar af veldi Tyrkja
sem enn voru í miðri Litlu Asíu.
En nú var Venezelos farinn og
bæði bandamannahyllin og stríðs-
gæfan með. Grikkir biðu herfileg-
an ósigur, mistu lönd sín austan
við Eyja haf, og urðu að taka á
móti löndum sínum, fjölmörgum,
sem flýðu þaðan fyrir grimd
Tyrkja 0g undan hermdarverk-
um þeirra. Grikkland liggur raun-
ar í sárum og má furðanlegt heita,
að það skyldi treysta sér til að
hefja nýja styrjöld. Málalokin
hafa líka orðið þau, að fram-
kvæmdaráð þjóðbandalagsins hefir
getað stöðvað ófrið þennan og
hafa fulltrúar beggja þjóða lofað
að slíðra sverðin og láta rannsaka
málavexti.
þessi atburður er merkilegur.
Hann er einn hinn fyrsti verulegi
sigur fyrir hina miklu réttlætis-
hugsjón Wilsons forseta. það
veika bandalag allra þjóða, sem
hann stofnaði hefir nú borið gæfu
til að stöðva hafinn ófrið. Ef til
vill er hér byrjaður nýr þáttur í
sögu þjóðanna. J. J.
----0----
Höfundur eftirmæla eftir Mar-
grétu Halldórsdóttur, í síðasta
blaði er séra Magnús Helgason
skólastjóri. Misprentaðist undir
greinina H. H. fyrir M. H.
Látin er hjer í bænum Guðrún
Guðnadóttir kona Steindórs
Björnssonar leikfimiskennara, —
Eignuðust þau níu börn og eru
öll enn innan fermingaraldurs.
Guðrún heitin var hálffertug, góð
kona og vel gefin.
það verður jafnan æðsta skylda
einstaklinga og þjóðfélaga að
ástunda réttlæti. En þar sem oft
er vafasamt hvað er réttlæti verð-
ur að leita þess vandlega.
Hvað er réttlæti í gengismál-
inu?
Hefir verið reynt að svara því
hér í blaðinu undanfarið og vitnað
í ummæli merkustu erlendra vís-
indamanna.
Af andstæðingunum hefir á
móti verið vitnað í rétt þeirra
manna sem sparifé eiga geymt á
bönkum og sparisjóðum.
Til úrskurðar í því máli er rétt
að láta tölurnar tala.
Fer hér á eftir skrá um spari-
sjóð Landsbankans í Reykjavík.
Eru allar tölur teknar úr hinum
opinberu reikningum bankans og
sýna hvað lagt er inn í sparisjóð-
inn árlega, hve mikið tekið út ár-
lega og hversu mikið sparifé er
í hver árslok og nú síðast á síð-
asta ársfjórðungsreikn. bankans.
Spapisjóðup.
Ár Lagt inn á árinu ásamt vöxtum. Tekið út á árinu. Inneign i árslok.
1915 kr. 4444784,98 kr. 3254130,92 kr. 4404455,77
1916 „ 7990600,74 „ 6369727,25 „ 6025329,26
1917 „ 9996934,84 „ 8603205,11 „ 7419058,99
1918 „ 11833223,64 „ 9968213,58 „ 9284069,05
1919 „ 16314179,91 „ 13810047,70 „ 11788201,26
1920 „ 25340517,76 „ 23595162,79 „ 13533556,23
1921 ,/25583155,38 „ 23841231,02 „ 15275480,59
1922 „ -21684059,25 „ 21075523,92 „ 15884015,91
1923 „ 20970271,49 „ 22195925,43 14658361,97
1924 25898014,83 „ 23286654,17 „ 17269722,63
‘/9 1925 „ 23355372,01 20575637,65 „ 20049456,99
Skráin sýnir að í septemberlok
í ár er spariféð nálægt því helm-
ingi meira en var um það leyti
sem íslenska krónan féll svo gíf-
urlega.
Um ca. helming þess er það
því sannanlegt þegar, að um falln-
ar krónur er að ræða.
En hitt er ekki síður eftirtekta-
vert, að öll árin er meira lagt inn
í sparisjóðinn af nýjum peningum,
en alls standa inni í honum í árs-
lok, og sum árin mörgum milj-
ónum króna meira.
Öll árin nema fyrsta árið er
einnig tekið meira út úr spari-
sjóðnum á árinu en nemur allri
inneigninni í árslok.
Svona stórkostlegt los er á
þessu sparifé.
Ályktunin sem af þessu verður
hiklaust dregin er sú, að lang-
samlega mestur hlutinn af þeim
krónum sem menn nú eiga inni í
Landsbankanum hafa verið falln-
ar krónur þegar þær voru lagðar
inn.
Meir að segja: Mjög mikil!
hluti þeirra króna sem menn eiga
nú í sparisjóði Landsbankans voru
verðlægri þegar þær voru lagðar
inn en þær eru nú. —
Svipað verður uppi á teningnum
þá er athuguð er eftirfarandi skrá
um inneignir manna á innlánsskír-
teinum í Landsbankanum í Reyk-
javík á sömu árum. Veltan er að
vísu minni og' helst hefði mátt
gera ráð fyrir að á þeim lið væri
um ranglæti að ræða gegn sparí-
fjáreigendum.
