Tíminn - 18.09.1926, Blaðsíða 2

160
TlMINN
II.
Ih&Idsíiokkuriiui og Ijoiguu sveitabýlanua.
T. W. Buch
(Iiitasmiðja Buchs)
Tietgensgade 64. Köbenhavn B.
LITIR TIL HEIMALITUNAR:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorsorti, Parísarsorti og
allir litir, fallegir og sterkir.
TIL HEIMANOTKUNAR:
Gerduft „Fermenta“, eggjaduft, ávaxtadropar, soyay
matarlitir, „Sun“-skósvertan, „ökonom“-skósvertan, sjáf-
vinnandi þvottaefnið „Persil", „Henko“-bl*esódinn,
„Dixin“-sápuduftið, „Ata“-skúriduftið, kryddvörur, blámi,
skilvinduolía o. fL
Brtnspónn.
LITARVÖRUR:
Anilinlitir Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
GLJÁLAKK:
„Unicum" á gólf og húsgögn. þomar vel. Ágset tegund.
HOLLENSKT EXPORT KAFFI-SURROGAT:
Besta tegund. hreint kaffibragð og ilmur.
Fæst aistaðar á Islandi.
Enn vei’ður að athuga nokkru
nánai- hinar þungu ásakanir, sem
Ihaldsflokkurinn — íyrir munn
Arna Jónssonar sendiherra sins
fyrverandi — heí'ir borið á Fram
sóknarflokkinn í landbúnaðannái-
unum. Með hinum mögnuðustu
stóryrðum voru Framsóknarmenn
sakaðir um að vilja gera íslenska
bændur að „ölmusulýð“ og fremja
á þeim „metnaðarmorð".
Var vikið að Kæktunai'sjóðn-
um í síðasta blaði og kröfum
Framsóknarmanna inn réttlátari
og betri lánskjör landbúnaðinum
til handa, en sá sjóður getur boð-
ið. Var sýnt hversu iráleitt væri
að rétt væri ásökun íhaldsfl., um
að þessar kröfur gerðu bænd-
ur að „ölsmusulýð“ og fremdu á
þeim „metnaðarmorð". Miklu
fremur bæri þessi dómfelhng
vott um skilningsleysi Ihaldsfl. á
réttmætum kröfum landbúnaðar-
ins og viljaleysi hans að vinna að
viðreisn landbúnaðarins.
Annar hðuriim sem hinn þungi
Ihaldsdómur hvhir á, eru tihög-
urnar sem fram hafa komið af
Framsóknannanna hálfu, um fjár-
styrk frá ríkinu til að fjölga
sveitabýlum í landinu og endur-
byggja gömlu býhn. Beinist
Árni, í Ihaldsins nafni, einkum að
frumvarpi Jónasar Jónssonar um
byggingar- og landsnámssjóðinn.
Þykir rétt að svara Ihaldinu
rækilega, í eitt skifti fyrir öh, í
þessu máh.
Er hér um að ræða eitt af allra
þýðingarmestu landbúnaðarmálun-
um. Fólksstraumurinn til kaup-
túnanna verður ekki stöðvaður
nema því aðeins að sveitabýlunum
sé fjölgað. Stórbýhn, með fjölda
vinnumanna og vinnukvenna, rísa
ekki upp aftur, nema sem undan-
tekningar. Unga fólkið sem nú er
að vaxa upp vill geta myndað
sjálfstæð heimili, til þess að geta
lifað þar sjálfstæðu lífi. Sú krafa
er réttmæt og sjálfsögð.
Aðstaða stjórnmálaflokkanna til
til þessa máls, býlaf jölgunarinnar
í sveitunum, á að kasta einna
skýrastri birtu yfir aðstöðu þeirra
yfirleitt til alhliða viðreisnar
landbúnaðarins.
Skal nú fyrst gert það, sem
jafnan þykir miklu skifta, að fá
dæmi frá útlöndum, einkum frá
bræðraþjóðum okkar á Norður-
löndum.
Fer hér á eftir frásögn um það
hvemig allar Norðurlandaþjóð-
irnar þrjár: Danir, Norðmenn og
Svíar, hafa starfað að þessu
geysilega þýðingarmikla máh.
Fjölgun sveitabýla í Danmörku.
Danir eru einhverjir bestu bú-
menn í heimili. Bændafélagsskap-
ur er þar til mikillar fyrirmynd-
ar. Búnaðarfélög og samvinnufé-
lög hafa þar unnið óumræðilega
farsælt verk til viðreisnar land-
búnaðinum. Víða að úr öðrum
löndum koma menn til Danmerk-
ur til að læra vinnubrögð og kynn-
ast skipulagi á bunaðar- og sam-
vinnufélögum.
