Tíminn - 18.08.1928, Page 2

146
TlMINN
á sinni skuld“, eins og B. Kr.
lætur í veðri vaka. Slíkt er heila-
spuni hans sjálfs, ellegar vísvit-
andi blekking, til þess ger að slá
ryki í augu manna og rægja sam-
vinnufélögin enn að nýju við
lánsstofnanir landsins.
Með þessu er um koll fallið alt
þetta furðulega rugl B. Kr. um,
að nefnd félög séu í ósamræmi
við samvinnulögin. — Jafnframt
verður að engu staðhæfing hans
sú, að frásögn Tímans um skipu-
lag félaganna hafi verið „hrein
blekking". Er þetta gönuhlaup B.
Kr. ávöxtur vanþekkingar, sem
hvergi næði að þróast nema í
skjóli þess megna haturs, sem B.
Kr. hefir jafnan borið í brjósti
í garð þessarar sjálfsbjargarvið-
leitni bænda.
B. Kr. gleðst við þá tilhugsun,
að fyrnefnd félög hafi „aðhylst"
skoðanir sínar. Tíminn verður að
svifta hann gleðinni. — Deilda-
skipun Kf. Þing. er jafngömul fé-
laginu sjálfu og var komin í fast-
ar skorður áður en B. Kr. hóf
sína nafntoguðu sauðasölu fyrir
Árnesinga og næstum hálfri öld
áður en hann tók að berjast fyrir
„deilda-samábyrgð“ í sambandi
við svonefnd atvinnurekstrarlán.
Deildaskipun Kf. Eyf. er sömu-
leiðis eldri en bók B. Kr. „Versl-
unarólagið". Yfir höfuð má B.
Kr. ekki gera sér vonir um, að á
hann verði litið sem hollvætt og
leiðtoga í samvinnumálum. Eins
og lítillega skal bent á hér á eftir,
hefir hann með afskiftum sínum
af þeim málum áunnið sér rétt-
mæta og varanlega andúð allra
einlægra samvinnumanna á Is-
landi.
I niðurlagi greinar sinnar end-
urtekur B. Kr. enn að nýju at-
vinnuróg þann, sem hann í skjóii
spiltrar réttarmeðvitundar hefir
haldið uppi um samvinnufélög
bænda. Hann segir:
„Ummæli mín um það, að hin al-
menna samábyrgð sé lítils virði fyrir
lánveitendur, eru nú margsönnuð.
þau umniæli liefir Sambandið sjálft
og Landsbankinn margsannað, þar
sem bæði Sambandið og Landsbank-
inn hafa gefið kaupfélögum eftir
stórar fjárhæðir af skuldum þeirra,
50—60% af stórum upphæðum, í stað-
inn fyrir að ganga eftir borguninni
hjá ábyrgðarmönnunum eða Sam-
bandinu og kaupfélögunum sam-
kvæmt tilætiuninni í L um samv.-
fél. frá 27. júní 1921*). þau lög eru
því ekki látin gilda, til þess að
tryggja lánveitendur. því fer svo
fjarri. Sú trygging er þvi ekkibanka-
hæí trygging eins og eg hefi áður
bent á.
Sú stofnun, sem veitir lán út á
hina almennu samábyrgð sem trygg-
ing, eins og henni hefir verið beitt,
svíkur sjálfa sig vísvitandi og með
ráðnum hug“.
Auk þess að vera þáttur í sí-
*) Leturbreytingin mín. J. þ.
feldri rógiðju B. Kr. á hendur fé-
lögunum eru ummæli þessi ný
blekking, sem ástæða er til að
athuga og hnekkja sérstaklega.
I hinum leturbreyttu ummælum
hér að framan er gefið í skyn, að
| lánstofnanir, t. d. Landsbankinn,
sem veita einstökum félögum lán
í beinum viðskiftum, eigi aðgang
að Sambandinu um greiðsluna.
Þetta mun vera vísvitandi blekk-
ing. Sambandið, með ábyrgð
deilda sinna að baki, ber ábyrgð
á þeim einum skuldum, sem það
stofnar til vegna félaganna eða
fyrir þeirra hönd.
