Tíminn - 28.04.1928, Blaðsíða 1

©faíbfert
og ofgrei&sluma&ur C i m a n s er
Rijnnoeið J? o r s I e i n s ðötli r,
SöSnban&sþústnu, Seyfjaníf.
X3L ár. ij Reykjavík, 28. aprfl 1928.
Fjárhag ríkisins var nokkuð
líkt komið í byrjun síðasta þing-s
og í byrjun þingsins 1924. Þá var |
þjóðin í sökkvandi skuldum, sem í
að mestu leyti höfðu myndast j
undir forsjón Magnúsar Guð- !
mundssonar og pólitiskra sam-
herja hans, sem síðar gengu j
saman og mynduðu Ihaldsflokk- ;
inn. Um skuldasöfnun þessa ollu
óhagstæðir tímar nokkru, en að
mestu leyti áttu þær þó rót sína
að rekja til þeirrar eftirminni- !
legu fjármálaóstjómar, sem bar
ríflegastan ávöxt í fjáraukalögun- j
um miklu.
Á meðan Framsóknarflokkur-
inn fór með fjármálastjómina hið
fyrra sinn, hófst viðnámið. Fjár-
málaráðherrann gerði þá tvent í
einu til að stöðva tekjuhallann og
skuldasöfnunina. Hann takmark-
aði útgjöld samkv. fjárlögunum
og lagði fyrir þingið 1924 frv. um
tekjuauka allverulegan, 25%
gengisviðaukann. Þinginu 1924
tókst, með aðstoð hins mikla góð-
æris 1925, að hefta skuldasöfn-
unina og skapa margra miljóna
tekjuafgang. Drýgstan þátt þess-
arar útkomu áttu vitanlega tekju-
aukafrv., sem samþykt vom:
25% gengisviðaukinn og verð-
tollurinn.
Á þinginu 1924 komu Ihalds-
menn til valda. Þá hófst fjár-
málastjóm Jóns Þorlákssonar.
íhaldsmenn hafa löngum viljað
þakka honum og flokki sínum
„viðreisn fjárhagsins", sem þeir
nefna svo, þ. e. hina góðu útkomu
landsreikninganna. Vitanlega var
hið ágæta árferði aðalorsök hins
mikla tekjuafgangs 1925 og verð-
ur hann naumast nokkmm sér-
stökum þakkaður. Um tekjuauka-
frv. 1924 er það að segja, að þau
vom flutt af stjómarandstæðing-
um, aðallega Framsóknarmönnum,
og nutu stuðnings Framsóknar-
flokksins. Verðtollsfrv. var t. d.
flutt af fjárhagsnefnd Nd., en í
henni voru þá 8 Framsóknarmenn,
og 1 stjómarandstæðingur að
auki. Og þau ár, sem Ihalds-
stjórnin fór með völd, töldu Fram-
sóknarmenn sér jafnan skylt að
hvetja hana til varlegrar af-
greiðslu fjárlaganna.
En þrátt fyrir þá góðu aðstoð,
sem stjóm íhaldsmanna naut frá
andstæðingum sínum, skilur hún
nú við ríkissjóðinn með 700 þús.
kr. tekjuhalla. Og ekki nóg með
það. Með sinni ógætilegu stefnu
í gengismálinu hefir hún eyðilagt
alt það, sem þjóðin hefir á sig
lagt undanfarin ár til að losna við
skuldiraar. Séu skuldimar fyrir
og eftir síðasta kjörtímabil reikn-
aðar með gullgildi, hverfur tekju-
afgangurinn mikli 1925. Og hann
hefir ekki nærri hrokkið til að
bæta mistök fyrv. stjómar í
gengismálinu.
Þegar á öndverðu þingi í vetur
ásetti Framsóknarflokkurinn sér
að afgreiða tekjuhallalaus fjár-
lög, og jafnframt að gera áætl-
anir svo varlega, að röskun þeirra
gæti naumast komið í veg fyrír
hagstæðan reikningsjöfnuð. En
þetta var því erfiðara sem stjóm-
in hafði með höndum tillögur til
ýmsra umbóta, sem kröfðust all-
raikilla fjárframlaga. Þegar í upp-
hafi var sýnt, að ekki yrði kom-
ist hjá nokkram tekjuauka.
