Tíminn - 21.09.1929, Blaðsíða 2

204
TÍMINN
Mtorsembættið
og menningarástand burgeisanna.
Kensluraálaráðuneytið hefir með
bréfi dágs. 17. þ. m. sett Pálma
Hannesson náttúrufræðing og
kennara frá Akureyri, til þess að
gegna rektorsembættinu við Hinn
alm. mentaskóla í Reykjavík frá
1. okt. að telja. Auk Pálma sóttu
um embættið fimm af kennurum
skólans sjálfs, þeir
Þorl. H. Bjamason, settur rektor,
Bogi Ólafsson,
Jón Ófeigsson,
ólafur Daníelsson og
Sigurður Thoroddsen.
Fullar horfur eru á því, að
blöðum íhaldsflokksins muni
verða skrafdrjúgt um þessa ráð-
stöfun stjórnarinnar. Munu þau
líta á hana sem mikinn hvalreka
á eyðifjörum sínum. Forsprakkar
flokksins svo og blöð hans eru
gersneidd hugkvæmd og éinlægum
áhuga um framfaramál þjóðarinn-
ar. Allar umræður blaðanna eru
því neikvæðar (negativ) þ. e.
úrtölur o g niðurrifsviðleitni á
vegum umbótanna, rógmælgi og
svívirðingar um stjómendur
landsins en varnir fyrir hönd
brotlegra áhangenda flokks síns
og hverskonar svívirðinga í sínum
eigin herbúðum. Sérhver ný
átylla, sem þessum mönnum berst
í hendur, til þess að geta haldið
áfram iðju sinni og fylt dálka
blaða sinna með fúkyrðum og
fjasi, er þeim því næsta kær-
komin.
Mbl. 19. þ. m. flytur grein um
málið, sem nefnist „Kenslumála-
ráðherrann og rektorsembættið".
Ekki er hún ritstjórnargrein,
því í henni eru ekki teljandi bögu-
mæli, heldur hafa ritstjóramir
þar leppað hugarfóstur annars
manns og ber greinin á sér fingra-
för og sálareinkenni guðfræði-
pfófessarsins nýdubbaða, Magnús-
ar Jónssonar stórasannleiks.
1 sambandi við væntanlegar
áframhaldandi og ítarlegar um-
ræður um þetta mál, þykir Tím-
anum hlíða að birta hér kafla
úr framannefndri Mbl.-grein:
» •
En hver áhrif mun þetta nú hafa
á skólann, elstu, frægustu og hjart-
fólgnustu mentastofnun þjóðarinnar?
þeirri spurningu er vitanlega ekki
unt að svara til fulls nú þegar, en
þetta eitt er víst: að hér er stofnað til
andstyggilegs ófriðar í skólanum, til
ófriðar milli skólapilta sjálfra, tii
ófriðar milli kennara og rektors, til
ófriðar milli skólapilta og kennara. —
Fylgismenn stjórnarinnar draga alls
ekki dul á, að þeim komi eklci til
hugar, að kennarar skólans geti un-
að þvi óheyrilega ranglæti, sem þeir
nú eru beittir. þeir hyggja allar sín-
ar vonir á því, að hægt sé að vinna
pilta til fylgis við hinn nýja rektor
og stjómina, en til andstöðu gegn
hinum gömlu kennurum sínum. —
Piltana á að vinna með allskonar
sælgæti, sem ungum mönnum getst
aðj — með skemtiferðum í stjómar-
bilum og á varðskipum, með fríum
og öðrum friðindum. En skyldi nú
nokkur landstjórn nokkm sinni hafa
beitt svívirðilegri aðferð við gamla
og merka mentastofnun?
