Tíminn - 21.04.1928, Qupperneq 1

©faíbfetí
©$ af$iei&6luma&ur Címans er
Hðnnceig p o r s t e i n s&ó 11 ir,
Sambanösijústnu, Heyfjatnf.
2tygrcii>sía
C i m a n s er i Samban&sljúsinu.
©pin &agle9a 9—\Z f. Ij.
Shni ^96.
m dr.
Sförf þingsins
Alþingi það, sem nú er nýlokið,
stóð 9 dögum skemur en þingið
í fyrra og 8 dögum skemur en
þingin 1925 og 1926.
Þó munu margir verða ásáttir ;
um, að þetta þing hafi unnið til I
góðra eftirmæla. Þegar tekið er ;
tiliit til þein’a mörgu mála, sem
það hefir fjallað um, verður eigi
annað sagt, en að störf þess hafi
gengið óvenju greiðlega. Má |
þakka það þeim föstu tökum, ;
sem meirihluti þingsins hefir tek-
ið á öllum hjnum meikari málum,
og þeim áhuga, sem hann hefir
sýnt um að leysa sem mest starf j
af hendi. Á núverandi forsætis- j
ráðherra þar ekki síst hlut að
máli, því að hann hefir manna :
ósleitilegast reynt að , sporna vio j
óþörfum töfum á afgreiðslu mála. !
Af þeim lögum, sem þingið
hefir afgreitt að þessu sinni skal
hér minst á fátt eitt. Meðal þess,
sem gert hefir verið landbúnaðin-
um til hagsbóta má nefna hin
stórmerku lög um Byggingar- og
landnámssjóð, er prentuð hafa
verið hér í blaðinu, lög um bú-
fjártryggingar, lög um tilbúinn
áburð og breytingu á jarðræktar-
lögunum frá 1923. Þá hafa verið
gerðar stórfeldar umbætur í
mentamálum, þar sem eru lög um
menningarsjóð, mentamálaráð,
sundhöll í Reykj avík og heimild til
ríkisrekstrar á útvarpi, þá eru og
breytingar þær er þingið hefir
ráðgert á hegningarlöggjöf og
refsivist mikið menningarmál og
þoldu eigi bið. Spamaðartilraunir
eru gerðar með breytingu á em-
bættaskipun í Rvík og samfærslu
á stjórn tryggingarstofnana. Að
samgöngubótum miða lögin um
nýtt strandferðaskip.
Þá munu og lögin um friðun
Þingvalla verða öllum sönnum ls-
lendingum fagnaðarefni.
En lítt mun aukast hróður
þeirra manna, sem eyddu tíma
þingsins í smásálarlegar eftirtölur
á landskika þeim í nágrenni Þing-
valla, sem nauðsynlegt er að
girða, til þess að vernda helgi-
dóm þjóðarinnar.
Fjárlögin afgreiddi þingið,
þrátt fyrir mótstöðu stjóraar-
andstæðinga, svo að vel má við
una.
Þá hefir þingið sýnt góða við-
leitni til að rétta við hinn bág-
borna síldarútveg í landinu, Sú
hefir orðið raun á undanfarin ár,
að mikill hluti síldarútgerðarinnar
hefir verið í höndum erlendra
manna, þótt íslensk heiti að nafni
til. Skipulagslaust og hóflaust
framboð síldarinnar hefir oft og
einatt gert hana alt að því verð-
lausa. Til að ráða bót á þessum
vandræðum samþykti Alþingi lög
um síldareinkasölu og heimild
handa stjóminni til að stofna og
starfrækja síldarbræðsluverk-
smiðju.
Að sjálfsögðu ræður árferði og
fjárhagsleg afkoma þjóðarinnar á
næstu árum miklu um árangur
þeirra nýmæla, sem nú hafa ver-
ið samþykt. En því verður ekki
með rökum neitað að þingið hafi
að þessu sinni gert sitt til að
leggja grundvöll alhliða framfara
í landinu.
1 næstu blöðum Tímans verður
nánar skýrt frá ýmsum helstu
gerðum þingsins.
’ t
Geir T, Zoöga
rektor.
Geir T. Zoega, rektor Menta-
skólans í Reykjavík, andaðist 15.
þ. m. eftir nokkurra vikna legu.
Með honum er til moldar hniginn
einn þeirra skólamanna íslenskra,
er lengst starf áttu að baki.