Þessa vegna hafa Danir og fuh-
an skilning á því hve landbúnað-
urinn er þýðingarmikill fyrir þjóð-
félagið á heild sinni. Og í löggjöf
og framkvæmd um fjölgun býl-
anna hafa þeir verið forgangs-
menn.
Heiðafélagið danska hefir unn-
ið geysilega mikið að því að rækta
heiðamar jósku og fjölga þar býl-
um. Hefir það fengið til þess
stórmikinn fjárstyrk, bæði frá
ríkinu, stofnunum og einstakling-
um. Formaður þess er frægasti
stjórmálamaður Dana núhfandi,
J. C. Christensen, ráðherra fyr-
verandi.
Mörgum miljónum króna ver
ríkissjóðuriim danski til allskon-
ai- landbúnaðaifyrirtækja, jarð-
yrkjutiLrauna og jarðræktar, og
enn fleiri miljónum hefir' veiið var
ió til iánveitinga til að stofna ný-
býh, með alveg einstökum kjör-
um, eins og sagt verður.
Mýraflóa stórkostlegum á Norð-
ur-Jótlandi, sem var um 100 fer-
kílómetrar að stærð eru þeir að
breyta i ræktað land og reisa
þar ný býh. En langflest nýju
býhn eru sumpart stofnuð á heið-
unum jósku, sumpait er skift nið-
ur gömlum aðalsmannasetmm.
Ekki kann eg tölur um það hve
mörg nýbýhn eru orðin í Dan-
mörku, en í smábænda (hús-
manna) félögunum eru taldir 84
þúsund íélagsmenn. I þeim fé-
iögum mega ekki aðrir vera en
smábændur.
Kjörin sem boðin eru til að
stofna nýbýh.
Lögin um stofnun nýrra býla
voru sett rétt fyrir aldamót og
hafa margsinnis verið endurskoð-
uð síðan.
Alhr, hverrar stéttar sem eru,
karlar og konur, eiga kost á vild-
arkjörunum til að reisa nýbýh.
Eigi hlutaðeigandi sjálfur erf-
itt með að útvega sér land til að
stofna býlið, fær hann aðstoð
hreppsnefndanna til þess.
Lánsupphæðin til einstakrar
býhsstofnunar má vera alt að 22
þús. kr. og þá er býhð er reist,
samkvæmt settum skilyrðum, á
bóndinn kröfu til að ríkissjóður
veiti lánið.
Lána niá út á alt að 9/10 hluta
af virðingarverði alhar eignarinn-
ar, land, hús og aha áhöfn, þó eigi
meira en jörð og hús eru metin,
en alt að því.
Vextir af lánmium voru öh
t'yrstu árin 3%, en eru nú 4%.
Lánin eru afborgunarlaus fyrstu
5 árin. Því næst eru 2/5. hlutar
lánsins afborgaðir með 1% ár-
lega, og er því er lokið er loks
hitt greitt með sama hætti. Lán-
in eru óuppsegjanleg meðan landi
og húsum er sæmilega haldið við.
Ríkið hefir veitt alt að 12 mil-
jóna króna lán árlega til þessara
nýbýlastofnana. Auk þess eru
hinum nýju bændum veitt önn-
ur lán með vildarkjörum til ný-
yrkju og húsabóta.
Nýjustu tillögur um enn meiri
fjölgun býla í Danmörku.
Enn eru óræktaðir á jósku heið-
unum um 300000 hektarar (um
900000 dagsláttur).
Snemma í þessum mánuði luku
tveir merkir Jótar við rannsókn-
ir sínar á landi þessu og báru
fram tillögur sínar fyrir stjóm-
ina. __
Telja þeir að um það bil helm-
ingur landsins sé hæfur til korn-
yrkju og annarar ræktunar.
Leggja til að ríkið komi þarna
upp 10—12 þúsund nýbýlum. Þeg-
ar þar við bætast iðnaðar- og
kaupsýslumenn, sem héraðið
þarfnaðist, mætti gera ráð fyrir
um 15 þúsund nýjum heimilum.
Áætlað er að kosta muni 710
kr. að rækta hektarann, þar af
260 kr. í vinnulaun. Hús muni
kosta um 19 þús. kr. á býli. Hver
bóndi eigi að geta haft á býlinu
2 hesta og 8—12 kýr, auk svína
og hænsa.
Lagt er til að verkinu sé lokið
á 12 árum og gert ráð fyrir að
ríkið leggi fram 12—13 miljónir
króna á ári.
