Tíminn - 28.09.1929, Síða 1

^ ©jaíbferf
og afgtei&slumaftur Cimans er
H.annneig þ o r s t e i n s öóiiir,
Sambanösijástiui. Eeyfjarrif.
^fgtsi&síct
Cimans er i Samban&síjúsinu.
(Ðpin öaglega 9—(2 f. 4.
Sínti ^90.
Xm. ár.
Framtíð Mentaskól&ns
■ og rektorsembættið
L
Mbl. 24. þ. m. telur, að varnir
bresti af hálfu Tímans fyrir
liönd núverandi landstjómar, út j
af vali rektorsins við Mentaskól-
ann. Tíminn gat þess, að kerínar-
amir mundu að vísu vera dugandi
menn, hver í sínum verkahring og
að um þessa ákvörðun hefðu mjög
miklu ráðið örðugleikar á, að gera
upp á milli kennaranna, er fimm
þeiiTa tóku að metast um verð-
leikana og þóttust allir hver öðr-
um snjallari og betur hæfir til
starfsins. — Hinsvegar fór því
mjög fjarri að þetta væri tal-
in einkaástæðan fyrir þessari
ákvörðun ráðherrans. Og úr því
að Mbl. telur að varnir bresti og
eigi liggi fyrir nægilegar ástæð-
ur, verður ekki komist hjá að
skygnast nokkru dýpra í málið.
II.
Af öllum hinum margvíslegu
þjóðheillamálum, sem núverandi
kenslumálaráðherra hefir látið til
sín taka, munu fá mál vera hon-
um jafnhugarhaldin sem kenslu-
málin; enda hefir hann, auk
stj ómmál astarfanna, haft kenslu
og skólastjóm að lífstarfi og sam-
ið frumlegar og merkar kenslu-
bækur. Áður en hann tók við
stjómarstörfum var skólamála-
barátta hans og Framsóknar
bundin við alþýðuskólana og við
hagnýtaframhaldsmentun og stúd-
entafræðslu norðanlands. Yanst
nokkuð á í þessum málum þrátt
fyrir megna andstöðu og fjand-
skap helstu manna Ihaldsins (J.
Þorl. og Laugaskóli, B. Líndal og
framhaldsnámið á Akureyri, mót-
staðan gegn umbótum Eiðaskóla,
Herdísarskóla á Staðarfelli o. s.
frv.). Eftir að ráðherrann tók við
yfirstjórn kenslumálanna lét hann
það verða eitt af fyrstu verkum
sínum, að kynna sér ástandið í
Mentaskólanum. Hefir hann síðan,
gegn andstöðu og illkvitni íhalds-
manna, unnið að þeim umbótum
á húsnæði skólans, annari aðstöðu
hans og starfsháttum, sem hann
hefir mátt við koma.
III.
Skólamálabaráttan, sem að
framan getur, vottar, að fésýslu-
menn og burgeisar innan Ihalds-
floklcsins hafa, — eins og sam-
kepnismenn og auðhyggjandi víð-
ar um heim — verið mótfallnir
hagnýtri alþýðufræðslu. Eina
skólamálaviðleitni þessara manna
hefir verið sú að gera menta-
skólanám að einskonar sérhlunn-
indum höfuðstaðarbúa, troða böm-
um sínum inn í skólann og opna
þeim greiða leið til embættisnám3.
Nú hefði mátt vænta þess, að
Ihaldsmenn hefðu látið sér ant
um þennan skóla. Undir hollustu-
háttum hans og starfi áttu þeir
heilbrigði bama sinna, menningar-
þroska þeirra og framtíðarvonir.
En hver varð svo raunin á, þeg-
ar kenslumálaráðherrann tók að
kynna sér ástand skólans? Hún
var í stuttu máli sú, að skólinn
hafði verið hörmulega vanræktur
á allar lundir, húsakynni, aðbúð
nemenda og aðstaða skólans öll
svo, að hann bar á sér, utan og
innan, kennimörk rótgróinnar fyr-
irlitningar sérhyggjunnar fyrir
málstað æskunnar og framtíðar
þjóðarinnar.
Húsið var að utan stórlega van-
hirt og óásjálegt, þak nálega
sundurbrunnið af ryði. Gólf og
stigar hússins sumstaðar nær
sundurtroðið. Kenslustofurnar
sumar mintu á illa bættar flíkur,
með fjórum mismunandi litum.
