Tíminn - 25.02.1928, Blaðsíða 1

©laíbfcri
09 afgrei&sluma6ur Címans er
Rannoeig þ 0 r s t e 1 n s 66 ttir,
Samban6síjúsinu, Heyfjaríf.
^fgteifcsía
C f m a n s er í Samban&sþúsinu.
©pin &a$le<ja 9—\2 f. tj.
Simi 49®-
XII. ár.
Reykjavík, 25. febrúar 1928.
10. blað.
iisiag
Eins og áður er getið bar Sig- (
urður Eggerz fram í neðri deild
fyrirspum til ríkisstjómarinnar
um uppsögn sambandslagasamn-
ingsins, svolátandi:
„Vill ríkisstjómin vinna a|> því,
að sambandslagasamningnum
verði sagt upp eins fljótt og lög
standa til, og í því sambandi í-
huga eða láta íhuga sem fyrst, á ;
hvern hátt utanríkismálum vorum I
verði komið fyrir bæði sem hag- |
anlegast og tryggilegast, er vér
tökum þau að fullu í vorar hend-
ur?“
Forsætisráðherra svaraði fyrir-
spuminni í gær á þessa leið:
„Fyrirspumin á þingskj. 120
er í tvennu lagi, um uppsögn
sambandslagasamningsins og um
fyrirkomulag utanríkismálanna,
þegar til kemur.
Nú er svo kveðið á í 18. gr.
sambandslaganna, að „eftir árs-
lok 1940 getur Ríkisþing og Al-
þingi, hvort fyrir sig, hvenær
sem er, krafist að byrjað verði á
samningum um endurskoðun laga
þessara“. Því næst koma ákvæð-
in um, að ef nýr samningur er
ekki gerður innan 3 ára frá því
að krafan kom fram, þá geti Rík-
isþing eða Alþingi, hvort fyrir
sig samþykt, að s&mningurinn sé
úr gildi feldur. Og loks koma á-
kvæðin um atkvæðagreiðslur sem
fram eiga að fara, til þess að sú
ályktun sé gild.
Það eru því meir en 12 ár
þangað til fyrsta framkvæmd að
uppsögn sambandslagasamnings-
ins getur farið fram samkvæmt
sambandslögunum. Nokkur tími
virðist því til stefnu til þess að
taka ákvarðanir í þessu efni, enda i
getur enginn sagt um það fyrir, j
hverjir þá fara með hin æðstu j
völd og þingmensku á Islandi.
Engu að síður er mér Ijúft að
svara nú þegar báðum þeim at-
riðum, sem um er spurt í fyrir-
spurninni á þingskj. 120. Og eg
tek það fram, að eg svara þeim :
ekki einungis af hálfu ríkisstjóm- j
arinnar, sem fyrirspuminni er 1
beint til, heldur og af hálfu þess
flokks, Framsóknarflokksins, sem
myndað hefir og styður stjórn-
ina, og stöndum við allir einhuga
að þeirri yfirlýsingu:
Ríkisstjórain og Framsóknar-
flokkurinn telnr það alveg sjálf-
sagt mál „að sambandslagasamn-
ingnum verði sagt upp eins fljótt
og lög standa til“ og þar af leið-
andi er ríkisstjórnin og flokkur-
inn reiðubúin til „að vinna að
því“.
Ríkisstjórnin og Framsóknar-
flokkurinn lítur svo á, að sam-
bandslagasamningnum eigi að
segja upp meðal annars til þess
að „vjer tökum utanríkismálin að
fullu í vorar hendur“ og þar af
leiðandi er ríkisstjórain og Fram-
sóknarflokkurinn reiðubúin til
þess að „íhuga eða láta íhuga
sem fyrst á hvem hátt utanríkis-
málum vorum verði komið fyrir
bæði sem haganlegast og tryggi-
legast“, enda telur ríkissstjómin
sjer skylt, að gefa því máli alveg
sérstakan gaum“.
Sinnaskifti
íkaldsins
I.
