Tíminn - 25.02.1928, Síða 3

TÍMINN
85
Aðalfundur
Eimskipafélag's Suðurlands h.f., sem auglýst var að yrði haldinn
2. mars, er frestað til laugard. 14. apríl þ. á. og verður þá hald-
inn á skrifstofu hæstaréttarmálaflutningsmanns Lárusar Fjeldsted,
Hafnarstræti 19, Reykjavík og hefst kl. 4. e. h.
Dagskrá samkvæmt 14. gr. félagslaganna.
Reykjavík, 21. febr. 1928.
Félagsstjómin.
itliélnr
HERKULES vélamar eru smíðaðar í Arvika í Vermalandi í
Svíþjóð. Verksmiðjan — Arvika-Verken — er stofnsett um 1890.
Hún hefir smáelfst og stækkað og smíðar nú árlega um 22000
sláttuvélar, 10000 rakstrar- og snúningsvélar og 20000 plóga.
Áður voru amerískar sláttuvélar nær einráðar um alla Norður-
álfu, en Arvika-Verken hefir skakkað leikinn, enda er hún nú orð-
in langstærsta sláttuvélasmiðja á Norðurlöndum og þótt víðar sé
leitað. Allar tilraunir til þess að koma verksmiðjunni fyrir kattar-
nef hafa mistekist. En samkepnin við amerísku og þýsku verk-
smiðjumar er svo hörð að það eru engin önnur ráð til að sigra
í þeim leik en að vanda efni, gerð og srníði svo mjög að Herkules
standi öðrum vélum framar um þetta alt. Enda hefir engin önnur
sláttuvél hlotið jafn einróma lof vélareynslustöðvanna í Svíþjóð,
Danmörku og Noregi o. v.
Yfirburðir Herkulesvélanna fram yfir aðrar vélar er hingað
flytjast eru margir, en þessir
helstir: Herkules-sláttuvélar era
smíðaðar úr völdu sænsku stáli.
Engin verksmiðja notar jafn-
gott efni í sláttuvélar eins og
Arvika-Verken. Smíðið er að
sama skapi vandað. Smiðimir
sem fella saman hina ýmsu
vélahluti fá verðlaun fyrir að
finna smíðagalla er kunna að
leynast með frumhlutum vjelanna. Að loknu smíði eru allar vél-
arnar reyndar í tilraunasal verksmiðjunnar.
TANNHJÓLIN í Herkules eru skátannahjól. Átak hjólanna
hvílir aldrei á einni tönn, altaf á tveimur. Hjólin verða því tvö-
falt traustari en i öðrum vélum og gangurinn miklu hljóðari.
AÐALHJÓLIN á Herkules eru smíðuð úr stáli — ekki steypt
— þau brotna ekki þótt gnauði á grjóti.
LYFTUTÆKI vélanna eru mjög fullkomin. Bæði handlyfta og
fótlyfta eru stillanlegar. Lyftingin er þess vegna jafgóð þótt vél-
amar eldist og slitni. Bæði fremra og aftara greiðustag er stillan
iegt, þess vegna er altaf hægt að rétta greiðuna svo hún stefni
eðlilega. Þetta hefir mjög mikla þýðingu, ef greiðan lafir aftur
á við slær vélin illa og verður þung í drætti. Vegna þessa útbún-
ings, og vegna þess hve Herkulesvélar eru óvenju traustar, þola
þær betur rakstrarskúffu en allar aðrar vélar.
DRAGTÆKI vélanna era útbúin með stangarstilli og sniðin
við hæfi íslenskra hesta. Jafnvægi vélanna er þess vegna óháð
stærð hestanna. Vélamar eru altaf seldar með framhemlum og
dráttartaugum.
Greiðan á Herkules er þétt fingruð og fingumir mjög liprir,
enda var Arvika-Verken fyrsta verksmiðjan, sem sendi hingað
sláttuvélar með þéttfingraðum greiðum.