Öll umgengni hússins í samsvör-
un við aðbúnaðinn. Einskis hafði
verið gætt, nema að troða inn í
skólann fleiri og fleiri nemendum,
svo að bekkjunum hafði fjölgað
úr 6 í 13, hver smuga var full
og húsnæði fyrir kenslustofur
leigt úti í bæ. Miðstöð hafði ný-
lega verið sett í húsið, en loft-
ræsla engin. Kent var í glugga-
lausu og loftræslulausu fjósi bak
við skólann. Nemendur urðu að
geyma vosklæði sín inni í kenslu-
stofunum, því að hvergi var nein
fatageymsla né ræstingarherbergi,
salemi og handlaugar ónógar. —
Eltki höfðu kennaramir verið
kröfuharðari fyrir sína eigin
hönd en nemenda sinna, því í
kennarastofunni, þar sem þeir
urðu að taka handlaugar, var
engin skólpræsla, heldur notuðust
þeir við blikkfötu! Aðstaða skól-
ans hið ytra var í samsvörun við
annað ástand hans. Landrými var
ekkert nema hallfleytt skólalóðin
við fjölfarna götu, óhentug til
leika og íþróttaiðkana. Á bak við
skólann er mjög þröng lóð og
olíuskúrar bygðir fast upp að
lóðarmörkum.
Þessi merki skóli bar þannig
rík merki andlegrar deyfðar,
óhugkvæmni og hirðuleysis um
andle'ga og líkamlega velferð
þeirra æskumanna, sem eiga að
sækja þroska sinn í skólann til
þess síðar að eiga forustu í vel-
ferðarmálum og mentun þjóðar-
innar. íþróttaaðstaðan var engin,
nema leikfimiskenslan, sem mjög
hæfur maður hafði með höndum,
en sem var slælega sótt, vegna
eðlilegrar deyfðar. ítroðningur í
skólann og ítroðningur ákveðins
þekkingarforða í nemendur skól-
ans var hin eina sjáanlega við-
leitni forráðamanna skólans. Enda
mun hann hið innra hafa biðið
nokkurt tjón af slíkum aðbúnaði.
Allmikið hefir borið á því, að
nemendur skólans hlytu heilsu-
brest. Mælt er, að sorgleg óregla
hafi náð að festa rætur hjá sum-
um æskumönnum skólans, vegna
skorts á íþróttaaðstöðu, félágslífi
og sjálfstæðrí mentavinnu. Loks
má í þessu sambandi nefna skróp-
vottorðin, sem lengi hafa tíðkast
í skólanum og sem hafa verið
mjög misnotuð á siðspillandi hátt.
Mun Pálmi rektor Hannesson hafa
í hyggju að taka gersamlega fyr-
ir þann óvanda,
Loks má benda á þann þátt í
vanrækslu skólans af hálfu for-
ráðamanna hans og höfuðnotenda,
sem lengst mun verða í minnum
hafður. Mannvinur einn og menta-
frömuður, Charles Kelsall að nafni,
breskur að ætt, gaf skólanum
fyrir um tveimur mannsöldrum
síðan bókasafnið „lþöku“. Er það
sérstök bygging, smekkleg hið
ytra, reist á lóð skólans. Þessi
stofnun hefir ekki einungis verið
Reykjavík, 28. september 1929.
60. blað.
algerlega vanhirt, heldur hafa
nemendur skóians beinlínis verið
sviftir réttindunum til notanna af
þessari gjöf hins breska mannvin-
ar, sem átti í þeirra garð svo
hlýja hugsun og frjóa. Aðalsal
hússins, þar sem bækurnar voru
geymdar, hefir verið lokað með
járnhurð eins og fangelsi um ná-
lega tvo mannsaldra! Nemendur
skólans fengu að hafa aðgang og
not af lítilli hornstoíu, þar sem
þeir geymdu dálítið bókasafn, er
þeir komu sér upp af eigin ram-
leik! Uppi á loftinu voru, í lítilli
súðarkompu, geymdar Þjóðvina-
félagsbækur. Eru þar með upp
talin not hússins! Yerður með
saiuti sagt, að í meðferðinni á
þessari merku gjöf hafi náð
lengst og verið á allan hátt sví-
virðilegust vanræksla fyrverandi
stjórna, aðainotenda skólans, rekt-
ora hans og kennara á öllum liag
skóians, og jafnframt tómlæti
þeirra um málstað og þroskunar-
skiiyrði þeirra æskumanna, sem
áttu þessa gjöf og jafnframt rétt-
inn til fullra nota hennar.
IV.
Umbætur þær, sem þegar hafa
verið gerðar á skólanum, hafa
ekki vakið neina ánægju hjá
íhaldsmönnum eða blöðum þeirra.
