Tíminn - 09.11.1929, Blaðsíða 1

©jaíbfert
09 afðtei5sluma6ur Cimano er
Hðnnpetg porstei nsöóttir,
Sambanóstjúsinu. HrrQautt.
2^fgtri5öía
Cimans er i Sambanösíjúsinu.
©pin baglega 9—12 f. 4.
Slnti ^96w
Xm ár.
Yígsla
Laugaryatnsskólans.
Mánudaginn 4. þ. m. var
margt manna saman komið í
hinum nýreista Laugarvatns-
skóla. Eins og kunnugt er, var í
fyrrahaust hafið þar byrjunar- 1
starf undir skólastjóm séra Jak-
obs Lárussonar prests í Holti
undir Eyjafjöllum, í þeim hluta
hússins er þá var reistur. Nú
hefir á síðastliðnu sumri verið
■ unnið *kappsamlega að byggingu
skólans, enda er öll meginbygg-
ingin risin af grunni og að all-
miklu leyti fullgerð utan og inn-
an. Eftir er að gera sundlaug
og verður á þessu skólaári not-
ast við bráðabirgðarúrræði í því
efni.
Á mánudaginn var skólinn
vígður og settur. Auk kenslu-
málaráðhei’ra, fræðslumálastjóra
og skólanefndarinnar voru þar
viðstaddir allmargir gestir úr
héraðinu austanfjalls og úr
Reykjavík.
Athöfnin hófst með því, að
séra Guðm. Einarsson á Mosfelli
flutti bæn. Síðan fluttu ræður:
Böðvar Magnússon bóndi á Laug-
arvatni, formaður skólanefndar-
innar, Jónas Jónsson kenslumála-
ráðherra, Magnús Torfason sýslu-
maður, Ásgeir Ásgeirsson
fræðslumálastjóri, séra Guðm.
Einarsson, Jörundur Brynjólfs-
son alþm. og Einar Jónsson al-
þingism. á Geldingalæk.
Á milli þess sem ræður voru
fluttar, sungu þeir Eggert Stef-
ánsson og Sigurður Skagfield
söngvarar. Þóttu þeir allfágætir
gestir þar í sveit og munu sam-
kvæmisgestirnir lengi minnast
þeirrar skemtunar.
Meðal þeirra laga er sungin
voru var nýtt lag eftir Emil
Thoroddsen, helgað skólanum.
Var það til orðið með fágætum
hætti eins og getið er á öðrum
stað hér í blaðinu.
Vegna rúmleysis er ekki unt
að greina hér margt úr ræðum
manna. Böðvar Magnússon gat
þess í ræðu sinni að takmark
skólans og annara lýðskóla sömu
stefnu væri það að veita nem-
endum sínum uppeldi þvílíkt,
sem íslensk ungmenni hefðu
best fengið á fyrirmyndarheimil-
um. Þessi skilningur á hlutverki
alþýðuskólanna er í megindrátt-
um hárréttur og í samræmi við
þá stefnu, er ráðið hefir um
stofnun og starfstilhögun Lauga-
skóla í Þingeyjarsýslu.
Magnús sýslumaður Torfason
rakti nokkuð sögu skólamálsins
og mintist sérstaklega núver-
andi kenslumálaráðherra, sem
þess manns, er átt hefði drýgsfc-
an og að öllu merkastan þátt um
að hrinda fram með stórhug og
dirfsku þessu stórfelda menning-
armáli Sunnlendinga.
Ásgeir fræðslumálastjóri benti
á hver munur væri á framfara-
skilyrðum í þéttbýli og í strjál-
býli. I kaupstöðunum væri hægt
að setja fjármagn f hreyfingu
og stofna til mikillar vélaiðju
og veiðibragða, án þess að slíkri
ytri menningu þyrfti að verða
samfara tilsvarandi innri menn-
ing. En í strjálbýlinu, við rækt-
un jarðargróðurs og húsdýra,
væri ixmri þroskun skilyrði fyrir
ytori fmmibrum. Kvað kaj» uV
þýðuskólana eiga að efla þá hæfi-
leika uppvaxandi æskumanna, er
síðar orkuðu almeimum fram-
förum í gróðrarmexmingu sveit-
aima.
Jörundur alþm. benti á, hver
sigur væri unninn fyrir menningu
Suðurlands, sem hefði til stór-
tjóns biðið úrlausnar slíks máls
ávalt síðan er skólamir lögðust
niður í Haukadal og Odda.
