Tíminn - 18.09.1926, Blaðsíða 1

©faíbferi
»9 afgcei&slttr*,a6ur timans er
Siiutgíit ^frtfetif*f©n,
5<mtí>an6sljásinu. Krfffarif.
^Kfgreifcsía
Clmnní «c f 5ami>an6sf)áráui
®pin 6agl*ga 9—f2 f. l>.
5fmi 496.
X. ár.
Það er heimskunnugt, að svo
iieíii' iöngum verið látiö (í veöri
vaka, sem meginástæða stranda-
bannsins vestra væri kristiieg
umiiyggjusemi fyrir veifamaði
bkræiingja. En Ijosara er tii yfir-
iits, að haía j>ai' gremai-
gjörð miJii hinna andiegu og ver-
aidiegu góðverka, er frumiýður-
irm grænienski á aó hafa orðið
fyrir aí hendi hinnai' dönsku
kaupstjórnái'. — Og með því að
hér er aðeins rúm fyrir örfá orð,
verður aðahega aó nægja að vísa
tii síðaii skýringa og frásagna
á öðrum stöðum.
Islaín villilýösins (er glögglega
táknandi um það stig, er hann
stendur á í framþróun tii menn-
ingar. Eskimó þýðú hráæta. En
eins og notkun eldsins má vissu-
lega teljast greinarmerki rnilli
dýrs og manns, eins er hráætan
í mannsmynd eílaust óhæf til
siðlegs félagsskapar. Þetta atr-
iði gleymist einatt, eða felst, fyr-
ir athugunum og bolialeggingum
ókunnugra um framtíðarhorfur
frumbúanna á Grænlandi í
frjálsu samneyti við innflytjend-
ur af siðuðum þjóðstofnum. En
hér er þó mergurinn málsins,
þegar dæma skal velgerðir kaup-
stjómarinnar vestra á vog al-
menm’ar siðsemi og réttlætis. —
Hvað mun hið kristna almennings
álit á íslandi og Danmörk segja,
þegar sannleikurinn kemur í
ljós? Undir hástafa yfirlýsingum
um kristnun og siðun Hráætanna
hefir samneytið við danska versl-
unarþjóna og aðra „verndara“
hinna innbornu verið svo alment
og víðtækt í Grænlandi, að kunn-
ugir segja nú fágæta orðna
hreina Skræhngja þar í landi.
Væri naumast furða á því þótt
hvítum mönnum, t. d. af Norður-
löndum, þætti nú þykja nóg kom-
ið af þessari „vemd“, undir bann-
inu gamla og illræmda, þar sem
hræsnandi nafnkristni er flaggað
til þess að fela óheyrilegar að-
farir. Mundi líklegá torfundið
hliðstætt dæmi „siðunar“ í ný-
lendum Norðurálfuþjóða. — Að
minsta kosti hafa Bretar einatt
bygt voldugar nýlendur, án þess
að ráðast á svo lágan garð, að
afætta vamarlausa vilhlýði með
samförum við þá, jafnt í bága við
skrifuð lög, sem hinn óskrifaða
rétt. En að hér sé ekki farið með
öfgar, má vottfestast, t. d. með
upplýsingum þeim, er herra Sig.
Sigurðsson gaf á sínum tíma, eft-
ir Grænlandsförina góðu, um
samneyti Dana og Skrælingja.
Þetta atriði mun eiga að reikn-
ast til hinna andlegu velgjörða.
En hvers vegna það á að vera
mætara fyrir frumbyggjana að
samlagast þessari þjóð hins
kristna heims, fremur en öðrum,
er kynnu að heimsækja ISkræl-
ingjabygðir þar vestra, ef lokuðu
hurðinni yrði hrundið upp, virð-
ist í fljótu bragði torskilið. I al-
fræðaskrám heimsins em þó flest
allar greinar, sem Danir hafa lát-
ið rita um Paradísarástandið á
Grænlandi, sammála um yfirburði
kaupstjómarinnar í þessari ein-
kennilegu iðju í þarfir siðmenn-
ingarinnar.
Að öðm leyti verður að nægja
hér að minnast þess eins um
•kristnina á þessum kynblending-
um, að meðal þeirra hafa ekki
ráðið lög né réttur siðaðra
mannféiaga. Morð og ahskonar
stórglæpir drýgðust þar einatt
hegningariaust, að öðru leyti en
því, að ilh’æðismönnum af verstu
tegund kunni að verða ógnað
með því, að þeir yrðu alls ekki
afgreiddir í búðunum, fengju
hvorki kaffi né brennivín o. s.
frv., ef þeir hættu ekki að myrða
eða fremja önnur ódáðaverk o.