í blaði miðstjómar Ihalds-
flokksins 18. febr. síðastL er
grein, sem nefnist „Sjónhverfing-
ar Framsóknar“. Mun hún eiga
að teljast ádeila á Framsóknar-
flokkinn reist á þeim tilbúnu á-
stæðum, að flokkurinn fylgi ekki
fram stefnumálum sínum þeim,
sem hann hafi barist fyrir, með-
an hann var í minnihluta í þing-
inu. Þar er því meðal annars
haldið fram, að flokkurinn og
málgagn stjómarinnar leitist við
að leiða athygli þjóðarinnar frá !
gerðum flokksins og ímynduðum :
stefnubrigðum. Þetta er algerlega j
mælt út í bláinn og mun blaðið
ekki geta bent á minstu átyllu j
fyrir þeirri staðhæfingu. Þvert á í
móti hefir Tíminn nýlega birt j
yfirlitsskýrslu um gerðir stjóm-
arinnar og ýms nýmæli, sem hún
hefir haft með höndum þann
stutta tíma, sem hún hefir setið
við völd. — Vegna veikinda rit-
stjóra Tímans undanfarið hefir
ekki verið unt að flytja jafnítar-
legar þingfréttir og æskilegt
hefði verið, en úr því mun nú
væntanlega verða bætt svo að við
megi una.
Ihaldsflokknum mun hafa
reynst annað, það sem af er
hingi, en að Framsóknarflokks-
þingmenn hafi gengið niðurlútir
til málþinga eða farið halloka í
umræðum. Hitt er sannara að
ninnihluta-aðstaðan hefir dregið
mjög mátt úr helstu mönnum
Ihaldsins. Hlýtur svo jafnan að
verða um þá menn, sem ekki
reka erindi stórra hugsjóna eða
stefnumála, heldur lítilmótlegt
hagsmunaerindi fésýslustéttanna,
að sókn þeirra verði lítilmannleg
og máttvana, enda hnekt af al-
mennri ótrú á menn og málefni
svo óþroskaðra stjómmálaflokka.
H.
Þessu næst skal Tíminn víkja
nokkuð að þeim málum þar sem
talið er í fyrnefndri grein og í
blöðum íhaldsins yfirleitt, að
Framsókn hafi brugðist fyrri
stefnu.
1. Stjórnarskrármálið. Um það
nægir að vísa til ræðu dómsmála-
ráðherrans, sem birtist í 7. tbl.
Tímans þ. á. Upphaf málsins var
spamaðai'viðleitni þingsins. Var
gert ráð fyrir, að með þinghaldi
annaðhvort ár myndi sparast fé
til mikilla drátta. Margir drógu í
efa, að unt væri að komast af án
þinghalds árlega og málið fékk
aldrei verulegan byr hjá þjóð-
inni. Mestu skifti þó aS thalds-
flokkurinn gerði málið að kosn-
ingaleikfangi! Var slík
meðferð svo alvarlegs máls mjög
ósæmileg. Fækkun þinga var yf-
irskynsástæða flokksins. Þess
vegna bar hann jafnan fram
nægilega marga fleyga til þess að
hamla aðalatriðinu eða til þess að
leitast við að koma fram breyt-
ingum til sérstakra hagsmuna
fyrir Ihaldsflokkinn. Þessu til
sönnunar nægir að benda á tvær
staðreyndir: Árið 1924 drápu
íhaldsmenn í Ed. stjórnarskrár-
breytinguna fyrir sinum eigin
forsætisráðherra, Jóni Magnús-
syni. Var slíkt eitt af herbrögð-
um Ihaldsins af því að aukaat-
riðin voru flokknum ekki nægi-
lega hagstæð! í öðru lagi hafði
Ihaldinu tekist að koma inn í
stjórnarskrárbreytingu þá, sem
fyrir lá nú síðast, ákvæðum um
landskjörið, sem „heili heilanna“
hafði reiknað út, að kynni að
geta gefið Ihaldinu synjunarað-
stöðu í Ed., þ. e. aðstöðu til þess
að stöðva hvert mál i þeirri deild.
Á þetta var ljóslega bent í fyr-
nefndri ræðu J. J. ráðherra og
vísast því til hennar. — Þannig
var stjómarskrárbreyting þessi
heilafóstur þeirra manna, sem
ekki svifust þess að rífa stjóm-
arskrá landsins úr roði til þess
eins að tryggja aðstöðu flokks
síns í stjómmálum landsins. Því-
líka svívirðingu í meðferð helg-
asta máls þjóðarinnar var sjálf-
sagt að afgreiða án allra umsvifa
á þann hátt, sem gert var.
2. Sundhallarmálið. Af íhalds-
blöðunum er helst að skilja, að
Framsókn hafi lofað því í kosn-
ingunum, að hún skyldi verða
hlutdræg, ef hún kæmist til valda
og bera hag sveitanna eingöngu
fyrir brjósti! Vitanlega er þetta
uppspuni blaðanna. En á honum
byggja þau þá staðhæfíngu, að
sundhallarmál stjómarinnar sé
brigð við stefnu hennar, af því
að rikinu er ætlað að leggja fram
allríflega upphæð eða alt að helm-
ingi til móts við Reykjavíkurbæ,
til þessa merkilega heilbrigðis-
máls þjóðarinnar. Telja þau hlut
sveitanna fyrir borð borinn með
því að þær hafa að þessu verið
styrktar aðeins að V5 til sams-
konar framkvæmda. — En blöðin
þegja um hitt, að þessi naumleiki
í fjárframlögum til sveitanna er
verk íhaldsflokksins, sem hefir
ráðið úrslitum þessháttar mála á
undanfömum þingum. — Verður
nú væntanlega unt að færa það
mál í réttlátara horf.
