Tíminn - 24.03.1928, Page 2

I
88
verða lesnar um margar kjm-
slóðir.
Þó að ekki lægi eftir hann ann-
að en prédikunarstarfið, þá vseri
hann einn af hinum mestu kenni-
mönnum íslands.
Það þóttu mikil tíðindi er það
fréttist um land alt fyrir ca. 20
árum, að síra Haraldur væri far-
inn að fást við andatrú og anda-
særingar, eins og það var oft
orðað, og að hann væri ekki einn
í ráðum, heldur einnig sumir
æðstu menn þjóðarinnaf og aðrir
nafnkunnir menn. Það var meira
stormviðrið sém út af þessu
varð; það varð um tíma nálega
pólitískt flokksmál, vakti geysi-
legt umal, geysilegt hneyksli og
miklar ofsóknir.
Eg býst við að flestir hafi bú-
ist við að fljótlega félli þetta al-
veg niður og að síra Harald hafi
vart grunað að þetta yrði upphaf
að óslitinni baráttu fyrir hann þá
tvo áratugi sem hann átti ólifaða.
Síra Haraldur gekk að þessum
rannsóknum með þeim eldmóði
sem einkendi afskifti hans af öllu
því sem hann hafði áhuga á og
sá áhugaeldur kulnaði aldrei á
hverju sem gekk. Geysilega miklu
starfsþreki varði hann í þarfir
þessa máls og mikið varð hann
fyrir það að líða.
En það varð honum einnig nýr
brunnur opinberunar sem varpaði'
ljósi yfir þau vísindi sem hann
einkum stundaði og blés í hann
nýjum eldmóði á prédikunar-
stólnum.
Fyrirbrigðin sem hann rannsak-
aði og taldi sönnuð, heimfærði
hann fyrst og fremst til þeirrar
reynslu sem spámennimir segja
frá í gamlatestamentinu og til
hinna yfimátúrlegu viðburða úr
Hfi Krists sem sagt er frá í nýja-
testamentinu. Síra Haraldur mun
hafa litið á starf sitt að rannsókn
dularfullra fyrirbrigða sem sam-
hliða starf biblíuþýðingunni í víð-
tækari merkingu og kenslustarf-
inu á háskólanum og sem það mál-
efni sem fyrst og fremst gæti
gefið prjedikunarstarfseminm
aukið áhrifavald yfir samtíðinni.
Það var hin mikla hugsjón hans
að sönnunin fyrir tilveru annars
og æðra lífs yrði til þess að blása
nýju og voldugu lífí í kirkjuna.
Hann gekk að þessu starfi sem
fulltrúi kirkjunnar og þjónn
Krists. Hann gekk að því með enn
meiri eldmóði en að nokkm öðm,
af því að hann áleit að á þessu
sviði væri til svo óendanlega mik-
ils að vinna.
Merk þingmál
StrandferðaskipiS. Nú er lokið ann-
ari umræðu í Nd. Voru 16 með en
12 á móti. Með voru allir Fram-
sóknarmenn, en móti allir íhalds-
menn, Gunnar og Sig. Eggerz. Hafa
íhaldsmenn beitt sér móti málinu
bæði í nefnd og umræðum. Viður-
kenna þó að ekkí verði komist hjá
að hafa tvö skip til strandferða, en
vilja tefja málið meðan þeir geta.
Hannes Jónsson hefir' borið fram
frv. um skatt á farseðla, einkum á
millilandasiglingar, og vill að fé þvi
sé varið í siglingasjóð, fyrst til að
byggja hið nýja strandferðaBkip, og
siðar væntanlega til að koma upp
skipi er gengi beint milli ísland? og
meginlandsins eða Englands og gæti
þar kept við hin erlendu skip er nú
hafa mest af þessum mannflutning-
um. Er þessi tillaga ein hin þarf-
asta tilraun sem gerð hefir verið til
að gera siglingar íslendinga þjóðleg-
ar og bægja burtu erlendu valdi.