Geir rektor var fæddur á Akra-
nesi 28. mars 1857. Hét faðir
hans Tómas, en Jóhannes afi, og
báru báðir nafnið Zoéga. Fluttist
Jóhannes Zoéga hingað til lands
frá Danmörku. En ættin er af
ítölskum uppruna. Móðir Geirs
rektors var íslensk, Sigríður
Kaprasíusdóttir. Þannig átti hinn
aldni fræðimaður bæði til nor-
rænna þjóða og suðrænna að
telja.
Á unga aldri misti Geir rektor
föður sinn. En föðurbróðir hans,
Geir Zoéga kaupmaður, tók dreng-
inn að sér og efldi hann til náms.
Árið 1878 lauk Geir yngri stú-
dentsprófi við lærða skólann.
Sigldi hann síðan til háskólans í
Kaupmannahöfn, lagði þar stund
á málfræði og sögu, og lauk prófi
í þeim fræðum árið 1883. Sama ár
hóf hann kenslustarf sitt hér við
Mentaskólann, og hafði því gegnt
því í full 44 ár, er hann lést.
Fastur kennari varð harin 1885.
Kendi hann ensku, frönsku og
latínu.
Nærri hálfrar aldar starf Geirs
Zoéga við eina helstu mentastofn-
un landsins mundi að sjálfsögðu
hí-fa nægt til þess að gera hann
þjóðkunnan, þó að ekki hefði
vrrið öðru til að dreifa. En sem
rithöfundur hefir hann einnig
getið sér orðstír. Hann hefir sam-
ið þrjár orðabækur: Ensk-ís-
lenska orðabók (1896), Islensk-
enska orðabók (1904) og Orða-
bók yfir foramálið íslenska, með
enskum þýðingum (1910). Auk
þessa slcrifaði hann kenslubók í
ensku, sem þekt er undir nafninu
„Geirsbók“. Má áhætt segja, að
enginn hafi gjört meira til að
útbreiða enska tungu á Islandi en
einmitt hann.
Eftir andlát Steingríms Thor-
steinssonar 1913 varð Geir Zoéga
rektor mentaskólans og gegndi
því starfi til dauðadags, eða full
14 ár. Starfaði hann að kenslu
fram á síðasta ár, og hélt sæmi-
legri heilsu lengst af, að öðru
leyti en því, að heym hans var
nokkuð tekin að bila.
I fyrravetur átti Geir rektor
sjötugsafmæli. Að kvöldi afmælis-
dagsins sótti mikill flokkur hinna
yngstu nemenda hans, stúdent-
arnir við Háskólann, öldungixm
heim. 1 kvöldkyrðinni hófu þeir
Reykjavík, 21. apríl 1928.
latneska sönginn foma: Integer
vitae.
Sá söngur átti vel við, þann
dag.
Nú er Geir rektor látinn. Nem-
endur hans hinir mörgu munu
; minnast hans hlýlega. Hann vann
; mikið verk, þó að oftast væri
hljótt um hann. Kyrð hvíldi yfir
i lífi hans, og hann eignaðist fáa
i óvini. G. G.
»
----o----
I
Xltan úr heimi.
Heimspólitík.
Á friðarfundinum í Versailles
j varaði Lloyd George fundarmenn
við því að búa til nýtt Balkan við
i Eystrasalt. Honum stóð ótti af
; hinum nýju ríkjum, sem þar voru
| mynduð, og reynslan hefir sýnt
i að í þessu var hann framsýnni en
| aðrir. Frá Eystrasaltsríkjunum
stafar Evrópufriðinum hætta. Þau
eiga sífelt í deilum innbyrðis, en
hættulegust er þó afstaða Pól-
lands til þýska ríkisins.
Pólland var endurreist sem
stórt og fjölment ríki, en sá galli
var á, að það átti ekki land að
sjó og því enga höfn, en friðar-
fundurinn fann ráð við því, með
því að taka borgina Danzig af
Þjóðverjum og dálitla ræmu af
landi meðfram Veixelfljótinu frá
Danzig til Póllands. Þessi land-
spilda, sem síðan er kölluð „pólsku
göngin“, klýfur Þýskaland sundur
í tvo hluta. Austurprússland er
með henni skilið frá meginhluta
þýska ríkisins. Stjóm borgarinnar
var fengin í hendur 11 manna
nefrjd, voru 5 kjörnir af Pólverj-
um, 5 af íbúunum í Danzig og
voru það alt þýskir menn og svo
formaður skipaður af Þjóðabanda-
laginu. En samvinna hefir verið
erfið með þessum mönnum eins
og nærri má geta.
