Tíminn - 18.08.1928, Blaðsíða 1

©jaíbfeti
9S afgreiöslumaöur Címans er
S^nnDeig |?orsteíns6ótlir,
5ðntban6sljúsinu, íi'eyfjaDÍf.
2KfgcEi5sía
Cimans er í Sambanftsfjúsúiu.
®pin Öaglega 9—[2 f. Ij.
Sími <®0.
XII. ftr. J
Skýrslur ríkisgjsldanefndar
Ríkisgjaldanefndin hefir nú j
lokið yfirliti sínu yfir útgjöld 1
ríkisins og nokkurra stofnana, j
sem hið opinbera rak eða styrkt- !
ar voru af almanna fé árið 1926. j
í skýrslum nefndarinnar gefst
skattgreiðendum þessa lands í
fyrsta sinn kostur á að fá að vita
greinilega, hvernig því fé er var-
ið, sem greitt er til opinberra
þarfa. Jafnframt gera skýrslum-
ar grein fyrir, hverjir þess fjár
njóta, sem greitt er úr ríkissjóði
til einstakra manna. Þess skal þó
getið, að enn er óbirtur reikning-
ur yfir útgjöld landhelgissjóðs
þetta sama ár, en eigi mun hann
síður eftirtektarverður en út-
gjaldaskrár annara ríkisstofnana.
Því hefir verið haldið fram í
ýmsum blöðum hér í Rvík, að
skýrslur ríkisgj aldanef ndarinnar
væru lítið annað en uppprentun á
landsreikningnum. Sú staðhæfing
er mjög fjarri lagi. Landsreikn-
ingurinn er ekki svo úr garði
gerður, að allur almenningur
geti áttað sig á, hvernig viðskift-
um ríkissjóðs er farið í raun og
veru. 1 honum eru einungis til-
færðar heildarupphæðir ósundur-
liðaðar. Á flestum liðum fjárlag-
anna er greitt mikið fram yfir
það, sem fastákveðið er í sér-
stökum lögum og jafnvel nokkuð
fram yfir það, sem gert er ráð
fyrir í fjárlagaáætluninni. Sá,
sem les Landsreikningana veit
ekkert um, hvort þessar greiðslur
eru réttmætar. Hann veit ekki
nema einstaka menn kunni að fé-
fletta ríkið í viðskiftum. 1 Lands-
reikningnum úir og grúir af út-
gjaldaliðum, sem nefndir eru einu
lagi „ýms útgjöld“. Almenningur
veit ekkert til hvers þeir pening-
ar hafa farið. „Ýms útgjöld“við
lögreglustjóraembættið í Rvík
voru t. d. samkv. Landsreikn-
ingnum 1926 kr. 16832,36. Ríkis-
gjaldanefndinni hefir tekist að
gera grein fyrir þessu fé mest-
öllu. Ennfremur vantar í Lands-
reikninginn ýmiskonar yfirlit,
sem nauðsynleg eru til skilnings
á ríkisbúskapnum. Og loks þegir
Landsreikningurinn alveg um hag
og ráðsmensku ýmsra stofnana,
sem almenningi koma eigi síður
við en sjálfur ríkissjóðurixm.
Skýrslur ríkisgj aldanefndarinn-
ar leiða í ljós mörg eftirtektar-
verð atriði.
Þar sést t. d., að nærri helm-
ingur útgjalda ríkissjóðs árið
1926 hefir farið í launagreiðslur :
til starfsmanna ríkisins og styrki 1
til einstakra manna. Öll útgjöldin
það ár nema kr. 12640685,13. Af
þeirri upphæð eru kr. 6195825,53
laun og styrkir til einstakra
manna.
Sama ár greiddi ríkið hér um
bil 80 þús. kr. í húsaleigu fyrir |
opinberar skrifstofur og ríkis- 1
stofnanir. Þar með er tahnn
kostnaðurinn við gistingarstað
konungs um vorið, en hann nam
nærri 24 þús. kr.
