Tíminn - 04.05.1929, Blaðsíða 1

(ÖJaíbfert
og ofer«i&6Íuma6ur <T i m a n s er
H.a n n d e i g, þorsinnsbótlir,
Samban&stjúsmu, Heyfiavif.
^fgrcibsía
C i m a n s er i Sambartiistjúsinu
(Dpin baglega 9—(2 f* 4*
Sími ^90.
XHL ftr.
Reykjavík, 4. maí 1929.
31. blað.
Skólamál
Borgfirðínga
„Þá liugsjóuir fæðast fer hita-
magn um önd“. Svo er það þeg-
ar menningarstraumar ryðja sér
braut gegnmn lognmóðu hvers-
dagslífsins. Ein slík kvísl hefir
lagt farveg sinn að hugum Borg-
firðinga nú á síðustu tímum. Þeh-
liafa fengið áiiuga fyrir að reisa
æsku sinni sameiginlegt menta-
og þroskaheimili, betra og full-
komnara en hún hefir áður átt.
Eins og kumiugt er hefir um
alllangt skeið starfað alþýðuskóli
á livítárbakka. iiefir liann notið
fórnfýsi og samhuga nokkuna
ágætra manna, en aldrei fengið
verulega samhygð héraðsbúa al-
ment. ilúsakynni eru þar mjög
ófullkomnin tii skólastarfsemi,
sem eru afleiðingar sífeldrar fár
tæktar skóians frá byrjun.
Fyrir tveimur ármn síðan stofn-
aði U ngmennasamband Borgar-
fjarðar sjóð, sem hafði það mark-
mið að endurreisa alþýðuskólann
í liéraðinu og var þá brátt iiugsao
um að flytja skólann á „heitan
stað", þar sem hægt væri að noía
hitann sem streymt hefir ónotaður
öld eftir öld frá móður jörð til að
veita yl og þrótt komandi kynslóð-
um. Örfun mikla fékk þessi hug-
mynd á bændanámskeiði á Hvann-
eyri í fyrravetur, þar sem auk
hvetjandi umræðna um málið var
lofað af námsskeiðsmönnum að
gefa um 6000 kr. í peningum og
dagsverkum til nýbyggingar skól-
ans. — Á aðalfundum sýslnanna
beggja í héraðinu og U. M. S. B.
fyrir ári síðan var svo kosin 5
manna nefnd, sem starfað hefir
s. 1. ár að undirbúningi málsins.
Leitað hefir verið að undan-
förnu samþykta ungmermafélag-
anna innan U. M. S. B. fyrir
heimild handa sambandinu að
abyrgjast það sem á vantar á kr.
20000,00, þegar leitað hefir verið
almennra frjálsra samskota í hér-
aðinu. Jafnframt ganga Ung-
mennafélögin, hvert í sinni sveit,
fyrir samskotum, og eru undir-
tektir víða góðar. Konur og gefa
engu síður eftir sinni getu heldur
en efnaðir bændur.
Einstaka raddir heyrast á móti
nýbyggingu skólans, en þær
syngja svo hjáróma, að þegar þær
heyra sitt eigið bergmál draga
þær sig til baka h. u. b. undan-
tekningarlaust.
Frétt er frá flest öllum ung-
mennafélögum að þau samþykkja
ábyrgðarheimildina til U. M. S. B.
og það öll í einu hljóði, nema 2
atkv. á móti í einu félaginu.
Dálítil deila hefir verið um
hvar ætti að reisa skólann, en
langmest hefir borið á að hugir
manna stefndu að Reykholti,
hinu forna mentasetri Snorra. —
Sýslunefnd Mýrasýslu, sem hefir
undanfarna daga verið að halda
aðalfund sinn, samþykti áðan að
veita til nýbyggingar skólans kr.
30.000.00, gegn jafnmiklu tillagi
frá Borgarfjarðarsýslu.
En þótt sú sýslan sé eftir, ei’
talið víst, að hún verði vel við
þessu framfaramáli og dragist
ekki aftur úr Mýrasýslu.