það er hryllilegt að, hugsa út í,
liver áhrif þessar ógeðslegu aðfarir
muni hafa á sálarlíf hinnar upp-
vaxandi skólakynslóðar. Fyr má nú
vera en að æskulýðnum sé mútað til
fylgis við ranglætið! En skólapólitík
Jónasar frá Hriflu er nú orðin nokk-
urn veginn kunn. þessi pólitíski
stigamaður hefir þegar marga skóla
landsins á valdi sínu! Og nú hefir
hann ennþá einu sinni níðst á dreng-
skap og réttlæti til þess að ná tangar-
haldi á höfuðvígi íslenskrar menn-
ingar. Mentaskólanum í Reykjavík.
En finst nú ekki íslendingum nóg
komið? Erum við allir orðnir svo
svínbeygðir, að enginn þori að hreyfa
hönd eða fót? Nú höfum við í tvö ár
horft á berstripað ranglætið hossa
sér í æðsta öndveginu. Erum við all-
ir orðnir svo auðvirðilegir ættlerar,
svo allvesælir og heillum horfnir
aumingjar, að oss renni ekki slík
smán til rifja? Mentamenn þjóðar-
innar verða nú að sýna fyrir sitt
leyti, bæði í orði og gerð, að þeir
uni ekki þessari síðustu svívirðingu!"
Sé hér rétt til getið um höf-
undarmark á grein þessari, er það
ljóst, að Magnús Jónsson virðist
hafa í hyggju að taka að sér eitt
verkefnið enn fyrir Ihaldsflokkinn.
Auk þess að ala upp sálusorgara
landsins, og setj'a saman hinar al-
kunnu, pólitísku „sannieiks“-post-
illur Ihaldsflokksins, ætlar hann
nú að gerast oddviti fyrir uppreist
gegn ráðstöfunum stjórnarvald-
anna! Leitast hann hér við að
eggja til ófriðar í Mentaskólanum
og heitir á mentamenn þjóðarinn-
ar til uppreistar! Greinin öll er
einkar ljós vottur um sálarástand
og þroskastig Iiöfundarins og
þeirra manna innan íhaldsflokks-
ins, sem kunna að aðhyllast skoð-
anir hans og áeggjanir. Er ein-
Laugarvatnsskólinn
byrjar 1. nóv. n. k. Nemendur, sem verða 1 Reykjavík þriðjud. 29.
okt. n. k., komi þann dag kl. 1 s. d., að Safnahúsinu við Hverfis-
götu. Þá verða söfnin skoðuð og rætt um ferðina austur að Laug-
arvatni. Bækur, ritföng, sundbolir, fimleikaskór, skíði, skautar,
glímubelti og nauðsynlegar hreinlætisvörur, verður alt útvegað fyr-
ir þá, sem þess óska. Auk þokkalegra fata ber nemendum að hafa
með sér kodda, sængurver og lök. Dýnur og ábreiður leggur skól-
inn til.
Straumi 20. september 1929.
Bjarni Bjamason
Úr bréfum.
„Bóndi við Reyðarfjörð"
skrifar Tímanum út af Eskifjarðar-
fundinum meðal annars á þessa leið:
„í 40. tbl. ísafoldar er birt skeyti af
Eskifjarðarfundinum og er eg alveg
hissa, hvað þar er skýrt skakt frá. í
skeytinu stendur að „Sjálfstæðis-
mennirnir" (þ. e. íhaldsmennirnir))
hafi gert „afarsnarpa hríð að stjórn-
inni“! „Litlu verður Vöggur feginn".
Sér er nú hver hríðin. Eg var á
Eskifjarðarfundinum. þar talaði Jón
þorláksson fyrstur, langa tölu og
eftir því leiðinléga, aðallega um fjár-
málin, sem margir kannast við og
heyrði eg menn segja í byrjun ræðu
hans: „Að hann skuli nú fara að
þvæla um þetta“, svo fleirum leidd- -
ist en mér. En eitt hafði eg upp úr
þeirri ræðu, þegar Ingvar fór að
svara henni: Eg komst að sannleik-
anum um tekjuhallafjárlögin sem
íhaldsflokkurinn skyldi við, eftir að
hafa talið sér fjármálaspekina mest
til gildisl" — — „Árni Jónsson stóð
upp með miklu veðri í lungunum
og líklega víðar, en varð heldur lít-
ið úr. Lenti tal hans mest í „danska
gullinu" margtugða, sem eg hélt að
mundi vera orðin klígjugjöm fæða“.
