Tíminn - 30.06.1928, Blaðsíða 2

114
TlMINN
‘gfímirm
kemar út «inu sinni i vikn, & lang-
•rdðgnm, — og ankablðð BSrn hverjn.
Árgangnrinn kostar kr. 10.00. Ojald-
dagi er i júni. — Skilvfsir Askrll-
endnr f& í kanpbsti smásðgnsafn
•ftlr fraga erlenda hðfnnda.
Á víðavangi.
Frakkar of? Mbl.
Fyrir nokkrum dög’um bárust
þau tíðindi hingað til lands, að
Frakkar væru búnir að stýfa
frankann. Eru það afleiðingar
kosninganna í vor, enda í sam-
ræmi við skoðanir merkustu fjár-
málamanna franskra. nt er til
þess að vita, að Mbl. skuli sitja
þegjandi hjá slíkum atburðum,
og ekki benda vesalings Poincaré
á, að hann sé að gera franska
ríkið „gjaldþrota" með þessu
f ramf erði!
Óhöpp Jóns Þorlákssonar.
Á Borgamessfundinum réðst
Jón Þorláksson á J. J. dómsmála-
ráðherra fyrir það að hann hefði
ekki auglýst Barðastrandarsýslu
til umsóknar, og las út af því
mikinn reiðilestur um hlutdrægni
stjómarinnar í embættaveiting-
um. J. J. fræddi hann þá um það,
að sýslan hefði verið auglýst, og
þrír umsækjendur gefið sig fram.
J. Þ. er óheppinn í ádeilum sín-
um á stjómina.
Vörður letingjanna.
í Borgarnesi kallaði J. Þ. vinnu-
hælið fyrirhugaða „alónauðsyn-
legt“. Hefir hann og áður gert
sig beran að óvild til þeirrar
stofnunar. Flestir ráðandi menn í
landinu munu þar á öðm máli,
jafnvel samherjar J. Þ. En slæp-
ingjamir mega vel við una, er
formaður Ihaldsflokksins gerist
málsvari þeirra í baráttunni gegn
„letigarðinum".
Hugsjónir M. G.
Magnúsi Guðmundssyni þykir
kúm og hestum gert of hátt undir
höfði á Þingvöllum í samanburði
við sauðfé. Er það í sjálfu sér
fallegt af M. G. að taka svari
málleysingjanna. En M. G. sem er
alinn upp í hrossahéraði ætti að
Eg hafði búist við að nú í vor
kynnu að verða haldnir einn eða
tveir almennir fundir á Suður-
landi til að ræða um þjóðarmál, og
þá ekki síst um nauðsynjamál
héraðsbúa. Nú er ekki mót á að
svo verði og vil eg því með að-
stoð Tímans reifa mál sem kemur
öllum landsmönnum mikið við en
Sunnlendingum mest.
Suðurlandsundirlendið er mesta
slétta á íslandi, en hefir þó að
mörgu leyti erfiða aðstöðu milli
stórbygða landsins. Gegnum hér-
aðið falla margar af stærstu ám
landsins og rista undirlendið sund-
ur 1 bygðir, sem til skamms tíma
hafa verið mjög glögglega að-
greindar, þannig að íbúarnir hafa
ekki átt auðvelt með að taka hönd- i
um saman í félagslegum efnum. 1
En þar að auki er undirlendið
mjög einangrað frá öðrum bygð-
um landsins. — Að austan og ,
norðan hggja að Rangárvalla-
sýslu veglaus fjöll, öræfi og stór
vötn, að sunnan hafnlaus strönd,
sílokuð af brimi, en að vestan all-
stór fjallgarður, vel fær á sumr-
um eftir venjulegum vegum, en
um vetur lokaður með fannkyngi
mánuðum saman.
önnur stórhéröð landsins, Borg-
arfjörður, Dalir, Húnavatnssýsla,
Skagafjörður, Eyjafjörður og
Þingeyjarsýsla eiga opna leið úr
dölunum út að hafinu og þaðan til
útlanda. Bændur í Eyjafirði hafa
nú þegar jafn góða aðstöðu til að
koma smjöri og ostum á erlendan
uppgjafa lífvörður flokksstjómar-
innar á nú að vera nokkurskonar
yfirmaður Valtýs og reita hinn
pólitíska urtagarð Mbl. Þykir V.
St. sem von er súrt í brotið og
kvað jafnan hafa ilt á homum
sér við hinn nýja húsbónda.