þvíuml. Efalaust mun það mega
segjast öfgalaust að kristnunin
meðal Hráætanna á Grænlandi
hefir megnað lítils í þá átt að
bæta efnaleg kjör þeirra eða
hamingju. Hið forna fyrirkomu-
lag þeirra í réttarfari, félags-
framfærslu, húsavist, föngum og
fiski, hefir að miklu lagst niður,
án þess að annað betra stofnaðist
í staðinn. Afskiftasemi, kúgun og
okur, hafa aðahega verið þær
„framfarir“, sem má þakka
dönsku forsjóninni á Grænlandi.
Sú breyting, sem orðið hefir á
ytra sniði og háttum Skrælingja,
miðar í þá átt, að fjarlægja þá
frá möguleikum sérkennilegrai’
menningar.
En sé Iitið til hinnar verklegu
umönnunar fyrir velfei’ð Skræl-
ingja, sérstaklega í því að veita
þeim kost á viðunandi kaupkjör-
um á lífsnauðsynjum, tekur þó
út yfir. Fjölmargir vitnisburðir
og órengjanlegar skýrslur um
verslunarástandið hafa dreifst út
gegnum kvíar og forboð. Sú
niðurstaða er óneitanleg, að kaup-
sýslan danska knýr Skrælingja
til hinna lífshættulegu keipveiða
á þann hátt, að villilýðnum er
annaðhvort að duga eða deyja.
Hungrið kreppir að þessum fyr-
irhyggjulausu aumingjum, og
þeim er ekki hjálpað með aðfluttu
fæði. Með þessum hætti fæst spik-
ið, feldirnir og annar dýnnætur
varningur inn í verslanimar. En
hvernig er „föngurunum“ borg-
að?
Eg hef hér fyrir mér rit, sem
segja söguna að nokkru: Hús-
faðir, fyrsta flokks fangari, með
konu og 3 böm, fær 160 krónur
á ári, hæst. í einu kaupumdæmi
seldu frumbyggjarnir árin 1916
til 1918 spik, selskinn og hákarls-
liíur fyrir 4126 krónur, með verð-
setning einokunarinnar. Fyrir þá
upphæð fengu Skrælingjamir m.
a. 3576 pund af kaffi, eða nálægt
87 af hundraði alls endurgjalds
fyrir hina verðmætu framleiðslu.
Auðvitað seldi kaupstjórnin vör-
urnar fyrir margfalt verð. Nærri
má geta hvert hungur vesahng-
arnir einokuðu hafa hðið — þótt
þeir reyndu að deyfa það með
kaffidrykkju. — Á öðrum stað í
ritinu er lýsingin átakanleg:
„Konur Hráætanna, er Danir
taka til sín, fá sextíu krónur
eitt skifti fyrir öll. Það er þetta,
sem kallast grænlenskur réttur“.
— Danir á Grænlandi eiga vam-
arþing í Höfn, bæði í borgaraleg-
um málum og glæpasökum. Und-
ir grænlenskum rétti standa menn
af grænlensku þjóðerni, þar með
taldir þeir, er fæðast í blönduð-
um hjónaböndum. — Skrælingi og
Kynblendingur standa þar jafnt.
Þess er ennfremur getið í sama
riti, að þeir innbomu fái 6 —
sex — krónur (!) fyrir blárefs-
feld, sem selst fyrir mörg hundr-
uð króna í Höfn. Virðist ekki
furða, þótt Mylius-Erichsen hafi
getið þess í kvæði sínu „Landar“
Reykjayík 18. september 1926
43. biað
(Kmh. 1904) „að honum falli
ilia að mæta Dönum úti í heimin-
um“. Hver sem les eða heyrir,
þótt ekki sé nema lítið eitt, um
neyðar- og niðrunarlíf Skrælingja
á Grænlandi, mun líta svo á, að
nú sé þegar meir en nóg komið
af ráðsmensku kaupstjómarinnar
þar vestra, jafnt í boðun siða
og' trúar, sem í framtakssemi um
efnalegan hag hinna ógæfusömu
villiþýja.
Einai- Benediktsson.
----o----
Opið bréf
til frambjóðenda Ihaldsilokksins
fyrsta vetrardag.
Það hafa gerst svo mikil og
óvenjuleg tíðindi á stjórnmála-
sviðinu íslenska, alveg nýlega, að
þau hljóta að koma mjög til
greina, sérstaklega við landskjör-
ið, sem nær til ahra kjósenda
íandsins, sem eru 35 ára og eldri.
Eiga kjósendur, og bændastéttin
sérstaklega, heimtingu á, að fram
bjóðendur íhaldsflokksins segi
skýrt til htar um afstöðuna.
Ihaldsfiokkurinn hefir, í aðal-
málgagni sínu, fyrir munn þess
manns, Áma Jónssonar, sem
flokkurinn hefir tvívegis kos-
ið til erindisrekstur af landsins
hálfu erlendis, kveðið upp afskap
lega harðan dóm yfir Framsókn-
arflokknum, vegna ýmsra mála,
sem Framsóknarmenn hafa borið
fram og miða til viðreisnar land-
búnaðinum.