Skýrslurnar sýna, að kostnað-
urinn við lækningu berklaveikra
sjúklinga er ákaflega mismun-
andi. Á Vífilsstöðum, þar sem
ódýrast er, kostar læknishjálpin
aðeins kr. 0,26 fyrir hvem sjúkl-
ing á dag. Á Landakotsspítalan-
um, þar sem hún er dýrust, kost-
ar hún að meðaltali kr. 1,22 á
dag. Einum héraðslækni voru það
ár greiddar um 8500 kr. fyrir
lækningu berklasjúklinga — auk
lögboðinna embættislauna.
Rekstur ýmsra skyldra ríkis-
stofnana hefir reynst mjög mis-
dýr árið 1926. Starfsmanna-
kostnaður Áfengisverslunarinnar
var þá t. d. hér um bil 113 þús.
kr. En olíuverslun ríkisins, sem
Magnús Kristjánsson stjómaði,
greiddi aðeins kr. 45655,00 í
starfsmannalaun. Þó var umsetn-
ing olíuverslunarinnar miklu
meiri en áfengisverslunarinnar.
Fyrir stjórn nokkurra sjóða,
sem ríkisstjómin hefir í vörslum
sínum, voru greiddar um 18 þús.
kr. Mest af því fé rann til starfs-
manna í stjórnarráðinu, sem auk
þess höfðu föst embættislaun.
Endurskoðun nokkurra sjóða og
þjóðfélagsstofnana í Rvík kost-
aði rúml. 31 þús. kr. Meginhluti
þess fjár lenti líka hjá mönnum
með fullum starfslaunum.
Stjóm 3 opinberra tryggingar-
stofnana: Brunabótafélagsins,
Samábyrgðarinnar og Slysatrygg-
ingarinnar kostaði samtals kr.
21538,50. Þær verða nú sam-
kvæmt lögum frá síðasta þingi
sameinaðar undir umsjá eins for-
stjóra, sem fær að hámarkslaun-
um 5 þús. kr. auk dýrtíðarupp-
bótar.
Prentunarkostnaður ríkisins og
stofnana sem styrks njóta af
opinberu fé var rúmar 270 þús.
kr. Nú hefir þingið fallist á að
láta rannsaka möguleikann til
þess að koma upp ríkisprent-
smiðju og draga á þann hátt úr
þessum kostnaði, ef unt væri.
Ein merkilegasta skýrsla nefnd-
arinnar er skýrslan um tekjur
nokkurra starfsmanna rikisins af
opinberu fé. Þar kemur í Ijós að
ýmsir embættismenn fá frá rík-
inu borgun fyrir aukastörf, sem
er samtals hærri en sjálf föstu
launin. Einn af prófessorum há-
skólans fékk t. d. í föst laun ár-
ið 1926 rúmar 9 þús. kr. En
heildartekjur hans af ríkisfé voru
fullar 18600 kr. Jafnframt gegn-
ir þessi maður störfum, sem ekki
koma ríkinu við, og fékk borgun
fyrir þau. Skrifstofustjóri í
stj órnarráðinu hafði sömuleiðis
um 9 þús. kr. árslaun, en 20500
kr. tekjur alls af ríkisfé. Annar
embættisbróðir hans í stjórnar-
ráðinu hafði nokkuð á 16. þús.
Svipuð dæmi mætti lengi telja.
Kennarar við ríkisskólana fá oft
háar upphæðir fypr aukakenslu
við þá sömu skóla. Rúmir 30
menn hafa haft hver um sig
meira en 12 þús. kr. um árið í
tekjur alls af opinberu fé, svo
að séð verði. Ennfremur er þess
að gæta, að skrifstofukostnaður
ýmsra embættismanna, einkum
sýslumanna, er ekki sundurliðað-
ur, og verður því eigi vitað,
hvað þeir kunna að hafa reiknað
sjálfum sér fyrir aukavinnu. En
föst laun þeirra manna ná ekki
ofangreindri upphæð. 12 þús. kr.