ófarir íhaldsmanna.
Þingmenn Múlasýslna héldu
leiðarþing á Egilsstöðum 24. þ.
m. Mættu þar þingmenn Norð-
mýlinga og Sveinn ólafsson, en
Ingvar Pálmason var fjarverandi
vegna starfa sinna við síldar-
einkasöluna. Leiðarþing þetta var
mjög fjölsótt og greinileg sam-
hygð með Framsóknarflokknum
og gerðum hans. Fjórir Ihalds-
menn tóku til máls og báru fyrir
sig Vörð og ísafold. Þótti fund-
armönnum það að vonum lélegir
skildir. Fóru Framsóknarmenn
með góðum sigri af fundi.
Þegar flóttinn brast.
Eftir að Hannes dýralæknir
hafði lýst fjármálastjóm Ihalds-
ins fyrir fundarmönnum í Borgar-
nesi, sá J. Þ. þann kost vænstan
að hverfa af fundi. Mælti hann
til Hannesar af þykkju mikilli,
en beið eigi eftir svari. Það þótti
í fyrri daga lítilmannlegt, er for-
inginn yfirgaf vígvöllinn fyrstur
manna, enda er illur höfuðlau3
her. En það er jafnframt víst, að
betra hefði ólafi Thors verið að
fylgja foringja sínum á flóttan-
um en mæla þau orð, sem sjálfum
honum mega verða til leiðinda og
þjóðinni til ógagns.
Tungur tvær.
Á fundinum í Reykholtsdal hélt
Jón Þorláksson áfram uppteknum
hætti að vara bændur við fulltrú-
um verkamanna, og sýna fram
á hvílíkir skaðræðisgripir þeir
væru sveitum landsins. Notaði
Bjami Ásgeii'sson þá tækifærið til
að gagnrýna ummæli J. Þ. fyr og
síðar um þetta efni og fláttskap
hans gagnvart bændum og verka-
mönnum, hvorum í sínu lagi. Bað
hann bændur að muna orð J. Þ.
í Hafnarfirði fyrir nokkrum ár-
um, er hann hét á verkamenn
þar til fylgis við sig. Þá varaði
J. Þ. Hafnfirðinga mjög við því
að kjósa Jafnaðarmenn á þing og
færði það fram máli sínu til
hkaniWiUl . ifonMT -----.j.______
Að gefnu tilefni
skal það tekið fram, að þann tíma
sem eg hefi annast ritstjóm Tím-
ans, þ. e. síðan snemma í apríl,
hefir Jónas Þorbergsson eigi ann-
að í hann ritað en greinar þær,
sem merktar eru stöfunum J. Þ.
Yfirlitsgreinar Tímans um störf
síðasta þing eru eftir mig.
Gísli Guðmundsson.
stuðnings, að þeir væru alveg í
vasa Framsóknarmanna, en Fram-
sóknarmenn væru „harðvitugur
bændaflokkur“, og verkamönnum
stórhættulegur. Upp koma svik
um síðir! Mætti vænta að bráð-
um fengist verðugur endir á starfi
því, sem þessi Ratatoskur Ihalds-
ins hefir unnið á undanfömum ár-
um með því að bera óvildarorð
milli hinna vinnandi stétta í land-
inu.
Hart að gengið.
Pétur Ottesen er þektur að því
að vera mjög ákveðinn bindindis-
maður og í hjarta sínu andstæð-
ingur allrar vínnautnar. En á
fundinum í Reykholtsdalnum gekk
hann fram fyrir skjöldu og réðst
á stjómina fyrir áfengisvamim-
ar. Harður er aginn í Ihalds-
flokknum.
Mbl. hæðir ólaf Thors.
Mbl. segir svo frá, að sr. Lud-
vig Knudsen, hafi flutt „bráð-
skemtilega“ ræðu á Hvamms-
tangafundinum. En það eina sem
hermt er úr ræðunni er það, að
Ólafur sé snjallasti ræðumaður,
sem talað hafi í Húnaþingi síð-
ustu 15 árin. Þessi ummæli hljóta
það að vera, sem blaðinu þykja
„bráðskemtileg". Er Mbl. að hæð-
ast að ólafi Thors — eða hvað?
Manndómur íhaldsins.