Innlánssk fpteini.
Ár Lagt inn á árinu ásamt vöxtum. Tekið út á árinu. Inneign i árslok.
1915 kr. 289209,02 kr. 70488,55 kr. 787355,06
1916 „ 388727,44 „ 246801,46 „ 929281,04
1917 „ 510967,53 „ 241112,01 „ 1199136,56
1918 „ 756882,81 „ 465333,18 „ 1490686,19
1919 „ 664711,51 „ 370947,92 „ 1784449,78
1920 „ 1101160,20 „ 874544,51 „ 2011065,47
1921 „ 751796,42 „ 547564,64 „ 2215297,25
1922 „ 919089,54 „ 664828,18 „ 2469558,61
1923 „ 489248,87 „ 327208,10 „ 2631599,38
1924 „ 1186551,10 „ 772712,58 „ 3045437,90
V9 1925 „ 853470,48 „ 565895,44 „ 3333012,94
Inneignimar eru líka hér ca.
helmingi hærri en þá er krónan
féll og viðbótin árlega síðari árin
jafnan, drjúgur hluti allrar inn-
eignarinnar.
Loks má geta þess að í lok síð-
asta ársfjórðungs voru inneigniv
á hlaupareikningi í Landsbankan-
um rúmlega 9 miljónir króna.
Liggur í augum uppi að alt eru
það fallnar krónur. Á þeim lið
eru lagðar inn árlega 10—20 sinn-
um stærri upphæðir en inni
standa um áramótin. —
Skýr er þessi úrskurður um
rétt sparifjáreigenda.
Víst má telja að sparisjóður
Landsbankans gefi góða heildar-
mynd.
Vitanlega eru til einstök til-
felli um að sparifjáreigendur yrðu
órétti beittir með festingu verð-
gildis krónunnar.
En hitt er vafalítið að með
þeirri hækkun krónunnar sem
orðin er hafa sparifjáreigendur
upp og ofan fengið meir en rétt
sinn, því að að meðaltali munu
inneignimar nú verðhærri en þá er
þær voru lagðar inn.
peir sem í nafni sparifjárinn-
eigenda heimta nú áframhaldandi
hækkun krónunnar, heimta vafa-
laust ranglátan gróða, sem spari-
fjáreigendur á engan hátt hafa
unnið til. þeir heimta að athafna-
mennirnir borgi þennan rangláta
gróða með tapi á atvinnurekstr-
inum, þeir heimta að verkamenn-
irnir svelti vegna atvinnuleysis og
vinnuteppu sem leiðir af því að ná
þessu marki.
Gengishækkunin
og bankarnir.
Hluthafafundur þjóðbankans
danska var haldinn 20. f. m. Var
skýrt frá rekstri bankans á liðnu
starfsári. Kom það fram að vegna
gengishækkunarinnar og ráðstaf-
ana hennar vegna tapaði bankinn
á árinu nálega níu miljónum kr.
í umræðunum sem urðu um
skýrsluna kom það fram að gert
var ráð fyrir að bankinn mundi
enn tapa 10—15 miljónum króna
á gengi ef tækist að ná því marki
að krónan næði gullgildi. —
Okkur íslendingum er holt að
veita þessu athygli. því að þetta.
sem komið hefir fyrir þjóðbank-
ann danska, vegna gengishækkun-
arinnai', kom einnig fyrir bank-
ana okkar á liðnu ári sem menn
minnast, kemur yfir þá á þessu
ái'i í enn stærri stíl og á eftir að
koma yfir þá í langstærstum stíl
síðar: að tapa á gengi, verði svo
áfram haldið, sem enn stefnir.
Afskriftirnar á reikningum
bankanna undanfarin ár, sýna
ljóslega hversu mikil töp þeir voru
búnir að bíða áður.
Spurningin sem valdhafar eiga
að svai’a er þessi: þola íslensku
bankarnir að taka á sig í viðbót
töpin, í ár og síðar, í hundruðum
þúsunda og jafnvel miljónum
króna, sem beinlínis stafa af
gengishækkuninni?
Hefir þess ekki orðið vart að
valdhafarnir hafi talið ástæðu til
að athuga þetta.
Og þó er annað enn alvarlegra
íhugunarefni í þessu sambandi.
Töpin sem bankareikningarnir
hafa sýnt og munu sýna á gengi,
verða áreiðanleg aðeins smáræði
hjá því tapi, sem þeir munu bíða
vegna afleiðinga gengishækkunar-
innar.
Atvinnurekendumir til lands og
sjávar — og einkum hinir síðar-
nefndu — hafa tekið að láni það
fé sem bankarnir ráða yfir.
Haldi gengishækkunin áfram eru
töp atvinnurekendanna fyrirsjá-
anleg og sumpart komin á daginn.
þau töp lenda fyrst á atvinnurek-
endunum, en síðan, þegar þeir
halda áfram að tapa, þá lenda þau
á bönkunum. —■ þegar öll hús í
Reykjavík t. d. falla í verði um
c. 30%, vegna gengishækkunar-
innar, hversu miklu tapa bankarn-
ir þá, sem eiga veð í þessum hús-
um?