Danzig var að mestu orðinn
þýskur bær. Á öldinni sem leið
höfðu Þjóðverjar smátt og smátt
bolað Pólverjum burtu. Á stríðs-
tímanum voru þar reistar miklar
hergagnaverksmiðjur, og þýskir
verkamenn streymdu þangað þús-
undum saman til þcss að vinna í
þeim, en síðan 1920 hefur hér
orðið stórkostleg breýting. Pól-
verjar fluttu í stórhópum til
Danzig og náðu undir sig mestri
verslun borgarinnar. Ibúatalan
hefir tvöfaldast á 7 árum og
verslunarlífið hefir blómgast svo
að undrum sætir. Árið sem leið
komu 7000 skip til Danzig, og
það er ekki aðeins öll sjóverslun
Póllands, sem gengur í gegnum
borgina, heldur hefur hún einnig
náð til sín mestri verslunarborg
náð mestri verslun Austur-Prússl.
Köfnin í hinni gömlu versl.borg
tóm, en höfnin í Dánzig er stöð-
ugt full af skipum. „Danzig er að
verða pólsk borg“, sagði einn
pólskur rithöfundur nýlega „og
hún er blóðsuga, sem sýgur kraft-
inn úr austurhluta Þýskalands“.
Þetta er að miklu leyti satt og
Þjóðverjar vilja ekki við það una.
Þeir krefjast þess að fá full póli-
tísk yfirráð yfir borginni, en
vilja hinsvegar tryggja Pólverj-
um aðgang að höfninni án þess
þeir þurfi að greiða toll af inn-
og útfluttum vörum. Um þetta
hafa orðið harðar deilur, því Pól-
verjar vilja hvergi slaka til, enda
er þeim mikil þörf á höfninni, en
Þjóðverjar segja að þeir verði að
fá Danzig aftur, bæði vegna
þjóðarmetnaðar og vegna hags-
muna ríkisins, og er ekki gott að
segja hvar þetta lendir að lok-
um.
En Pólverjar eiga einnig í
höggi við annað nágrannaríki,
Lithauen. Þar hafa þeir neytt liðs- i
munar og reynt að kúga nágrann- j
ana, en ólíklegt er að þeim hald- !
ist þessi ofbeldispólitík uppi til
lengdar og má vænta stórtíðinda
frá Eystrasaltslöndunum áður en
á löngu líður. „Friðurinn er brot-
hættur þaraa austur frá“, sagði
enskur stjórnmálamaður nýlega
og það er orð og að sönnu. Af-
leiðingarnar af hinum fljótfæmis-
legu i’áðstöfunum friðarfundar-
ins eru óðum að koma í ljós, og
þær eru ekki glæsilegar fyrir
heimsfriðinn. H. H.
----o----
Njáll að Bergþórshvoli gerðist
misvitur þegar dró að bana.
Ilann lagði slæðuraar yfir silfr-
ið, er bæta átti vígið Höskuldar.
Slæðumar voru virtar smánar-
gjöf og spiltu sættum.
Síðan bannaði Njáll mönnum
sínum að neyta vopnanna, og lét
húsin geyma. En það varð til
þess að glóðum elds var yfir þá
safnað og hlutu þeir allir bana
af. —
„Heili“ „Moðhaus“-„heilanna“,
Njáll þeirra Ihaldsmanna, Jón
Þorláksson, gerist nú og misvitur.
Árum saman hafa íhaldsmenn
vegið að okkur bændum, saklaus-
um og varaarlausum á akrinum,
meðan stjórn þeirra var við völd-
in. Getum við lýst ben á hendur
þverjum Ihaldsþingmanni.
Ihaldið hefir látið blöð sín
smána samvinnufélög okkar ár-
um saman, og fremstu menn þess
hafa ritað níðrit um þau og
dreift út um landið.
íhaldið hefir ekki svifist að
láta blöð sín svívirða bestu for-
ingja okkar, með þrotlausum róg-
burði og hverskonar dylgjum,
dag eftir dag, viku eftir viku og
ár eftir ár.
Það hefir staðið á móti öllum
okkar framfaramálum í þinginu
meðan sætt var. Reynt var að
spilla ræktunarsjóðnum, kæli-
skipsmálinu og kjöttollssamningn-
um. Það var staðið freklega á
móti nýbýlamáli Jónasar, áburð-
arfrumvarpi Tryggva og strand-
ferðaskipinu nýja. Andstaðan
gegn alþýðuskólum og húsmæðra-
skólum í sveitum, var skyldukvöð
á íhaldsþingmönnunum, og sömu
andstöðu er beitt gegn bættri að-
stöðu bændasona til æðri menn-
ingar á Akureyri.