Flokkadeilur hafa ekki gert vart
við sig í skólamálinu, sem betur
fer. Alla langar til að menta
börnin sín og hlúa svo vel að
hinni ungu kynslóð, að hún fái
sem best tækifæri til að verða
þroskaðir og nýtir synir og dætur
fósturlandsins. — Alt útlit er fyr-
ii að þetta fagra og blómlega
hérað eignist 1930 mentastofnun,
sem því og bömum þess verði
samboðin.
„Hugsjónir rætast, þá mun aft-
ur morgna“.
2. maí 1929.
V. G.
og Sigurður á Veðramóti.
NJ.
Eitt þótti mér einkemiilegt i
bréfi þeirra þingmannanna, þegar
eg las það: Þeir heita sýsluábyrgð
fyrir láninu. JMú er bréfið dags. 7.
mars, en sýslufundur hófst ekki
fyr en 11. mars. Hvernig gátu þeir
þá vitað, svona fyrirfram, hvort
sýslunefndin vildi ábyrgjast lánið.
Eða þykjast þeir hafa sýslunefnd
svo í vasa sínum, að þeir telji sér
óhætt að heita í hennar nafni á-
byrgöum fyrir einstök félög í sýsl-
unni — að henni íorspurðri?
Annars er það einkennilegt, að
þessi lánbeiðni skyldi koma fram
eftir það sem á undan vai' gengið.
Á fundi 1. des. ákveður Slátur-
ieJagið að reisa frystihúsið. Stjóm
félagsins gefur ótvíræðlega í skyn,
að eigi muni skorta fé til fram-
kvæmda. llún segir að vísu ekki,
hvaðan féð muni koma. En almælt
er um allan Skagafjörð, að Spari-
sjóður Sauðárkróks hafi látið falt
féð. Enda vart í annað hús að
venda, því að fáir munu hafa bú-
ist við, að ríkisstjórnin gerði sig
seka í því glapræði — og ranglæti
gagnvart öðrum —, að veita lán
til tveggja frystihúsa á einum og
sama stað. En viti menn —: Eftir
þriggja mánaða bið, og þó viku
betur, er sótt um lánið til rikis-
stjórnarinnar. Hvemig á að skýra
þetta? Er það aðeins gert til þess,
að láta stjórnina synja um lánið,
til þess svo að skamma hana fyrir
það á eftir, að hafa beitt Slátur-
félagið kúgun ? Eða eru forsprakk-
arnir að heykjast á framkvæmd-
um, og ætla svo að nota fyiirfram
vísa synjun stjórnarinnar sem
ástæðu til að hætta við alt saman ?
— Færi betur, að svo reyndist.
„Við bíðum og sjáum, hvað
setur“.
Bréf Sambandsins talar sínu
máli. Sýnir það, að Sláturfélagið
hefir ekki kvatt það til ráða um
þessi mál, svo sem gert hafa önn-
ur samvinnufélög. Mun þó sanni
næst, að Sambandið hafi öðrum
betri skilyrði til að dæma um,
hversu langt skuli í því gengið, að
fjölga frystihúsum.
Nú skal aftur vikið að Sigurði.
En fyrir sakir þess, að þetta er
nú allmiklu lengra mál orðið, en í
upphafi var ætlað, verður að fara
fljótt yfir síðara hlutann af grein
hans. Er þar og ekki mikil á-
stæða til andsvara, því að þar
skiftast aðeins á skammir um mig
eða kaupfélagsmenn og taumlaust
grobb. Væri stórgaman að taka
upp, orðrétta og stafrétta nokk-
ura úrvalskafla, þá er glegst bera
vitni ritsnild mannsins, sam-
kvæmni, lítillæti, gáfnafai’i, geð-
prýði. En eg verð að sleppa því
Uggir mig og, að þetta sé engar
hlaupadygðir í fari Sigurðar, og
er því síst fyrir að synja, að síð-
ar gefist kostur á að rannsaka
þær nokkuru gerr.
Þá skal aðeins drepið á örfá at-
riði.