Miljónatöp bankanna eru fyrir-
sjáanleg haldi krónan áfram að
hækka í gullverðið gamla.
þola bankamir þau töp, ofan á
gömlu töpin og ofan á beinu töpin
á genginu?
Hver vill svara og ábyrgjast að
þeir þoli það?
----0----
Sameiginlegur fundur sókna-
nefnda og presta í Kjalarnessþingi
var haldinn hér í bænum 4. og 5.
þ. m. í húsi K. F. U. M. Fundur-
inn var prýðilega sóttur: 16
prestar og sóknanefndamenn úr
öllum sóknum Kjalarnessþings og
auk þess prestar og sóknanefnda-
menn úr þrem öðrum prestaköll-
um: Akranesi, Vestmannaeyjum
og Arnarbæli í ölfusi. Fór fund-
urinn að öllu leyti ánægjulega
fram. Voru mörg mál rædd er
snerta störf presta og sókna-
nefnda og ályktanir teknar um
sum. Síra Friðrik Hallgrímsson
hóf umræður um samstarf presta
og sóknanefnda, og síra Halldór
Jónsson á Reynivöllum um safn-
aðasöng. Síra þorsteinn Briern á
Akranesi flutti erindi um sjó-
mannadag og verður nú ákveðið
að fyrsta sunnudag í níuvikna-
föstu skuli allir prestar landsins
minnast sjómanna af stól. Knútur
Zimsen borgarstjóri talaði um
sunnudagaskóla og ólafur Björns-
son á Akranesi um heimilisguð-
ráekni. Síra Brynjólfui' Magnússon
á Stað í Grindavík hóf umræður
um helgidagavinnu. Var samþykt
í einu hljóði eftirfarandi tillaga:
„Sóknanefndafundurinn lýsir yfir
því að hann er algerlega mótfall-
inn allri helgidagavinnu og leyfir
sér því að skora á Alþingi, að end-
urbæta helgidagalöggjöfina nú
þegar í vetur. Ennfremur skorar
fundurinn á allar sóknanefndir
og safnaðafulltrúa landsins að
stuðla af alefli ásamt pi’estastétt-
inni, verkamannafélögum og ung-
mennafélögum að meiri friðun
helgidaga voiTa en nú er“. —
Hefir mál þetta nýlega verið rætt
á fjölmennum sameiginlegum
fundi Reykjavíkursafnaðanna.
sem afgreiddi málið með svipaðri
tillögu. — Sigurgeir Gíslason
verkstjóri í Ilafnarfirði hóf um-
ræður um bindindisstarfsemi.
Samþykti fundurinn í einu hljóði
eftirfarandi tillögu: „Fundurinn
lýsir hrygð sinni yfir drykkju-
skap þeim sem víða ber á í Reykja
vík og nágrenninu og treystir því
að starfsmenn safnaðanna, leikir
sem lærðir, verði samtaka um að
berjast gegn honum eftir því sem
auðið er“. — Enn samþykti fund-
urinn tillögu um legkaupið: „auk
venjulegs persónugjalds skal leg-
kaup greiðast til allra bænda-
kirkna, og legkaup má einnig taka
upp annarsstaðar þar sem safn-
aðarstjórn þykir við þurfa og
meiri hluti fundarmanna á lög-
lega boðuðum safnaðarfundi sam-
þykkir“. — Loks vkr kosin nefnd
til að undirbúa samskonar fund að
ári. — Vel er að svo vel er farið
af stað um fundahöld þessi og
mætti margt gott af leiða.
Víðvarp. Alþingi síðasta sam-
þykti lög um víðvarp. Nú herma
útlendar fregnir að stofnað sé fé-
lag einstakra mann í þessu skyni
og sé atvinnumálaráðherra þar í
fararbroddi og standi nú í samn-
ingum um þetta í utanför sinni.
— I engu lýðfrjálsu landi, öðru en
Islandi, mundi slíkt geta komið
fyrir. Fyrir fáum árum varð það
t. d. uppvíst á Englandi, að lög-
fræðingur, sem stýrði fjármálum
eins ráðhen-ans, hafði keypt hans
vegna nokkur hlutabréf í einkafé-
lagi sem átt gæti bein eða óbein
viðskifti við ríkið. Ráðherrann
varð að láta selja hlutabréfin þeg-
ar í stað. — Er þess að vænta,
að hlulafregn þessi sé röng.
„Saga“ heitir nýtt tímarit, sem
þorsteinn þ. þorsteinsson skáld
gefur út vestan hafs. Er 1. hefti
þess komið hingað, fjölbreytt að
efni og skemtilegt aflestrar. Á að
koma út misserislega og kostar 8
krónur.
Nýju krónupeningarnir eru
komnir í umferð, einnar og
tveggja krónu. Verða vandræða-
ræðagripir. Krónupeningamir
verða altof líkir tvíeyringum og*
tvíkrýningarnir altof líkir fiinm-
eyringum. Er vafalaust að mörg-
um verður hálft á því.