Séra Guðm. Einai-sson kvað
það undrun sæta með hvílíkri at-
orku og dugnaði hefði verið uim-
ið að skólasmíðinni síðastliðið
sumar. Taldi hann verkinu jafn-
langt miðað fram úr því, er
ýmsir hefðu þorað að vona, eins
og umfang skólastofnunarinnar
og ætlunai-verk hennar færi
langt fram úr því, er unnendur
skólamálsins marga hefði dreymt
um.
Einar alþm. á Geldingalæk
fylgdi syni sínum í skólann.
Flutti hann hlýlega ræðu í garð
skólans og spáði vel fyrir hon-
um.
Jónas Jónsson ráðheiTa gaf
nokkurt yfirlit um framkvæmdir
skólabyggingarinnar og mintist
þeirra manna, er þar hefðu átt
að góðan hlut og mikilsverðan.
Nefndi hann þar til, meðal ann-
ara, húsameistara ríkisins, sem
þrátt fyrir sívaxandi annríki
hefði jafnan verið boðinn og bú-
inn til fylstu umhyggjusemi fyr-
ir því, að verkið gengi sem greið-
ast og að hvert vandræði yrði
leyst sem skjótast. Ennfremur
mintist hann bílstjórans Öl-
afs Ketilssonar, sem hefir ann-
ast flutninga til skólans yfir veg-
leysur og í úrfellistíð nú í haust
með alveg frábærum dugnaði.
Kvað ráðherrann að engum ein-
um manni væri það jafnmikið
að þakka, hversu tekist hefði og
ættu þó allir óskilið mál um það
að hafa unnið að smíðinni af
hinni mestu atorku og samvisku-
semi. Síðan talaði hann nokkuð á
víð og dreif um ætlunarverk al-
þýðuskólanna og þessa skóla sér-
staklega. Kvað hann það vera
framtíðardrauma um skólann, að
húsið yrði notað allan ársins
hring með einhverjum hætti til
þrifa og menningar þeim, er not-
ið gætu. Auk aðalhlutverksins
kvað hann skólann mundu verða
notaðan til námskeiða vor og
haust og til sumardvalar fyrir
gesti, er kysu þar vist og annan
greiða. Meðal annars kvaðst
hann hafa hugsað sér það vel
hlíða, að skólinn væri helgaður
listamönnum landsins til viku-
dvalar, þar sem þeir gætu notið
samvista, kynningar og sumar-
hvíldar við náttúrufegurð Laug-
ardals. Kvað hann þetta því
fremur viðeigandi, sem mjög
margir listamenn hefðu ýmist
gefið skólanum eða heitið honum
listaverkum. Mætti svo telja að
Laugardalur væri einskonar
draumaland listamannanna vegna
margbreytilegrar fegurðar og að
skólinn veiti einkar hentug skil-
yrði, til þess að þeir gætu notið
þess, sem dalurinn hefði aÖ bjóða
slíkum mönnum.
Að loknum þessum þætti at-
hafnarinnar setti skólastjórinn,
Bjarni Bjamason sltólann með
einkar hlýrri og skipulegri ræðu.
Nemendur skólans munu verða
um 80 nú í vetur. Eru þeir, eins
og vænta má, flestir af láglendi
SuÖurlaöds. Em þú sækja nú
Reykjavík, 9. nóvember 1929.
68. tWL
þegar skólann nemendur úr ná-
lega hverju héraði landsins.
Um 150 næturgestir munu hafa
verið í Laugarvatnsskóla nóttina
fyrir vígsludaginn og eru þá nem-
endur taldir með. — Var öllum
veittur beini af rausn og prýði,
enda þótt enn sé ekki að fullu
gengið frá eldunaráhöldum. Ráðs-
kona skólans er Anna dóttir Jóns
heitins alþm. Jónatanssonar.
-o-
rýmkist fyrst og fremst innan-
lands og ef til vill erlendis. Verk-
smiðjustjórinn er Jón Erlendsson
frá Sturiureykjum. Hefir hann
lært ment sína í Noregi.
Þessar sjö tegundir matvara
verða soðnar niður í verksmiðj-
unni:
Anti-Kolumbus
IhaldsmaiiDa.
NL
V.
Kæfa
Bæjarapilsur,
Fiskbollur,
Lax
Sláturkæfa og
Næsti kapítuli í frægðarsögu
Áma frá Múla gerist í Bruna-
bótabótafélagi Islands. Honum
var falin forstjóm í Brunabóta-
félaginu. Áður hafði þessi mikils-
verða staða verið notuð sem bitl-
ingur handa gæðingum Ihaldsins.
Árni gerðist þriðji í röðinni. Und-
Niðursuðuverksmiðja
Sláturfélags Suðurlands.
Mestur hluti af framleiðslu ís-
lendinga hefir til skamms tíma
verið fluttur út sem þriðja flokks
vara, þ. e. kjöt og fiskur saltað,
gærur, lýsi og aðrar slíkar vörur
óunnar og í frumástandi sínu.