Svo mörg eru þau orð. Tillög-
urnar eru svo nýlega komnar
fram að ekki er enn vitað hvort
þær verða framkvæmdar. En blöð-
in taka þeim ágætlega. Engin
rödd heyrist, jafnvel ekki frá
Ihaldsmönnum, um „metnaðar-
morð“ og „ölmusulýð“.
Fjölgun sveitabýla í Noregi.
Búnaðarmálastjórinn norski, O.
T. Bjanes, hefir 1 ár ritað bók
um landbúnað Norðmanna á
ensku. Stórfróðleg er hún um
margt. Fer hér á eftir þýðing á
ummælum hans í bókinni um að-
stöðu norska ríkisins til býla-
fjölgunarinnar og sömuleiðis um
styrki til almennrar jarðræktar.
Mundi sá maður vera talinn
einna óljúgfróðastur allra um
þetta efni. En þýðinguna hefir
leyst af hendi enskukennari
Mentaskólans hér í bænum.
„1. Ríkið styður landnám (stofn-
un nýbýla) með því að kaupa
ræktanlegt land til að gera úr
býli og með því, að afhenda með .
sanngjömum skilmálum opinberar
lendur hæfar til að búa á, enda
sé hægt að láta þær af hendi án
þess að skaða mikilsverða hags-
muni hins opinbera.
Ríkið styður ennfremur land-
nám, með fjárveitingum, lánum,
ábyrgðum, og undanþágum frá
vaxtagreiðslu samkvæmt eftirfar-
andi reglum.
Fyrir undirbúningsstörf, vega-
gjörðir og aðalframræsluskurði fá
jarðræktarfélög í sveitum og þau
landnámsfélög, er starfa um endi-
langt landið styrk frá ríkinu, án
þess að krafíst sé í móti nokkurs
tillags frá viðkomandi sveit. Til
kaupa á lendum til ræktunar eru
veitt lán, er að upphæð svara til
kaupverðsins. Þessi lán eru vaxta-
laus um 5 ára skeið. Ef blettimir
eru seldir við verði, sem landbún-
aðarráðuneytið (deildin) sam-
þykkir, og nægi söluverðið ekki
til að greiða alt lánið, þarf ekki
að greiða nema þann hluta láns-
ins er svarar til söluverðs hinn-
ar seldu jarðar.
1 sama tilgangi fá önnur land-
námsfélög styrk frá ríkinu, og er
hann venjulega þrefalt hærri en
sú upphæð er fengist hefir frá
öðrum stöðum, og sem ekki er að
neinu leyti úr ríkissjóðum. Þegar
sérstaklega stendur á, má ríkið
samt lána þeim stærri upphæðir.
Einnig fá þau lán til landakaupa
með sama heetti, sem að ofan
greinir; en sá er þó munurinn
hér, að ef söluverðið nægir ekki
til að greiða lánið, eru þau skyld
til að láta aðeins 3/4 af söluverð-
inu upp í lánið.
Landi því, sem félögin kaupa,
er skift í býh, og fer stærð þeirra
eftir því, sem talið er hæfilegt í
hverju héraði, og eru svo býhn
seld eða leigð nýlendumönnunum.
Nýlendumaðurinn sjálfur tekst
oftast á hendur að reisa húsin og
brjóta landið til ræktunar. Til
þessa fær hann þann stuðning,
sem lýst er í eftirfarandi grein-
um, og er stuðningurinn veittur
hvort sem býhsins hefir verið afl-
að fyrir milligöngu landnámsfé-
lags eða með einhverjum öðrum
hætti.
Fyrir nýlendumenn, sem beint
eða fyrir milligöngu landnáms-
félags, taka lán í ríkisbankanum
fyrir smábændur til þess að ná
sér í býh eða til þess að reisa
hús á býli, greiðir ríkið vexti af
láninu fyrstu 5 árin. Hafi bank-
inn ekki nægilegt fé til að lána,
getur deildin ákveðið að ríkið
skuli einnig greiða vexti af sams-
konar láni í annari lánsstofnun,
er deildin samþykkir, en þó ekki
hærri vexti en þá, sem tíðkast á
1. veðréttarlánum 1 opinberum
sjóðum.
Lán sem nýlendumenn taka í
ofangreindu augnamiði í ríkis-
bankanum fyrir smábændur, og
kaupa lendur af ríkinu, jarðrækt-
arfélögum eða landnámsfélögum,
sem með störfum sínum grípa yf-
ir alt landið, getur ríkið ábyrgst,
en þó því aðeins að nýléndumað-
urinn eigi ekki heima í viðkom-
andi héraði og staðarins yfirvöld
neiti að ábyrgjast lánið.
