Tíminn - 28.09.1929, Page 2

208
TÍMINN
fram, að með því að láta kennar'
ana njóta sanrimælis um dugnað
í starfi sínu sé jafnframt viður-
kent, að ranglæti hafi verið fram-
ið með veitingu embættisins, því
að dugnaðurinn votti, að þeir séu
vel hæfir til skólastjórnar. Nú
hefði verið ókleift að verðlauna á
þann hátt dugnað allra kennar-
anna, sem sóttu um embættið.
Þessi rökfærsla leiðir Ihalds-
menn út í þær ógöngur að meta
orðabókarstarfsemi til skólastjóm-
arverðleika, en ganga fram hjá dr.
Ólafi Daníelssyni, sem mun hafa
leyst af hendi engu ómerkari
bókagerð fyrir fræðslumál lands-
ins. — En í þessari röksemda-
leiðslu kemur fram djúpsettur
misskilningur og vanþekking í
þessum efnum, sem á rætur sínar
i þeim vinnubrögðum, sem tíðkast
hafa og þeim anda, sem ríkt
hefir umhverfis starf skólans: —
itroðningnum. En dugnaður við
að koma ákveðnum þekkingax-
foi'ða inn í vitund og mixmi nem-
endanna er ekki nema önnur hlið-
in á réttu starfi nútímaskóla. Hin
er sú að vaka yfir líkams- og
sálarheill kynstofnsins, sem á að
bera uppi vonir þjóðarinnar í
framtíðinni og inna af höndum
afireksverk batnandi þjóðar.
Iþróttir, félagslíf, sjálfstæðar
námsiðkanir, náin kynni af listum
og nátturufegurð eru engu minna
verðir þættir í alhíiða þroskun
æskumanna, heldur en sjálft bók-
námið. ötaðhæfingar þess efnis, að
orðabókargerð og dugnaður við
kenslu votti um hæfileika til þess
að standa fyi’ir þannig fjölþátta
skólastarfi, eru næsta fjarstæðar
heilbrigöri skynsemi og votta um
örþrif sakbitinna manna og rök-
þrota.
VHI.
Hinn ungi, nýskipaði rektor er
að vísu óráðin gáta sem skóla-
stjómancli. Forusta hans í félög-
um ungra íslendinga í Khöfn á
námsárum hans votta, að hann
hefir unnið hylli æskumanna,
enda er maðurinn aðlaðandi,
drengilegur og vasklegur. Full á-
stæða er til að ætla, að hann
skilji til hlítar margháttaða nauð-
syn í starfi skólans og þroskun
nemenda hans.
Eigi mun Pálma Hannessyni
verða talin nauðsyn á að leggjast
í leti og ómensku fyrir þær sakir,
að honum sé, af andstæðingum
núverandi stjórnar, íagnað í opin-
berum umræðum um rektorsval-
ið, enda mun honum vera annað
í hug. Telja má að greinarhöf-
undur í Mbl. 19. þ. m. hvetti til
virkrar mótstöðu gegn vali hans.
Slíkur óvitaskapur mun hvergi
þrífast nema í dálkum Mbl., þar
sem geðæsing er látin ráða frem-
ur en athugun. — Ráðstöfun þessi
mun vera gerð í fullu trausti
þess, að á þann hátt verði best
leyst nauðsyn skólans. Mun þess
og vænst, að hér eftir verði litið
á málstað æskunnar með meiri
skilningi á þörfum uppvaxandi
námsmanna og meiri virðingu
fyrir gildi þeirra, heldur en gex-t
hefir vei-ið á hinni löngu og ó-
frægilegu hnignunaröld Hins alm.
mentaskóla í Reykjavík.
Á víðavanái.
Verkin tala.