Viðleitni landsmanna hefir beinst
í tvær áttir. Annarsvegar að
vanda sem mest slíka meðferð
vörunnar 0g afla nýrra markaða.
Hinsvegar að leita nýrra bragða
um vinslu og frekari vöndun vör-
unnar í landinu sjálfu. Má þó
telja, að í bamdómi séu allar til-
raunir okkar að hefjast af frum-
stigi í þeim háttum, er allar þjóð-
ir keppa að um vöndun og vinslu
lands- og sjávarafurða.
Sláturfélag Suðurlands hefir á
undanförnum árum haldið uppi
nokkurri viðleitni um niðursuðu
kjöts og fiskmetis. Hefir sú iðju-
grein, eigi síður en aðrar af svip-
uðum toga, átt við ramman reip
að draga um erlenda samkepni
og seinlæti íslendinga að skilja
rétt og meta og veita tilhlýðileg-
an stuðning slíkri innlendri
menningar- og sjálfsbjargarvið-
leitni. Eigi að síður hefir nokk-
uS" unnist, svo að félagið hefir nú
ráðist í að færa til muna út kví-
amar í þessari grein.
Þann 16. f. m. bauð forstjóri
félagsins, herra Helgi Bergs,
nokkrum blaðamönnum að skoða
nýja niðursuðuverksmiðju, er fé-
lagið hefir reisa látið áfasta
slátur- og frystihúsi sínu við
Lindargötu hér í bænum. Er hún
allstórt og myndarlegt stein-
steypuhús. Innaf fordyri hússina
er snirtistofa og baðklefar fyrir
verkafólkið. Uppi á lofti verða
fyrst fyrir matstofa verkafólks-
ins og skrifstofa forstöðumanns.
Þar næst vélasalur, þar sem
niðursuðudósimar eru gerðar.
Eru þar margar greiðvirkar vélar
að verki sem votta um hugvit og
hagleikni. Síðan eru dósimar til-
búnar sendar í lyftu niður í sal
á fyrsta gólfi, þar sem kjötið og
aðrar niðursuðuvörur eru lagðar
niður í þær. Og er dósunum hef-
ir verið lokað, em þær að nýju
sendar upp á loft og þar í suðu-
pottana. Og að suðu lokinni eru
þær þvegnar álímdar vörumerkj-
um og fluttar í geymsluna á
loftinu yfir frystiklefum slátur-
hússins.
I verksmiðjunni vinna nú 25
manns og eru þar soðnar niður
um 2000 dósir daglega. Er það
tvöfalt við það, sem félagið sauð
niður áður það reisti téða verk-
smiðju. Þessi verkbrögð getur fé-
lagið aukið að stórum mun með
núverandi húsa- og vélakosti
Er verksmiðjan þannig sniðin við
vöxt í þeim vændum, að eftir-
spumin aukist og maíkaður
Kjöt í hvítkáli. •
Eru tvær síðasttaldar tegundir
nýbrigði meðal niðursuðuvara
hérlendis.
Sláturkæfan er gerð úr ýmsu
af innýflum sauðfjár, sem áður
hefir orðið að litlum notum og er
talinn góður matur og ódýrari en
kjötkæfa. Hin tegundin mun
reynast hið mesta lostmeti og
sérlega hentug til nestis í fjalla-
ferðum, þar sem bannaðar eru
aðrar kálmetisbjargir.
Hefir félagið með þessari fram-
kvæmd stigið stórt spor 0g nið
þarfasta í framfaraátt.
Formaður félagsins hefir verið
Ágúst Helgason bóndi í Birtinga-
holti, alt frá stofnun þess. Vara-
formaður þess er Kolbeinn Högna-
son bóndi í Kollafirði. En Helgi
Bergs hefir verið forstjóri þess
síðan árið 1924.
-----0---
Samgöngumálahetjan frá Múla.
Aldrei hefir uppspuni Ihalds-
manna um samgöngumálin orðið
broslegri og seinheppilegri en í
grein Árna frá Múla: „Um tvent
að velja“ í Verði 26. f. m. Hann
lýsir því þar mjög átakanlega,
hversu Framsóknarstjómin van-
ræki þarfir landsmanna í sam-
göngumálunum, en reisi hallir í
Reykjavík, ineðan bændur verði
að horfa út á ófærurnar og geti
hvorugt: Komið búsafurðum á
markað eða dregið lífsbjörg í bú
sín. Síðan er endurtekin uppspun-
inn um samgöngumálbaráttuna
milli flokkanna. — Höllin, sem
bent er til, er skrifstofuhús rík-
isins. Út frá þessum rökvillum
Áma má benda á þessi atriði:
1. Að aldrei hefir verið unnið
eins mikið að gerð vega, brúa og
síma eins og nú í ár, þegar frá
er talin upphafleg lagning lands-
símans.