Ihaldsflokkurinn sakar Fram-
sóknarflokksmenn um, að þeir
vilji gera bændur Islands að „öl-
musulýð“ og fremja á þeim
„metnaðarmorð“.
Tilefni þessarar dómsáfellingar
íhaldsflokksins er:
1. Krafa Framsóknarmanna
um réttlátari vaxtakjör til land-
búnaðarins, en þau, sem Ræktun-
arsjóðurinn enn býður.
2 Tillögur frá Framsóknar-
mönnum um sérstakar aðgerðir
af ríkisins hálfu, til þess að
fjölga bændabýlum í landinu og
byggja upp gömlu býlin.
3. Tillögur Framsóknarmanna,
sem einnig eru studdar af æðstu
samkundu bænda, Búnaðarþing-
inu, um ráðstafanir af ríkisins
hálfu, sem myndu nálega kosta
ríkið ekki neitt, sem miðuðu að
því, að auka stórlega notkun til-
búins áburðar, gera hann að mun
ódýrari, og þar með gera kleift að
koma í framkvæmd stórum auk-
inni ræktun landsins.
Að vísu á að mega telja vist,
þar sem aðalmálgagn Ihalds-
flokksins hefir kveðið upp þenn-
an þunga dóm, að allir þingmenn
flokksins og frambjóðendur séu,
eða verði að vera, honum sam-
mála.
En þetta eru svo óheyrileg tíð-
indi, að eg vil ekki að óreyndu
tiúa þeim um þá nýju menn, sem
flokkurinn nú býður fram, og
sem ef til vill hafa ekki til fulls
enn þurft að beygja sig undir
klafa flokksagans.
Þess vegna vil eg með þessu
opna bréfi beina eftirfarandi
fjórum spurningum til fram-
bjóðenda íhaldsflokksins við
kosningarnar í haust, en einkum
til frambjóðendanna við lands-
kjörið.
Eg leyfi mér að bera spuming-
arnar fram opinberlega, vegna
þess tilefnis, sem íhaldsflokkur-
inn hefir gefið með sinni opin-
beru dómsáfellingu. Eg ber þær
fiam af því að eg er aðalumboðs-
maður lista Framsóknarflokksins,
sem dómurinn er kveðinn yfir,
og mun eg ekki miklu síður en
aðrir eiga þar mína sneið. Eg
ber þær og fram af því að eg er
nokkuð riðinn við framkvæmdir,
sem gerðar eru til viðreisnar
landbúnaðinum, og er fulltrúi á
Alþingi fyrir kjördæmi, sem fyrst
og fremst er bændakjördæmi.
Eg ber spumingarnar fram
loks fyrir þá sök, að eg álít að
bændastéttin eigi sérstaka heimt-
ingu á, að þeim sé svarað fyrir
þessar kosningar og eg krefst
þess, að spurningunum sé svar-
að.
Fyrsta spurning:
Eruð þér sammála þein'i dóms-
áfellingu aðalmálgagns Ihalds-
ílokksins, að bændastéttin ís-
lenska megi kallast ölmusulýður
og að á henni sé framið metn-
aðarmorð, ef borin er fram kraf-
an um lægri vexti til landbún-
aðarframkvæmda en fást nú í
Ræktunarsjóði? Eru þeir vextir
5</2%, en verða með áföllnum
kostnaði nokkru meiri. En bað er
opinbert mál að vaxtahæðin staf-
ar að langmestu leyti af töpum
sem landbúnaðinum eru alveg
óviðkomandi. Yður hlýtur enn-
fremur að vera kunnugt að í
engu nágrannalandi okkar eru
vextir svo háir til landbúnaðar-
íramkvæmda. I Noregi eru þeir
t. d. meir en helmingi lægri,
2 ‘/2 %, og lánin af borganalaus
fyrstu fimm árin.
Önnur spuming:
Eruð þér sammála þeirri dóms-
áfellingu aðalmálgagns Ihalds-
flokksins, að bændastéttin ís-
lenska megi kallast ölmusulýður
og að á henni sé framið metnað-
armorð, ef haldið en fast við þær
tillögur, sem Framsóknarmenn
liafa borið fram, um styrk af
ríkisins hálfu til að fjölga sjálf-
stæðum býlum í sveitum lands-
ins og gera þannig mögulegt, að
þeir ungu bændasynir og dætur,
sem það vilja og hafa til þess
dug og framkvæmd, geti verið
kyr í sveitinni og myndað þar
sjálfstæð heimili, og' stöðva með
því að mestu eða öllu hinn öra
fólksflutning til sjávarplássanna?