árslaun svara til 33 kr. dagkaups.
Ilér verður ekki farið út í það,
að gagnrýna eða leggja dóm á
fjárgreiðslurnar úr ríkissjóði árið
1926.
En á hinu skal vakin athygli,
að með starfi ríkisgjaldanefndar-
innar hefir Landsreikningurinn
verið opnaður fyrir alþjóð manna.
Þjóðin sjálf á að leggja dóm á
Reykjavík, 18. ágúst 1928.
meðferð þess fjár sem hún hefir
falið Alþingi og ríkisstjórn til
forsjár. Hún á að segja til um
það, hversu ríkulega hún telur sér
fært að launa starfsmönnum sín-
um. Hennar er að tilkynna full-
trúum sínum, hvort hún þykist
hafa efni á að greiða einstökum
mönnum fé sem svarar tvöföldum
embættislaunum.
Starf ríkisgjaldanefndarinnar
er í alla staði hið merkilegasta
og getur orðið til gagns á marg-
an hátt. Það gefur þjóðinni nýja
og víðari útsýn yfir ríkisbúskap-
inn en hún hefir átt kost á hing-
að til. Það gefur henni tækifæri
til að átta sig á, hverjar greiðsl-
ur af opinberu fé séu réttmætar
og í samræmi við gjaldþol henn-
ar. Það gefur nokkra hugmynd
um hvernig ráðsmensku ýmsra
alþjóðarfyrirtækja hefir verið
farið á undangengnum árum.
Ennfremur gefa skýrslur nefndar-
innar svo rétta mynd, sem unt er
að fá af raunverulegum launa-
kjörum íslenskra embættismanna.
Verða þær að sjálfsögðu góður
stuðningur skattanefndum og
grundvöllur til að byggja á end-
urskoðun launalaganna, sem nú
stendur fyrir dyrum. Loks verða
að sjálfsögðu bygðar á þeim þær
tillögur, sem kunna að koma fram
á næstunni, um niðurfærslu á
útgjöldum ríkissjóðs.
Utan úr heimi.
Austurríki.
Fjórtán þjóðir hafa nú heitið
að undirrita samning, þar sem
þær lofa að heyja aldrei framar
ófrið. Upptök þess samnings eru
hjá Bandaríkjamönnum, og hefir
hans áður verið getið hér í blað-
inu. Gert er ráð fyrir að undir-
skriftirnar fari fram í haust.
Telja ýmsir hinna bjartsýnni
stjórnmálamanna, að nú muni
Fróðafriður hefjast um víða ver-
öld.
En yfir Mið-Evrópu dregur upp
dökka bliku, og er enn eigi sýnt
hvað úr þeim sorta verður. Þar
er nú á dagskrá mál, sem auð-
sjáanlega er hættulegt friðnum í
álfunni. Þetta mál er sameining
Þýskalands og Austurríkis.
Ilið gamla austurríska keisara-
dæmi var fyrir ófriðinn mikla
annað víðlendasta ríki Norðurálf-
unnar. Það var nærri 680 km2 að
stærð með rúml. 50 milj. ibúa.
Keisararnir í Vín réðu í fyrri
daga öllu Þýskalandi og voru þá
ncfndir Þýskalandskeisarai’. En í
Napoleonsstyrjöldunum rétt éftir
aldamótin 1800 hætti Vín að vera
höfuðborg Þýskalands. Keisarinn
nefndi sig eftir það keisara Aust-
urríkis. Þýsku ríkin lutu þá eigi
lengur stjórn hans og sameinuð-
ust síðar undir forystu Prúss-
lands. En innan takmarka Aust-
urríkis bjuggu margir þjóðflokk-
ar og sundurlyndir. Þó tókst að
haida ríkinu saman alt fram að
heimsófriðnum. Og keisararnir
juku jafnvel veldi sitt að mun
síðustu árin, á kostnað Tyrkja.
Löndin við austurströnd Adria-
hafsins voru þá innlimuð í keis-
aradæmið, en sú ráðstöfun varð
örsök fjandskaparins milli Aust-
urríkismanna og Serba.