Þvert á móti hafa þær sætt mót-
spyrnu, tómlæti og spotti úr þeirri
átt. Sérstaklega spottuðust Ihalds-
menn að því, að kenslumálaráð-
herrann lét dæla hreinu lofti inn
í kenslustofur skólans og létti af
nemendum og kennurum þeim
óhugnaði, að geyma misjafnlega
lireinar yfirhafnir og vosklæði
inni í upphituðum og yfirfyltum
kenslustofum. Surnarið 1928 hlutu
kenslustofurnar á neðstu hæð
hússins aðgerð, ásamt gólfum og
stigum. Og á efsta lofti var gerð
kenslustofa á náttúrugripasafni
skóíans. Handlaugar voru settar í
húsið fyrir nemendur og salern-
um fjölgað. Broslegt og minnis-
stætt atvik má það teljast í allri
tregðu og mótþróasögu íhalds-
manna gegn umbótum skólans, að
yfirvöld bæjarins gerðu beinlínis
tilraun að dreita nemendur skól-
ans inni með því að neita um
leyfi til þess að breiltka um helm-
ing skúr, sem fyrir var á bakhlið
skólans, svo þar yrði komið fyrir
nauðsynlegum salernum. Varð að
beita ríkisvaldi, til þess að fá
framgengt þessari umbót! Þetta
viðvik íhaldsmanna ætti að geta
orðið minnisstætt, eigi síður en
för Kjartans Ólafssonar að Laug-
um og því síður frægilegt, sem
nemendur skólans höfðu vissulega
ekkert til saka unnið!
Undanfarnar vikur hefir verið
unnið að viðgerð sltólans innan-
húss, auk þess sem hann hefir
hlotið nauðsynlega málningu og
viðgerð hið ytra. Verða nú og
settar upp nokkrar heimavistir
fyrir utanbæjamemendur. Bóka-
safnið íþaka hlýtur gagngerða
umbót og verður tekið til fullra
nota fyrir bókasafnsvinnu og
sjálfstæðar námsiðkanir nemenda.
Auk þessa hefir kenslumálaráð-
herrann gert sér far um að bæta
aðstöðu skólans til íþróttaiðkana.
Hefir með stuðningi góðra manna
tekist að glæða íþróttalífið að
nokkrum mun. Hefir það komið í
ljós, að nemendur skólans hefir
hvorki skort vilja né atorku til
þess að stunda íþróttir, er þeim
voru leiðir opnaðar til slíkra iðk-
ana. — En málaleitanir kenslu-
málastjómarinnar um aðstöðu-
bætur skólans og aukið landrými,
hafa mætt sömu fyrirlitningu hjá
íhaldsmönnum í bæjarstjóm eins
og allar aðrar umbætur á þessari
stórmerku mentastofnun sem þeir
þykjast elska af öllu hjarta!
Enn má geta þess, að núver-
andi kenslumálaráðherra hefir
tekið upp þann hátt að gefa nem-
endum kost á að kynnast nokkuð
náttúrunni sjálfri af eigin sjón
og reynd undir handleiðslu og með
leiðbeiningmn kennara síns. Hafa
verið farnar stuttar ferðir út úr
bænum. Og á síðastl. vori fóru
þeir af 5. bekkjar nemendum
skólans, er til þess höfðu ástæður,
austur í Hornafjörð ásamt tveim-
ur kennurum og dvöldu þar
nokkra daga. Voru þeir fluttir
báðar leiðir á varðskipunum í
eftirlitsferðum skipanna austur
um iand. Höf. Mbl.-greinarinnar
19. þ. m. spyr, hvort unt sé að
hugsa sér „svívirðilegri aðferð
við gamla og merka mentastofn-
un?“ Telur hann „hryllilegt að
hugsa út í, hver áhrif þessar
ógeðslegu aðfarir muni hafa á
sálarlíf hinnar uppvaxandi kyn-
slóðar“! Höf. væntir auðsæilega
að nemendum skólans verði talin
trú um, að ráðherrann hafi í ein-
hverjum mjög illum og sálarspill-
andi tilgangi gefið þeim kost á
að kynnast þannig náttúrunni,
þar sem hún er einna fegurst og
stórbrotnust á landi hér. — En
flestir aðrir en þessi siðferðilega
blindaði höfundur munu hyggja,að
slík för og slík kynni við náttúru
landsins muni fremur hafa göfg-
andi og þroskandi áhrif á sálar-
líf æskumanna.
V.
Ástandi skólarís hefir nú verið
lýst nokkuð hér að framan og
mun alþýðu manna virðast að um-
bóta hafi verið þörf og að ráð-
stafanir kenslumálaráðh. hafi ver-
ið reistar á gildum ástæðum.