Sigurðui- kannast við það, að
undirróður hafi í fyrravetur ver-
ið hafinn í þá átt, að vinna kaup-
félaginu tjón. Hitt segir hann að
sé „óhugsandi, að bendla við þann
undirróður þáverandi kaupfélags-
stjórn“. — Vill Sigm-ður synja
fyrir það, í fullkominni alvöru,
að a. nr. k. einn Ihaldsmaðurinn í
kaupfélagsstjóminni hafi, í skrif-
um til einstakra maima í íyrra-
vetur, rægt kaupfélagið og bein-
Jínis reynt að fá þá til að svíkja
það?
Við sjáum til. —
Ógreindum sjálfbyrgingum
hættir stundum til að hlaupa svo
á sig, að háskasamlegt getur orð-
ið þeirra eigin málstað.
Sigurður á Veðramóti viður-
kennir, að K. S. hafi eflst mjög
,,að þroska og öllurn þrifum“ —
alt til vorsins 1928, er þeir félag-
ar, hann og Jón alþm., hui'fu úr
stjóm þess. En hvernig stendur
þá á, að þeir hurfu úr þessu
þroskavænlega kaupfélagi, sem
altaf var að eflast, og fara að
bisa við að stofna annað nýtt, til
þess að reyna að koma hinu á
kaJdan klaka?
Svarið liggur næri'i.
Meðan þeir höfðu meii'i hluta
vald, bæði í stjórn og á fulltrúa-
fundum, vai- félagið ágætt. Þá
efldist það „að þi’oska og öllum
þrifum“. En á því herrans árl
1928 vildi svo óhamingjusamiega
til, að Fx-amsóknarmenn urðu í
meiri hluta á fulltrúafundi. Og þá
fór nú heldur en ekki að fara
mesti ljóminn af félaginu. Þá var
það ekki lengur vænlegt til að efl-
ast „að þroska og öllum þrifum“.
Reyndar var gamla stjómin end-
ui-kosin, og virðist því í skjótu
bragði ekki líklegt, að henni hyrfi
svo skynilega öll dáð. að hún fengi
ekki haldið áfram á þeirri braut.
að efla félagið „að þroska og öll-
urn þrifum“. En nú höfðu Fram-
sóknai-menn undirtökin á fulltrúa-
fundi. Og þá var bölvunin vís. Og
þó að þeir kysu Ihaldsmenn í
stjóm, og þó að þeir byðu Slátur-
félaginu frami’étta hönd, þá var
það ekkert að marka. Því að
Framsóknarmenn em yfirleitt
vondir menn — hvemig sem þeir
breytal
Þess vegna var það líka svo
með þann samviskusama Sigui’ð,
að honum „hálfbauð við að vei’a
framkvæmdavald(!) þess fulltrúa-
ráðs, sem þá skipaði fundinn að
meirihluta“.
En honum bauð ekki, þeim
ágæta manni, við að fara á Sam-
bandsfund með umboð þess félags,
sem hann var að svíkja!
Það kallar hann „greiða“, sem
hann „vildi ekki neita félaginu um
að skilnaði“I*)
Hvað viljið þið hafa það betra,
piltar?!
Gísli Magnússon,
frá Frostastöðum.
S V AB
Dánnrdægur. Siðastl. sunnudag and-
aðist á lieimili sínu Marðarnúpi i
Vntnsdal frú þorbjörg Helgadóttir
móðir Guðm. landlæknis og þeirra
systkina, níræð að aldri. Verður
þessarar merku lconu getið nánar hár
í Idaðinu.
*) Auðk. af mér.
G, M.
„Morgunblaðið" flutti 7. þ. m. nafn-
laust fréttabréf undan Eyjafjöllum
(Jags. 24. febrúar. Er aðalefni þeas um
prestþjónustu þá, sem vér Eyfellingar
njótum 1 vetur i fjarveru sóknarprests
voi's, sr. .lakobs Ó. Lárussonar. Kemst
liöf. m. u. svo að orði, að sumir segist
„ekki hufa lievrt tónað né flutt guðs-
orð i kirkju siðau síra Kjartán Ein-
arsson dó", þangað til sr. Eiríkur
Helgason á Sandfelli messaði hér í
vetur. \Crður eigi annað séð, en að
höf. ætlist, til þess að hér megi lesa
milli línanna þann dóm um sr. Jakob,
að hann hafi aldrei „flutt guðsorð 1
kirkju" þessi 15 ár, sein liann hefir
verið prestur vor.