— — „Amfinnur barnakennari fanst
mér eini maðdrinn, sem talaði illa
um stjórnina og Framsóknarflokk-
inn, en slíkt fleipur sem hans, er
alvanalegt hjá öfgakendum jafnaðar-
.mönnum". — — „Jón Baldvinsson
talaði nokkuð mikið og var að mínu
áliti skemtilegast að hlusta á hann,
því hann getur verið fyndinn og
kom það aðallega í ljós þegar hann
var að tala um „nýja“ flokkinn, eða
hamskifti íhaldsflokksins sem mörg-
um þykja einkennileg; að flokkurinn
skyldi telja sig nauðbeygðan að
kasta gömlu, viðeigandi nafni og
finst mér það benda á vonda sam-
visku og að flokknum hafi þótt nafn-
ið vera orðið svo atað í óhreinindum!
En sömu em mennirnir eftir sem áð-
ur. Mér finst að flokkurinn hefði átt
að byrja á því að laga ísafold, svo
að frekar væri hægt að trúa ein-
hverju, sem hún segir. En fréttir
þess blaðs af þingi og um fundahöld
taka út yfir alt“.-----„Eitt finst mér
allir flokkarnir hafa haft sameigin-
legt að nokkru leyti og það eru
skammirnar, þó að ísafold hafi geng-
ið þar lengst, því hún er siðspillandi
og getur ekki bætt úr málsstað
ílokksins á nokkurn hátt“.---------„Eg
tel mig engan flokksmann og eg
kom á Eskifjarðarfundinn, til þess
að heyra, hvað þessi nýi flokkur
hefði á boðstólum. En eg sannfærðist
um að flokkurinn heflr ekkert til
síns ágætis, ekkert áhugamál, heldur
bara það að berjast til valda. — Eg
bjóst við að Jón þorláksson, jafn-
gáfaður maður og þaulvanur ýmsum
krókaleiðum, mundi koma með eitt-
hvað, sem stjórnin hefði unnið sér
til óhelgi. En það var nú öðm nær,
því hann hafði ekki annað en tómar
vifilengjur, til þess að slá ryki í augu
almúgans. Eg fór af fundinum sann-
færður um það, að stjórnin mundi
ckki hafa miklar syndir að bera,
fyrst honum, besta manni flokksins,
tókst ekki betur en þetta, því ekki
mun dregið af því, sem til er“.
Bóndi á BarSaströnd
skrifar í. byrjun júlí siðastl. meðal
sætt, að gefa lesendum Tímans
kost á að fylgjast vel með því,
sem þannig er hugsað upphátt í
herbúðum Ihaldsmanna.
Nú munu allir sanngjarnir
menn fallast á það, að nokkur
vandi hafa verið úr að ráða fyrir
kenslumálastjórnina jafnvel þótt
hún hefði hugsað um það eitt, að
fylgja fornri venju í málinu,
hugsunargangi hixmar „öldruðu
sveitar“ og láta þann „hæfasta“
hljóta hnossið. Allir eru þeir
reyndar dugandi kennarar og vel
að sér í sínum greinum. En ekki
liggur fyrir neitt það, sem vottar,
að einn þeirra sé öðrum fremur
til þess hæfur, að umgangast
æskumexm og gerast félagi þeirra
og leiötogi á þroskaskeiði náms
og íþrótta.. Engixm þeirra hefir
öðrum fremur sýnt áhuga, hug-
kvæmd né úrræði, að hlynna að
né beitast fyrir málstað þess
skóla, sem 1 fyniefndri grein er
kailaður „hjartfólgnasta menta-
stofnun þjóðarinnar“. Hefir sú
harmsaga verið áður rakin hér í
blaðinu og mun það exm verða
gert, ef þörf krefur, áður skilist
sé við þetta mál.