En hver verður svo aðstaða
kennaranna, sem sóttu um rekt-
ors-embættið eða annara fyrir
þerri-a hönd, að taka upp þykkju
út af því, að kenslumálaráðherr-
ann hefir ekki kosið, að gera upp
á milli þeirra, né fela neinum
þeirra forstöðu skólans? Hafa þeir
ekki setið mjög lengi í þessari
stofnun eins og hrömandi hrófi,
horft upp á niðurlægingu henn-
ai’ og unnið störf sín við versn-
andi skilyrði án þess að hreyfa
legg eða lið til að fá kjör skól-
ans og aðstöðu bætta? Verður
þessi staðreynd því furðulegri,
sem það er alkunnugt, að mikill
meirihluti af kennaraliði skólans
hefir í stjórnmálaskcðunum stað-
ið nærri fyrri valdhöfum og hefði
mátt ætla, að þunt hefði orðið
móðureyra íhaldsráðherranna fyr-
ir réttmætu kvaki þeirra manna,
sem hafa haft veg og vanda at
því, að sjá starfi skólans borgið
á undanförnum árum. Og af
hverju skyldi slík deyfð og óhug-
kvæmni stafa öðra en þeirri rót-
grónu skólastefnu, að leggja
meginkapp á ítroðning stremb-
ins fróðleiks og mikillar bókvísi,
en láta sig Jitlu sldfta um líkams-
heill nemenda, íþróttir þeirra, fé-
lagslíf, 'heimilisanda, sjálfstæðar
námsiðkanir 0. s. frv. —- Mun því
engan, sem þekkir skoðanir núv.
kenslumálaráðherra, furða á því,
að hann hefir fremur kosið að
taka ungan mann með nýjum
stefnumiðum í þessum efnum,
heldur en að velja á milli manna,
sem í afstöðu sinni til hnignunar
skólans hafa allir tekið örlögum
hans með sama langlundargeði,
sömu rósemi og deyfð.
Ihaldsmenn hafa i þessum um-
ræðum kallað skólann „hjartfólgn-
ustu mentastofnun þjóðarinnar“.
Framanskráð lýsing og hnignun-
arsaga skólans vottar, hversu
heitt þeir hafa elskað hann! Er
það miklu meira en meðaldirfska
og ósvífni, er þeir menn bera sér
slík orð í munn um þessa stofnun,
meðan smán þeirra af ræktarleysi
og áníðslu á skólanum og nemend-
um hans, brennur þeim heitast á
baki. Mætti þykja líklegra, að þeir
menn, sem hafa hlotið sameigin-
lega óvirðingu af þessu máli, sæju
sóma sinn í, að tala sem fæst um
skólann og þær umbætur, sem nú-
verandi stjórn hefir beitt sér fyr-
ir og mun beita sér fyrir í náinni
framtíð.
VI.
Íhaldsblöðin hafa lagt út í það,
sem kenslumálaráðherrann kaus
að láta ógert: — að gera upp á
milli kennaranna, sem keptu um
rektorsembættið. En í fumi sínu
brjóta þau gegn þeim málstað, er
þau þykjast halda fram um gild-
ar reglur við skipun í slík em-
bætti. Samkvæmt reglunni um
verðleika embættisaldursins, að
öðru jöfnu, hefði settur rektor átt
að koma fyrst til greina. En í
dálkum íhaldsblaðanna fer á ann-
an veg. Jón Ófeigsson er þar tek-
inn fram yfir aðra kennara skól-
ans og fært það til gildis, að hann
hafi átt mikinn þátt í samningu
orðabókar, samið kenslubækur
og ferðast erlendis til þess að
kynna sér skólaskipun. En þótt
engar brigður séu bornar á dugn-
að Jóns Ófeigssonar 0g hæfileika
til kenslustarfa og til þess að
setja saman téðar bækur, þá sjá
allir heilvita menn að slíkt vottar
á engan hátt irni hæfileika hana
til þess að stjóraa skóla. Um
hugkvæmd J. Ó. fyrir hönd skóla
síns má geta þess, að hann mun
fyrst háfa vaknað verulega til
skilnings á því, að eitthvað væri
að, er hann hafði heimsótt sams-
konar skóla erlendis og uppgötv-
að, samkvæmt eigin umsögn, að
einungis einn af 25 skólum var
lakar útbúinn, en hinir allir betri.
Þá má geta þess um J. Ó. að
hann mun hafa verið fast fylgj-
andi þeirri stefnu, að skapa hér
einskonar „aristokratiskan", o
bekkja samfeldan skóla með
þungri latínu frá byrjun. En þar
sem slík skólastefna brýtur mjög
bág við vaxandi viðleitni menta-
málafrömuða nútímans, að færa
skólana úr viðjum hinna dauðu
mála og auka lífrænar nútíma-
mentir, þá munu þessar skoðanir
J. Ó. ekki hafa þótt þess eðhs,
að þær mæltu með honum sem
rektor við Mentaskólann.
Annars vill Tíminn ekki metast
á um kennara skólans, en unna
þeim saimmælis eins og jafnan
áður. En blöð Ihaldsins hafa gert
sig ber að óheilindum og ósmekk-
vísi, er þau hafa þannig tekið einn
kennarann upp á arma sina og
sparkað um leið í alla hina, eftir
sínum litla mætti.
vn.
I Mbl. 24. þ. m. er því haldið