Heyrst hefir að Jón þorláksson hafi
mikla óbeit á þessari nýjung og er
leitt til þess að vita, ef íormaður
íhaldsflokksins vill stuðla að undir-
lægjuskap í siglingamálunum.
Nýja strandferðaskipið á að verða
járnbraut dreifðu bygðanna. það á að
koma inn á hverju smáhöín fyrir
austan og veatan. það myndi ger
breyta aðstöðu framleiðenda til alls
atvinnureksturs frá Hornafirði norð-
ur um land að Búðum sunnan á
Snæfellsnesi. það myndi gefa Auatur-
Skaftfellingum, Barðstrendlngum og
TlMIlflC
Trúfesti hans og þol við þetta
starf er aðdáanlegt. Langt út
fyrir landamæri íslands varð hann
víðfrægur af þessu starfi.
Lærisveina eignaðist hann um
alt Island og víðar, sem vafalaust
hafa veitt honum mikla uppörfun
og styrk í þessari baráttu. Þess
þurfi hann og því að hann var
viðkvæmur maður og tilfinninga-
ríkur og fann áreiðanlega mjög
til þeirrar andúðar og kulda sem
frá öðrum barst til hans.
Af starfseminni og ritúnum um
þessar rannsóknir varð hann lang-
frægastur hin síðari árin. Eg
dæmi ekki um það, reynslan sker
úr því síðar, hversu mikilsverðar
þær verða taldar. En um hitt
mun enginn efast að það sem síra
Haraldi gekk til var það, að leita
sannleikans, þjóna sannleikanum
og verða píslarvottur hans, ef því
væri að skifta.
Síra Haraldur hreif mig fyrst
með því hvemig hann kendi okk-
ur um spámenn gamlatestament-
isins — fyrírrennara Krists, hina
innblásnu menn, sem vildu vekja
þjóð sína frá bókstafstrú, sem
fómuðu lífí fyrir sannfæringu
sína.
Hann komst í hrifningu sjálf-
ur, er hann útlistaði hina geysi-
lega miklu þróun í guðshugmynd-
unum sem þeir opinberuðu og hin-
ar háleitu siðferðiskröfur, sem
þeir báru fram samhliða full-
komnari hugmyndum um guð-
dóminn.
Hann skildi til fulls hið mikla
umrót sem þeir höfðu komið af
stað meðal þjóðar sinnar: „Land-
ið fær eigi þolað orð hans“. —
Og vitanlega skildi hann og til
fulls hversu átakanleg oft urðu
örlög þeirra.
Síra Haraldur var þessum
mönnum skildastur. Hann var
spámaður hjá okkar litlu þjóð.
Jahve sagði við hann, eins og
við elsta spámann Gyðinga forð-
um: „Far þú og spá þú hjá lýð
mínum“.
Hann fór og spáði og hlaut um
sumt að sæta sömu örlögum og
spámennimir forðum í Gyðinga-
landi. Það var einnig hrópað að
honum eins og að elsta spámanni
Gyðinga: „Landið fær ekki þolað
orð hans“, því að á öllum tímum
hafa orð hins guðinnblásna spá-
manns verið kölluð hin hættuleg-
ustu.
En svo kemur sagan með sinn
dóm.
Tryggvi ÞórhaUason.
Á víðavangi.
„Þú ert altaf ofan á, húsbóndi
góður!“
Úr Vestmannaeyjum er Tíman-
um skrifað: „Mörgum hér, jafn-
vel íhaldsmönnum, ofbýður að
lesa „þingtíðindi“ Mbl., — ekki
vegna augljósra ósanninda, sem
eru þar daglegt brauð. En mönn-
um blöskrar heimskan, háttur
smámennisins, sem sjaldan eða
aldrei telur sér fært að skýra rétt
frá skoðunum andstæðings og sá
óvitaháttur, að láta sér koma til
hugar, að heiðarlegir menn og
heilskygnir leggi trúnað á slíkar
frásagnir. — Svo langt er hér
gengið, að íhaldsmenn sjálfir
roðna af blygðun yfir vitskorti og
siðferðisbresti fréttasnatans (Vai-
týs). — I hvert sinn er eg lít
yfir „þíngtíðindi“ Mbl. þar sem
birtar eru orðréttar ræður J.