Blöð Ihaldsmanna eyða nú
jafnt og þétt miklu og dýru rúmi
sínu, til þess að nagga um smá-
má.l, verja brotlega skjólstæðinga
sína og tortryggja hverja við-
leitni til umbóta. Alt starf blað-
anna er af þessum sökum alger-
lega einskisnýtt og fyrirlitlegt 1
mesta lagi. Tíminn mun á næst-
unni gera sér far um að láta
„verkin tala“, það er gefa yfir-
lit um þjóðframkvæmdirnar á
tveimur síðustu árum. Mun. þá
sjást hvort þjóðinni hafa fallist
hendur við stjórnarskiftin síðustu
og hversu virk er í reyndinni
mótstaða þeirra mörgu blaða, sem
hafa það eitt að markmiði að
þvælast fyrir umbótamálum þjóð-
ai'innar og hnekkja, ef unt væri,
þeirri landsstjórn, sem gerst hef-
ir stórhuguðust og mikilvirkust
í framfaramálum landsins. — í
þessu blaði birtast tvær skýrsl-
ur vegamálastjóra til atvinnu-
málaráðxmeytisins um fram-
kvæmdir síðastl. ár.
Hrakningar M. Guðm.
í Shellmálinu.
I Verði 14. sept. síðastl. reynir
M. Guðm. enn að klóra í bakkann
og beita nýjum blekkingum út af
hinum erlendu yfirráðum í félagi
hans. Til glöggvunar lesendum um
hrakninga hans í þessu máli, er
nauðsynlegt að rekja hér flótta-
feril hans og gefa yfirlit mn
blekkingavaðal hans og ósaxmindi
frá upphafi. — í ritdeilum um
málið 1928 segir M. Guðm. í Verði
5. maí þ. á. „að engir geti ráðið
yfir eignum félagsins nema ís-
lendingai-“ og að tryggingin liggi
í því, „að íslenskir ríkisborgarar
séu einráðir“, en svo sé því hátt-
að í félaginu „Shell á Islandi"! I
réttarhaldi lögregluréttar Rvíkur
19. maí 1928 segir hann, „að fé-
lagið sé algerlega undir íslensk-
um ýfirráðum“. Nú kom það í
ljós, að þessu hafði M. G. beinlínis
skrökvað rnóti betri vitund, því
við athugun málsins benti ólög-
iærður maður í þinginu þess-
um di-ýldna lögfræðingi á það,
að skiftingu hlutafjáríns í félag-
inu væri þannig fyrir komið, að
útlendingarnir hefðu 198 atkv. til
umi'áða, en íslendingarnir aðeins
108. Þetta hlaut M. G. að hafa
séð sem lögfræðingur, eða þá að
játa öðrum kosti, að hann hafi
skort lögfræðisvit og samvisku-
semi, til þess að ganga tryggilega
frá ákvæðum þess félags, sem
hann, samkv. eigin skýrslu, „var
fengin" til að vera formaður í. —
l>egar þetta kom á dagiim og M.
G. var í grein Tímans 11. maí s. 1.
núio um nasir þessum sannindum
ásamt allri annai'i minkun hans í
málinu, tók hann að flýja út á
aiiar hugsaniegar hliðargötur og
ieita varna í vafningum og blekk-
ingum. Næst hélt iiaim því fram,
að yfirráðin væru trygð með þeim
ákvæðum íaga, að einungis íslend-
ingar rnættu vei'a í stjórn félags-
ins. N ú haíði Tíminn að vísu
aiarei álitió, að M. Guðm. færi að
láía úxlendingana spaika sér af
spenanutn fyrir óþægð! Þó taldi
hann hugsanlegt, að tii gætu
fengist meim, sem reyndust ís-
lenskum malstað enn lakar, held-
ur en M. G. Og væri þá hinum
erlendu hluthöfum innan handar
að framselja slíkum möxmum
hluti og kjósa þá síðan í stjóm-
ína. Nú telur hann, að fyrir þetta
sé girt með ákvæðum 5. gi'. laga
léiagsins, þar sem svo er fyrir
mæit, að framsöl hluta séu þá að-
eins gild, er félagsstjórnin heíir
samþykt þau. Nú er í almennum
umræöum um skipulag félagsins
rétt að gera ráð fyrir því, að hin-
um islensku stjórnendum kyxmi
að sýnast annan veg en útlend-
ingunum, jafnvel þótt engum
hugkvæmist að M. G. fari að ó-
þægast við þessa spenageíendur
fremur en við verksmiðjustjór-
ann í Krossanesi. Verður þá ljóst
að útlendingai'nir hafa bæði tögl
og hagldii-, sem vonlegt er, með
því að þeir fara með nálega tvö-
falt atkvæðamagn í félaginu á
móts við „Islendingana". — Og
samkv. 30. gr. laga um hlutafé-
lög hefir hluthafafundur æðsta
vald í málefnum félagsins og
samkv. 31. gr. sömu laga ræður
afl atkvæða úrslitum mála. Af
þessu leiðir vitanlega, að útlend-
ingarnir geta með atkvæðavaldi
á hluthafafundi b r e y 11 lögum
eða samþyktum félagsins, aukið
hlutaféö, stilt svo til að menn,
þeim þóknaniegir, gerist hluthaf-
ar og kosið þá síðan í stjórn o.
