Tíminn - 01.02.1930, Blaðsíða 4

4
TfMIN'N
Tímaritið
„Samvinnan“
Það er föst venja í samvinnu-
félögum allra landa að verja
nokkrum hluta af tekjuafgangi
hvers árs til þess, sem nefnt er
einu nafni andleg starfsemi.
Samvinnumönnum er það ljóst
og byggja það á margendurtek-
inni reynslu, að fræðsla um sam-
vinnustefnuna, tilgang hennar og
mátt til að bæta kjör mannana,
eru einfaldasta og öruggasta ráð-
ið til þess, að skipa þjóðunum
undir merki hennar.
Erlendis er séð fyrir þessari
fræðslu á margan hátt: Með
útgáfu blaða og bóka, með því
að stofna til kennslu í samvinnu-
fræðum, með því að flytja fyrir-
lestra fyrir almenning. Þar sem
fræðslustarfsemin er komin á
hæst stig t. d. í Svíþjóð, hefir
hún nú á síðustu tímum einnig
tekið kvikmyndirnar í þjónustu
eftir hinn ágæta franska vísinda-
mann Charles Gide. Er þýðingin
gjörð af Freysteini Gunnarssyni
skólastjói-a og prýðilega af hendi
leyst, enda er Freysteinn manna
hagastur á íslenzkt mál. Er hér
um mikinn feng að ræða fyrir
íslenzkar bóltmenntir, því að rit
Gide eru viðurkennd um allan
heim meðal þess allra bezta, sem
porkell Jóhaunesson.
sína.
íslenzkum samvinnumönnum
var líka snemma ljós þýðing
hinnar andlegu starfsemi. Þess
vegna byrjuðu þeir á útgáfu
tímarits tiltölulega skömmum
tíma eftir að fyrstu kaupfélögin
tóku til starfa.
„Tímarit kaupfélaganna" hóf
göngu sína árið 1896. Pétur Jóns-
son á Gautlöndum var fyrstur rit-
stjóri þess. Samvinnuritið lagðist
þá niður aftur, en byrjaði að
koma út aftur árið 1907 undir
stjóm Sigurðar í Yztafelli. Var
hann ritstjóri þess í 10 ár, en
þá tók við Jónas Jónsson frá
Hriflu núverandi ráðherra. Ilafði
J. J. ritstjómina á hendi næsta
áratuginn, en lét af henni á
áliðnu sumri 1927. Á síðustu rit-
stjómarárum hans var breytt
nafni ritsins. Var það þá nefnt
„Samvinnan“ og hefir borið það
nafn síðan.
Núverandi ritstjóri Samvinn-
unnar er Þorkell Jóhannesson frá
Fjalli skólastjóri Samvinnuskól-
ans. Hefir Þorkell lokið meistara-
prófi í íslenzkum fræðum, er víð-
sýnn menntamaður, ritfær prýði-
lega og glöggskyggn á þjóðmál. j
Samvinnan flytur fyrst og
fremst ritgjörðir og fróðleik ýms-
an uin samvinnustarfsemi erlenda
og innlenda. Þó er efni ritsins
hvergi nærri einhæft. Af því, sem
merkast hefir birzt í ritinu nú
undanfarið er þýðing á hagfræði [
ritað hefir verið um hagfræði og
eru svo alþýðlega skrifuð að þau
eru hverjum sæmilega greindum
manni auðveld aflestrar. Erlend-
ur rithöfundur, sem ritstjóri Tím-
ans hitti að máli síðastliðið sum-
ar, taldi íslendinga hafa unnið
þrekvirki með því að eignast
þessa ágætu bók á sínu eigin
máli.
Þá hefir Jónas Jónsson ritað í
Samvinnuna merkan greinabálk
um íslenzkan byggingarstíl og
fylgir fjöldi mynda af fallegustu
sveitabæjum og nokkrum bygg-
ingum öðrum, sem gjörðar hafa
verið á síðustu árum. Eni grein-
ar þessar skemmtilegar aflestrar
og fróðlegar þeim, sem áhuga
hafa á byggingarlist.
