Tíminn - 09.07.1927, Blaðsíða 1

©jaíbfert
09 afgrei6slumaí>ur 3T í m a n s er
Kannoeig p 0 r s t e \ n s 6611 i r,
Sambanðsþúsinu, Keyfjapíf.
2^fgteibs(a
C f m a n s er í Sambonösfjúsinu.
©pin ðaglega 9—\2 f« ty-
Stmi ^90.
XL ár.
Reykjavík, 9. júlí J.927.
31. tbl.
Utan nrheiwi
Straumhvörf í dönskum stjórn-
málum.
1 nálega mannsaldur hafa í-
haldsmenn og verkamenn verið
heitustu andstæðingamir í
dönskum stjómmálum. Nú sting-
ur höfuðblað íhaldsmanna þar í j
landi upp á því að þessir tveir ;
flokkar steypi bændastjóminni !
frá völdum og myndi stjórn sjálf-
ir, til að gæta hagsmuna bæja-
manna móti bændum landsins.
Enginn vafi getur leikið á því
að hér er um undirbúið mál að
ræða. Blað það sem tillöguna
flutti er mjög varfærið í slíkum
efnum. Vegna flokks síns myndi
það aldrei hreyfa slíkri viðhorfs-
breytingu nema hún væri undir-
búin í sjálfum flokknum og hjá
socialistum líka, því að það
myndi vera mikill álitshnekkur
fyrir afturhaldsmenn Dana að
fara í ákveðna bónorðsför um
stjórnarmyndun og samvinnu til
helstu andstæðinga sinna og hafa
ekki trygt sér líkleg svör fyrir-
fram.
Hvað er það sem leiðir þessa
gömlu andstæðinga til samstarfs?
Það er sameiginleg þörf beggja,
sameiginleg hagsmunavon beggja.
Þegar danska krónan hækkaði
á stuttum tíma upp í gullgildi
fyrir tilverknað sparifjár- og
verðbréfaeigénda í landinu og
útlendra fésýslumanna, er fluttu
fé þangað inn um stundarsakir
til að njóta gróðans af peninga-
hækkuninni, byrjaði sannarleg
eymdartíð fyrir dönskum fram-
leiðendum, bæði bændum og iðn-
rekendum. Atvinnan hefir verið
rekin með tekjuhalla eins og hér.
|fefi r áður verið lýst hér í blað-
inu hvernig danskir bændur hafa
stórtapað á atvinnu sinni mánuð
eftir mánuð, síðan krónan hækk-
aði. ' Þegar bændaflokkurinn
danski myndaði stjóm, þá setti
sú stjórn sér að höfuðtakmarki
að lækka skattana á almenningi
til þess að gera tekjuhallalausan
atvinnurekstur kleifan. En þá
varð um leið að spara útgjöld
ríkisins, einkum til starfsmanna-
halds. Gerði bændastjórnin
margar og alhliða tilraunir til
sparnaðar á embættabákni lands-
ins. En þá var komið við kaun
bæjamanna, bæði socialista og
afturhaldsmanna.
Stóriðjuhöldar Dana fylla flest-
ir íhaldsflokkinn eins og í öðr-
um löndum. Þeir hafa líka skað-
ast á gengishækkuninni. Þeii'
heimta venadartolla til að geta
haldið innlenda markaðinum og
háu verði. Þar mætast hagsmun-
ir þeirra og socialista. Ef erlend
samkepni lamar iðnaðinn danska,
þá vex atvinnuleysið og örbirgð
verkamanna. Brúin á milli þess-
ara gömlu höfuðfénda er toll-
verndin, til að auka í bili atvinnu
og gróða á iðnaðinum. En með
því verður að gera hinn innlenda
iðnað dýrari í landinu sjálfu fyrir
neytendur heldur en hann þyrfti
að vera.
Straumhvörfin eru merkileg og
draga væntanlega til meiri tíð-
inda áður en langt um líður.
J. J.
Er það satt?
Eigi leikur það á tveim tung-
um hjá þjóðhollum Islendingum,
að. Eimskipafélag Islands sé
bjargvættur þjóðar vorrar. —
Reynsla stríðsáranna kendi oss
það. Góðu heilli var félagið kom-
ið á fót áður en styrjöldin skall '
yfir og gæfan fylgdi því úr gai’ði.
Árnaðaróskir allra góðra Islend-
inga voru því veganesti fyrsta á-
fangann — og eru væntanlega
enn.