B. Kr. telur margsannað, að
sameiginleg ábyrgð sé ekki
„bankahæf trygging“. Rökin eru
þau, að lánsstofnanir og Sam-
bandið hafi gefið einstökum fé-
lögum eftir nokkurn hluta af
skuldaupphæðum, — alt að 50—
60%. Reyndar mega það teljast
hóflegar eftirgjafir bornar saman
við samskonar eftirgjafir til
hlutafélaga og annara fyrirtækja
samkepnismanna, þar sem gefnar
hafa verið eftir nálega allar upp-
hæðirnar eða niður í 15—10%.
Og í hinni almennu súpu eftir-
gefinna skulda munu eftirgjafir
til samvinnufélaga ekki geta tal-
ist meiri en sem svarar handfylli
í ámu. Töp bankanna á lánum til
samvinnufélaga munu ekki nema
meiru en sem svarar 1/2% af öll-
um töpum þeirra á undanförnu
krepputímabili. I samanburði við
tryggingar þeirra félaga og fyrir-
tækja, sem starfa á grundvelli
takmarkaðrar ábyrgðar hefir
samábyrgðin reynst gullvæg
trygging og skil samvinnufélag-
anna hin eftirtektarverðasta fyr-
innynd í hinum almennu viðskift-
um í landinu.
Björn Kristjánsson hefir gerst
grjótpáll fyrir liði kaupmanna í
fjandskap þeirra og árásum á
samvinnufélög bænda. Þegar á
fy.rstu árum hreyfingarinnar átti
hann í illdeilum við samvinnu-
fxbmuði Þingeyinga. Árið 1922
stóðu félögin, eins og önnur fyr-
irtæki landsmanna, höllum fæti
vegna hins mikla verðhruns og
almennu kreppu. Þá neytti B. Kr.
færis og leitaðist við að vinna
eitthvað hið hraklegasta verk,
sem getur orðið unnið í nokkru
þjóðfélagi, er hann réðist á
stærstu verslunarstofnun lands-
ins, jós upp kynstrum af ósann-
indum og rógi um starfsemi
hennar, spilti eftir mætti láns-
trausti hennar og svívirti for-
ystumenn félaganna. Svo frekleg
var ósvífni hans, að hann seildist
í gröfina til Péturs frá Gaut-
löndum, hins grandvarasta
stjómmálamanns og brá honum
um, að hann hefði ætlað að svíkj-
ast að þjóðinni með komeinka-
sölufrumvarpinu*). Ekkert annað
en afvegaleidd réttarmeðvitund
landsmanna, vaxin af skaðlegu
oftrausti á samkepnisháttum
þjóðanna, gat forðað B. Kr. frá
eignamissi og fangelsi. En honum
var forðað. Og í því skjóli heldur
hann áfram sömu iðju. Nú bend-
ir hann lánsstofnunum landsins
á, að þær svíki sig sjálfar með
ráðnum hug, með því að veita
samvinnufélögum landsins lán!
Oft hefir Bimi Kristjánssyni
verið boðið til hólmgöngu á þess-
um vettvangi og skorað á hann
að verja þau dæmalausu óheil-
indi, sem jafnan koma fram í
umræðum hans um þessi mál.
Hann ritaði bók um „verslunar-
ólagið“ en gekk þegjandi fram
hjá hinum miklu og hörmulegu
misfellum í liði samherja sinna,
þar sem nálega hver maður var
| margfjötraður 1 persónulegum á-
] byrgðum langt um efni fram,
, þar sem félög og einstakir menn
j hafa neytt hverskonar bragða að
klófesta fjármuni undir marg-
víslegu yfirskyni með engar
tryggingar að baki nema hand-
ónýtar undirskriftir og þar sem
I stórum bendum ábyrgðarfjötr-
aðra manna hefir reitt til falls í
skuldafeninu og bankarnir tapað
miljónum króna á miljónir ofan.
Og enn skal B. Kr. boðið til
hólmgöngu og skorað á hann að
verja yfirhylmingar sínar og fals-
hátt í umræðum um „verslunar-
ólag“ þjóðarinnar. En hann mun
enn sem fyrri kjósa að felast bak
við lítilmannlega þögn um kjarna
þessara mála.