Af hálfu meira hluta þingsins
voru borin fram 3 tekjuaukafrv.,
sem náðu samþykki: Um verðtóll,
vörutoll og 25% gengisviðauka á
tekju- og eignaskatti. Vörutolls-
frv. fór fram á að taka upp á ný
toll, er Jón Þorláksson hafði lát-
ið fella niður af ýmsum vörum
til útgerðar, sýnilega án þess að
ríkissjóður mætti við þeim tekju-
missi. — Eftir fjárlagaáætlun-
inni nemur tekjuhækkunin sam-
kvæmt þessum lögum 750 þús.
kr. Þess er að gæta, að kaffi- og
sykurtollur er lækkaður um 250
þús. kr. Auk þess lagði stjórnin
fyrir þingið frv. um framlengingu
25% gengisviðaukans frá 1924, á
ýmsum tollum og gjöldum. Með
því að samþykkja þessa hækkun
tókst að afgreiða fjárlögin með
rúml. 30 þús. kr. tekjuafgangi.
Eru þó veittar ríflegar upphæðir
til samgöngubóta, auk nokkur
hundrað þús. kr. framlaga samkv.
nýjum lögum, aðallega landbún-
aðinum til hagsbóta. Má þar nefna
tillag til Byggingar- og landnáms-
sjóðs, búfjártryggingar, flutnings
á tilbúnum áburði o. fl.
Ætla mætti, að íhaldsmenn,
hefðu nú bragðist vel við, er þeir
áttu kost á að afgreiða fjárlögin
sæmilega og sérstaklega, þegar
þess er gætt, hve illa þeir höfðu
skilið við fjárhag ríkisins. En
framkoma minnihlutans hefir
þvert á móti verið með fádæmum
í þessu efni. Gerðu Ihaldsmenn
hvorttveggja, að hindra tekju-
aukann eftir mætti, en jafnframt
að krefjast stórlega aukixma út-
gjalda frá því sem ráð var fyrir
gert í frv. stjómarinnar. 1 Nd.
benti ól. Thors á það sem úrræði,
að hækka tekjuáætlanir nokkurra
liða í fjárlögunum, og hefir slíkt
jafnan þótt léleg búmenska. En
berast varð ábyrgðarleysi flokks-
ins, þegar þeir 2 Ihaldsmenn,
sem sæti áttu í fjárveitinganefnd
Neðrideildar lýstu yfir því, að
þeir mundu bera fram tillögur um
mikla hækkun útgjaldanna, þó að
fyrirsjáanlegur yxði halli á fjár-
lögunum.
Allar líkur eru til þess, að
Ihaldsflokkui'inn hafi ætlað að
leika ljótan leik í meðferð fjár-
laganna. Sennilega hafa forráða-
menn hans gert ráð fyrir, að full-
trúar verkamanna mundu snúast
gegn þeim tekjuaukafrv. sem
íoru fram á hækkun tolla. En
verkamannafulltrúamir gættu
betur skyldu sinnar sem varð-
menn ríkissjóðs heldur en þeir,
sem hrósuðu sér af „viðreisn fjár-
hagsins“ . á síðasta kjörtímabih.
Jón Baldvinsson gat þess við um-
i*æður í Ed. fyrir sína hönd og
flokksmanna sinna, að þeir teldu
sér skylt að líta á hag ríkissjóðs-
ins, þrátt fyrir andstöðu sína
gegn tollalöggjöfinni.