Þeir sem friðinn sömdu í Ver-
sölum, leystu upp hið gamla lteis-
aradæmi. Ungverjaland og Tékko-
slovakia urðu sjálfstæð ríki. Rú-
menia, Jugoslavia og Ítalía fengu
stór landsvæði. Austurríska lýð-
veldið nýja er aðeins smáríki —
héraðið í kringum Vín. Það er
nokkru minna en ísland og íbú-
arnir aðeins rúml. 6 miljónir Þeir
eru flestir þýskir. Þriðjungur
þeirra býr í höfuðborginni Vín.
Það • kom brátt í lj ós, að hið
nýja ríki átti erfitt með að
standa á eigin fótum. Höfuð-
borgin var því ofviða, landrýmið
of lítið. Fjárhagskreppa og
skortur ætlaði að kyrkja þjóðina.
Þjóðabandalagið varð að rétta
henni hjálparhönd. Hingað til
lands hafa borist margar og ó-
fagrar sögur af hörmungunum í
Vín. En eitthvað hafa ástæður
þjóðarinnar batnað síðustu árin.
En Þjóðverjarnir í Austurríki
hafa stór áform í huga. Þeir
beina augum sínum til frænda
sinna og vopnabræðra í norðri.
Þeir vilja sameinast Þýskalandi.
Og þjóðverjar sjálfir vilja gjarn-
an veita frændum sínum í Aust-
urríki viðtöku. Þeim finst það
eðlilegt og réttmætt að allir
þýskumælandi menn séu ein þjóð
undir einni stjórn.
Til þess að raska ákvæðum
friðarsamninganna um stöðu
Þýskalands og Austurríkis þarf
samþykki þjóðabandalagsins. En
nágrannar Þjóðverja bæði að
austan og vestan, Frakkar og
Tékko-Slovakar, standa í móti
sameiningunni. í Tékko-Slovakíu
búa nú 3 milj. Þjóðverja. Óttast
Tékkar, að þeir muni ákyrrast,
er þeir sjá frændur sína taka
höndum saman. Eftir forsætis-
ráðherranum í Tékko-Slovakíu er
höfð þau ummæli, að ófriður
mvndi óhjákvæmilegur, ef sam-
einingin tækist.
Samtök þýsku ríkjanna hafa í
margar aldir verið Frökkum mik-
ið áhyggjaefni. Þýska þjóðin er
30 miljónum fjölmennari en sú
franska. Því telja Frakkar sér
standa hættu af sameiningu
hennar. Á Versalafundinum
stungu þeir upp á því að stofnað
yrði kaþólskt ríkjasamband við
Dóná. Bæjaraland hefði þá verið
skilið frá Þýskalandi og þýsku
þjóðinni skift í tvö ríki eftir trú-
arbrögðum. Þessi tillaga náði eigi
fram að ganga. Það var látið
nægja að einangra Austurríki. En
hitt tóku friðsemjendurnir í Ver-
sölum ekki með í reikninginn, að
Austurríki mundi hvorlti geta eða
vilja vera sjálfstætt ríki.
Sameiningin mundi fullkomna
það verk, sem nú hefir verið unn-
ið að á aðra öld, að flytja þunga-
miðju þýska ríkisins til norðurs.
Berlín yrði þá að fullu arftaki
hinnar fornu Vínarborgar. Þýska-
land yrði þá nágrannaríki Ítalíu
og Jugo-Slavíu. Enginn veit,
hverjar afleiðingar það mundi
hafa.
Ensk blöð virðast hliðholl sam-
einingunni. Þykir þeim sýnt, að
eigi verði spyrnt gegn sameigin-
legum vilja beggja hlutaðeigandi
ríkja í þessu máli. Þess verður að
vænta, að Norðurálfuþjóðirnar
gleymi nú eigi í fyrsta sinn, er á
reynir, sínum góðu áformum um
að fella niður vopnaburð.