Björn Kristjánsson er nú mað-
ur á gamals aldri. Hann hefir
efalaust unnið margt nýtilegt um
æfina. En í afskiftum hans af al-
mennum þjóðfélagsmálum er að-
eins eitt atriði sem ber hátt og
sem mun halda nafni hans á
lofti, ekki sem fyrirmynd, heldur
sem viðvörun á leið þjóðfélags-
umbótanna: Hann hefir, af lítil-
sigldum og eigingjömum hags-
munahvötum, gerst ofsóknarmað-
ur merkustu félagsmálahreyfing-
ar mannanna! J. Þ.
----o-----
Leiðrétting. í grein Hannesar Jóns-
sonar: Tekjuhalli Jóns þorlákssonar,
í siðasta tbl., misprentaðist á einum
stað 764 þús. fyrir 1764 þús. Villan er
auðsæ af því að sama talan er tekin
til meðferðar síðar í greininni.
*) Um korneinkasölufrv. Péturs
segir B. Kr. á bls. 58 í „Verslunar-
ólaginu":
—. En látið var í veðri vaka,
að þetta ætti að miða til þess, að
tryggja fénaðinum fóður í hörðum
vetrum. Hitt mun þó hafa verið aðal-
tilgangurinn, að Sambandið gætimeð
því móti notað ríkissjóðinn sem
forðabúr og að það gæti fengið þar
ótakmarkað vörulán". J. þ.
Svar viö ödru opnu bréfi.
Herra alþm. Ólafur Thórs!
Þú hefir að nýju ritað mér ;
opið bréf, langt bréf og fult af ;
endurtekningum og vafningum.
Mér er aftur á móti engin þörf
endurtekninga. Eg hefi skýrt og j
afdráttarlaust sagt frá því sem
milli okkar fór og get í einu og
öllu vísað til þess. Aðeins vil eg
benda á að eftir lestur síðara
bréfs þíns eru tvö aðalatriði
málsins enn Ijósari en áður fyrir
þá sem á okkur hlýða:
1. Þú hefir beitt hinni mestu
tvöfeldni í viðtölum þínum við
| mig, þar sem þú leyndir mig því
að þið höfðuð þegar tekið ákvarð- ;
' anir um fundahöldin, og talaðir !
við mig á alt öðrum grundvelli.
2. Þú hefir eftirá misnotað '
i mjög átakanlega það sem okkar t
fór í milli, en einkum í því að
telja að þú hafir boðið okkur á
fundi þar sem þú einmitt gekst
svo frá í lok viðtalsins að jeg
hlaut að draga af þá ályktun að
þið befðuð ákveðið að halda enga
fundi. Þú gekst þannig frá að '
samtalið hafði þann árangur sem
var alveg gagnstæður því sem
vera bar.
Um það þarf eg ekki lengra
mál.
En þú, og samherjar þínir við
Morgunblaðið, leggið þig svo und-
ir högg, að eg er ekki sá skap-
stillingarmaður að eg láti ógert |
að höggva.
Þið ræðið mikið um drengskap !
minn í sambandi við þetta mál. ;
Þykir mér fara vel á því að j
Magnús Magnússon ritstjóri I
Storms og nú um hríð aðalritari j
Morgunblaðsins, er málaflutnings- j
maður þinn um það efni. En eg
þarf engan málaflutningsmann. ;
Eg legg málið hiklaust undir dóm
þjóðarinnar, eins og það er þegar ;
flutt.
En um sama leyti er, einnig á j
öðru sviði, auglýstur opinberlega j
drengskapur þinn, gagnvart mér. j
Hann er auglýstur með þínum !
eigin verkum.
Þú hefir í vor talað við fleiri
en mig í trúnaði.
Þú og félagar þínir í miðstjóm
Ihaldsflokksins ritið við og við
trúnaðar-bréf, til mesta fjölda
manna víðsvegar um landið.
I þessum ti’únaðar-málum þín-.
um getur þú mín oft, ólafur
Thórs. Og heldurðu ekki að rétt-
ara hefði verið af þér að minn-
ast ekki á drengskap í sambandi
við afskifti þín af mér?
Þessi trúnaðar-bréf þín, til svo
margra vina þinna víðsvegar um
landið, eru serr sé full af ósönn-
um og rangfærðum sögum um
mig og samverkamenn mína.