s. frv. Vald útlendingaxma til þess
að geta með atkvæðamagni breytt
ákvæðum samþyktanna eftir vild,
gefur þeim vitanlega aðstöðu, til
þess að haga öllu eftir shmi vild
um stjórn félagsins, lagaákvæði
og starfshætti. Þessi síðasta vöm
M.- Guðm. er því engu haldbetri
hinum fyrri blekkingum hans. —
Samkv. framburði hans sjálfs
fyrir lögreglurétti „var hann
fenginn til að vera í stjóm „Shell
á Islandi'V' Yfirlýst þóknim hans,
fyrir leppmenskuna, er 2000 kx* 1.
Hlutur hans (sexmilega „fríaxí-
ur“) 2000 kr. og atkv. 2! Alt er
þetta mikil smán íyrir M. Guðm.
og ófrægilegt íyrir þjóðina, að
fyrv. dómsmálaráðherra landsins
hefii' atað sig út á slíku. Þó
verður minkun M. G. að meiri við
það, að reyna sífelt með einni
blekkingu af annari, að skrökva
sig frá þeirri ósæmd, sem hann
hefir bakað sér. — F y r s t tekur
hann fulia gúla um það „að eng-
ii' geti ráðið yfir eignum félags-
ins nema Islendingar“ og það er
hrakiö með þeirri staðreynd, að
útl. hafa næx' tvöfalt atkvæða-
magn á móti ísl. Þ á telur hann
yfirráðin trygð með því, að engir
geti verið í stjórninni nema Is-
lendingar. Og þegar sýnt er fram
á, að í því sé engin trygging
meðan útl. geti ráðið hverjix- séu
í stjórn, jafnt og þeir geta ráðið
öllu öðru í félaginu, reynir hann
e n n að biekkja landsmenn með
staðhæfingum um þaö, að ekki sé,
vegna ákvæða félagslaganna, unt
að skifta um menn í stjórninni!
En þetta síðasta reipi sitt ætti
hann að nota fyrir hengingaról í
þessum umræðum, af því að hann
gerir sig með því enn beran að
Skýrsla
til atvinnu- og samgöngumálaráðu-
neytisins um lramkvæmdir að
vega- og brúagerðum 1928.
í fjárlögum 1928 var veitt til vega-
mála kr. 834450,00, en samkvæmt
reikningum hefir kostnaðurinn orðið
kr. 1191133,96 og er þannig umfram-
eyðsla er nemur kr. 356683,96. Er hún
mest á þessum liðum:
Viðhald og umbætur þjóðvega kr.
120000.
Brúargerðir kr. 127000.
Tillög til sýsluvega vegna lögbund-
inna framlaga til sýsluvegasjóðanna
kr. 48000.
Auk þessa var samkvæmt heimild
í sérstökum lögum eða samþyktum
Alþingis unnið að vegabótum fyrir
samtals kr. 193533,21 er greiddar voru
úr ríkissjóði. Hér við bætast svo
framlög sýslu- og sveitarfélaga, sem
mér telst að hafi numið samtals um
135 þús. kr.