Aðstaða verkamannafulltrúanna
og sú hjálp, sem þeir veittu
stjóminni til að afgreiða fjárlögin
á viðunandi hátt hefir áreiðanlega
valdið Ihaldsmönnnum miklum
vonbrigðum. Jón Þorláksson mun
hafa ætlað sér að breiða yfir
framkomu flokksins, er hann
snerist til fylgis við verðtollsfrv.
við 3. umr. í Ed. En sú tilraun
er til lítils. Ihaldsmenn bera úr
býtum það, sem þeir eiga skihð
fyrir framkomu sína, óvirðinguna
af því, að hafa leikið sér með
fjárlögin í von um að geta brugð-
ið fæti fyrir andstæðingastjóm.
Þessi tíðindi þurftu engum að
^ koma á óvart, sem fylgst hefir
með viðburðum hðinna ára. Jón
Þorláksson sagði árið 1922, að
stjórnin sem hann var þá í and-
stöðu við — ætti „ekki skiliö“ að j
fá „tekjuhallalaus fjárlög".
Þetta era fræg orð, og að verð- |
leikum.
Framsóknannenn hafa ekki séð
neina ástæðu til að taka tilht til
þess, hvað stjómin eigi „skihð“,
þegar fjárlög eru afgreidd. Þess-
Utan úr heimi.
Alheimsfriður.
Þegar stríðinu mikla lauk 1918,
var Norðurálfan sundurflakandi í
| sáram. Kjami þjóðanna, æsku-
i mennimir, lágu miljónum saman
fallnir og lemstraðir. Hin blóm- j
vegna studdu þeir Ihaldsstjóm-
ina fyrrum til þess að koma í veg
fyrir tekjuhalla.
En Ihaldsmenn hafa ekkert
lært síðan 1922. „Á slík stjóm
sem þessi ekki skilið, að henni
séu afhent tekjuhallalaus fjár-
lög“, segir Jón Þorláksson, þegax*
andstæðingar hans fai'a með völd.
Eiga þeir menn, sem láta sér
svo óvarleg orð um munn fara,
skilið að þjóðin trúi þeim fyrir
að semja fjárlög?
En viðleitni st j órnarf lokksins
til að fá jöfnuð á fjárlögunum
kemur ekki eingöngu fram í því
að sjá ríkissjóðnum fyrir tekjum.
Stjóminni er það ljóst, að þjóð-
iri á heimtingu á, að fé hennar sé
varið til almenningsþarfa og
komið sé í veg fyrir ónauðsyn-
legar greiðslur, jafnvel þó að það
komi í bág við hagsmuni ein-
stakra manna. Um þetta hefir
hún átt í þrálátu stríði við Ihalds-
menn, sem virðast hafa tahð sér
skylt að slá skjaldborg um hina
og aðra einstakhngshagsmuni,
sbr. baráttu þeirra fyrir því, að
hinir hálaunuðu embættismenn í
fyrv. bankaráði fengju að halda
störfum sínum þar. Stjóminni
tókst þó að koma fram allvera-
legum ^pamaði með endurbót á
hinni afardýra embættaskipun í
Rvík og samfærslu á stjóm
tryggingarstofnana ríkisins. —
Gengu Ihaldsmenn móti hvoru-
tveggja. Kom greinilega í ljós
ótti þeirra um, að hætt yrði að
láta Brunabótasjóð launa Áma
frá Múla fyrir ritstjómina á aðal-
blaði Ihaldsflokksins.
Það má öllum ljóst vera, að
æskilegt væri, að lækka fremur
skatta landsmanna en hækka. En
þjóð, sem hvarvetna á óleyst
verkefni og þarf að hefja alhliða
framsókn, getur ekki komist hjá
að greiða nokkuð há gjöld til
opinberra þarfa. En hún á heimt-
ingu á því, að fá að sjá ávöxt
þess, sem hún leggur á sig. Nú-
verandi stjóm og þingmeirihluti
viðuvkennir þann sannleika og
hefir hagað verkum sínum í sam-
ræmi við hann.
----o-----
Seinheppni Morgunblaðsins.
Mbl. leitast við, að reka af
Ihaldsmönnum ámælið um að
hafa tafið þingtímann með óþörf-
um umræðum. En svo hraparlega
tekst, að það sannar einmitt það,
sem það ætlar sér að ósanna.