Eg hefi annað þarfara að gera
en að fara að eltast við öll ósann-
indin sem þú segir vinum þínum
um mig í trúnaði í þessum bréf-
um. Eg ætla aðeins að nefna eitt
atriði:
Mér er það starf falið sérstak-
lega að taka á móti þeim mönn-
um sem hingað koma sem gestir
landsins og vitanlega liggur sómi
þjóðarinnar við, og að nauðsynja-
lausu ætti aldrei að láta þetta mál
verða að opinberu ágreiningsmáli.
Þú segir vinum þínum víðsveg-
ar um landið í trúnaði, að eg hafi
er eg fór af landi burt, falið út-
lendum mönnum að inna þetta
starf af hendi.
Þér er það vel ljóst hve þetta
er þung og mikil ákæra. Eg álít
að sá forsætisráðiierra, sem léti
sér sæma að fela útlendingum að
inna slíkt af hendi fyrir ísland,
hann ætti að leggja niður em-
bætti þegar í stað. Svo óheyrilega
fjarstæðu er hér um að ræða að
eg mundi jafnvel ekki vilja trúa
slíku um þann af flokksbræðrum
þínum sem þó er alkunnur af
miður heppilegri og djarflegri
framkomu gagnvart útlendum.
Ekki hinn allra minsti flugu-
fótur er fyrir þessum ósannind-
um þínum — og hefði mér ekki
dottið í hug að mótmæla slíku ef
ekki væri borið fram af ykkur
öllum úr miðstjórn íhaldsflokks-
ins.
Eg vil halda þig svo greindan
að þú hafir vitað að þetta hlaut
að vera ósatt.
Og samt skrifar þú þetta ótal
mörgum mönnum, og hvíslar að
þeim um leið: þetta segi eg þér
um Tr. Þ. í trúnaði.
Mikill er drengskapur þinn
Ólafur Thórs.
Hefi eg nú í vor reynt hann í
tvennu:
1. Hvernig það er að tala við
þig í trúnaði og
2. Hvemig þú talar um mig
í trúnaði.
Eg læt áheyrendur okkar um
það dæma hvaða ályktanir mér
sé rétt að draga af þessari tvö-
földu reynslu.
Tryggvi Þórhallsson.
-o-
Prestskosflisoin
í Húsavík
Hinn 8. þ. m. fór fram kosning
á presti í Húsavíkurprestakalli,
— ef prestskosningu skyldi kalla.
Kosning þessi mun lengi í minn-
um höfð þar í kalli, en hún er
líka lærdómsríkt dæmi fyrir alla
þjóðina og þessvegna skal hér frá
henni sagt í stuttu máli.
Fjórir nýútskrifaðir kandidatai'
sóttu um embættið; allir álitlegir
menn. Þrír þeirra: Jakob Jóns-
son frá Djúpavogi, Knútur Arn-
grímsson frá Ljósavatni og Þor-
móður Sigurðsson frá Ystafelli
komu jafnsnemma fram til þess
að prédika, en sá fjórði, Þórarinn
Þórarinsson frá Valþjófsstað,
kom ekki fyr en nokkru síðar og
tók fljótlega umsókn sína aftur.
Sóttu safnaðarmenn vel kirkju
— að vonum — og þótti gott að
hlýða á ræður hinna ungu manna,
sem öllum sagðist vel. En mest og
almennust virtist þó hrifningin
verða undir ræðum Jakobs Jóns-
sonar, sem talaði af andríki,
djörfung og snilli. Menn dáðust
að ræðum hans og framburði.
Einstaka menn setti þó fljótlega
hljóða. Frændur Knúts Amgríms-
sonar og vandamannavini, sem
voru allmargir, setti hljóða, og
ekki leið á löngu áður en þeir
fóru að reyna að drepa áhrifun-
um á dreif. Og einráðnustu og
þröngsýnustu íhaldsmennina setti
hljóða. Var það heppilegt að
svona djarfur og snjall maður,
sem talaði af sannfæringarkrafti
um misfellur mannlífsins og
mannfélagsins, yrði sálusorgari
lýðsins í Húsavík? Og þetta var
líka Goodtemplari, sem strax tók
þátt í samkomu þess félagsskap-
ar í þorpinu--------. Sögum var
farið að læða á stað. Þessi maður
hlaut að vera sendur af Jónasi
Jónssyni dómsmálaráðherra til
höfuðs pólitískum andstæðingum
hans í Húsavík. Og ræður hans
hlutu að vera fengnar að láni hjá
einhverjum, t. d. Haraldi Níels-
syni 0. s. frv. íhaldið lét sem það
færi hægt; taldi sig hafa ætlað
að vera hlutlaust, — en sáði sínu
fræi, og hagræddi gróðrinum
handa sér. Knútur Amgrímsson
varð fyrir náð þess. Lífsskoðun
hans virtist vera önnur og íhalds-
samari en Jakobs Jónssonar og
kennimenskan a. m. k. áhrifa-
minni, þótt hann væri góður
ræðumaður. Hann var einnig tal-
inn hafa verið í íhaldsflokknum
syðra og templari var hann ekki
lengur. Hann virtist lofa góðu.