En nú stendur yfir barátta um
líf eða dauða þessa óskabarns vor
íslendinga. Harðvítug samkepni
frá hálfu erlendra auðfélaga er
hafin og harðnar með hverju ári.
Er Sameinaða gufuskipafélagið
díinska forsprakki í þeirri hríð,
enda er þess að vænta, því ekk-
ert annað félag hefir snúið snör-
una fastar að hálsi íslendinga
síðan verslunareinokunin var rof-
in, nema ef vera skyldi Steinolíu-
félagið. Ætla mætti, að íslend-
ingar væri svo minnugir, að þeir
léti ekki tælast til fjörráða við
Eim. Isl., heldur gerðu skjaldborg
um það til sóknar og varnar; en
hitt er eigi undarlegt, þó óþjóð-
leg verslunarstétt og hálfdönsk í
hugarfari sé þeim megin sem
miður fer. Fæstar stórverslanir i
landinu munu styðja Eim. Is. í
samkepninni. Samband ísl. sam-
vinnufélaga er þar undantekning
og hefir stutt Eim. ísl. með í’áð-
um og dáð. Enda er það eðlilegt,
því bæði þau fyrirtæki eru runn-
in af sömu rót, sjálfsbjargarþrá
þjóðarinnar.
En þing og stjórn. Hvað gera
þau?
Þing og stjórn sýndu þegar 1
upphafi, að þau vildu styðja Eim.
Isl. svo sem vera bar, og lögðu
fé í það. Og sami vilji kom í ljós
við byggingu kæliskipsins Brúar-
foss. En besti styrkur sem félag-
inu verður veittur er sá, að láta
skip þess æfinlega sitjja fyrir öll-
um flutningi manna og farang-
urs, sem þau geta aimað. Til lít-
ils er að byggja dýr og vönduð
skip, og láta þau svo skrölta tóm
milli landa og hafna. Og sérstak-
lega ber landsstjóminni skylda
til að sjá skipum Eim. ísl. fyrir
fanrni eftir mætti, þar sem hún
er bæði stærsti hluthafi í fyrir-
tækinu og á að vera sverð og
skjöldur þjóðarinnar.
En nú hefir því verið lýst yfir
opinberlega, eftir góðum heimild-
um, að landsstjómin, sem hefir
nú með höndurn miklar fram-
kvæmdir (byggingu landsspítal-
ans o. fl.) láti ekki Eim. Isl.
heldur skæðustu keppinauta þess,
sitja fyrir flutningum á bygging-
arefni og öðru því sem hún lætur
flytja til landsins. Og hver mað-
ur spyr:
Er það satt?
Og ef það er satt, hver er þá
afsökunin fyrir þessu? S. V.
2 hjúkrunarkonur
l'á atvinnu í Kristneshælinu á kcmanda hausti, sem sé yfirkjúkrunar-
kona og hjálpar’hjúkrunarkona. Launakjör eftir launataxta félags
íslenskra hjúkrunarkvenna. Umsóknarfrestur tii 1. ágúst. Umsóknir
skal senda mér undirrituðum.
F. h. stjórnar Kristneshælis.
Reykjavík 25. júní 1927.
G. Björnson
landlæknir.
Fra uíiönúuin.
Látin er hér í bænum Sumar-
rós Sigurðardóttir, kona Eggerts
Kristjánssonar söðlasmiðs.
Bráðkvödd varð hér í bænum
1. þ. m. frú Karólína, kona Guð-
mundar Hannessonar prófessors.
Hún var dóttir ísleifs prests á
Stað í Steingrímsfirði, Einars-
sonar hattara í Reykjavík Há-
konarsonar. Dóttur eina og fjóra
syni eiga þau hjón á lífi; þar á
meðal er Svavar fyrrum kaupfé-
lagsstjóri í Borgamesi, nú starfs-
maður hjá S. I. S.
Enn hefir flugmaður frá Banda-
ríkjunum, Byrd, fiogið þaðan til
Frakklands. Flaug yfir Parísai'-
borg, en sá sér ekki fært að lenda
þar. Steyptist niður við norður-
tótrönd Frakklands, en alhr kom-
ust af. Nú ráðgerir Byrd að
fljúga frá Nýja Sjálandi, yfir j
Suðurheimsskautið, til Suður-
Ameríku. Byrd álítur að þess
muni skamt að bíða að reglu-
bundnar flugferðir með f^a-þega
hefjist yfir Atlantshaf.