Hefir þannig verið unnið fyrir um
1 milj. 520 þús. kr. að vegabótum,
auk annara framlaga sýslu- og sveit-
arfélaga, en hér hafa verið talin.
Er talið að samtals hafi verið unn-
in 74490 dagsverk (10 klst.) auk allr-
ar vinnu í sýsluvegum. Til saman-
burðar má geta þess, að tilsvarandi
tala nam:
1927 59912 dagsverk
1926 51318 —
1925 22496 —
Eru þannig dagsverkin um 24%
íleiri en 1927. Dagsverkum á sýslu-
vegum hefir fjölgað tiltölulega enn
meir.
Notkun bifreiða í stað hestvagna tii
malarflutnings i vegi hefir og auk-
ist mjög mikið, en timi hefir ekki
enn unnist til þess að telja saman
þæi- tölur.
I. Akbrautir á þjóðvegum voru gerð-
ar sem hér greinir, og nam kostn-
aður rikissjóðs samtais 394 þús. kr.,
að meðtöldum kr. 111246,00 tii þing-
vallavegarins nýja.
Kjalarnesvegur. Lagður var kafli
1,7 km. að lengd og vegurinn full-
gerður að Ártúnsmelum. Kostnaður
varð kr. 11134,84, sem greiddur er að
% hluta af sýslusjóði Kjósarsýslu og
Kjósarhreppi.
Stykkishólmsvegur. Lagður var
kafli undan Hjarðarfelli fyrir vestan
Grímsá og fullgerðir vegarkaflar hjá
brúm á l.axá, Kleifá og Fáskrúð,
sem einnig voru smíðaðar. Fullgerðir
kafiar voru samtals um 3,2 km., en
að nokkru leyti var undirbygging
þeirra gerð 1927. Kostnaður varð kr.
9991,53.
Hvítárbraut. Gerður var stuttur
kafli frá Hesti að vegamótum þjóð-
vegarins á Götuás og smábrú steypt
á læk á þeirri leið. Að öðru leyti
var brautin fullgerð beggja megin
Hvítár-brúar og endurbættir nokkuð
eldri kaflar. Nýir kaflar voru sam-
tals um 0,6 km. Allur kostnaður varð
kr. 2984,47.
Norðurárdalsvegur var fullgerður
skamt norður fyrir Sanddaisá. þá
var hlaupið yfir kaflann fram fyrir
Fomahvamm, en byrjað þar á vega-
gerð áleiðis fram að Holtavörðuheiði.
Voru alls fullgerðir 8,7 km., sem
kostaði kr. 60434,74.
Vesturlandsvegur. Ákveðið var að
geyma til næsta árs 10 þús. kr. fjár-
veitingu til vegagerðar hjá Dals-
mynni áleiðis vestur í Dali um
Bjarnadai og Sökkólfsdal. Er nú
byi'jað á þeirri vegagerð.
Húnavatnssýsluvegur. Lagður var
8,0 km. langur kafli vestan Víðidals-
ár inn á vegamót gamla þjóðvegar-
ins á Miðijarðarhálsi. Vegur þessi
var gerður fær, en er ekki fullgerður
fyr en 1929. Iíostnaður varð kr.
43918,80.
Vallhólmsvegur var fullgerður frá
vegamótum austan í Reykjarhóli um
Húseyjarkvisl austur undir brúna á
Iléraðsvötnum á Grundarstokki, er
gerð var 1927. Er þessi kafli um 3,5
km. að lengd og kostaði kr. 28953,01.
Undirbygging var að nokkru gerð
1927.
pelamerkurvegur var fullgerður yf-
ii Bægisá um 2,5 km. og kostaði kr.
15669,58.
Vaðlaheiðarvegur. Fullgerður var
0,7 km. langur vegarkafli, vestan
undir Vaðlaheiði um svonefnda Eyr-
arlandsfit. í Vaðlaheiði var gerð und-
irbygging vegar að lengd 4,16 km.,
þar af fullgerður kafli að lengd
2,875 km. Iíostnaður nam kr. 37940,34.