Ihaldsblöðin telja það eftir og
nefna „ofrausn", er skipverjum á
varðskipunum var gefið tveggja
daga leyfi til farar upp í Borgar-
fjörð þann tímann, sem síst er
von togara í landhelgi. Sjálfsagt
er þeim í minni rausn fyrverandi
stjómar, er hún bauð skipverj-
um á óðni til skemtifarar í bílum
á Norðurlandi í fyrra, og lét þá
síðan borga ferðina!
----0-----
muna það, að hestar gera ekki
usla í skógum. Með ákvæðunum
um friðun Þingvalla er ekki um
neina sérstaka óvild gegn „sauð-
kindum“ að ræða eins og M. G.
virðist álíta. Sauðfjárbúskapur-
inn er aðeins bannaður til þess að
vemda skóginn. En ekki verður
M. G. með öllu neitað um það,
að hann sé hugsjónamaður. Svo
helgur er honum réttur „sauð-
kindanna" til Þingvallahraunsins,
að hans vegna vill hann fóma
frægasta sögustað landsins.
Ihaldsmenn og hreppsnefndir.
Mbl. hefir alt í einu fengið
mj ög mikinn áhuga á hrepps-
nefndakosningum. Birti það t. d.
fyrir skömmu langa grein um
I eina slíka kosningu á Eyrarbakka,
; og þótti íhaldsmönnum þar hafa
í veríð sýnt mikið traust. Veitir 1-
i haldsmönnum þar eystra raunar
| ekki af sárabótum, því að í vor
féll fyrverandi frambjóðandi
þeirra í Ámessýslu, Valdemar í
ölfusholti, við hreppsnefndar-
kosningar heima í sinni eigin
sveit!
Ótti íhaldsmanna.
Miðstjórn Ihaldsflokksins boð-
aði til landsmálafundar á
Hvammstanga 26. þ. m. Var fund-
artími ákveðinn með mikilli leynd
og auglýstur fyrir norðan með
stuttum fyrirvara. En jafnframt
var tilkynt þar, að miðstjóm
Framsóknarflokksins hefði verið
boðið á fundinn. Sannleikurinn er
J sá, að stjóm Framsóknarflokks-
1 ins vissi ekkert um fundarboð
þetta, fyr en það fréttist af til-
viljun í símtali frá Borðeyri. Það
unnu íhaldsmenn á með leyni-
xnakki sínu, að enginn ráðherr-
anna gat sótt fundinn. Hafa þeir
að því leyti náð tilgangi sínum,
en hitt er annað mál, hvort al-
menningur lofar slíka bardagaað-
ferð. Sá Ólafur Thórs og þann
kost vænstan að reyna að þvo
hendur sínar af undirmálumnn.
En löðurmenska íhaldsins er aug-
Ijós. Aðferð þess er nú hin
sama og í fyrra, þegar Magnús
Guðmundsson laumaðist um
■ Strandir nokkrum dögum eftir að
! Tr. Þ. hafði lokið fundahöldum
: þar, og sneiddi þannig hjá opin-
berri viðureign. Ihaldsmenn vita
það, að þeir fara hvarvetna hall-
oka fyrir Tr. Þ. og J. J., og þá
brestur hug til að taka ósigrin-
um.
Flokksmál.
Jón Þorláksson skýrir svo frá í
Verði og Mbl., að miðstjóm 1-
haldsflokksins hafi skorað á
Magnús Jónsson að höfða mál
gegn ríkinu og gangast eftir því
að fá að halda áfram launum sín-
um í Landsbankaráðinu. Það er
víst fáheyrt, að stjómmálaflokk-
ar láti sér svo ant um efnahag
einstakra manna, sem hér er raun
á orðin. En bitlingamir hafa lengi
verið eitt allra viðkvæmasta
flokksmál Ihaldsmanna, þó að
sjaldan hafi það komið greinileg-
ar í Ijós en í þessari síðustu her-
ferð þeirra á hendur ríkissjóði.
Héraðsskólamir.
Skólaspekingur Ihaldsmanna,
sem nú ritar í Vörð, er fremur
illa að sér í mentamálum. Hann
þykist aldrei hafa heyrt neitt
um það, að ráðgert hafi verið að
reisa tvo skóla á Suðurláglendinu.
Þá veit hann áreiðanlega ekkert
um atkvæðagreiðsluna, sem fram
fór í Rangárvallasýslu á síðasta
ári, þar sem m. a. átti að skera úr
um það, hvort Rangæingar skyldu
stofna sérstakan skóla. „Hvenær
hafa kröfur komið fram um tvo
skóla á Suðurlandsundirlendinu ?“
spyr greinarhöf. Tíminn getur
ekki gert að því, þó að höfundi
Varðargreinarinnar sé ekki kunn-
ugt um þetta. En maður, sem
þykist ætla að knésetja menta-
málastjóm landsins, má ekki
koma fram eins og „álfur út úr
hól“.