Að þessu athuguðu hlaut aldur
einn að í’áða, ef binda skyldi
veitinguna við kennara skólans.
Lá þá næst að veita settum rektor
og elstum kennara skólans em-
bættið. Er haxrn og fyrst nefndur
í Mbl.-greininni, þó blaðið hafi
aftur í gær séð sig um hönd og
tekið Jón Ófeigsson upp á arma
sína. En nú mun kenslumálaráð-
herrann líta svo á, að hár aldur
megi ekki vera úrslitaskilyrði fyr-
ir því, að vera talin hæfur æsku-
lýðsleiðtogi, ef ekki skera úr ber-
sýnilegir yfirburðir.
Hefir ráðherrann óskað þess
getið hér, að mjög miklu hafi ráð-
ið um þessa ákvörðun sína fram-
angreindir örðugleikar á, að gera
upp á milli kennara skólans.
Nú hafa kennarar skólans, með
umsóknum sínum, vottað gegn
sjálfum sér og málstað þeim um
verðleika ellinnar, sem
íhaldsblöðin hafa nú tekið að sér
verja. Ef þeir hefðu borið þá
virðingu fyrir embættisaldri hins
setta rektors, Þorl. H. Bjarna-
sonar, og þeim „góða orðstír“,
sem lýst er í upphafi Mbl.-grein-
arinnar, eins og látið er í veðri
vaka, þá hefðu þeir vitanlega ekki
sótt á móti honum, heldur mælt
með honum af alefli. En í reynd-
annars á þessa leið: „Hér er íremur
dauft yfir stjórnmálunum. pótt þing-
maðurinn okkar sé búsettur hér í
hreppnum, heldur hann næstum því
aldrei leiðarþing; eða aðeins einu
sinni siðan hann var kosinn 1913,
eftir því sem mig frelcast minnir, —-
ef leiðarþing mætti kalla. Talaði
hann eingöngu um Tímann og per-
sónur, en ekki um þingmál. Var ræða
hans tómar óbotnandi skammir um
Timann og Framsóknarflokksmenn-
ina Jónas ráðherra, Ásg. Ásgeirsson,
Svein i Firði, Magnús Torfason o. fl.
Var ekki trútt um, að menn grun-
aði að honum hefði þótt þessir menn
vera sér skeinuhættir á þingi og gátu
þess til að hann hefði ekki verið
eins borubrattur, ef þeir hefðu verið
þarna viðstaddir". — — „Eitt get eg
sagt í fréttum: Hákon er orðinn
pésapóstur og flugritasali fyrir íhald-
ið. í fyrra seldi hann hér „þingsögu"
Magnúsar Jónssonar og nú kom hann
með kynstur af „Ákæruvaldinu" hans
Lárusar litla og útbýtir því gefins.
— Ekki vakti uppskím íhaldsins
mikla eftirtekt hér meðal bænda.
það villir ekki á sér heimildir, því
innræti foringjanna er hið sama,
hvaða nafn sem flokkurinn ber á
yfirborðinu".
Um póstafgreiðslu
ritar einn af kaupendum Tímans:
„— — Ástæða væri til að ætla að
nokkur ábyrgðarskylda hvíldi, eða
ætti að hvila á póstafgreiðslunum.
En ekki lítur út fyrir, að sú skylda
sé afar þung. Eg hefi orðið þessa
var, viðvíkjandi póstafgreiðslu, síðan
eg kom aftur til íslands, sem eg
ekki þekti til í Vesturálfu um meira
en 30 ár; enda voru póstlög þar hörð
inni kemur annað úr kafinu.
Kennaramir fjórir fara allir á
stúfana til þess að hnekkja em-
bættisvonum Þorleifs og telja sig,
hver þeirra, ekki einungis jafn-
snjalla, heldur snjallari honum!