Þrátt fyrir alla yfirburði era Herkulesvélar ódýrari en aðrar
sláttuvélar. Miklar birgðir af varahlutum í hinar nýrri vélar eru
altaf við hendina, og þótt beðið sé um eitthvað í 20—25 ára
gamla vél fæst það viðstöðulaust frá verksmiðjunni. Verð vara-
hlutanna er lægra en á varahlutum í aðrai- vélar.
Herkules-vélamar fást af hvaða stærð sem óskað er, með 8,
31/2, 4 og 4i/2 fets greiðulengd, og þaðan af stærri. 3^2 fets vél-
amar hæfa best á venjuleg tún, en 4 feta vélar á góðar engjar.
Einnig er hægt að fá fleiri greiður með sömu vélinni. Yfirburðir
Herkules-vélanna eru hinir sömu hvemig sem landið er, ef það á
annað borð er vélslægt. — Herkules verður besta og affarasælasta
vélin. Spyrjið Halldór á Hvanneyri, Eggert á Meðalfelli, Ágúst í
Birtingaholti og aðra búhölda er notað hafa Herkules-vélar í 15—
22 ár. Og spyrjið alla sem keypt hafa Nýju Herkules, síðustu
árin, hvernig þær reynist.
Leitið upplýsinga og lítið á vélaraar.
Simband ísl. samvinnufélaga
Tapast hefir
í júní s. 1. jarpur hestur, 5—6
vetra gamall,líklega ómarkaður,en
sé mark á honum er það stand-
fjöður aftan og biti framan bæði
eyru. Sá sem hirt hefir hestinn,
er vinsamlega • beðinn að gera
undirrituðum aðvart gegn
greiðslu ómakslauna.
Erlendur Erlendsson,
frá Hlíðarenda.
Símastöð: Teigur í Fljótshlíð.
lmnn ynni starfið endurgjaldslaust. I
hankaráðinu hefir því verið komið til
leiðar, mest fyrir lians atbeina, að
laun bankastjóranna eru lœkkuð um
8 þús. kr. hvers, og ýms önnur út-
gjöld bankans færð niður.
Dómsmálaráðherra gegnir störfum i
bankaráði Landsbankans og lögjafn-
aðarnefndinni. Laun þau, sem honum
bera sem bankai’áðsmanni hefir hann
ánafnað tilraunastax-fsemi í þágu
landbúnaðarins. í svai-i sínu sýndi
hann fram á það, að ný stefna væri
tekin upp af hálfu ráðherranna, þar
sem þeir ynnu aukastörf sín vegna
stai-fanna sjálfra, en ekki í gróða
skyni. Ætti það og ekki að eiga sér
stað, að ráðherrar og aðrir trúnaðar-
menn þjóðarinnar, neyttu aðstöðu
sinnar til þess að afla sér fjár. I
Danmörku væri það í lögum, að ráð-
herrar mættu gegna aukastörfum, en
ekki þiggja fé fyrir, enda ættu þeir
að vera sjálfráðir um, hvað þeir vildu
á sig leggja. Kvaðst hann að lokum
vona, að tiltæki ráðherranna mundi
verða til þess, að bitlingaveiðar yrðu
óai’ðvænlegri atvinnuvegur framveg-
’is en þær hefðu verið fram til þessa.
Fyrirspurnin xxm sambandssamn-
inginn var til umræðu í Nd. í gæi\
Britist svar forsætisráðherra á öðr-
um stað i blaðinu. Magnús Guð-
mundsson gaf þá yfirlýsingu fyrir
hönd íhaldsflolcksins, að hann væri
með uppsögn samningsins. Samskonar
vfirlýsingu gaf og Héðinn Valdi-
marsson fyrir hönd Jafnaðarmanna,
en gekk það lengra, að hann kvaðst
vilja afnema konungssamband milli
iandanna.
-----O------
Fréttir.
Ritsjóri Tímans hefir nú fengið
nokkra bót heilsu sinnar. Ei-u menn
beðnir að snúa sér til hans með er-
indi til blaðsins.