— Upp úr mánaðamótum urðu
svo miklir vatnavextir í Norður-
og lVIið-Svíþjóð að vatn flæddi
víða yfir þorp og akra og eyði-
lagði brýr og vegi. Um sama
leyti urðu svo miklir landskjálft-
ar suður á Órikklandi að hús
hrundu svo að skifti hundruðum.
— Stórþingið norska hefir á-
kveðið að veita 25 miljónir ki'óna
til herskipasmíða. Á að ljúka
smíðinni á fimm árum. Margt
nytsamt hefði verið hæg*t að gera
fyrir svo mikið fé.
— Hagstofan danska hefir
samið yfirlit yfir atvinnuleysið
þar í landi árið sem leið. Mun
það hafa verið mesta. atvinnu-
leysisár sem yfir Danmörku hefir
komið á þessari öld. Fæstir voi*u
atvinnulausir í maí, rúmlega 40
þús. en yfir 100 þús. er flest
var. Þó ná hinar opinberu skýrsl-
ur ekki til nærri allra. Samtals
segja skýrslui’nai- að tapast hafi
17 miljónir vinnudaga árið 1926,
vegna atvinuleysis. Ef dagsverkið
er metið á 10 kr. þá er þama
um að ræða 170 miljón króna
tap fyrir þjóðfélagið. En hitt er
alviðurkent «að höfuðástæðan til
atvinnuleysisins er gengishækk-
unin. Og eins og getið hefir ver-
ið um nýlega hér í blaðinu, þá
heldur atvinnuleysi áfram í Dan-
mörku í mjög stórum stýl.
— Enn er til á Frakklandi
flokkui' konungssinna, fámennur
að vísu, en harðvítugur og svjfst
einkis, eins og íhaldsflokkar yfir-
leitt. Einn aðalforingi þessa
flokks og ritstjóri við aðalmál-
gagn flokksins heitir Léon Dau-
det. Ilefir jafnan um hann staðið
mikill styr. Fanst sonur hans
myrtur í fyrra; kendi Daudet
pólitískum andstæðingum sínum
um og ritaði um þetta svo of-
stækislega að hann var dæmdur í
fangelsi. En er að því átti aö
koma að hann færi að taka út
fangelsisvistina hafði hann í hót-
unum um að beita ofbeldi gegn
lögreglunni og flokksbræður hans
héldu vörð um híbýli hans. En
er lögreglan fékk brunaliðið ti!
aðstoðar og vatnsbunurnar dundu
á konungssinnunum, létu kon-
ungssinnar undan og Daudet fór
í fangelsið. En félagar hans
voru ekki af baki dottnir. Með
brögðum fengu þeir fangavörð-
inn til að sleppa Daudet lausum.
Var símað til hans og honum
sagt að gera það, og væri talað í
sij órnarráðinu. Fangavörðurinn
trúði og slepti fanganum og leik-
ur hann nú lausum hala. Eru
þessi afrek helst þessara helstu
ílialdsmanna á Frakklandi.
— Á Rússlandi gengur enn á
sama um aftöku manna sem tald-
ir eru andstæðir ráðstjóminni.
— Enska stjórnin ber fram
frumvarp um breytingar á lá-
varðadeild þingsins. Jafnframt á
sú deild að fá meira vald en áð-
ur. Frjálslyndi flokkurinn og
Jafnaðarmenn leggjast mjög
þunglega gegn þessu frumvarpi-
— Nýjustu símfregnir frá
Kína eru þær að herir sjálfstæð-
ismanna vinni á jafnt og þétt.
Er nú svo komið að útlendingum
þykir það geta vofað yfir þá og
þegar að Peking falli í henduv
þeim. Flýja útlendingar þaðan
hópum saman.
— Ný símfregn frá Leningrad
hermir að 20 þús. atvinnulausra
manna hafi gengið þar ki’öfu-
göngu, og heimtað atvinnu. Urðu
alvarlegar óspektir og vai’ð lög-
reglan að skerast í leikinn til
þess að dreifa mannfjöldanum.
Til þess að bæta úr atvinnuleys-
inu hefir ráðstjórnin ákveðið að
20 þús. verkamenn skuli fá árs-
fjórðungs sumarfrí svo að hinir
atvinnulausu geti fengið starf
þeirra á meðan.
Góðar námsbælcur.