Vopnafjarðarvegur. Byrjað var á
vegagerð frá Vopnafjarðarkaupítúni
inn að Hofsá og lagður um 1,91 km.
larigur kafli, sem kostaði kr. 11739,54.
Hróarstunguvegur. Fullgerður var
3,4 km. langur kafli og ennfremur
gerð undirbygging 800 m. að lengd.
Var þá enn ólagt að Jökulsárbrú hjá
Fossvöllum tæpirX 200 metrar. Kostn-
aður varð kr. 18736,91.
Skaftárhraunsvegur. Ákveðið var
að gevma til næsta árs (1929) 10
þús. kr. fjárveitingu til vegagerðar
yfir Brunahraunið undan Fossnúp
um Teigingarlæk að Hverfisfljótsbrú
í Fljótshverfi.
Biskupstungnabraut komst að
Vatnsleysugili, og var fuligerður 4,12
km. iangur kafii, og hafði að vísu
undirbygging að 2,02 km. vegarlengd
verið gerð 1927. Ennfremur var gerð
undirbygging að um 0,5 km. löngum
kafla austan Vatnsleysugils og ioks
endurbættur tii muna sá kafli, sem
lagður var 1927. Kostnaður ' varð kr.
24386,62.
Hólmahálsvegur. Byrjað var að
liaustinu að gera akfæran veginn um
Hólmaháls milli Eskifjarðar og Reyð-
arfjarðar. Byrjað var sunrian við
Eskifjarðarárbrú og ruddur og lag-
íærður uín 3 km. langur kafli. Nam
kostnaðurinn kr. 7799,35, sem Eski-
fjarðarhreppur og sýsiusjóður Suður-
Múlasýslu hafa greitt að % hluta.
þiugvallavegurinn nýi. Samkvæmt
sérstakri heimild Alþingis var byrj-
að á þessum vegi, er liggur af Mos-
fellssveitarvegi skamt sunnan við
Köldukvísl, um gamla sýsluveginn í
Mosfellsdal, sunnan við Sauðafell og
á núverandi þingvallaveg nálægt 39
km. frá Reykjavik. Var gerð undir-
bygging hins nýja vegar að lengd
13,48 km., en allur er hann að lengd
frá vegsenda garula sýsluvegarins
hjá Laxnesi 17,6 kin. Malarborinn
var kafli 9,2 km. að lengd og einnig
gerð ræsi öll á þeim kafla. Gamli
sýsluvegurinn var breikkaður og er
nú, eins og nýi vegurinn, 4,0 m. á
breidd. Kostnaður við vegabætur
þessar nam samtals kr. 111246,12.
Á þingvöllum var byrjað á nýjum
vegum sérstáklega á vegi sunnan við
prestsetrið áleiðis að Valhöll hinni
nýju og varið til þeirra framkvæmda
.samtals úr rikissjóði kr. 9188,20.
II. Til viðhalds og umbóta þjóðveg-
nm var varið kr. 357691,82 og er þar
nýrri blekkingu og reynir að fela
þá staðreynd, að í ákvæðum sam-
þykta félagsins er engin trygging
fólgin, af þeirri einföldu ástæðu,
að hinir útl. hluthafar geta, sam-
kv. landslögum b r e y 11 slíkum
ákvæðum samþyktanna eftir vild
sinni. — M. Guðm. hefir þannig
runnið um allar koppagötur
ófremdar sinnar í þessu máli,
hraktist úr hverju skúmaskoti
blekkinganna og gert sig, ofan á
alt annað, beran að vísvitandi
ósannindum um staðreyndir. —
Munu engin dæmi þess, að fyrv.
valdhaí'i landsins hafi, vegna fé-
girndar og vesælmensku gagnvart
útlendingum, komist í þvílíkar
ógöngur og ófermd frammi fyrir
öllum landslýð.
Búf jáxhöld íhaldsmanna.
