Tíminn - 17.09.1927, Síða 1

(ö)aíbfcri
09 afgrei&slumaímr íimans er
Xannoeig 0 r s ! e 1 n s öó t lir,
Sambanösijúsinu, Se-yfjaoíf.
J^fgreibsía
íímans er í Sambanöstjúsinu.
©pin öagle§a 9—(2 f. ij.
Sbni ^96.
XI. ár.
Reykjavík, 17. september 1927.
41. blað.
Feneyjar.
Nikulás ábóti á Múnka-Þverá
var maður orðhagur. Meðal ann-
ars bjó hann til íslensk nöfn á
nokkrum erlendum borgum. Ekki
þýddi hann nöfnin heldur ís-
lenskaði þau öðruvísi. Basel varð
hjá honum að „Buslaraborg“, en
úr Venezia varð „Feneyjar". —
llvað snertir Buslaraborg, þá má
sennilega deila um hve réttmætt
nafn það sé — en kýminn hefir
ábótinn verið. Aftur á móti „Fen-
eyjar“ er svo vel valið heiti á
borginni við Adriuhafið, að betra
er ekki hugsanlegt.
Það var seint um kvöld í miðj-
um janúarmánuði 1920 að eg kom
til Feneyja. Dimt var og drunga-
legt yfir, svai'tamyrkur alt í
kríng. Samferðafólkið var þreytt
og þegjandalegt, því fátt er eins
þreytandi og að aka langar leið-
ir í járnbrautarlest. En svo birti
smátt og smátt yfir. — Það voru
glampar af ljósunum frá Fen-
eyjum.
Eftir stutta stund erum við
komin þangað, lestin staðnæmist
og við flýtum okkur út úr vagn-
inum. Þar var ys og þys og þar
ægði saman mörgum tungumál-
um. Mest bar á ensku, frönsku og
þýsku og höfðu margir hátt. En
hæst allra hrópuðu þó burðar-
karlarnir ítölsku og flyktust að
íerðafólkinu til að fá eitthvað
að gera, koma farangiinum niður
úr vögnunum og í bátana o. s.
frv. Nú var eftir að finna gisti-
húsið og það| var ekki árenni-
legt, því ógjömingur var að rata
fyrir ókunnuga að kvöldi dags.
Eg afréð því að ná í „gondól“ og
láta róa með mig yfir á gistihús-
ið við „Canal Grande". Það gekk
vel að ná í gondóhnn og svo héld-
um við í áttina. En þessi siglinga-
leið var frábrugðin öllum þeim
sem eg hafði áður faríð. Kol-
svartamyrkur var á og rétt ein-
stöku ljós sást í myrkrinu og
draugalegt þótti mér á þeirri
leið. Eftir þriðjung stundar vor-
um við komnir að tröppum gisti-
hússins og eg steig á land. Þá
var eftir að gjalda ferjutollinn og
20 líra setti karlinn upp. Mér
þótti það ærið mikið, greiddi það
þó, en karl stjakaði frá landi
glaður í bragði. Seinna komst eg
að því að karl hafði reiknað sér
meira en tífalt gjald fyrir vikið.
Eg hélt síðan iim í gistihúsið
og svaf vært um nóttina og er
eg vaknaði morguninn eftir var
glaða sólskin og þá ljómuðu Fen-
eyjar í allri dýrð sinni.
Feneyjar! — Hver hefir ekki
heyrt Feneyjar nefndar? Senni-
lega eina einkennilegustu og feg-
urstu borg jarðarinnar; bygð á
eyrum og hólmum úti í lóninu
mikla (Lagune venezia) nyrst
við Adriuhaf. — Ámar á Norð-
ur-Italíu hafa borið feiknin öll
af aur og leðju út í sjóinn
og myndað eyrarnar. Út á þær
flutti fólkið frá Norður-Ítalíu og
bygði sér ból þar til þess að hafa
frið fyrir langbörðum, sem sí og
æ herjuðu þar um slóðir. Fen-
eyjalón er um 40 km. á lengd, en
frá 10—15 km. á breidd og borg-
in stendur rúml. 4 km. frá landi.