Þo) . við hliðina á einstökum,
sundurslitnum og afbökuðum um-
mælum úr ræðum dómsmálaráð-
herrans eða annara 1 anðstæðinga
J. Þorl., kemur mér í hug saga
um hálfvita, sem horfði á hús-
bónda sinn glima og sá keppi-
nautinn leggja hann að velli og
skjóta honum niður fyrir hlað-
varpann. Fábjánanum þótti herra
sinn grátt leikinn og til að mýkja
skap hans æpti hann: „Þú ert alt
af ofan á, húsbóndi góður!“ —
Líkt fer Mbl., er það sér, að með
dómi þjóðarinnar og eigi síður í
orðasennum á Alþingi hefir „heila
heilanna" verið vikið niður brekk-
una með höfúðið á undan, grípur
það síðasta ráðið: — Aðferð af-
glapans, sem lokar augunum og
æpir: „Þú ert alt af ofan á, hús-
bóndi góður!“
Leyndarmál togaranna.
Vegna umræðna, sem orðið
hafa í þinginu voru í síðasta blaði
birt nokkur af dulskeytum ís-
lenska togaraflotans. Tvær ömur-
legar staðreyndir hafa bæði nú
og á fyrrí þingum valdið miklum
umræðum. Er það í fyrsta lagi
margvottað af þingmöxmum að
togaraflotinn íslenski ræni þrá-
faldlega í landhelginni. I öðru lagi
er uppi megn kvittur um það, að
þessum landhelgisþjófnaði sé
stjórnað úr landi og innbyrðis
milli togaranna, með því að senda
dulbúnar aðvaranir um hreyfingar
varðskipanna. Síðamefndur kvitt-
ur er studdur meðal annars af
staðhæfingu eins af merkustu út-
gerðarmanna landsins, Ág. Fly-
genrings. — Þjófnaður úr land-
helginni væri á margan hátt til
tjóns og vanvirðu fyrir þjóðina.
í fyrsta lagi myndi fjölmenn
stétt landsbúa liggja undir þjófs-
orði og lögbrjóta. í öðru lagi
myndi óheft landhelgisveiði ís-
lenskra togara meðan erlendum
togurum er refsað að réttum lög-
um setja okkar á bekk með
skrælingjum í alþjóðaviðskiftum
og stofna sjálfstæði o^kar og
þjóðarvirðingu í bersýnilegan
háska. I þriðja lagi er landhelgis-
ránið álíka viturlegur búhnykkur
eins og ef ánum væri slátrað rétt
fyrir burðinn. Af þessum og fleiri
ástæðum er málið alvarlegt í
mesta lagi. Hefir að tilhlutun
dómsmálaráðherrans verið borið
fram frumv. í þinginu í þeim til-
gangi að hindra hugsanlega mis-
notkun loftskeyta í þessu skyni.
Ekki átti sú hugmynd vinsældum
að fagna hjá Ihaldsmönnum, síst
hjá forstjóra Kveldúlfs, ólafí
Thors. Mætti honum þó og öðrum
mönnum, er hlut eiga að máli,
vera ljóst, að þeim er mikil þörf
á að reka af sér þetta mjög al-
varlega ámæli. Virðist Tímanum
full ástæða, til gera gangskör að
þessu máli og vill því leyfa sér
að beina eftirfarandi spumingum
til ólafs Thors alþm. og óska
svars:
1. Hefir togaraflotinn leyndar-
mál?
2. Hvað er það í starfsemi flot-
ans, sem krefst dulskeyta?