Hallgrímur Hallgrímsson sagn-
fræðingur hefir ritað um fyrir-
komulag löggjafarþinga í ýmsum
löndum og eru greinar hans urn
það efni nú komnar út sérprent-
aðar. Og svo er um ýmsa aðra
greinaflokka, sem birzt hafa í
Samvinnunni á undanförnum ár-
um.
1 síðasta hefti er m. a. grein
eftir ritstj órann um íslenzka
myndlist, ásamt myndum af lista-
verkum eftir Finn Jónsson og Ás-
mund Sveinsson.
Það er ekki ofmælt, að Sam-
vinnan sé, með eigulegustu tíma-
ritum, sem út koma hér á landi.
Verð ritsins er ákaflega lágt —
einar 4 krónur á ári.
Prentmyndasmiðjan íslenzka
Hún vai‘ 10 ára síðastliðið
haust. Stofnandi hennar var Ólaf-
ur Hvanndal, sem enn veitir
henni forstöðu og vinnur sjálfur
að myndagjörðinni. Þegar ólafur
hóf stai*f sitt, var prentmynda-
gjörð óreynd hér á landi. Myndii
í blöð og bækur varð að láta búa
til erlendis eingöngu.
Á æskuárum sínum stundaði
ólafur sjómennsku og gafst hon-
um þá lítill tími til bóklegrar
iðju. Á unga aldri varð honum
starsýnt á myndir og braut heil-
ann mjög um það, hvemig hægt
væri að gjöra þær svo úr garði,
að unt væri að gefa þær út á
prenti. Sér til mikillar undrunar
fékk hann þau svör í sjálfum
höfuðstaðnum, að þau vinnu-
brögð kynni enginn maður hér
á landi.
Þessar upplýsingar þóttu Ólafi
svo nýstárlegar, að þaðan í frá
gat hann ekki slitið myndagjörð-
ina úr huga sér. Þó leið langur
tími, þangað til hann fékk tæki-
færi til að koma áformum sín-
um í framkvæmd. Nam hann um
hríð trésmíði og stundaði þá at-
vinnu alllengi siðan í Reykjavík.
Að því loknu réðst hann til Kaup-
mannahafnar og lærði þar gler^
leturgjörð og stundaði hana hér
fyrstur manna. Þá réðst hann ut-
an í annað sinn og ákvað þá að
láta eftir sér, það sem hann hafði
langað til síðan hann var ung-
lingur: Að læra að búa til prent-
myndir. Var það miklum erfið-
leikum bundið að fá það lært á
svo stuttum tíma sem hann ósk-
aði, þar sem hann var félaus
maður og ekki voru erfiðleikamir
minni, þegar hann setti upp
prentmyndagerðina, þar sem
vatnsleiðsla bæjarins var í ólagi
og ekkert rafmagnsljós var til.
Stundaði hann síðan prent-
myndagjörð um nokkurra áva
skeið fyrst í Danmörku og síðar
í Þýzkalandi. Haustið 1919 settist
hann að með tæki sín uppi á
lofti í prentsmiðjunni Gutenberg,
og eftir það hefir enginn getað
sagt, að íslendingar kynnu ekki
að búa til prentmyndir.
Fæstir þeirra, sem njóta
ánægjunnar af því að skoða fall-
egar myndir í blöðum eða bókum
hafa nokkra hugmynd um hvern-
ig farið er að koma þeim á papp-
írinn. En það er vandasamt verk
og margbrotið. Til þess að búa
til prentmyndir, þarf fyrst og
fremst ljósmynd eða teikningu.
Þarf að búa til af henni eftirlík-
ingu úr málmi, sem síðan er vætt
í prentsvertu eða öðrum lit, sem
verður til þess, að myndin kemur
fram á pappírnum.