3. Opinberar byggingar. Eitt
áíásarefni íhaldsblaðanna í garð
núverandi stjórnar og flokks
hennar eru tillögur stjómarinnai’
og ósk um heimild til þess að
bæta úr megnu sleifarlagi á refsi-
vist þjóðarinnar og vöntun bygg-
inga fyrir skrifstofur landsins. —
Hegningarhúsið er búið að vera
þjóðinni til vanvirðu um meira
en fjórðung aldar. Auk þess
skortir algerlega heimili við hæfi
vissrar stéttar manna, sem hin
svonefnda hærri menning hefir
jafnan í för með sér, en það eru
letingjar og óreiðumenn. I öðm
lagi er naumast unt að hugsa
sér fráleitari skipun á búskapar-
háttum ríkisins heldur en þá er
tíðkast hefir um skrifstofuhald
þess. Hinar ýmsu skrifstofur
landsins em dreifðar um bæinn
til mikilla óþæginda og til fjár-
hagslegs tjóns, því að sumir þeir
embættismenn, sem leigja landinu
húsnæði sitt, munu ekki ávalt
hafa skorið leigumálann við negl-
ur sér! — Lán tekið, til þess að
kippa þessu í lag, myndi orka
beinum fjárspamaði, auk þess
sem það yrði til menningarbóta.
4. „Stýfing“ krónunnar. Árás-
um Ihaldsblaðanna á Framsókn
og forsætisráðherra flokksins sér-
sérstaklega var rækilega svarað
og hrundið í síðasta blaði Tímans
og er þarflaust við það að bæta.
Ástæða forsætisráðherrans, til
þess að bera fram „stýfingar“-
frumv. er bersýnilega niður fallin,
með því að hann er studdur til
valda af flokki, sem er honum
sammála um úrlausn málsins og
hefir það á valdi sínu. — Hins-
vegar er ekki tímabært að setja
lög um fasta skipun málsins til
frambúðar.
5. Sendiherrann. Þá liggja I-
haldsblöðin Framsóknarflokknum
mjög á hálsi fyrir að ráða ekki
þegar í stað niðurlögum sendi-
herrans og fjármálaráðherranum
sérstaklega fyrir að gera í fjár-
lagafrumv. ráð fyrir fjárveitingu
til hans. Er það í annað skifti
sem Ihaldsmenn sýna þau greind-
armerki að ætlast til að fjárlaga-
frumvarp sé reist á lögum sem
ekki eru til, en ekki á gildandi
skipun málanna! — Annars er
þessu atriði fljótsvarað með því
að nú er borið fram af hálfu
flokksins frv. í þá átt, sem áður
hefir vakað fyrir honum um
þetta mál.
III.
Hér skal staðar numið að siimi,
enda er nú hrundið öllum atrið-
um í grein þeirri, sem getið vav
í upphafi þessa máls. En eigi er
unt að skiljast að fullu við þetta
efni, án þess að vekja athygli
lesendanna á sinnaskiftum þeim,
er Ihaldsflokkurinn virðist hafa
tekið við hirtingu þá, sem hann
hlaut 9. júlí síðastl.
Fyrir kosningamar barðist I-
haldsflokkurinn af alefli móti
verðfesting krónunnar, afnámi
sendiherraembættisins og minstu
breytingu á framkvæmd fyrver-
andi stjóraa á ákvæðum Spánar-
samningsins.
Eftir kosningamar byggja I-
haldsblöðin höfuðárásir sínar á
því, að eigi skuli þegar vera sett
lög um verðfesting krónunnar og
afnám sendiherrans og að eigi
sé lokað vínsölubúðum, sem ríkið
heldur opnum vegna Spánarsamn-
inganna 0g samningunum jafnvel
sagt upp! Svo gagnger og furðu-
leg em sinnaskifti flokksins!
Vill málgagn miðstjómar I-
haldsflokksins upplýsa hvemig
þessu víkur við?
Heiður þingsins varinn.