Járnbrautarbrú, mikið mannvirki,
hefir verið bygð þangað, svo nú
má aka alla leið til borgarinnar.
En hún er bygð á eymm sem
síðan hefir verið skift í 118
hólma eða smáeyjar og á þeim
eru húsin bygð. Voru staurar
gríðarstórir reknir á kaf niður í
leðjuna, hver við annan, s íðan
lagðar hellur stórar þar á ofan
og á þeim grunni voru húsin
bygð.
í borgarsíkjunum er víða tals-
verður straumur sem ber öll ó-
hreinindi burtu frá borginni.
Gegnum endilanga borgina
skerst síkið mikla — Canal
Grande — í laginu eins og S, og
um 4 þúsund m. á lengd. En út
frá Canal Grande gengur aftur
fjöldi síkja um alla borgina. Sum-
staðar eru götur milli síkjanna
og húsanna, en víða standa hús-
in alveg út við, síkin og eru þá
tröppur frá þeim og beint út í
sjó, þar sem gondolar og pramm-
ar geta lagst við. Yfir síkin eru
bygðar brýr, alls um 400 og eru
þær úr marmara flestar, og fagr-
ar og fornar að útliti. Víða eru
stór og fögur torg, telst svo að
þau séu 200 í Feneyjum, stór og
smá. Yfir Canal Grande eru
bygðar 3 brýr, frægust þeirra er,
Ponti di Rialto, sem bygð var á
árunum 1588—91. Hún er bæði
há og breið og gerð af mikilli list
og beggja megin á brúnni eru
sölubúðir, þar sem slyngir Fen-
eyjakaupmenn bjóða varning
sinn. Aðallega eru þar þó skart-
gripasalar sem hafa dýrðlega
hluti að bjóða úr gulli og silfri
og mikið er þar um gull og silf-
urvíravirki, eins og víðar á ítalíu,
þeir hafa löngum verið, ítalir,
gull- og silfursmiðir góðir, bæði
að fornu og nýju.
Glæsilegar eru hinar gömlu
hallir aðalsættanna við Canal
Grande, bygðar úr ýmislega lit-
um manmara. Snýr framhlið hús-
anna að síkinu og má þar sjá
margskonar byggingarstíl frá
ýmsum tímum og mikið útflúr.
Margar eru framhliðar húsanna
gluggalausar en aftur á móti
fagurlega skreyttar svölum og
súlnagöngum. Víða kemur glögt
fram hve mikil áhrif hertoga-
höllin hefir haft á gerð aðals-
hallanna. Fyrir utan hallirnar úti
í síkinu standa margir staurar,
venjulega tvílitir, oft hvitir og
bláir og speglast fagurlega í síkj-
unum þegar logn er. Á staurum
þessum, sem notaðir eru til þess
að festa gondólunum við, voni
áður skjaldarmerki aðalsættanna,
sem hallimar áttu. En aðalsættir
þær sem áður lifðu glæstu lífi í
hinum skrautlegu sölum eru nú
flestar horfnar úr sögunni og
hallirnar eru gengnar úr ættar-
greipum. Auðmenn ýmsra þjóða
hafa keypt margar þeirra og búa
þar part úr ári. En sumar þeirra
eru nú notaðar í þarfir bæjarfé-
lagsins á einn og annan hátt, t.
d. sem ráðhús, skólar, bankar,
pósthús o. s. frv.
Á Canal Grande er gríðarmikil
umferð, óteljandi gondólar,
prammar og einstöku vélbátar
þjóta fram og aftur um síkið. Og’
í stað strætisvagna, sem tíðkast
í öðrum borgum gengur vélskip
eftir síkinu stóra og staðnæmist
hér og þar, til þess að farþegar
geti gengið um borð eða í land.