Fyrir skömmu fékk eg þriðja
og . síðasta hefti af dýrafræði
Jónasar Jónssonar. Eg las þetta
hefti með meiri ánægju en hin
fyrri. Enginn má þó skilja þessi
orð mín þannig, að mér hafi eigi
fallið vel það, sem áður var kom-
ið út af dýrafræði þessari, því að
frá því, að eg frétti fyrst um
það, að von væri á þessari nýju
dýrafræði, hefi eg beðið með ó-
þreyju, fyrst eftir byrjun, síðan
eftir framhaldi.
Sumum kann nú ef til vill að
þykja það nokkuð undai’legt, að'
eg skuli hafa þráð útkomu bókar,
sem eg vissi ekki hvernig verða
mundi. En það er ekki svo undar-
legt, þegar þess er gætt, að sami
höfundur hafði áður samið Is-
landssögu handa bamaskólum
vorum, sem hlotið hafði, að verð-
leikum, almenningslof.
Hún er líka hin eina bók, sem
komið getur til mála við bama-
kenslu í þeirrí grein.
Islandssaga J. J. er ekki eins
og maður átti áður að venjast í
námsbókum bama í þeirri grein,
þur upptalning mannanafna og
ártala, heldur skýrar og lifandi
frásögur úr sögu þjóðarinnar.
Skrifaðar á Ijósu og hreinu máli,
kjörnar til þess að auka áhugann
og hvetja börain til þess að lesa
meira en boðið er. Sem dæmi
þess skal eg nefna, að eg veit til
þess að böm hafa, mest fyrir
vakning bókar þessarar, lesið
með góðum árangri allar þær Is-
lendingasögur, sem þau hafa
náð í.
Það var ekki ætlun mín að
skrifa langt mál um Islandssög-
una, þótt eg gæti ekki látið vera
að minnast á hana. Hún hefir
þegar náð hylli flestra, yngri og
eldri, og sýnir það best ágæti
bókarinnar.
Eg vildi sérstaklega minnast
með nokkrum orðum á dýrafræð-
ina, sem nú er öl út komin og
eg hygg, því miður, að enn hafi
eigi náð þeirri útbreiðslu, sem
vert væri. Eg vaið ekki fyrir
vonbrigðum þegar eg las fyrsta
heftið af dýrafræðinni og hið
sama get eg sagt um hin síðari.
Eg gat þess í byrjun greinar
þessarar, að eg hefði lesið síðasta
heftið með meiri ánægju en hin
fyrri. Að mínum dómi hefir höf.
tekist best með það. Frásögnin
er enn þá liprari og víða snildar
tilþrif, þar sem höfundur er að
lýsa lifnaðarháttum hinna lægri
dýra, t. d. mætti nefna lýsinguna
af hinum einkennilegu og jafn-
framt dásamlegu lifnaðarháttum
mauranna.
I þessu hefti nefnir höf. miklu
færri dýr en venja er að nefna
í sumum kenslubókum um sama
efni. Gerir hann grein fyrir því í
formálanum á þá leið, að frásög-
ur af þeim dýrum séu einkum
teknar, sem ánægjulegt sé fyrir
börnin að lesa um og vekji áhuga
að læra meira með sjálfnámi.
Þarna kemur glögt fram höfuð-
kostur á námsbókum J. J. og
hann er sá, að hafa efnið aðlað-
andi, svo það veki löngun eftir
meiru, jafnframt og það veitir
talsvert glögga þekkingu.
Það er líka kominn timi til að
losna við þau hin dauðu fræðin.
og bækur J. J. eru drjúgt spor
í lífsáttina.
Eg hefi heyrt nokkra menn
finna það að fyrri heftum dýra-
fræðinnar, að þar séu nefnd alt
of mörg dýr. Sennilega stafar
þetta einkum af því, að allir
skilja ekki til fulls tilgang höf.
með þessu, og dæma hér eins og
um venjulega kenslubók sé að
ræða, sem læra beri eftir gam-
alli venju. Auðvitað má altaf um
þetta deila, hvort gengið sé of
langt eða skamt í þessu efni, en
þó er það óneitanlega kostur les-
bóka, eða sjálffræðara, að efnið
sé víðtækt.
Er það líka ætlun höfundar, að
bækui- þessar séu öllu fremur
notaðar sem lesbækur en kenslu-
bækúr.
Fíæglega má samræma þetta
hvorttveggja, eins og höf. bendir
á, með því að hota bækumar,
sem lesbækur í skólunum og á
heimilunum, en taka svo sumt
ítarlega í kenslustundum. Hitt er
misnotkun að ætla sér að láta
böm læra allar bækurnar. Til
þess er heldur ekki tími í hinum
stuttu sveitaskólum vorum. Mín