„öllu má ofbjóða“
og líka pólitískri frekju Jóns
Þorlákssonar. Eftir að Valtýr
hafði óátalið af húsbóndanum set-
ið í salardyrum Alþingis við að
rangfæra og afbaka atburði
þingsins urðu honum á tvær meiri
háttar skyssur: Hann kallaði
nafnkendasta friðarhöfðingja Is-
lands, Jón Loftsson, „harðstjóra“
og hann gerðist svo ósvífinn i
rangfærslum að þingskrifararnir
töldu sig neydda til að skrifa á
móti honum. Er slíkt einsdæmi.
Þá blöskraði Jóni Þorl. svo að
hann bað Valtý að láta ekki sjá
j sig í þinginu næstu daga. Hefir
og minna kveðið að ósvífnislegum
afbökunum og fréttafalsi Mbl. síð-
an.
Islensk útgerð og Svíar.
Mbl. reynir þessa dagana að
beita sænskum áhrifum í íslensk-
um útgerðarmálum, til þess að
hindra það, að tilraun verði gerð,
til skipulegrar síldarútgerðar og
sölu og útvegurinn þannig dreg-
inn úr því ófamaðarkafi, sem
Framsóknarfélag
Reykjavíkur
heldur fund þriðjudaginn 27. þ. m.
kl. 9 e. h.
Umræðuefni:
Landbúnaðarmál
Stjórnin
útgerðarmenn og braskarar hafa
með ofurkappi og skipulagsleysi
steypt honum í á undanfömum
árum. Andúðin gegn fyrirhuguðu
skipulagi er runnin frá einstök-
um stórbröskumm, sem vilja, nú
sem áður, hafa óskerta aðstöðu,
til þess að hremma ágóðann af
útveginum, ef nokkur yrði. Og
Mbl. gengur erindi þessara manna
og telur að einkasalan fari í bága
við vilja Svía! Mátti vænta slíks
þýlyndis frá hendi þess blaðs. —
Tíminn vill benda Mbl. á annað
verkefni í aðstöðu íslenskrar
sjávarútgerðar gagnvart útlend-
ingum og sem stæði því miklu
nær. Vill ekki Mbl. taka til með-
ferðar það glæpsamlega ámæli,
sem liggur á togaraútgerðinni ís-
lensku um að landhelgisþjófnaði
sé stjórnað með dulskeytum úr
landi og milli togaranna, meðan
erlendir landhelgisþjófar eru, eins
og vera ber, látnir sæta fullri á-
byrgð og refsingum?
„Siðleysið“ og Gísli Sveinsson.
Mbl. 18. þ. m. lætur í Veðri
vaka, að „siðleysi kunningsskap-
arins“ hafi valdið því, að Gísli
Sveinsson sýslum. Skaftfellinga
og fyrverandi stjórn töldu undir-
skriftamálið í Skaftafellssýslu
fullrannsakað og að valdið hafi
kunningsskapur þeirra við nú-
verandi dómsmálaráðherra! —
Þetta mun vera algerlega ósönn
og ómakleg ásökun á hendur M.
Guðm. og G. Sv.
Gjaldabyrðin.
Mbl. gerir mikið veður út af
því að létt hefir verið gengis-
viðaukanum af kaffi- og sykur-
tollinum og telur að slíkt sé gert
fyrir jafnaðarmenn einvörðungu.
En slík linun á gjaldabyrðixmi
kemur öllum fátækari landslýð til
góða. — Við niðurstöðu þess máls
horfði annan veg en fyr hafði
verið um ríkistekjuniar með því,
að Ed. hafði samþykt tillögur um
verulegan tekjuauka.