En aðferðin er ekki umsvifa-

laus. Áður en ólafur fer að smíða
sjálft myndamótið, verður hann
að taka nýja ljósmynd af frum-
myndinni. Getur hann þá stækk-
að frummyndina eða minnkað eft-
ir þörfum. Til þess að hægt sé
að taka myndina, þarf ákaflega
sterka birtu. Nýja myndin er tek-
in gegnum smágjört net eða síu
úr gleri'. Er sjálft glerið dökkt.
en alsett smáopum. Nýja myndin
er ekkert annað en punktar, sem
fá á sig ákveðna lögun, þegar
þeir eru skoðaðir í einu lagi.
Punktarnir verða misjafnlega
þéttir, eftir því hve opin eru
þétt á glerinu. Eigi að prenta
myndina á fínan pappír, verða
punktarnir að vera margir, en sé
pappírinn grófur eiga þeir að vera
færri. Punktafjöldinn í smiðju
Ólafs er frá 28 og upp að 60 á
hverjum cm2.
Nýja myndin er síðan lögð of-
an á slétta plötu úr zinki eða
kopar og vætt í sérstökum vökva.
Það hefir þau áhrif, að punkt-
arnir á myndinni korna fram á
málmplötunni.
Eftir það verður að laga yfir-
borð plötunnar þannig til að
punktarnir á plötunni komi fram
á pappíi-num og annað ekki. Þeg-
ar það er búið, er hægt að prenta
myndina.
Auk venjulegra prentmynda,
S k á t a r
Sá atburður gjörðist fyrir fáum
nrum, í stórborg einni úti í heimi,
að barn datt út urn glugga á 2. hæð,
niður á gangstétt,, og meiddist all-
mikið. Mannmargt var á götunni og
flykktist fólk utan um barnið, en allt
lenti i fáti og enginn gerði neitt til
lijargar. þá bar þar að 12—13 ára
gamlan dreng. Hann ruddi sér braut
gegn um þröngina, að liarninu, o-.;
skildi þegar hvað um var að vera.
Kn á liann kom livorki fát né fum,
eins og þá, sem eldri voru og ráð-
settari, heldur tók hann þegar stjórn
og fór að ráðstafa björgun. Hann
sendi mann úr hópnum inn í næstu
liúð að síma eftir lækni og sjúkra-
vágni. Öðrum skipaði hann að iialda
fólkinu frá, syo að barnið yrði ekki
iroðið undir. Sjálfur hagræddi hann
barninu, stöðvaði ákafa blæoingu
úr sári, er það hafði hlotið, og batt
um sár þess. Sjúkravagn kom o?
barninu var borgið. Ei þegar farið
vdr að svipast eftir piltinum, sem
komið hafði svo röggsamlega og
drepgilega fram, var hann allur á
ÍTurt. Hann hufði farið, hljóður og
litillátur, jafnskjótt. og lokið var þvi,
sein í hans valdi stóð að vinna l I
bjargar. Allt, sem menn vissu um
liann, ’ vár það, að morki á fi'tum
hans sýndu, að hann var skáti.
En hvað er skáti?
Skátar eru drengir, sem bundizt
hafá- skipulegum iélagsskap um það,
að verða menn — gera sjálfa sig
sem færasta í sjóa lífsins og hæfasta
hefir Ólafi einnig tekizt að búa
til litmyndir. Aðferðin til þess
er stórum vandasamari og dýrari.
Ljósmyndin er þá tekin gegnum
litað gler, og þarf að taka marg-
ar, því að hver mynd ber aðeins
einn lit,
Auk Ólafs vinna í myndasmiðj-
unni tveir menn, sem hafa verið
að læra iðnina af honum. Annar
þeirra er nú fullnuma og er að
ljúka sveinsprófi þessa dagana.
Hann heitir Helgi Guðmundsson,
ættaður úr Reykjavík, mjög efni-
legur maður. Ólafur hefir því
séð svo um að prentmyndasmíð-
in þurfi ekki að leggje.st nið-
ur á Islandi, þó að hans hætti að
njóta við.
Það er metnaðarmál smáþjóð-
inni íslenzku að þurfa sem
minnsta vinnu að sækja til ann-
ara landa vegna okkar eigin van-
máttar. Þess vegna ætti okkur að
þykja vænt um menn eins og
Ólaf Hvanndal, sem fara sjálfit
utan til þess að læra það, sem
þeim finnst þjóðin eiga að kunna.