Skýrsla um landhelgisgæslu dönsku
vai’ðskipanna, sem getið var í síð-
asta blaði, bíður vegna þrengsla.
Áfengisútlát. þess var áður getið
Ixér í blaðinu, að út væri komin
skýi-sia eftir sr. Björn þorláksson um
áfengisútlát 1926. Nú er einnig kom-
in samkonar skýrsla 1927. í lienni
eru m. a. skrá yfir 18 lækna er flesta
áfengislyfseðla haía gefið á árinu og
tölu lyfseðlanna hjá hverjum. Enn-
fremur eru taldir séi’staklega þeir
lyfseðlar þar sem meiru er ávísað
en einum lögboðnum skamti, 210 gr.
af spíi-itus. Fer sú ski’á hér á eftir:
(Fremri talan sýnir iyfseðiafiöld-
ann, en aftari talan það, sem gefið
hefir verið fram yfir skamt).
Bjai’ni Jensson 447 254
Guðmundui’ Guðfinnsson 472 381
Guðm. Guðmundsson 401 29
Gunnlaugur Einarsson 336 161
Jón Jónsson 871 849
Jón Kristjánsson 517 266
Katrín Thoroddsen 327 68
Páll Kolka 488 18
Konráð R. Konráðsson 391 109
Lúðvík Nordal 448 134
Magnús Pétursson 358 223
Olafur Jónsson 457 361
þórður Edilonsson 310 16
þorvaldur Pálsson 488 473
Egill Jónsson 293 161
þórður J. Thoroddsen 296 225
Olafur Lárusson 282 23
Steingrímur Einarsson 277 92
þess skal getið, að svo er til ætlasí,
að hver læknir gefi eigi út fleiri
áfengislyfseðla en 300 á ári.
Til þess að gefa hugmynd um,
hvernig sumir læknar nota rétt sinn
til að gefa út áfengislyfseðla skulu
liér tekin upp úr skýrslunni ummæli
höf. um atferli eins þeirra 18 lækna
sem að ofan ei’u taldir. „Nær því hver
seðill er gefinn við meltingartruflun.
Hann (læknirinn) er sagður vera sér-
fræðingur í meltingarsjúkdómum. Á
fætinum undir nafni „sjúklingsins"
stendui’ nær því undantekningar-
laust: „I langferð og um lengri tíma“.
Sjálfum sér ávísar hann mikið og
oft.. Og á þessum sjálfsávísunarseðl
um standa líka vanalega orðin: „í
langferð" og „um lengri tíma“. . . .
En þrátt fyrir meltingarólagið virðist
hann þó altaf hafa í hyggju að fara
í langferð...." 1 september hefir þessi
læknir gefið út 15 áfengisseðla handa
sjálfum sér, og hver þeirra er ávísun
á einn lítra. „þessir seðlar eru dag-
settir oftast annan hvern dag, stund-
um dag eftir dag . . . allan septem-
ber, svo að. sjá-má, að sjúklingurinn
hefir ekki komist af stað í langferð-
ina allan þann tíma“.
Skýrslan er auðsjáanlega samin af
mikill vandvirkni og samviskusemi.
Um sumar athugasemdirnar mætti ef
til vill segja, að þær hefðu fremur
átt að koma fram annarsstaðar og
eigi ekki heiina í opinberri skýrslu. En
höf. hefir með rannsókn sinni unnið
mikið starf og gott, svo að auðsætt
er, að þar hefir áhugamaður að verki
verið. Má og þegar sjá þess merki,
að starf hans hafi boi’ið árangur.
— SkýrSluna ætti allur almenningur
að lesa með athygli.
----0---
Tvær bækur
um samvinnumál.
Islensk kaupfélög eftir Jónas
Jónsson er saga samvinnuhreyf-
ingarinnar á íslandi um 40 ára
bil, frá stofnun Kaupfélags Þing-
eyinga 1881 til 1921 er samvinnu-
lögin vora samþykt á Alþingi.