það sé fjarri mér, að vilja á nokk-
urn.liátt draga úr þeim lofkesti, sem
höf. með þessu hleður þeim, sr. Kjart-
uni heitnum Einarssyni og sr. Eiríki
Ilelgasyni. Hinn fyrrnefndi var mik-
ilsmetinn ágætismaður, utan kirkju
aem innan, og mér virtist hinn síðar
nefndi koma hér drengilega og sköru-
lega fram i vetur. En eg hygg það
vera uJmannaróm liér í prestakallinn
um sr, Jakob, að hann hafi „flutt
guðsorð i kirliju" með fullri djörfung
og hreinskilni, rætt vandamál kirkju
og kristnilýðs með víðsýni og skarp-
skvgni og rœkt prestverk sín af áhuga
og trúmensku.
Ti) sönnunar því, að þessi orð mín
séu ekki gripin úr lausu lofti, skal eg
benda á það, að í skjali, sem sóknor-
börn sr. Jakobs Ó. Lárussonar hér i
lireppi sendu lionum í fyrra, þegar
kvisast fór um það að hann mundi
flvtja héðan, var komist svo að orðl'
„Vegna þess, að vér þykjumst hafa
sannar fregnir um það, að þér, kæri
sóknarprestur vor og vinur, liafið i
liyggju að flytja liéðan innan
skamms, leyfum vér oss að fara þess
á leit, að þér sleppið því áformi og
lialdið áfrarn að vinna Jiér fyrir oss
og með oss, á saman liátt og þér liafið
gert þann tíma, seni þér eruð búinn
að vera hér. Vér þekkjum svo vel
drengskap yðar og aðra mannkosti,
samfara ágætri kennimensku’), að
véi' teljum það óliætanlegt tjón fvrir
prestpkallið að missa yður“.
t’ndir þetta ritaði nálega hver
fermdur maður hér í hreppi, sem áttr
þess kost, að undanskildum tveim
heíniilum.
Ennfremur skal þoss getið, að ný-
lega sagði einn af ákveðnustu stjórn-
inála-andstæðingum sr. JakoJis Jiér 1
sveit við mig:
„Okkur sr. Jakol) tiefir oft borið fl
milli um almenn mál. En eg segi þaö
alveg sath að sem prest kýs eg engan
fremur en hann, og liýst ekki við að
fá jafningja lians, ef hann fer liéðan".
Eg veit, að sá, sem þetta sagði,
stendur við þessi orð sín hvar sem
er, enda skrifaði hann á sínum tlma
undir skjal það, sem áður var nefut.
Sjálfur liefi eg hlustað á og lesið
ræður eftir allmarga kennimenn. Og
að undanskildum Haraldi prófessor
Níelssyni hefi eg engan islenskan
kennimann heyrt leggja meiri rækt
við það, að finna svör við vandamál-
um mannlífsins, í samræmi við kristi-
lega lífsskoðun og kenningu Krists,
en sr. J. Ó. L.
Um barnafræðsluna er það að segja,
að mér finst höf. vera nógu bráðlátur.
að kvarta, fyrir febrúarlok, um
fræðslu fermingarljarna á komandi
vori. Virðist mér það lýsa ómaklegu
vantrausti höf. til prestanna, sem
þjóna hér í vetur.
Oss, hinum mörgu vinum sr. Jakobs
liér eystra, er það að vísu mikill mtss-
ir og söknuður, ef hann flytur héðan.
En oss er liuggun að því að vita, að
tiann mun hvarvetna þar sem hann
starfar, verða mikils metinn af öll-
um góðum mönnum, og gefast því
betur, sem meira reynir á mannkosti
hans og hæfileika.
Brúniun undir Eyjaföllum,
25. mars 1929.
Sigurður Vigfússon.