Raunir Valtýs.
Það vita allir að fjólurækt V.
St. hefir orðið honum til hins
mesta angurs og ama. En ekki er
ein báran stök fyrir honum í
þjónustu Ihaldsins. Alveg nýlega
upplukust augu húsbænda hans
íyrir því, að ritstjórar þyrftu
helst að vera sendibréfsfærir.
Tók þá mjög að þrengja að kosti
Valtýs. Varð endirinn sá, að troð-
ið var upp á hann manni, sem
áður hafði verið rekinn frá spari-
málgagni Ihaldsflokksins fyrir
óvandaðan munnsöfnuð. Þessi
bifvagnar að útrýma gufuvögn-
um á mixmi brautunxxm. Fyrir fá-
um vikum fór eg með einni slíkri
bifreiðai'lest yfir Fjón. Þrír vagn-
ar voru í lestixmi. I hverjum
vagni voru sæti fyrir 33 merrn.
Enginn gufuvagn dró bíla þessa,
en 1 fremsta vagninum var dá-
lítill klefi nægilega stór til að þar
rúmaðist 100 hesta mótor og
stýrimaður eða bifreiðarstjóri. Til
að draga lest sem flutti hundrað
menn þurfti hreyfivél sem var
liðlega hálfu sterkari en mótor í
venjulegum bíl. Til að stýra vél-
um og hreyfa alla lestina þurfti
ekki nema einn maxm. Og benzín-
eyðslan við að aka slíkri lest eixm
km. var ekki nema 12 aura. I
þessu fyrirkomulagi mætast
bestu kostir bifreiða og jám-
brauta. Hið ódýra hreyfiafl og
hin hentuga aflvél bifreiðanna,
og jámteinamir undir málm-
hjólum, þar sem dregið er, draga
úr núningsmótstöðunni meir en
unt er á annan hátt.
Eftir þeirrí reynslu sem menn
nú hafa, er fullvíst að hentugast
yrði að nota að langmestu leyti
slíka bifvagna á jámbraut yfir
Hellisheiði. En gufuvagn þyxfti
að nota fyrir snjóplógirm og þeg-
ar sérlega mikið væri um flutn-
inga. Annar kostur bifvagna á
jámbrautum er sá, að með notk-
un þeirra verður maxmahald við
starfræksluna miklu minna, og út-
búnaður allur við stöðvar miklu
einfaldari.
Jámbrautarmálið liggur nú
þannig fyrir, að það er óhjá-
kvæmileg nauðsyn bændaima á
Suðurlandi að fá sæmilega greiða
götu að sjó, og Hafnfirðinga og
Reykvíkinga að ná austur til
ræktarlandsins og hinnar fögm
og fjölbreyttu náttúru austan-
fjalls.
Fyrir aðra landshluta er þetta
óbeint hagsmunamál. Alt sem efl-
ir einn landshluta eflir landið alt.
Auk þess myndi jámbrautin
skapa skilyrði fyrir nýju land-
námi á Suðurlandi. Á þann hátt
ætti nokkuð af því unga fólki úr
sveitunum, sem nú leitar í ver-
stöðvarnar, af því það telur sig
ekki hafa vaxtarskilyrði í átthög-
unum, að geta myndað ný heim-
ili á grassléttunum austanfjalls.
Þessi eru hin almennu rök
málsins. Þau hafa löngu verið
kunn og þó engin áhrif haft.
Jámbrautin hefir í mannsaldur
svifið í hillingum og vai’la snert
jörðina og svo virðist vera enn.
Allra síðustu átökin í málinu,
ráðagerðir jámbrautarvinanna um
að erlent fossafélag gerði mann-
virkið fyrir okkur, voru ekki á
miklu bygðar. Félag sem á erfitt
með að borga símann sinn á aðal-
heimilinu í Osló, hefir ekki mikl-
ar líkur til að reisa mannvirki
sem kosta miljónir og þar að auki
svara ekki peningavöxtum af
stofnfénu fyrstu árin*).