En þegar prammarnir eru komn-
ir út úr síkinu stóra og út á
Canale di San Marco, sem er
miklu breiðari; þá vinda þeir
upp segl ef byr gefur — topp-
mjóu seglin sem eru svo einkar-
sérkennileg og sem eg hefi óvíða
séð annarsstaðar en í Feneyjum.
Manni verður starsýnt á gon-
dólana, þeir eru langir og renni-
legir, stafn og skutur liggur hátt,
svo að lítur út fyrir að þeir
naumast snerti sjóinn og er þeim
róið með einni ár. Sjómenn áttu
Feneyjar ágæta fyrrum, sem
sigldu dýrum herskipum og kaup-
föi’um um þvert og endilangt
Miðjarðarhaf. Og þó ekki þurfi
mikla „sjómensku“ til að stýra
smábát um borgarsíki, þá var
eftirtektarvert að sjá hve lipurt
og létt gondólunum var stjórnað.
Oft var þraung mikil á síkjunum
en þó tók eg aldrei eftir að tveir
gondólar kæmu hvor við annan.
Enda hafa ræðaramir, sumir
hverjir, ekki heldur gert annað
um æfina en að „gondólast“
fram og aftur um borgasríkin.
Síkin eru víða svo mjó að
bátar geta naumlega mæst þar.
liúsin eru há með flötum þökum
úr rauðum steini. Mér er minnis-
stætt eitt síkið — Rio Albrizzi
— þar sem hávaxin tré voru ofan
á húsunum og brú á milli húsa-
þakanna yfir síkið. Trén slúta
framyfir síkið, svo staðurinn er
ekki ósvipaður gljúfri, þar sem
vatn rennur á botninum og
bjarkirnar hafa tylt sér eins
framarlega og komist verður á
gilbarminn.
Víða eru götur meðfram síkj-
unum og vitanlega er hægt að
fara fórgangandi um borgina
alla.
Eitt af því sem ferðamaður,
sem kemur til Feneyja, tekur
fyrst eftir, er það, hve öll um-
ferð er kyriát og laus við allan
skarkala. Eg var nokkra stund að
átta mig á hvernig á því stendur.
En í Feneyjum er því svo varið,
að þar eru engir vagnar. Bíl-
ar, reiðhjól eða önnur ökutæki,
jafnvel krakkakerrur, eru þar
ekki til. — Við, sem þekkjum
hraðann á ökutækjunum, stórum
og smáum, hér í Reykjavík og
grendinni og höfum ef t. v. lent
í hálfgerðum lífsháska á horninu
á Austurstræti og Pósthússtræti,
við finnum fljótt hve þægilegt
það er að dvelja um stund á
þeim stað þar sem alt sem á
hjólum rennur, er bannfært.
Eg reikaði um götur Feneyjar
og eg lét berast með fólks-
straumnum, því erindi átti eg þá
ekki annað en að taka eftir því
sem fyrir augun bæri. Fyr en
varði var eg kominn á opið svæði
eða torg svo fagurt, að eg hefi
aldrei séð annað fegurra.
Þettað var „Piazza San Marco“
— eða Markúsartorg, sem er álit-
ið eitt hið fegursta torg hér í
álfu og jafnvel þó víðar væri leit-
að. En alls eru um 200 torg í
Feneyjum stór og smá. Öll eru
þau nefnd „Campo“ eða „Cam-
piello“, aðeins hin tvö stærstu og
glæstustu eru kölluð „Piazza“ og
„Piazzettan“.
Markúsartorgið er gríðai’stórt,
aflangt og er alt þakið marmara
og öðrum bergtegundum. Alt í
kring standa glæstar byggingar
hinna miklu meistara, hver ann-
ari fegurri og merkilegri. Sunn-
an, vestan og norðan við torgið
eru byggingamar prýddar með
fjölda súlna og bogagöngum og
miklu og smek-klegu skrauti öðru,
en við austurenda torgsins stend-
ur hin víðfræga kirkja hins heil-
aga Markúsar, sem er verndari
Feneyja. Vóru bein hans flutt
austan frá Alexandriu og til Fen-
eyja árið 829 og árið eftir var
byrjað á kirkjubyggingu þeini,
sem átti að veita hinum jarð-
nesku leifum postulans húsaskjól.