En þyngstu sakiriiar eru
„drápsklyfjar gengishækkunar-
innar“, sem íhaldið hefir á bænd-
ur lagt og sala M. G. á landinu
undir exi erlendra auðtrölla. Ann-
ars má hér staðar nema, því
aldrei verða allar atlögur Ihalds-
ins í bænda garð taldar í stuttri
blaðagrein.
Dagur dómsins er kominn. I-
haldið vill víst leita sátta og bæta
fyrir benjar. „Atvinnurekstrar-
lán“ heitir pappírshrúgald það
er Efrideildar Ihaldið hefir boðið
til bóta.
Skulu nú færð að því nokkur
rök að aldrei hefir slík smánar-
gjöf verið bændum boðin.
21. blaS.
,L .
Svo má að orði kveða, að 1-
haldsflokkurinn hvíli á tveimur
meginstoðum, útgerðarmönnum
og kaupmönnum og bröskurum.
Þessar stéttir vita hvað að þeim
snýr, fylkja sér einhuga í flokk-
inn, leggja honum gnægtir fjár
til blaða og „agitera" um alt land.
Þessar meginstéttir Ihaldsins,
höfuðsmenn flokksins, hafa haft
mest alt veltufé landsins í hönd-
um. Hversu hafa verið lánsskil-
yrði íhaldsstéttanna? Með hvaða
lánsskilyrðum eiga bændur að
þiggja smánargjöfina?
Sem dæmi má nefna sögu, er
gengur hér í sveitinni. Ef sagan
er sönn, sem engum hér í sýslu
dettur í hug að efa, er rétt að
hún birtist. Ef hún fer á milli
mála, og engirrn smákaupmaður
hefir haft sviplík viðskifti við
bankana, getur bankinn varið sig
með því að birta skýrslu um tap-
aðar skuldir, án nafna, en með
viðskiftasögum. Hér verður geng-
ið út frá að sagan sé sönn í að-
alatriðum.
Smákaupmaður einn fékk frek-
lega hálfa miljón króna að láni í
íslandsbanka. Tryggingar þess
láns, eða lána, reyndust mjög
lítils virði. Ekki gerðar háar
kröfur til trygginga við þann
burgeis, og lánið stóð frá ári til
árs. Loks fer bankinn að krefja
„alvarlega“. Kaupmaður býður að
borga 30%, ef ekki sje krafið um
hitt, og ef hann fái nóg fé fram-
vegis. Bankinn gengur að >ess-
um kjörum!! Kaupmaður þessi,
sem eytt hefir í óhóf, veisluhöld
og slæma atvinnustjóm, fé, sem
nægði til að leggja akveg um
heila sýslu, eða brúa mörg stór-
fljót, hann fær nóg fé úr bank-
anum til að halda áfram eyðslu
sinni og óhófi og reka verslun
sína — hann er enn sem fyrri,
einn af „máttarstoðum Ihalds-
ins“!!
Þannig eru lánsskilyrðin til
íhaldsstéttanna. Hvernig verða
þau, þegar hinir auðmjúku 1-
haldsbændur fara að lepja smán-
argjöf húsbænda sinna, ef Ihaldið
næði aftur völdum?
Athugum frumvarpið. Ihalds-
stéttirnar eiga að halda sínum
skerfum. Ekki einn spónn á að
koma úr þeirra aski, heldur á alt
féð að vera kyrt í áhættu brasks
og útgerðar. Og enn á, ef til vill,
að gefa þar upp tugi miljóna
sömu stéttum. Það á enn að taka
nýtt erlent lán á ábyrgð ríkis-
sjóðs, til viðbótar við fjörutíu
miljónir, sem ríkið ábyrgist áður.
Þessum fimm miljónum á að
verja handa „smærri atvinnurek-
endum til sveita og sjávar“. Al-
veg eins og veðdeildinni! En veð-
deildin lánaði til sjávar 95%, til
sveita 5%. Ef eins væri varið at-
vinnurekstrarlánum, fengju sveit-
irnar ekki stóra fúlgu.
Þeir, sem lánin fá, verða að
borga þau að fullu upp fyrii’
hvert nýár! Nokkuð annað en
með smákaupmanninn fræga,
„hálf-miljónerann“. Þessi liður
sýnir langbest að frumvarpið er
ekki gert til þess að bæta úr
þörfum bænda. Það er alkunnugt,
að allir skuldugir bændur eru í
mestum örðugleikum um nýárið.
Sá, sem getur borgað hvern
eyri skulda sinna um nýár, hann
er áreiðanlega ekki í fjárþröng
aðra tíma. Bændur vantar marga
lán til þess að rækta jörðina,
byggja sjer hús, koma upp bú-
stofni, eða jafnvel koma upg