Ok sveitanna
*) Leturbreyting mín.
S.V.
Siðan segulafl sjávarins tók að toga
unga fólkið burt úr sveitunum, burt
írá æskustöðvunum, burt í ys og þys
bæjanna, hefir sveitunum stöðugt
verið að blæða og blæðir enn þann
dag í dag.
F’aðir og móðir verða að sjá á
oftir börnunum sinum leggja leið
sina eftir þessari braut, sem á stund-
um liggur til auðs og uppgangs, en
stundum líka tii veikiunar og volæð
is og dreps, fyrir andlega og líkam-
lega vellíðan. Stundum hverfa
þau aftur heim til áttliaganna,
heirn á sveitina, sem þurfalingar.
Sveitin er þá skyldug að taka við
örvasa og útslitnu fólkinu, sem heltst
hefir úr lestini.
það er nú lika svo komið fyrir
mörgum lireppum, að þeir eru alger-
lega að sligast undir ofurþunga
þurfamanna. Kröfurnar hækka ár frá
ári. Stöðugt er snaran snúin horðar
að liálsi þeirra, sem gjalda eiga i
sveitarsjóðina.
1 kaupstöðunum færist ólifnaöur
og lausla-ti 1 vöxt. Lausaleikskrakkar
koma á fátækraframfæri. Foreldrarn-
ir gota ekki, eða vilja ekki leggja á
sig, að ala önn fyrir aflvvæmum sín-
urn og þeirn því kastað á hreppinn.
Engin takmörk virðast fyrir því,
tiversu mikið megi bjóða gjaldþoti
manna. þörfum sveitarsjóðanna er
jafnað niður án tillits til þess hvort.
menn geta borgað eða ekki. í sum-
um sveitum er ástandið þannig, að
það beinlínis flæmir fólkið burt.
Hé'i' verður löggjafarvaldið að taka
í taumana og finna einliver ráð til
þess að slíkur ójöfnuður viðgangist
rkki í Jandinu.
Ymsar uppástungur liafa komið
fram, til lireytinga á fátækralöggjöf-
inni. Sumir vilja gera alt landið að
einu framfærslutiéraði. En þá er
mjög hætt við, að fleiri mundu vilja
lifa náðugt og láta landssjóðinn
liostn sig, heldur en með því fyrir
komulagi, sem nú er. Sumir leggja
til að stvtta sveltfestistimann ofan í
1—2 ár og enn aðrir vilja að þurfa-
inaður eigi framfærslurétt þar sem
liflim fyrst þiggur. En þrátt fyrir það
yrðu engin takmörk fyrir framfærslu-
kostnaði þeim, sem hvert frnmfæi'slu-
liérað yrði að liera. það eru þau tak-
mörk, sem löggjafarvaldið þarf að
setja og það sem allra fyrst.
Utsvarsliæð ætti þá að miðast við
oignir og tekjur og það hve gjnld-
andi hefir sjálfur marga fram að
færa. Fátækraþarfirnar ætti svo að
leggja á eftir vissum skattstiga, eins
og liinn núverandi tekju- og eigna-
skatt. Setja skvldi svo takmörk fyrir
því, Jiversu miklu mætti jafna niður
á skuldlausar eignir og tekjur, þegar
liúið væri að draga frá hæfilega upp-
liæð til framfæris gjaldanda og
skylduliðs hans.
í engu framfærsluhéraði ætti að
vera leyfilegt að jafna meiru niður
en 3% á skuldlausar eignir og 10^
á netto tekjur. þar sem fátækrafram-
fæi'slukostuaður yrði meiri en hægt
væri að jafna niður samkvæmt fram-
ansögðu, ætti ríkissjóður að hlaupa
undir bagga og greiða það, sem á
brysti.
Stofna ætti sérstaka sjóði, sem síð-
ar kannu til með að geta staðið
straum af fátækraframfærinu bæðí
heima í framfærsluhéi’uðunum og
c-ins fyrir rikisheildina.
Tekna til slikra sjóða mætti afla
með ákveðnu árlegu gjaldi á verk-
fært fólk í landinu og ætti nokkur