En kirkjunni var síðan breitt á
marga vegu og lögðu margar kyn-
slóðir þekkingu sína og list til í
kirkjubyggingu þessa. Enda er
byggingastíll kirkjunnar mjög
margbreyttur og fjölskrúðugur
og í honum mætist austræn og
vestræn list á göfgasta hátt. Er
hún ólík flestum öðrum kirkjum
á Italíu. Yfir kirkjuna hvelfast
finnn dýrðlegir kúplar, skrýddir
að innan dýrðlegum myndum,
sem settar eru saman úr lituðum
glerjum (Mosaik). Ná myndir
þessar yfir 4 þúsund fermetra á
kúplum og veggjum kirkjunnar.
Að innan er kirkjan meðal ann-
ars prýdd 500 austrænum marm-
arasúlum, þar sem hvert súluhöf-
uð er frábrugðið öðru, svo mikil
er fjölbreytnin. En úti yfir aðal-
dyrum kirkjunnar standa 4 eir-
styttur fornar, af hestum fyrir
vagni. Sína sögu eiga þeir, eins
og raunar flestir hlutir í Fen-
eyjum. Upprunalega höfðu þeir
prýtt sigurboga Nerós í Róma-
borg, en seinna lét Konstantin
keisari flytja þá til Miklagarðs.
En um 1200 tóku Feneyjamenn
herfang mikið þar eystra og með-
al annars eykin fjögur og voru
þau gefin kirkjunni. Laust fyrir
1800 lét Napóleon mikli flytja
hestana til Parísar, en nokkru
seinna heimti hinn heilagi Mark-
ús þá heim aftur, og eru þeir nú
á sínum gamla stað. En hvað
lengi?
En það væri ógemingur að
ætla sér að lýsa kirkju hins heil-
aga Markúsar í blaðagrein, hvað
þá heldur í fáum línum.
Á torginu austanverðu, hægra-
megin stendur klukknatum hins
heilaga Markúsar, — Campanile
di San Mai’co — og gnæfir hátt
yfir allar byggingar í Feneyjum,
enda er hann 100 m. á hæð, en
innan við 20 á breidd. Byrjað var
að byggja tum þennan árið áður
en Egill Skallagi’ímsson fæddist
hér norður á íslandi. Svo kominn
var hann til ára sinna er hann að
lokum hmndi til gmnna, tveim
árum eftir aldamótin síðustu. En
klukknatum má ekki vanta við
kaþólska kirkju og Feneyjabúar
létu reisa tuminn á ný í sinni
fornu mynd og nú gnæfir hann
aftur hátt við himin. En ekki
leynir það sér að turninn er nýr,
en umhverfið gamalt og allmjög
stingur hann í stúf við það. Og
umhverfis tuminn og torgið
flögra dúfur í þúsundatali —
augnagleði og yndi fyrir Fen-
eyjabúa og erlenda ferðalanga er
leggja leið sína um Feneyjar.
Þegar veldi Feneyja stóð með
mestum blóma, voru þar 200
kirkjur; nú eru þær 100. Eru
margar þeirra dásamlegar,
t. d. „kúpul“-kirkjan Santa Maria
della Salute, sem bygð var til
minningar um svarta dauðann.
Og ógleymanleg verður mörgum
kirkjan á hólminum „Isola di
san Giorgio Maggiore“.