Blaðið skýrir svo frá, að stjóm-
in og fylgismenn hennar hafi
flutt 102 frumvörp, en Ihalds-
menn aðeins 12. Má hver maður
sjá að berari verður sekt Ihalds-
manna, eftir að þessi vitneskja
er fengin. Nú geta þeir ekki leng-
ur afsakað mælgi sína með því,
að þeir hafi þurft að tala fyrir
mörgum málum. öllum þeim
tíma og öllum þeim tugum þús-
unda af fé ríkisins, sem hún kost-
ar, hafa þeir eytt til að fylgja úr
hlaði þessu fáu frv. sínum og til
þess að tefja umbótamál meiri-
hlutans.
legu og auðugu héruð, þar sem
hildarleikurinn ógurlegi var háð-
ur, voru lögð í auðn. Hver þjóð
hafði svo að segja boðið út sín- ;
um síðustu kröftum. Ríkin höfðu
safnað skuldum svo miklum, að
enginn sá út yfir. Á óteljandi
heimili hafði- sorgin lagt sína
þungu hönd. Hún yfirgnæfði
fögnuð sigurvegaranna og von-
brigði hinna sigruðu. Þá varð
mörgum á munni: Slíkt kemur
aldrei fram^r fyrír.
Um það leyti, sem friðarsamn-
ingarnir stóðu yfir í Versölum, j
voru uppi hugsjónamenn, sem j
trúðu á, að hægt yrði þá þegar ;
að gjöra ráðstafanir, sem trygðu ;
alheimsfrið. Þjóðabandalagið var !
viðleitni í þá átt.
En ekki var grasið fyr farið ;
að gróa á leiðum hinna föllnu, en
þjóðimar tóku að vígbúast á ný.
Og nú hyggja ýmsir merkir menn
um allan heim að draga muni til
nýs ófriðar fyr eða síðar.
Má með sanni segja, að víða
horfi óvænlega um framhald frið-
ar. Rússland stendur einangrað
innan Norðurálfuxmar, vegna
stjómarfyrirkomulags þess, sem
þar hefir verið upp tekið, og
vesturþjóðimar láta sér fátt um
finnast þær friðartillögur, er
Rússar*hafa nýlega fram borið.
Mussolini hinn ítalski lætur ófrið-
lega og hyggur á landviixninga.
Á milli Balkanríkjanna er sífeld
úlfúð. Bretar eiga í þjarki við
Egyptalandsmenn, vegna hags-
muna sinna þar í landi og umráða
Suezskurðsins. Miljónir Indlands
ókyrrast og þykir um of þröngv-
að frelsi sínu. Hafa Bretar ný-
lega sent nefnd austur þangað
til að rannsaka ástandið, en fátt
fréttist um gjörðir hennar og til-
lögur. I Kína er borgarastyrjöld,
sem ósýnt er hversu lýkur.
Dregur hún að vísu úr „austrænu
hættuxmi“ í svip. Ennfremur era
miklar viðsjár með Bandaríkja-
mönnum og Japönum, og horfur
á að þeir muni framvegis deila
um yfirráð Kyrrahafsins. En af
ýmsum er þó samlyndið milli
Breta og Bandaríkjamaima talið
einna ískyggilegast.
Bretar hafa hingað til drotn-
að yfir höfumxm. En auðmagnið
vestræna er að verða þeim of-
jarl. Þetta er Bretum sjálfum
ljóst.
Stjómmálamenn um heim all-
an, a. m. k. austan Atlantshafs-
íns, leggja sig nú mjög fram til
að finna ráð til að takmarka
vígbúnað einstakra ríkja. Eink-
um er reynt að fá stórveldin til
að láta sér nægja ákveðna tölu
herskipa, og helst að hætta bygg-
ingu hinna allra stærstu. Þá
hefir og komið til orða að banna
kafbáta í hemaði.
Það væri sennilega ofmælt, að
telja þá alla hugsjónameim og
einlæga friðarvini, sem nú vilja
draga úr herbúnaði stórveldaxma.