Ritið skýrir vel stríð það sem
samvinnumenn áttu í við kaup-
mannavaldið, þegar átti að veita
kaupfélögunum rothögg með tvö-
falda skattinum. Skiftist bókin í
þrjá kafla: Sögulegt yfirlit, -
Skattabaráttan og Samvinnulög-
in.
Kaupfélögin er lausleg þýðing
á bók Charles Gide, sem er pró-
fessor í samvinnufræðum við há-
skólann í París. Hefir hann-ritað
mikið um samvinnumál, en þessi
bók hans hefir náð sérstökum
vinsældum og hefir hún verið
þýdd á fjöldamörg tungumál,
lýsir hún starfsháttum og þroska
samvinnufélaga í ýmsum löndum,
og hvernig samvinnan hefir ratt
sér til rúms á öllum sviðum. Sýn-
ir höf. fram á að hún eflir ekki
einungis efnalegt sjálfstæði fé-
lagsmanna, heldur léttir þeim
leiðina til hverskonar menningar.
Hér á landi hefir oft verið ráð-
ist á samvinnuhreyfinguna í ræðu
og riti. Tilfinnanlegur skortur
hefir verið á bókum er gefið
gætu alhliða fræðslu um þessi
efni. Ætlast er til að þýðing
þessa merka rits bæti nokkuð úr
þeirri vöntun. .— Báðar bækum-
ar era sérprentaðar úr Samvinn-
unni. R.
ugt er, mjög ræst úr því á síð-
ustu áratugum. Eigi að síður
stendur skortur á greiðum innan-
landssamgöngum viðskiftum
manna fyrir þrifum. — Fram-
leiðsluhættir þjóðarinnar hafa
um allan aldur verið mjög fá-
breyttir og mega reyndar teljast
það enn í dag. En hér liggur
fyrir að ræða um búskaparhætti
bænda og verslun þeirra. Skal
því ekki marka umræðunum víð-
ara svið.
Lífsbarátta íslenskra bænda
hefir verið fábreytileg en afar-
hörð. Þeir hafa ekki safnað auði.
í byggingum hafa þeir tjaldað
nálega til einnar nætur, svo að
byggingarnar hafa fallið með
kynslóðunum, sem reistu þær.
Hlutaskifti þeirra hefir verið end-
urtekin barátta við landlæga örð-
ugleika og kúgun erlends valds
kynslóð fram af kynslóð. Afrek
þeirra hefir verið viðnám, að
vísu mjög undursamlegt á marga
lund, gegn margháttuðum eyðing-
aröflum mannlegs lífs í landinu.
Saga þeima er fremur saga við-
náms en vinninga. — En viðnám-
ið er stundum stærsti sigurinn.
Af þessum ástæðum hafa ís-
lenskir bændur jafnan verið fá-
tækir og orðið að sníða lífsfram-
færslu sína við harða landskosti.
Að vísu hafa risið stórbú á
nokkrum stöðum í landinu, en
þau hafa, eins og öll auðsöfnun
eigi síst í harðbalalöndum, verið
reist á öreign fjöldans. Allur
þorri bænda hefir aflað aðeins til
hnífs og skeiðar, húsa og klæða
frá ári til árs, en ekki átt kost
á fjársöfnun er gæti orðið fast-
ur veltusjóður í verslun þeirra
og atvinnurekstri.
Nú er búháttum bænda þannig
varið, að framleiðsla þeirra fellur
til ráðstöfunar mestmQgnis að
haustinu til og er varið til gjald-
eyris fyrri hluta vetrar. Dregst
og stundum sala fram um ára-
mót. — Þar sem ekki er sjóðeign
fyrir hendi er einsætt að bændur
verða að fá að láni úttekt sína
frá áramótum og þangað til gjald-
eyrir þeirra fellur til ráðstöfunar.