2. Að samgöngubætur allar em
gerðar fyrir fé, sem veitt er á
fjárlögum frá ári til árs og
eru því ekki sambæriiegar við
þær framkvæmdir, sem gerðar
eru fyrir lánsfé, er greiðist á
mörgum áram.
3. Að Arnarhvoll er reistur
fyrir lánsfé, að hann er risinn af
ríkri þörf, spamaðarástæðum og
menningarástæðum, eins og fyr
hefir verið sýnt. Að hann mun
gera meira en að borga sitt eigið
verð og við þessa ráðstöfun mun
verða létt af ríkissjóði veruleg-
um hluta af árlegum skrifstofu-
kostnaði. Mun það auka getu
hans í aðrar áttir, meðal annars
til vegagerða.
Sóst af þessu, að þegar leting-
inn frá Múla ætlar að fara að
hugsa þjóðmál, flækist hann
jafnan í mótsögnum sínum og
grunnfæmi.
----o----
ir stjóm tveggja hinna síðustu fór
fram stórfeldur fjárdráttur á
skrifstofu félagsins og nam hann
á endanum um 70 þús. kr. Mun
hann hafa numið um 40 þús. þeg-
ar Ámi tók við. Mælt er, að sam-
kvæmt samningunum við Árna,
hafi hann borið ábyrgð á fjár-
reiðunum, sem voru faldar umsjá
hans. Samt veit hann ekki við
hverju hann tekur, ekki hvað ger-
ist undir umsjá hans, né hverju
hann skilar. Munu fá dæmi til
þess, að embættismaður hafi van-
rækt svo stöðu sína og misboðið,
með hirðuleysi einu, opinbemm
trúnaði, jafngífurlega eins og
Árni frá Múla gerði í þessari
stöðu. Hefir hann fært sér það
eitt til afsökunar, að hann hafi
verið vant við látinn, sem ígripa-
ritstjóri fyiir Ihaldsmenn.
Þrátt fyrir þessa ófremd,. hef-
ir Árni hvað eftir annað gerst
svo óskammfeilinn, að telja það
pólitíska afsókn, er breyting var
ger á stjórnarháttum tryggingar-
stofnana ríkisins og forstjómin
fengin í hendur dugandi manni.
Eru slíkt firn mikil, er hann tel-
ur að gildar ástæður hafi brostið,
til þess að losa þessa ríkisstofn-
un við forstjóm þess manns, sem
vegna hirðuleysis mun sjaldan
hafa komið á vettvang embættis-
skyldu sinnar og þó enn sjaldnax
vitað, hvort hann var þar stadd-
ur eða annarsstaðar, og sem ber,
samkvæmt erindisbréfi sínu, ekki
einungis siðferislega heldur og
fjármunalega ábyrgð á því fjár-
tjóni er ríkinu var bakað með
eftirlitsleysi hans og embættis-
vanrækslu. — Mundi hver maður
í slíkri aðstöðu og með svolítinn
snefil af sómatilfinningu vissu-
lega skammast sín og kjósa þögn
um slíkt mál, fremur en að vekja
um það óþarfar umræður.
Þó er nú enn aðeins hálfsögð
saga þessa máls. Á fundi í Borg-
amesi síðastl. vor færði Guðm.
Jóhannsson þetta mál í tal í ræðu
sinni. Guðmundur er óðfús til
hlaupanna og hverskonar erind-
reksturs Ihaldsmanna og fram-
gjarnari en hvað hann er gáfað-
ur og smekkvís. Ámælti hann
ríkisstjóminni fyrir að láta
kalla mann þann, er valdur var
að fjárdrættinum, til laga og
ábyrgðar. Kvað hann stjórnina
hafa unnið það eitt á með slíku
tiltæki, að nú væri viðkomandi
maður á sjúkrahúsi, en konan
fyrii-vinnulaus og yfirgefin. Hin
almenna þjóðfélagslega siðspeki,
sem Guðmundur kendi þama, var
á þessa leið: Réttvísin á að ganga
til þjófa og annara afbrotamanna,
klappa þeim á vangann og segja:
,J>ú hefir að vísu stolið, greyið
mitt, og brotið stórkostlega gegn
þjóðfélaginú. En eg ætia nú samt
ekki að kalla þig til ábyrgðar eða
refsa þér, af því að þú 0g þínir
geta haft ilt af því“. —
Fáir myodu trúa JjvS, að Árni