Jónas Jónsson ráðherra, frú
hans og dóttir komu heim á
föstudagsnótt úr ferðalagi sínu
um Skaftafellssýslu.
40. biað.
Til beggja handa.
IV.
B. Kr. og samábyrgðin.
Næstliðinn vetur lagði eg nokkr-
ar spurningar fyrir Björn Krist-
jánsson viðkomandi samábyrgð
I kaupfélaganna. Ilann hefir, í
' Mbl. 29. júní síðastl., svarað út
j í hött. Eigi að síður er ástæða
! til að gera nokkrar athugasemdir
við grein hans.
I sambandi við umræður um
skuldtryggingu í félögunum
fræddi eg hann nokkuð um skipu-
lagsform þeirra og tók sem dæmi
tvö af elstu félögum landsins,
sem tryggja skuldheimtu inn á
við í félögunum með samábyrgð
fnnan deilda. B. Kr. kveðst hafa
margra ára reynslu sem kaupfé-
lagsstjóri! Hann hefir og ekki
meira í öðru snúist á síðustu ár-
um, en að gagnrýna skipulagsmál
samvinnufélaga og gerast hlut-
samur um þau efni. Samt sem
áður virðist hann vera einstak-
lega tornæmur og skilningssljór á
þessi fræði og þykist Tíminn ekki
geta komist hjá, að leggja sig enn
nokkuð fram um fræðsluna, svo
að ekki verði um kent handvömm
blaðsins, ef B. Kr., eftir allar við-
ræðurnar, sem orðið hafa milli
hans og samvinnumanna, fer af
þessum heimi ófróður um megin-
atriði í skipulagsmálum sam-
vinnufélaga.
B. Kr. hefir í nefndri grein
komist í kynlegar ógöngur í rök-
færslum sínum. Hann kemst að
þeirri niðurstóðu, að Kaupfélag
Þingeyinga og Kaupfélag Eyfirð-
inga hafi með nýlegri breytingu
á skipulagi sínu aðhylst skoðanir
hans í skipulagsmálunum, en
jafnframt komist í ósamræmi við
gildandi landslög um samvinnufé-
lög. Gengur grein hans nálega öll
til þess að rökstyðja síðamefnda
firru. Er orðasamsetningur sá
glögg og rækileg auglýsing um
skilningsbrest hans á eðli og ætl-
unarverki ábyrgðarskipulagsins.
Ætlunarverk þetta hefir tvær
hliðar: í fyrsta lagi að tryggja
skil hvers einstaks félagsmanns
við félagið sjálft. í öðru lagi að
tryggja skil félagsins alls út á við.
Frá sjónarmiði félagsins sjálfs
má sú hliðin, sem veit inn á við,
nefnast skuldtrygging, en hin, er
út á við horfir, skilatrygging. í
stórum félögum, þar sem örðugra
er um yfirlit, þykir hentara að
tryggja skuldir einstakra félags-
manna við félagið sjálft með
samábyrgð innan deilda, En þessi
deildaábyrgð er vitanlega ekki
því til fyrirstöðu, að allar deildir
félagsins séu í sameiginlegri á-
byrgð sín á milli um allar fjár-
rejður félagsins út á við. H v e r t
félag verður aðéins
smækkuð mynd af’ Sam-
bandinu og deildum þe s s.
— Villa B. Kr. virðist sprottin af
þeirri ímyndun, að deildaábyrgð
sé sama og takmörkuð ábyrgð.
Er þar ruglað viðurkendum við-
skiftahugtökum. „Takmörkuð“
hefir verið talin sú ábyrgð, sem
er bundin við upphæð stofnfjár í
hlutafélögum, en „ótakmörkuð“
hin, sem er bundin við upphæð
skuldar á hverjum tíma. —
Iivorki í smágrein Tímans þeirri,
er B. Kr. tilfærir né annarsstað-
ar í rökræðum samvinnumanna
er það gefið í skyn, „að hver
deild fyrir sig beri aðeins ábyrgð