Uppgjafastai'fsmaður einn við
Morgunblaðið fann fyrir nokkm
upp nýtt tiltæki til þess að afla
sér fjár. Hann auglýsti fyrirlest-
ur og efnið átti að vera árás á
Alþingi. Var ósvikinn Morgun-
blaðshreimur í fyrirsögn erindis-
ins, enda vafalaust ætluð sem
beita fyrir lakasta hluta bæjar-
búa. Gerðist fyrirlesarinn þó svo
djarfur að senda þingmöimum
aðgöngumiða og vom þeir bom-
ir inn í lestrarstofu þingsins. En
forseti sameinaðs þings, Magnús
Torfason, lét þegar, eins og sjálf-
sagt var, ryðja ósóma þessum út
úr þinghelginni og með því koma
í ljós fyrirlitningu þingsins á
gróðafyrirtæki Mbl.mannsins. Svo
furðulega vill til, að eitt bæjar-
blaðanna, sem gjöra verður meiri
velsæmiskröfur til en Morgun-
blaðsins, hefir ámælt forseta fyr-
ir þetta. Em þó fordæmi fyrir
því að svo hafi verið að farið
áður þegar eins stóð á og nú. Á
forseti fylstu þakkir skyldar fyr-
ir það að verja Alþingi gegn ó-
svífni ófyrirleitinna gasprara.
X.
Valtýska
I.
Valtýskan eldri hefir fengið
dóm sinn hjá þjóðinni — mjög
þungan dóm.
Fé er jafnan fóstra líkt. Val-
týskan tók nafn og innihald af
hinum dansklundaðasta manni,
sem reynt hefir að vinna manna-
fon-áð á íslandi.
Aðeins mjög skamma stund
tókst Valtý Guðmundssyni kenn-
ara, að safna um sig stjómmála-
flokki, enda er Valtýr sá hinn
langlítilmótlegasti og seinheppi-
legasti maður sem kallaður hefir
verið, í bili, stjórnmálaleiðtogi á
Islandi.
Allir urðu fegnir, undantekn-
ingarlítið, þegar Valtýr sá valt
út úr íslenskum stjómmálum.
Engin rödd hefir heyrst er sýni
að hans hafi verið saknað af
nokkumm. Slík eru jafnan örlög
lítilmenna, sem vilja hreykja
kamb.
En suður í sínu danska heimili
hefir Valtýr gamli haldið áfram
að starfa, sínu innræti samkvæmt.
Ef íhaldsblöðin dönsku þurfa
að svívirða einhvem Islending,
þá vita þau hvert þau eiga að
fara. Valtýr Guðmundsson er
jafnan reiðubúinn til að veita
þeim viðtal og upplýsingar.
Virðist gremjuuppspretta þessa
smámennis vera alveg ótæmandi
í garð Islands og þeirra Islend-
inga sem falið hefir verið að
fara með þau mál íslands sem
Valtý eldra, góðu heilli, aldrei
var falið að fara með.
Þegar íslendingar krefjast
þeirra skjala og handrita, sem
þeir eiga í dönskum söfnum, þá
sækja Stór-Danir til Valtýs Guð-
mundssonar andmæli gegn hinum
réttmætu kröfum.
Þegar íslendingar vilja endur-
heimta foma dýrgripi úr kirkj-
um, þá sem ranglega hafa verið
geymdir í dönskum söfnum um
hríð, þá er það Valtýr Guð-
mundsson sem ritar fastast á
móti.
Einlit er Valtýskan hans, frá
unga aldri og fram á grafar-
bakkann.
Mikil raun er það að slíkur
maður skuli hafa fæðst á Islandi.
íslendingur verður hann aldrei
talinn héðan í frá, nema í einni
ákveðinni merkingu: „danskur
Islendingur".
Jón Ölafsson kvað um það
forðum hverra mannvirðinga slík-
ir eiga að njóta á Islandi.
II.
Vaitý Stefánssyni er það ó-
sjálfrátt, að hann er heitinn eft-
ir Valtý Guðmundssyni. — En
enginn núlifandi íslendingur hef-
ir þegið verri gjöf í nafngift.
Lík er Valtýskan beggja um
margt og ferillinn, fyrripartinn
æfinnar.
Grátinn af engum strauk Val-
týr Stefánsson frá Búnaðarfé-
lagi Islands' til þess að ganga í
þjónustu hinna sömu Stór-Dana
sem að jafnaði nota Valtý Guð-
mundsson Islandi til óþurftar. Og
síðar þurftu eigin flokksmenn
Valtýs að sparka honum út úr
stjóm Búnaðarfélags Islands, svo
gjörsamlega var hann fyrirlitinn
af öllum þeim sem að einhverju
láta sér ant um íslenskan land-
búnað.
Einlit er Valtýskan hans.