Það er nú hér um bil manns-
aldur síðan farið var að ræða um
*) þegar Titans sérleyíið var til
umræðu í Efri deild dró eg enga
dul 4 að eg fylgdi því máli aðeins
til þess að Sunnlendingar gætu feng-
ið að þreifa á þróttleysi fossaíélag-
anna. þegar vanmáttur fossabraskar
anna væri orðinn lýðum Ijós, sæi
landsfólkið að það sjálft yrði að
hrinda málinu í framkvæmd, og þá
fyrst gæti verkinu miðað áfram.
J. J.
markað, eins og bændur á Suður-
láglendinu fá þegar komin er jám-
braut yfir Hellisheiði. En Suður-
land getur verið lokað milli brim-
strandarinnar, jöklanna og ófærra
fjallvega þriðjung úr árinu.
| virki óunnið að brjóta skarð í
. fjallamúrinn milli Suðurlandsund-
irlendis og Faxaflóa. Þangað er
: eina færa leiðin, þótt erfið sé. Milli
• Reykjavíkur, Hafnarfjarðar og
Suðurlandssléttunnar þurfa að
' vera öruggar, daglegar samgöng-
i ur alt árið, eins og önnur stór
héröð hafa við hafnarstaði sína.
Menn hafa talað um tvo mögu-
leika í þessu efni. Annað að byggja
1 mjög vandaðan og varanlegan veg
' yfir Hellisheiði eða að gera jám-
braut. Slíkur vegur yrði að vera
nálega eingöngu úr grjóti og að
líkindum „asfalt“- og tjörusteypt-
ur að ofan. Slíkir vegir eru mjög
dýrir, þurfa mikið viðhald, gefa
ekkert af sér beinlínis ig eru auk
þess til muna erfiðari á vetrum
en járnbrautir, þar sem snjóplóg-
urinn rennur eftir málmteinunum.
Jámbrautin er í byrjun nokkru
dýrari en vegur. Á hinn bóginn
gefur hún fastar árlegar tekjur,
er lengur opin í snjóavetmm og
starfræksla við flutningana á að
geta verið til muna auðveldari, eins
og síðar verðm' vikið að.
Hvergi á íslandi nema milli
Reykjavíkur og Suðurlands getur
komið til mála að leggja j'ár-
braut. Alstaðar annarstaðar er
flutningsmagnið og aðstaðan þann
ig, að bifreiðar bæta betur og eðli-
legar úr flutningaþörfinni ofan úr
dölunum og niður að sjónum.
Hvergi annarstaðar er jafnmikið
hérað aðskilið frá sinni náttúrlegu
höfn, með snjóþungum fjallgarði.
Höfuðástæðan til að ekki hefir
enn verið hafist handa með jám-
braut yfir Hellisheiði, er vitanlega
kostnaðurinn, bæði frumkostnaður
við að byggja og engu síður rekst-
urskostnaður. Stofnkostnaðurinn
yrði aldrei minni en 5 miljónir kr.
Fyrstu árin er vonlaust um að
stofnfé þetta myndi skila fullum
vöxtum, en það gera vegir og brýr
heldur ekki. Árlegir vextir, auk
viðhalds á brúnni yfir Fúlalæk,
eru nálega 20 þús. kr. og vextir af
Hvítárbrú í Borgarfirði verða 12—
15 þús. kr. Akvegakerfi landsins,
er stöðugt lengist, kostar miljónir
í stofnfé og hundmð þúsunda í ár-
legt viðhald, en gefa landssjóði
aldrei einn eyri í hreinar tekjur.
Samt er framþróun vegabygging-
arinnar óskift áhugamál allra
landsbúa.
Erlendis er reksturskostnaður
jámbrautanna, einkum hinna
styttri, mesta vandamálið. Utan
á járnbrautirnar hefir verið hlaðið
allskonar aukakostnaði. Þar hefir
komið til greina fjölmenn starfs-
mannastétt, margbrotnar bygging-
ar, biðskúr á hverri stöð, og fjöldi
fastra starfsmanna. Auk þess eru
kolin dýrt hreyfiafl. Og rafmagn
hefir líka reynst dýrt, jafnvel þar
sem vatnsorka er mikil, með því að
leggja þarf mjög kostnaðarsama
leiðslu meðfram allri brautinni.
Nú á tímum þykir langheppilegast
á smábrautum, að nota einskonar
bíla til flutninganna. Þeir em lang-
samlega ódýrastir í rekstri af öll-
um þektum flutningatækjum, bæði
um mannahald og hreyfiafl. Al-
staðar í næst;u löndum eru þessir