Áfast við Markúsartorg er
annað torg minna, „Piazzetta“ og
nær það út að Canale di San
Marco. Vestan við Piazzettuna er
bókhlaðan mikla „Libreria vec-
chio“, en að austan stendur „Pal-
lazzo Ducale“, — hertogahöllin
nafnfræga — sem er talin ein
fegursta bygging veraldar. Er
hún dásamleg utan og innan,
hvaðan sem á er litið. Önnur að-
alhlið liallarinnar snýr út að
síkinu, en hin að Piazzettunni og
báðar eru þær klæddar lituðum
marmara. Einkum þykir mikið
koma til oddbogaganganna á 1.
og 2. hæð. En öll heíir bygging-
in yfir sér blæ göfgis og fegurð-
ar og er í raun og veru ofurein-
föld tilsýndar, þrátt fyrir alt
skraut. Fyrir framan hertogahöll-
ina standa súlur tvær, háar og
tígulegar. Ber önnur þeirra hið
vængjaða ljón, sem er tákn Fen-
eyja, en hin líkneski hins heilaga
Theódórs, sem aleinn hélt sinni
verndarhendi yfir borginni, áður
en hinn heilagi Markús var sókt-
ur austur til Alexandríu. Nú
hjálpast þéir báðir að og vaka
yfir velferð borgarinnar.
Að lýsa hertogahöllinni og því
sem í henni er geymt af lista-
verkum og öðrum gersemum,
væri efni í bók fyrir sig. Þar eru
ýms söfn geymd og þar er fjöldi
af málverkum eftir merkustu
málara heimsins, Tintoretto, Pa-
olo Veronese og Tiziano Vecelli.
Hinn síðastnefndi ól að mestu
leyti aldur sinn í Feneyjum og
málaði þar fegurstu verk sín.
Hann var listamaður af guðs náð,
karlmenni að burðum og hraustur
með afbrigðum. Símálandi var
hann, þangað til að hann tók hel-
sóttina. Fæddur var hann 1477
en andaðist úr svartadauða árið
1576.
- ^
1 stærsta og glæstasta salnum
í hertogahöllinni, salnum þar
sem æðsta ráð Feneyja hélt
fundi sína undir forsæti hertog-
ans, málaði Tintoretto „Paradís“,
stærsta olíumálverk sem til er í
heimi. Salurinn er 54 metrar á
lengd, breiddin er 25 metrar en
hæðin 16. Hallargarðurinn er dá-
samlegur, bygður af Feneyja-
meisturum fleiri en einum. Varð
hann þó aldrei fullgerður. ö-
gleymanlega fögur er trappan
upp úr hallargarðinum — Scala
dei Giganti — jötnatrappan,
sem dregur nafn sitt af tveimur
heljarmiklum líkneskjum af Mars
og Neptún eftir Sansovino. Á
efsta þrepinu voru Feneyjaher-
togar krýndir og þá var mikið
um dýrðir.
Nú eru meir en 11 hundruð ár
síðan byrjað var á grunni her-
togahallarinnar. 11 hundruð ár
eru hár aldur á húsi. Menn ótt-
ast að ekki hafi verið nógu vel
frá grunni hallarinnar gengið og
vita að það líður að þeirri stund
að hertogahöllin hi*ynur að
grunni, eins og klukknatum hins
heilaga Markúsar. En meistarar
vorra tíma geta ekki endurreist
hertogahöllina með sama sniði og
hún var. Þegar hertogahöllin er
ekki lengur til, verða Feneyjar
fátækari en áður. Og þá glatast
ein hin mesta gersemi Norður-
álfunnar.
Það er auðséð á öllu að lista-
menn þeir, sem hafa sett
svip sinn á Feneyjar, hafa verið
frjálsbomir menn, sem hafa þor-
að að hugsa stórt og djarft. Þar
var gnægð fjár fyrir hendi og
auðkýfingar fúsir til að leggja
mikið í sölumar fyrir hinar fögru
listir. Þá var andinn annar held-
ur en nú, á þessum úthrópuðu
„menningartímum“, sem við lif-
um á. Því víða búa miklir lista-
menn við þröngan kost og fá því