Til þess að reisa útihús getur
nýlendumaðurinn fengið styrk frá
ríkinu, og nemi hann alt að i/3
af áætluðum kostnaði, og þó eigi
meiru en 1000 kr. á hektara af
ræktanlegu landi, og eigi meira en
3500 kr. á hvert býh.
Til þess að geta fengið shkan
styrk má nýlendumaðurinn ekki
eiga eignir, sem eru yfir 15000
kr. virði, og eigi má hann hafa
meira en 4000 kr. árslaun. Styrk-
ur er venjulega ekki veittur, ef
á býhnu er minna en 2 hektarar
af ræktandi landi.
2. Ræktun landsins er* studd
með ódýrum lánum og beinum
styrkjum.
Til þess að framkvæma rækt-
unarstarfið, þar með talin fram-
ræsla lands, sem þegar er komið
í rækt, veitir ríkið lán úr rækt-
unarsjóði með 2ya% ársvöxtum.
Þessi lán standa afborganalaus
fyrstu 5 árin, en greiðast því
næst á næstu 15 árum. Slík lán
eru ekki veitt þeim, sem eiga
eignir, er sé meira en 50 þús-
und króna virði, né í stærri upp-
hæðum, en sem nemi 500 kr. ó
hverja 1000 fermetra, og venju-
lega er ekki lánað meira en 5 þús.
kr. út á býli. Skyldi lánsfé sjóðs-
ins reynast ónógt, getur deildin
þrengt lánsskilyrðin þannig, að
hinir efnaminni séu látnir ganga
fyrir. m
Hafi sjóðurinn nóg fé undir
höndum má veita þeim lán, sem
meira eiga en sem nemi 50 þús.
kr., en þá eru vextir af láninu
3i/2% á ári.
Til ræktunarstarfsins veitir rík-
ið styrk sem nemur i/4 af áætl-
uðum kostnaði, en þó ekki meira
en 125 kr. á hverja 1000 fer-
metra.. Framlög héraðsins, ef
nokkur eru bætast þá við ríkis-
styrkinn, þangað til tillagið alt
nemur !/3 af áætluðum kostnaði;
en upphæð alls styrksins má ekki
fara fram úr 165 kr. á hverja
1000 fermetra. Ef ábýlisjörð ný-
lendumannsins er mestmegnis
óræktarland, þá fær ábúandi rík-
isstyrk, er nemi helming af áætl-
uðum kostnaði, og alt að 250 kr.
á hverja 1000 fermetra. fyrir að
brjóta svo mikið land, að alt
ræktanlega landið nemi 2 hekt-
urum.
Styrkur er ekki veittur þeim,
sem eiga meira en 25 þús. kr.
eignir eða hafa meiri árslaun en
4 þús. kr. Þeir nýlendumenn sem
eiga 15 þús. kr. eignir eða meira
fá ekki aukinn styrk. Enginn
styrkur er veittur fyrir jarða-
rækt, er nemur minna en 500
fermetrum.
Á árunum 1918—1925 hefir
verið greiddur til ræktvmar á
nýjum og eldri býlum ríkisstyrk-
ur að upphæð 41.875 þús. kr.,
og var af þessari upphæð varið
23133 þús. kr. til hins afarmikla
nýyrkjustarfs, sem ynt var af
höndum á árunum 1918—1920.
Þá var og á þessu tímabili sam-
þykt 2000000 kr. aukning á rækt-
unarsjóðnum, en úr honum voru
á þessum árum veitt lán, er sam-
tals námu 6200000 kr. Með stuðn-
ingi frá ríkinu, annaðhvort styrk
eða lánum hafa á umgetnum ár-
um (til ársloka 1924) verið rækt-
aðir 44750 hektarar af nýju
landi, en 467 hektarar af rækt-
uðum mýrum hafa verið ræstar
fram. — Til landnámsstarfsins
alment auk landræktar, hafa á
þessum árum verið veittar 6 mil'j.
króna, og hefir landnámsfélagið
Nýtt Land fengið 3700 þús. kr.
af þeirri upphæð.
Þetta félag var stofnað 1908 af
mörgum félögum er voru í sam-
bandi við jarðrækt, verslun, handL
verk og iðnað; og var í fyrstu
kallað: Félag til að takmarka
fólksútfl., og var tilgangur þess
að vinna móti of miklum brott-
flutningi fólks til útlanda, og að
leiðbeina útflyjendum, er vildu
flytjast heim aftur. En auk þess-
ara starfa hefir félagið og alt
frá byrjun lagt stund á að tryggja
sem allra flestum ungum landsins
sonum möguleika til að lifa og
betri starfsskilyrði innan endi-
marka lands þeirra. Störf þess
hafa beinst meira og meira í
þessa átt, svo að landnámsstarfið
er nú orðið aðalstarf félagsins. '