Sannleikuriim er sá, að jafnvel
auðugum þjóðum er um megn
fjárhagslega, að halda uppi
kapphlaupinu um smíði nýtísku
hemaðai’tækj a. Og vitanlega
Clmflns er i Sarnbcmbsþúsínu
©pin öaglega 9—(2 f. þ,
Símt 490.
22. blað.
væru það steinblindir menn, sem
ekki yxi í augum það óhemju fé,
sem tekið er frá nytsamlegum
fi*amkvæmdum og varið til eyði-
leggingar.
Sennilega er réttara að byggja
vonina um alheimsfrið fyrst um
sinn fremur á fjái*hagslegri hag-
sýni hixma leiðandi maxma með
stórþjóðunum, en sannrí fríðar-
þrá.
---0---
Á víðavangi.
ófarir Jóns Þorlákssonar.
I stjóramálafélagi íhaldsmanna
hér í bænum gerðust nýlega tíð-
indi, sem þykja furðu sæta.
Skyldi velja formann félagsins, og
var Jón Þoi'láksson í kjöri, en féll
fyrir kaupmanni einum lítt þekt-
um. Mundu fáir hafa trúað því,
að sjálfur foringi flokksins yrði
svo gi'átt leikinn. En svo átakan-
legt var vantraustið á J. Þ., að
nokkur hluti fundarmanna vildi
heldur gera Jón Kjartansson að
formanni, heldur en forsætisráð-
herrann fyrveranda. Taka nú
mjög að riðlast fylkingar Ihalds-
manna.
Leyndarmál togaranna.
Tíminn beindi fyrir nokkru til
ólafs Thors fyi'irspum um það,
hvort togaraflotinn hefði leyndar-
mál, sem dylja þyrfti fyrir al-
menningi. ólafur hefir hliðrað
sér hjá svari. Nú hafa hér í blað-
inu verið birt nokkur sýnishom
af dulmáli því, sem útgerðarmenn
þykjast þurfa að nota í viðskift-
um við veiðiskip sín á miðum úti.
Sjálft leyndarmálið er enn óskýrt.
Og útgerðarmexm togaranna
liggja enn undir margskonar grun
um innihald skeytaima, sem
glegst kom fram í umræðunum á
Alþingi í vetur. — óneitanlega
hefði verið viðfeldnast að þeir
hefðu farið að dæmum saklausra
manna, sem ranglega era ákærð-
ir og heimtað rannsókn í málinu.
I stað þess eys málgagn þeirra
upp illyrðum um Tímann fyi*ir að
birta skeytin, og telur það gert
í heimildarleysi. Má það þó vita,
að loftskeyti fara víða og eigi
verður við því spornað 'að þeim
sé veitt viðtaka af fleirum en þau
eru ætluð. Togaraútgerðarmenn
ættu að hafa hægt um sig á með-
an þeir liggja undir alþjóðar
ámæli fyrir óskiljanlegt fram-
ferði.
I liði með lögbrjótum.
Það er alkunna, að andstæðing-
ar réttvísinnar hér á landi hafa
engan málsvara átt öruggara en
MbL Mun öllum í fersku minni
árásir blaðsins á rannsóknardóm-
arann í Hnífsdalsmálinu, harma-
grátur þess fyrir munn þeirra,
sem sakaðir voru um atkvæða-
fölsunina, lofið um Rétur Oddson
eftir mótþróann gegn rannsókn-
inni í Bolungavík o. s. frv. Hefir
blaðið að vonum hlotið verðskuld-
að álit löghlýðinna borgara. Þrátt
fyrir slíka framkomu gerist það
nú svo óskammfeilið, að brigsla
dómsmálaráðherranum. um að
hann gangi í lið með lögbrota-
mönnum. Og tilefnið er, að ráð-
herrann vill láta lögin ganga
jafnt yfir innlenda og útlenda
ránsmenn er brjóta landhelgis-
lögin. Auðvitað lítur Mbl. við-
leitni ráðherrans ekki hýru auga.
En þetta vesala blað, sem aldrei
ætti að leyfa sér að nefna rétt-