Af þessu sést að kenningin stenst
ekki reynsluna né vitnisburð
þeirra mannlegu hneigða kenn-
aranna, að ota sínum tota og
mega þeir, né aðrir fyrir þeirra
hönd, síst gilt úr flokki tala, þótt
kenslumálaráðherrami hafi kosið
að blanda sér ekki í þann inn-
byrðismeting, né skera úr um svo
hæpið verðleikamat.
Tæplega munu hafa sést bros-
legri rök en færð eru fýrir skóla-
stjórnarverðleikum Jóns Ófeigs-
sonar. Eru þau þess efnis, að hann
s.é góður orðabókarhöfundur!
Lýsa þessháttar hugsanasamstæð-
ur allvel gáfnafari slíku sem
Magnúsar Jónssonar og röksnilli
Ihaldsmanna yfirleitt. MbL hefir
sýnilega tekið sér fyri hendur
að gera það sem ráðherrann
treystist ekki til, — að gera upp
á milli kennaranna, því í gær birt-
ir það umsókn Jóns Ófeigssonar
við hliðina á umsókn Pálma
Hannessonar og þykir munur á.
Er og sá munur á umsóknum
þessum, að J. ó. lætur mikið yfir
sér, en P. H. lítið. Verður þó af
þeim Ijóst, hvor muni fremur til
þess kjörinn, að umgangast unga
menn.
Fáar ráðstafanir núverandi
stjórnar munu, þegar alt er skoð-
að, vera reistar á ríkari ástæðum,
heldur en sú er hér ræðir um.
Mun það koma á daginn, er djúpt
verður skyngst í þetta mál, sögu-
leg tildrög og ástæður skólans
metnar til hlítar, að hlutur íhalds-
ins og kennara skólans verður
því lakari, sem fleira verður rætt
um málið.
í horn að taka og sá fékk fljótlega
lausn, sem vanræksla í þeim sökum
sannaðist á, ef ekki verra en lausn-
ina eina. þetta hjáverkahirðuleysi á
pósthúsum hér kemur mér því und-
arlega fyrir sjónir. Hefir það komið
fyrir, að eg hefi skrifað póststjórn-
inni í Reykjavík, út af vanskilunum.
Hefi ef fengið mjúklega orðuð svör,
en engar umbætur. Úrræðin vanalegu
þau, að kenna öðrum um vanræksl-
urnar og svona gengur það líklega
koll af kolli að mér skilst, af því að
póstlögin eru ekki nógu ströng og
ekkert eftirlit með því, að þau séu
haldin og er fólkið undarlega um-
burðarlynt i þeim sökum — -— —
-----0-----
Á Alþingi 1925 bar landsstjómin
fram frumvarp, sem hún kallaði
tryggingarfrumvarp, en því miður
var þetta í raun og veru skattafrum-
varp, sem átti að létta af ríkissjóði
stórri útgjaldabyrði, en ná fénu inn
þess í stað með almennum nefskött-
um. En sem betur fór var frumvarp
þetta felt, þar sem það gekk í öfuga
átt með því að vera engin trygging
fyrir alþýðu manna fram yfir það
sem nú er.
Á seinni árum hafa ýmsir ritað um
nauðsyn skyldutrygginga. Einna ræki-
legast af því sem eg hefi séð er
eftir sr. Gísla Skúlason í Iðunni.
Samt virðast sumar tillögur hans
ekki aðgengilegar, t. d. þar sem hann
ætlast til þess að unglingum sé gert
Fréttír.
ísland erlendis. „Svenska Dagblad-
et“ 26. ágúst síðastl. birtir langt og
ítarlegt samtal við Tryggva þórhalls-
son forsætisráðherra. Er þar gefið
mjög glögt yfirlit um stjórnarfar
landsins, flokkaskipun höfuðstefnur
Framsóknarflokksins, framfarir í at-
vinnuvegum, fullkomin sjálfstæðis-
áfonn íslensku þjóðarinnar og af-
stöðu til annara Norðurlandaríkja.