Ræður hans þótti varla fært
að telja betri en ræður Jakobs
Jónssonar, nema þá að því leyti,
að þær væru ekki að láni! En í
þess stað var slegið á strengi til-
finninga fyrir hann. Það var lögð
áhersla á það, að hann væri Þing-
eyingur og því skylt fyrir Þing-
eyinga að greiða honum atkvæði.
Það var fagurlega en átakanlega
útlistað, hvað hann hefði verið
fátækur alla sína æfi, en haft
samt mikla löngun til þess að
verða prestur; byrjað strax bam-
ið að prédika. I fám orðum sagt:
Það var reynt að fá menn til
þess að líta svo á, að þeir gerðu
góðverk með því að kjósa hann.
Þetta var gott ráð, því fjöldinn
vill raunai; altaf vera góður, ef
hann finnur ekki að það kosti sig
mikið.
Frændliðið varð ennþá frænd-
ræknara og vandamannavináttan
ennþá innilegri og heitari. Góð-
hjartaðar verkakonur urðu
snortnar og lögðu sig fram til
þess að mæla með því að góð-
verkið yrði gert. Og verkamenn,
sem venjulega tala óheyrilega illa
um alt það, sem Ihaldsins er,
gengu nú í einfeldni sinni til kosn-
inga með því.^
Kosningabaráttan varð að lok-
um svo harðsnúin, að hér um
slóðir hefir ekki þekst önnur eins.
Þröngsýnasta Ihaldið dróg ekki af
| sér og með því vann allskonar
! lýður. Rembilátir oddborgarar
| kjössuðu lítilmótlegustu menn, —
| sem þeir annars líta ekki við, —
j til þss nú að fá þá til að gera
i vilja sinn. Menn, sem aldrei hefir
; orðið vart við að láti sig nokkra
skifta það, sem andans er, og tal-
j ið er vafasamt að kunni óbjagað
! „Faðir vor“, leiðbeindu nú um val
! á presti og gengu berserksgang.
, Sumir templaramir snerust gegn
1 samherja sínum og fyltu flokk
hinna, þrátt fyrir alt. Mútur voru
I boðnar, áfengi veitt og jafnvel
fábjáni leiddur að kjörborði.
j Fylgismenn Jakobs Jónssonar
! sýndu fram á muninn á prests-
j efnunum sem kennimönnum, og
reyndu jafnframt að benda fólk-
inu á hvaða leik var verið að
leika með það. En það er örðugt
að tala til skynseminnar hjá al-
menningi, þegar hann er æstur af
tilfinningafleipri og Gróusögum.
Skynsemin fyrirfinst þá ekki. Og
áhrifin af tveim ágætisræðum
prestsefnis rjúka fljótt úr fólki —
eins og það er flest — í kosninga-
hita. Nú var ekki hlustað á þá
menn, sem annars bera uppi hið
andlega líf þorpsins. Nú voru aðr-
ir lærifeður betri en þeir menn,
sem fengnir hafa verið, til þess
að standa í sporum prests í
prestsleysi safnaðarins.
Niðurstaðan varð sú, að Knút-
ur Amgrímsson hlaut flest at-
kvæði.
Hvemig stendur á þessum úr-
slitum, spyrja menn, sem koma
frá Reykjavík, og hafa þar heyrt
talað um Jakob Jónsson sem eitt
allra álitlegasta kennimannsefni
þjóðarinnar. Eg hefi svarað því
hér að framan: Svona er tor-
trygni og ofstæki íhaldspólitíkur-
innar, hlutdrægni frændseminnar
og kunningsskaparins og leiðitemi
sumra manna.
Enginn skilji mig svo, að eg