En það hljótið þér að vita, að
allar frændþjóðir okkar á Norð-
urlöndum, Danir, Norðmenn og
Svíar, hafa um langt árabil lagt
miklu meira af mörkum, af rík-
isins hálfu, til þess að f jölga hin-
um sjálfstæðu sveitabýlum.
Þriðja spuming:
Eruð þér sammála þeirri dóms-
áfellingu aðalmálgagns Ihalds-
flokksins, að bændastéttin ís-
lenska megi kallast ölmusulýður
og að á henni sé framið metn-
aðarmorð, verði fram haldið þeini
tillögu, sem Framsóknarmenn
hafa borið fram og Búnaðarþing-
ið gert að sinni tillögu, að ríkið
geri ráðstafanir, sem hafa nálega
engan kostnað í för með sér fyrir
það, en myndu leiða af sér mikla
lækkun á tilbúnum áburði og þar
með ýta stórkostlega undir aukna
ræktun landsins og gjöra hana
framkvæmanlega? En yður hlýt-
ur að vera kunnugt að samskon-
ar ráðstafanir í miklu stærri stíl,
hafa önnur ríki gert fyrir land-
búnaðinn’ og íslenska ríkið hefir
áður gert svipað, með ágætum
árangri, þegar gaddavírinn kom
l'yrst til notkunar.
Fjórða spuming:
Ef svo slysalega tækist til, að
einhver ykkar slæddist inn á Al-
þingi, ætlið þið þá að greiða þai'
atkvæði:
möti því að lækkaðir verði vext-
ir á lánum til landbúnaðfram-
kvæmda, eitthvað í áttina til að
nálgast hina lágu vexti, sem boðn
ir eru til slíkra framkvæmda
annarsstaðar á Norðurlöndum,
móti því að gerðar séu ráðstaf-
anir af ríkisins hálfu til þess að
fjölga býlum í sveitunum, sem
fara í svipaða átt og lögfestar
eru á Norðurlöndum og
móti því að ríkið geri ráðstaf-
anir, samkvæmt kröfu Búnaðar-
þings, og sér nálega að kostnað-
arlausu, til að lækka tilbúinn á-
burð stórkostlega í verði og gera
verulega aukna ræktun landsins
þar með framkvæmanlega?
Jeg skora á ykkur að svara
fyrirspurnunum svo snemma að
almenningi gefist kostur á að
nema svörin.
Laufási 18. september 1926.
Tryggvi Þórhallsson,
aðalumboðsmaður landskjörslista
Framsóknarflokksins.
----o----
Nýtt leikrit hefir Davíð skáld
Stefánsson sent á bókamarkað-
inn og heitir: Munkarnir á Möðru
völlum. Styðst við þá sögulegu
staðreynd, sem annálar geta um,
að eitt sinn, er munkar komu
druknir heim frá Gásum, fóru
þeir svo óvarlega með eld, að
kviknaði í klaustrinu og það
brann til kaldra kola. Mikil til-
þrif eru í leikritinu, og Leikfélag
Reykjavíkur hefir ákveðið að
sýna það í vetur. Verður þess
þá nánar getið.
„Ferfætlingar“. Einar Þorkels-
son, skrifstofustjóri Alþingis fyr-
verandi, hefir samið nokkrar
dýrasögur með því nafni. Eru þær
prýðilega sagðar, svo sem vænta
mátti af Einari, og munu vei'ða
vinsælar. Orðgnóttin er mikil og
ramíslensk og samúðin og skiln-
ingurinn á háttum dýranna sömu-
leiðis. Myndir prýða bókina, teikn
aðar af Ríkharði Jónssyni, og
um alt er frágangurinn hinn
besti.
Nýja húslestrabók hefir Presta-
f élagið gefið út: eitt hundrað
hugvekjur, eftir mjög marga nú-
liíandi kennimenn. Við fljótan
lestur er svo að sjá, sem bókin
sé ágætt hugvekjusafn, og verð-
ur henni vafalaust vel tekið af
almenningi, því að lengi hefir
verið skortur slíkrar bókai'. —
Prestafélagið sýnir með þessu, og
mörgu öðru mikla og lofsverða
viðleitni um að glæða kristilegt
líl’ í landinu, og samvinnu meðal
presta.
Hljómleika hélt Páll Isólfsson í
Fríkirkjunni í fyrri viku, eins
og jafnan, voru þeir öllum til á-
nægju, gagns og menningar. —
Orgelið nýja í Fríkirkjunni er og
ein mesta gersemi,, sem til lands-
ins hefir flust.
Guðbrandur Magnússon kaup-
félagsstjóri frá Hallgeirsey er
staddur í bænum, kom með mik-
inn hrossahóp, aðallega austan úr
Rangárvallasýslu, sem Samband
íslenskra samvinnufélaga hefir
keypt og flytur út.