Dalamönnum betri samgöngur en
þeir hafa nokkurntíma haft. Kælirúm ■
á að vera i skipi þessu. það tekur ný- |
metið á hverri smáhöfn landsins og
flytur það á staði innanlands, þar
sem markaður er bestur, eða i veg
fyrir skip, sem ílytur vöruna til út-
landa. Esjan myndi þá ganga hraðar
en nú og keppa betur um fólksflutn-
inginn við dönsku og norsku skipin
sem nú fleyta rjómann ofan af sigl-
ingunum. þegar strandferðaskipin
verða tvö má gerbreyta póstgöngun-
um og er þess síst vanþörf. Myndu |
þA hinir seinfæru landpóstar leggjast j
niður, en póstferðir verða tíðar með |
vaxandi bifreiðaferðum frá kauptún- |
unum upp um dali og undirlendi '
frá aðalhöfnum. Hið nýja skip er
þess vegna fnunskilyrði aukins at-
vinnulífs í flestum sveitum landsins,
þýðingarmikið spor í baráttu við er-
lent siglingavald, og óhjákvæmilegur
liður í undirbúningi bættra póstsam-
gangna. það má furðulegt heita að
íhaldsflokkurinn skuli fara að beita
sér gegn svo góðu máli. En mestri
furðu gegnir þó um tvo menn, þá
Hákon og Sigurð Eggerz. þeir eru
fulltrúár fyrir héruð, sem eru þjök-
uð af samgönguleysi á sjó. Enga vel-
gerð er hægt að gera þeim héruðum
aðra eins og þá sem steínt er að með
hinu nýja skipi. Mótstaða þeirra sýn-
ist bygð á fullkominni vanþekkingu á
landsháttum í þeirra eiginkjördæm
um, hvað þá ef lengra er leitað.
Landsbankafrv. er komið gegnum
2 umr. í Ed. Breytingin miðar að því
að þurka út úr skipulagi Landsbank-
ans sem næst öll þau spor, sem B.
Kr. sér í lagi og Jón þorl. að nokkru
leyti settu á málið í fyrravetur. B.
Kr. er í öllu vifihorfi sínu til Lands-
bankans gegnsýrður af h^tri til þess-
urar stofnunar og núverandi banka-
stjóra þar. Gerði hann itrekaðar til-
raunir í fyrravetur til að gera banka-
stjórana að áhrifalitlum dagbókar-
færandi snúningapiltum í bankanum.
Til að hafa B. Kr. góðan gekk J.
þorl. í fyrra, og öll flokkssystkini
þeirra inn á flestar þær vitleysur,
sem Bimi datt í hug að koma með.
Ofan á þetta bætti svo Jón þorl. því,
að svifta bankann viðurkenningunni
um að hann sé banki landsins og
rekinn á þess ábyrgð. Hefir berlega
komið fram í umræðunum nú í vet-
ur, að Jón vill svifta bankann lands-
ábyrgð til þess að hann verði ekki
jafn hættulegur keppinautur annara
banka sem hér kynnu að koma síðar.
Andstæðingar íhaldsins hafa nú að
mestu þurkað af frv. um Landsbank-
an merkin eftir hina sérlegu óvild B.
Kr. og J. þorl. og fært form þess nær
tillögum þingnefndar þeirrar er bjó
málið undir fyrir Alþingi. Lands
bankinn á að vera viðurkend eign
þjóðarinnar. Honum á að stýra 15
manna þingkosin en ólaunuð nefnd.
Sú nefnd velur aftur bankaráðsmenn-
ina 4, en stjómin tilnefnir formann-
inn. Óvildarmönnum Landsbankans
virðist hafa staðið stuggur af hinni
fjölmennu Landsbankanefnd, sem þó
er og hefir ætið átt að vera ólaunuð.
En með henni er hlaðinn skjólgarður
um bankann, sem síst mun af veita,
þar sem útlendu áhrifanna gætir
jafnmikið. Við umræðurnar teygðu
þeir lopann Björa og Jón. Einkum
gerði Jón sér mikið far um að af-
saka nefnd þá er hann skipaði til að
meta hag bankans. Gerði Jón það
i bræði sinni, er hann sá úrslit kosn-
inganna. Valdi hann þá höíuðóvin
bankans, B. Kr., og aðra stælta ihalds-
menn, þar á meðal tvo návenslaða
menn, Einar Arnórson og Ólaf John-
son kaupmann. Við umræðurnar kom
í ljós að nefnd þessi hafi skilað ger-
ómerkilegu og þýðingarlaus áliti, þar
sem engar sönnur voru færðar i
neina skoðun um hag viðskiftamann-
anna. En ekki var sparnaðurinn mik-
ill, því að B. Kr. mun nú undanfarin
ár hafa fengið 12—13 þús. kr. frá
bankanum i laun og eftirlaun fyrir
vinnu, sem erfitt er að meta bank-
anum nema til tjóns.