Þannig er skuldaverslun bænda
j risin af tvennum ríkum ástæðum;
; annarsvegar almennri fátækt
manna í harðbalalandi, hinsveg-
ar þeim búháttum og framleiðslu-
brögðum, sem skapast hafa af
landsháttum og samgönguaðstöðu
þjóðarinnar frá öndverðu. Verður
þá ljóst að hún er ekkert nýlegt
„uppátæki" samvinnumanna, eins
og Ihaldsblöðin láta jafnan í
veðri vaka, heldur er hún risin
af djúptækum sögulegum orsök-
um. — Hún er ekki leikfang
manna, hún er fátæktin
s j á 1 f, sem bændur hafa barist
gegn frá fyrstu tíð. — Verður í
næsta kafla nánar vikið að þeirri
baráttu íslenskra bænda.
----0----
„pólitísku kjölfestu" Framsóknar-
flokksins.*).
Þegar það er athugað, að I-
haldsmenn hafa litið á skulda-
verslun bænda og samábyrgðina
eins og biturt pólitískt vopn í
höndum vaxandi andstæðinga, er
síst að furða að árásimar og
moldviðrið í Ihaldsblöðunum hefir
fyrst og fremst snúist að þess-
um hlutum. Og af sömu ástæðum
verður skiljanlegt að sú löggjaf-
arviðleitni, sem nú kemur fram
frá hálfu flokksins í frumv. um
atvinnurekstrarlán, beinist að
hinu sama. Hitt væri ekki annað
en skortur á greind og réttum
skilningi sálrænna raka, ef álitið
væri, að tillögur B. Kr. um versl-
unarmálefni séu að eðli til eitt-
hvað annað, en kemur fram í bók
hans „Verslunarólagið“. Enda
mundi hann sjálfur ekki halda
slíku fram. Framvarpið verður
því skoðað eins og einn þáttur í
afskiftum Ihaldsmanna af versl-
unarmálefnum bænda. Formið er
að vísu annað en verið hefir á
ádeilum í blöðum flokksins. En
tillögurnar era reistar á þeim rök-
*) Hinn pólitíski reiknnarmaður,
Sig. Eggerz, sem mun vaila sjá ann-
að ráð vœnlegt en að setjast upp á
íhaldsheimilinu er sýnilega feginn að
mega taka undir með „stærri böm-
unum“ á heimilinu. Hefir hann klip-
ið talsvert af þeim 24 þús. kr. sultar-
launum, sem hann veitti sjálfum sér
i „vertiðariok" og varið því til þess
að útbreiða slíkar kenningar á
Reykj avíkurgötum.
um, sem þar hafa verið borin
fram. Af þeim ástæðum verður
ekki komist hjá að líta nokkuð
vítt um svið þessa máls, athuga
sögulegar staðreyndir, eðli og
ástand í verslunarháttum bænda
og brjóta loks til mergjar fram-
varp það um atvinnurekstrarlán,
sem nú veldur svo mikilli kampa-
kæti í herbúðum Ihaldsmanna.
Skuldaverslun bænda,
Sá hefir verið óbrigðull hátt-
ur íhaldsblaðanna, að gjalda þögn
við öllum staðreyndum og sögu-
legum rökum, sem af hálfu sam-
vinnumanna hafa verið færð fram
í margendurteknum deilum um
verslunarmálefni bænda og sam-
vinnuskipulag þeirra. Hefir oft-
lega verið gerð ljóslega grein fyr-
ir skuldaverslun landsmanna, or-
sökum hennar og eðli. Munu
margir minnast greina um það
efni er Tíminn flutti fyrir nokkr-
um áram eftir Jónas Jónsson nú-
verandi dómsmálaráðherra. En
þrátt fyrir öll fyrri rök, sem að
vísu hefir ekki verið hrundið,
heldur aðeins þagað við, ber enn
nauðsyn til að líta á söguleg
drög þessara mála.
Verslunarhættir hverrar þjóð-
ar mótast jafnan af landshátt-
um, atvinnubrögðum þjóðarinn-
ar og samgönguaðstöðu. Um
langan aldur sneið samgönguleysi
íslendinga innan lands og við aðr-
ar þjóðir versluninni afarþröng-
an stakk. Hefir, eins og kunn-