Greininni fylgja myndir af ráðherr-
anum og stjórnarbyggingunni í
Reylcjavík. — I blöðum vestan hafs
hefir, meðal margs um alþingishá-
tíð íslendinga næsta ár, birst svolát-
andi bréf til Hon. O. B. Burtness,
þingmanns í fulltrúadeild þjóðþings
Bandaríkjanna frá dómsmálaráðherra
íslands:
„Kæri herra Burtness.
Alúðarþökk fyrir hið vinsamlega
bréf yðar, dagsett þ. 22. júní 1929,
sem og fyrir þann mikla sigur, er
þér unnuð til handa íslensku þjóð-
erni í Ameriku, með því að tryggja
íslandi af hálfu stjómar hins vold-
uga, ameríska lýðveldis, líkneski af
Leifi Eiríkssyni.
Eg vil leyfa mér að láta þess getið,
að íslenska þjóðin mun með sérstakri
ánægju veita viðtöku gjöf þessari, er
styrkja mún ættartengslin milli hinn-
ar minstu og mestu þjóðar hins
engilsaxneska kynstofns.
Eg treysti því, að svo skipist mál-
um til, að þér verðið einn á meðal
gesta vorra á þúsund ára hátíðinni
næsta ár, svo stjóm vorri og þjóð
veitist kostur á, þó ekki væri nema
af veikum mætti, að láta í ljós við
yður verðskuldaðan virðingarvott,
fyrir starfsemi yðar í þágu þessa við-
kvæma máls.
Yðar með virðingu,
Jónas Jónsson."
Ásgeir Ásgeirsson fræðslumálastjóri
er nýlega kominn úr eftirlitsferð um
fræðsluhéruð landsins.
að skyldu, að borga tryggingargjald-
ið alt i eitt skifti fyrir öll á fyrsta
tryggingarárinu. Myndi það erfitt
mörgum unglingnum.
Annan galla tel eg á tillögum séra
Gísla og það er að í mörgum „til-
fellum" njóta ekki þeir sem trygðu
sig né eríingjar þeirra neins úr þess-
um tryggingarsjóði, nema sem elli-,
sjúkra- og slysatryggingar og til
barna í ómegð. Og yrði þetta því
hálfgerður sliattur fyrir suma. Kom-
ist skyldutryggingar á, þá er nauð-
synlegt að búa svo um að iðgjöldin
sé ekki hægt að kalla skatt, heldur
nokkurskonar sparifé, sem iðgjalds-
greiðandi veit fyrir víst að hann eða
erfingjar hans fá að fullu greitt.
Til að koma skyldutryggingum í
framkvæmd, þyrfti að skylda alla til
að tryggja sig, væru þeir hraustir á
sál og líkama og orðnir fullra 18 ára
að aldri. Tryggingin þyrfti að vera
líf- og ellitrygging og sjúkra- og
slysatrygging. Slík lög mættu skoö-
ast sem krafa frá þjóðfélaginu til
einstaklinganna um að þeir trygðu
sig sem best að hægt væri til að
verða ekki öðrum að byrði. Fyrst og
fremst yrði þetta líf- og ellitrygging.
Yæru allir trygðir írá 18—60 ára ald-
urs og lágmarkið væri kr. 3000, þá
yrði tryggingin fyrst og fremst veru-
legur styrkur fjölskyldum þeirra er
dæju á þessum aldri og myndi oft
verða til að forða þeirn frá sveit. Og
einnig fyrir þá, sem lifðu fram yfir
60 ára aldur og fengju þá trygging-
una útborgaða, yrði það verulegur
styrkur, sem myndi nægja mörgu
gamalmenninu til að lifa af, svo þau
þyrftu ekki að fá lijálp annarsstaðar
frá. Mörgu gamalmenninu myndi
verða ellin til muna léttbærari, að fá
Skyldutryggingar