Þá mun þeim fækka unglingun-
um, sem fá sama svarið og Ólaf-
ur fékk fyrir 25 árum, að „þetta
sé ekki hægt að búa til á Is-
landi“.
Fjórar fyrstu mundirnar í þessu
aukablaði eru smíðaðar hjá ólafi
Hvanndal.
að gegna skyldum sinum sem þjóð-
félagsborgarar, sér til sœmdar og
öðrum til gagns. Kjörorð skáta er:
Vertu viðbúinn. þeir eiga að vera
við þvi búuir, 'að gnra skyldu síua
livar sem er og hvernig sem á stend-
ur, án þess að ætlast til þakka. Jtess
\egna kom drengurinn, sem að fram-
an getur, fram eins og hann gerði
En það kemur ekki af sjálfu sér,
að „vera viðbúinn" hverju sem að
höndum ber. Og það verður ekki af
því einu, að ganga í skátafélag. Að
lífga skyndauðan mann, búa um
sár, meðan ekki næst í lækni, rat.i
um ókunn liéruð eftir koiti og átla-
vita, átta sig eftir himintunglum,
gei-a við biluð föt og matreiða, svo
að nokkui' dæmi séu nefnd — til alls
þessa þai'f óskeikula kunnáttu. Og
sú kunnátta fæst ekki af bóklestri
og oröræðum, svo að vel sé, heldur
vci’ður að afla liennai' með verkleg-
um æfingum. Slíkar verklegar æfing-
ar, sniðnar eftir áhuga
og eðli unglinga, eru
aðalviðfangsefni skáta.
Skátahreyfingin er
tvennt: Hún er upp-
eldishreyfing, sem lað-
ar ungiinga til þess
að vinna sjálfir . að
eigin þroska og nota
tómsfiindir sinar til
iökana í því skyni. En
tómstundir unglinga
fara ella oft tii lítils —
stúndum til niðurrifs
heilsu og manngildi.
Má því bert vera, hve
stórmikils er vért, að taka þær til
uukins þroska og velfarnaðar. I öðru
lági er með skátalireyfingunni herör
skorin gegn annmötkuin og ónáttur-
leik nútimameimingarinnar. Skátar
dvelj.a því sem mest úti í náttúrunni,
kynnast henni sem gerst nf nánu
samlifi — og vaxa af.
Upphaísmaður skátahreyfingarinn-
ar er enskur maður, Rohert Baden-
Powell, nú allieimsforingi skáta.
lTunn lióf fólagsmyndun sína 1908.
Nú eru skátafélög í því nær öllum
menningarlöndum h.eims. Telur al
þjóðasamband skátadrengja 1.871.310
-féiaga, en viða eru skátar ufan þess,
og möi'g önnur æskulýðsfólög hafa
tekið sér grundvallarhugmyndir
skáta til fyrirmyndar. Tala skáta-
stúlkna er mér eigi kunn. — ITér á
landi er fátt um skáta (um 400) enda
má segja, að féiagsmál íslenzks
æskulýðs sé litt plægður akur. En
vafalaust eigum vér fulla þörf tamn-
ingar þeirrar og þrosltunar, sem að-
ferðir skáta mega veit.a. Veldur þar
uð vísu miklu um, að góðra manna
njóti við til forstöðu.
Sakir takmarkaðs rúms ,er hér
mjög stuttlega yfir sögu íarið. þeim,
oi' gefa vilja gauin máli þessu, visa
ég til ritgerðar, er ég mun birta í
Skinfaxa undir vorið, um skátahreyf-
inguna með séi’stöku tilliti til ung-
meiinafélága. Koma mun og út, áður
langt líður, kennslubók fyrir ís-
lenzka skáta. Er þa.r fræðslu að fá
um stel'nu þeirra og starfsaðferðir.
Aðalsteinn Sigmundsson.