Alþbl. birtir 22. sept. síðastl.
nokkuð af „trúnaðarmálum"
liiafdsmanna. Segist blaðinu svo
írá, að fyi'ir skömmu síðan hafi
maöur nokkur komið inn á skrif-
stofu blaðsins og haft meðferðis
skjalamöppu allfyrirferðarmikla
og lagiega útlits. „Leyfði hann rit-
stjöi’a Alþbi. aö skoða grípinn og
iíia a innihaldið“. Á möppunni
stóo „Landsmálafélagið „Vörður“
og auk þess áritun er gaf til
kymia, að hún tilheyrði í fyrsta
iagi akveðnu „hverfi“ í bænum
og þarnæst ákveðinni „deild“ í
því hvei'fi. Verður aí því ljóst, að
ihaldsmenn hafa skift bænum
niður i hveríi og deildir, ákveðn-
urn mönnum til yfirsóknai'. Innan
ur möppunni kom fyrst skjal
nokkurt og var það tilkynning til
onaingreinds manns um að hann
væri kosimi i fuiltrúaráð „Sjálf-
stæöisiiokksins“ í Reykjavík,
undirrituð af Guðm. Jóhannssyni
og viðkomandi. aðalílokks- eða
deiidai'stjóra. Næsta skjal voru ít-
arlegar leiðbeiningar og fyrirmæli
um það, hversu fulltrúamir skuli
iiaga störfum. sínum. Er þar, í
stuttu máli sagt, lagt fyrir þa,
ao halda skýi-slur yfir allar sálir
í umdæmi þeirra, snuðra eftir öll-
um hugsanlegum leiðum um
stjórnmálaskoðanir hvers manns,
gefa nákvæma skýrslu ,um brott-
flutning og innfiutning fólks í
í deildirnar og vera ávalt til taks,
ef þeir eru af stjórn landsmála-
félagsins kvaddir til annara starfa
í þágu fiokksins. Þar næst kom
skýrsluformið og voru þar á rit-
uð nöfn margi’a kjósenda, en sem
með talinn bifreiðaskatturinn að upp-
hæð 50 þús. kr. og 8 þús. kr., sem
varið var til vetrarviðhalds á Suður
landsbraut austur yíirHellisheiði og
til þess að greiða þar fyrir vetrarum-
íerð.
Voru víða gerðar slíkar umbætur,
lagðir kaflar eða umbættir eldri veg-
if ruddir og mölbornir, að bifreiða-
ferðir hófust i fyrsta ,sinn milli iands-
fjórðunga. 1927 og 1928 var lokið
að gera brýr yfir þær ár á þjóðveg-
um milli Borgarness og Norðurlands
og Borgamess og Stykkishólms, sem
til þessa höfðu verið farartálmi bif-
íeiðum og voru þá engar óbrúaðar ár
lengur þvi til fyrirstöðu, að fara
mætti um leiðir þessar tálmunarlaust
að sumarlagi. Jafnframt var lokið
vegagérðum í sveitum um þá kafla,
þar sem torfærur höfðu verið mestar.
Hinsvegar ekki ýkja mikið verk að
lagfæra svo vegi um heiðar þær, er
þjóðvegur liggur um milli bygða, að
akfært yrði sumartímann, sem og
tókst, ekki síst vegna þess, hve sum-
arið 1928 var óvenju þurviðrasamt.
Fjárveitingar til þessara fram-
kvæmda námu 1928 kr. 238000,00 og
var því eytt nálega 120 þús. kr. eða
um 50% umfram fjárveitingu. Með
vaxandi bifreiðaumíerð er og eðlilegt,
að viðhalds- og umbótaþörf veganna
aukist til mikilla muna frá því, sem
verið hefir. Sérstaklega þarf að vanda
betur til slitlagsins, en þörf var fyr-
ir hesta og kerruumferð og hleypa
þær umbætur víðast kostr.aðinum æði
mikið fram. þannig er nú viðhalds-
kostnaður sumra akbrautanna kom-
inn yfir 1000 kr. á hvern km. vegar,
og má það heita hátt, samanborið
við viðhaldskostnað malarvega, L d.
í Noregi.