Með frv. um Landsbankann er í
fyrsta sinn reynt að leysa málið með
hagsmuni þjóðarinnar í heild fyrir
augum. Má Jón þorl. nú minnast
þess að hann keyrði málið gegnum
þingið i fyrra með ofsa og ofbeldi.
Fyrir B. Kr. má segja að þessi að-
gerð, að má burtu af Landsbankan-
um síðustu merki hans, sé eðlileg
málalok. Htinn byrjaði um aldamótin
með því að rita níðpésa um bank-
ann. Hann vildi láta leggja bankann
riiður og afhenda erlendri þjóð seðla-
útgáfuna í heila öld. Hann lét reka
Tr. G. úr bankanum til að komast
þar sjálfur að. Hann fékk að hanga
þar fáein ár, var síðan keyptur út
þaðan, og hefir síðan verið sistarf-
andi bankanum til skaða. Síðustu
verk hans, áhrif á bankalögin i fyrra
og hið svokallaða mat á viðskifta-
mönnum bankans verður nú gert að
engu með nýrri löggjöf, þar sem
þjóðin viðurkennir sinn eigin banka
og vísar á bug öllum traustspillandi
hlutafélagsblæ. Má segja að þeir forn-
vinir B. Kr. og Jón þorl. hafi nú í
Ed. fengið hæfilega ráðningu fyrir
undangengnar aðgerðir í bankamál-
um landsins.
Byggingar- og landnámssjóður var
samþyktur sem lög frá Alþingi í
fyrradag. Ed. lagði síðustu hönd á
málið; og var frv. samþ. þar umrajðu-
laust við tvær seinni umræður.
Greiddi öll Ed. málinu jáyrði nema
B. Kr. sem sat hjá. Hefir það mél
lifað tvenna dagana. þegar J. J.
flutti fyrst hugmynd þessa á Alþingi
árið 1925 gerðu íhaldsmenn alt sem
þeir gátu til að ófrægja hann
og oyða málinu. Jón þorl. beitti sér
þá fyrir mótstöðunni og hélt langar
ræður um þau spillandi áhrif sem
það myndi hafa á bændastétt lands-
ins, ef greitt væri fyrir endurbygg-
ingu sveitabæja og nýbýlum á rækt-
arlandi með beinum styrk úr land-
sjóði. Taldi Jón slíka aðferð sama og
setja bændur. á sveitina, auk þess
sem býlafjölgun í sveit væri íjar
stæða nema máske á áveitusvaeðun-
um austanfjalls. t Blöð íhaldsmanna
íóru hamfarir gegn málinu, og ein-
stakir liðsmenn flokksins eftir því
sem þeir náðu tjl. í Borgarfirði hélt
Ottesen um vorið háðræður við kjós-
endur sina um þá fjarstæðu, að
landið greiddi fyrir endurbyggingu
„niðurníddra“ býla. íhaldsflokkurinn
eyddi málinu í Ed. þegar í stað, en
ekki hlýddu þó allir liðsmennimir J.
þ., sem vildi láta fella frv. frá nefnd.
Árið eftir kom J. J. enn með frv.
með þeirri endurbót, sem nú er eitt
af meginatriðum þess, að höfuðstóll-
inn skuli fenginn að láni, en landið
greiði nokkuð af vöxtunum. Meðan
frumræðan var haldin gengu f-
haldsmenn út úr deildinni. Steinsen
setti varamann í stað sinn við fund-
arstjóm og lagöi líka á flótta inn í
næsta herbergi, undan þessu hættu-
lega frv. Gunnar gamli í Eyjum tróð