----O-----
Áþján Indverja
Nú eru liðin 100 ár síðan „Austur-
indverska verzlunarfélagið" var stofn-
að, með miðstöð í Bombay. Indland
var ríkt land þegar Englendingar
komu þangað fyrst. Heimilisiðnaður
Og handaviuna voru á háu stigi. Ind-
verjar unnu vandaðar vörur úr sillq,
hómull, leir og málmi, sem stóðust
alla samkeppni. pessar vörur keyptu
nú Englendingar vægu verði, en
seldu síðan til Evrópu og Ameríku
fyrii' of fjár.
Ágóðinn af þessari verzlun varð
stofnfé indverska verzlunarfélagsins.
þetta var fyrsta stigið í kúgunar-
viðleitni Englendinga á Indlandi.
Árangurimi: fjármagn það, er grund-
vallaði brezka stóriðnaðinn.
Næsta stigið var eyðilegging ind-
verska heimilisiðnaðai’ins: Enska
stjórnin lagði toil á vörurnar svj
þær stóðust ekki samkeppni við ensk-
an verksmiðjuvarning.
En það voru Indverjar, sem lögðu
ensku verksmiðjunum til hráefnið og
það voru lika þeir, sem keyptu aftur
mikinn hluta af sínúm eigin vörum,
eftir að þær höfðu gengið i gegnura
enskar verksmiðjur.
þetta kom harðast niður á hand-
verksmönnum.
Aður höt'ðu hændurnir ofið og
spunnið 5 mánuði ársins og með þvi
aflað sér ýmsra nauðsynja. Nú voru
þeir atvihnulausir og liðu skort.
Bómullin var flutt til Manchester
og unnin þar.
Heimilisiðnaði Indverja var fórnað
fyi'ir verzlun Englendinga og íniljón-
irnar streymdu í rikissjóð Bretlands
Nú em Englendingar að leika
þriðja þáttinn. Iðnaðurinn er fluttur
til Indlands á ný. Ekki heimilis eða
liandavinna, héldur verksmiðjuiðn-
aður. Eigendurnir eru Englendingar.
Verkaménnimir Indverjar, sem vinna
fyrir 50 kr. á mánuði. í þriðja sinn
fylla miljarðar Indlands vasa ensku
valdhafanna.
Til þess að tryggja þetta skipulag
liafa Englendingar her á Indlandi.
Herforingjarnir eru enskir, liðsmenn
flestir innfæddir. Hver enskur her-
maður hefir 4—5 sinnum ‘ hærri laun
en indverskur.
Herinn heldur Indverjum í skefj-
um og verndar „rétt“ yfirboðaranna.
Ilvergi eru jafnháir skattar og á
Indlandi. Eru þeir ullt uð þrisvar
sinnum hærri e.n á Skotlandi og
ivisvar sinnum hærii en á Englandi.
Af öllum þeim sköttum, sem Ind-
vérjai' greiða, ganga 60% til að við-
haidá heríium, sem or svipa á þá
sjálfa. Miklum hluta þess, sem eftir
er, ér varið til framfærslu þeirri dýr
ustu ríkisstjórn, 'sem þckkist í heim-
inum.
Oll umhótastarfsémi í lndlandi er
nijðuð \ ið hagsmuni Englendinga, ,en
Indverjar greiða kostnaðinn. Til al-
menningsþarfa er ekkort fé til, svo
sem tif að reisa skóla, sjúkruhús eða
efla járðrækt. þegar Englendingar
komu til Indlands voru 34% af land-
mönnum læsir og skrifaridi. Nú að-
eins 7%. Fátækt þekktist auðvitað
viða þá og uppskerubrestur olli
stundum liallæri. En nú er neyð.
Neyð um allt Indland. Neyð árið uru
kring. þar er niannsaldurinn að
ineðaltuli 24% ár. Á Englandi 45%
ár.
Ritstjóri: Gísli Guðmundsson,
Hólatoi'ffi 2. Sími 1245.
Prentsmiðjan Acta.
Skátabúðir í Laugardal 1928.
Skátar frá Afríku, Englandi og íslandi.