Tíminn - 01.03.1930, Qupperneq 1

<ð}albfeti
09 afgrei&slumaöur Címans er
Kanncetg ^orstcins&óltir,
Samban&sljúsinu, HeyfjaDÍf.
jriuftafH'að
• • ^fgteibsía
ÍE í m a n s er i Samban&sfyúsinu.
0pin öaglega 9—12 f. Ij.
Sími ^96.
I. ár.
Reykjavík, í marz 1930.
2. blað.
Asta Þórarinsdóttir írá Vikingavatní
húsfreyja á Grenjaðarstöðum 1885—1907.
Sól, skín í heiði. Suðrænn andi, blástu.
Sígur að hausti, fölna jarðarblóm.
Víðförli gestur, margt á sumri sástu,
sem er nú orðið dautt og visið hjóm.
Liggur í val þeim lífsblóm göfgrar Ástu
litverpt og fölt að gengnum skapadóm.
llmur, sem bar það drjúgum dal og hverfi
dafnar og þróast nú við hennar erfi.
Sól skín á vatnið þar, sem ung var alin
ástinni helguð, fagurlokkuð mær,
seiðir án afláts, báran jafnt og balinn
barnið á skaut sér, meðan þroskinn grær
þar sem að var, og verður lengi talimx
viðkunnrar sveitar fremsti rausnarbær.
Þar sem af landsins efna og iðjuföngum.
Æskunni skapast dáð og þróttur löngum.
Sói skín á heiðar, fjarri föðurtúnum.
Fjörðurinn blikar jafnt við leiru’ og sand.
Óþekktar hæðir, lyfta bröttum brúnum,
bak við þær dylst hið fyrirheitna land.
Læra þarf margt af lífsins nytjarúnum,
leiðbeina öðrum, forðast sjálfur grand.
Fara’ á þá leið, er ferskar lindir streyma,
frjóvga það bezta’ er gróðursett var heima.
Sól skín á fossa þar, sem dal úr dali
di'ifhvíta móðan íyðst um gljúfrakví,
ómarnir berast líkir lindar hjali,
léttir og kátir, eða þrumugný.
Hér er sem drottinn taki manninn tali,
tárhi-einn og bjartur, gerfi fossins í.
Þegjandinn hljóður, héma megin stendur,
hrópanda röddin fer um dauðar lendui'.
Sól skín á staðinn undir fossins fótum,
fjáðan sem bezt af hendi guðs og manns,
gullbelti logans girða á dalamótum
göfugast djásn í fögrum perluki'ans.
Hér íestist Ásta, hlynur þinn að rótum.
Hér rættist von ins fyrirheitna lands.
Iiér varstu gjörvallt: meyja, kona, móðir,
metin og virt um allar þínar slóðir.
Sól skín á leikvang maigra bjartra barna,
balinn og gljúfrin renna þar í eitt.
Föður og móður gefur trúin gjarna
gersimar dýrstu, þær er hún fær veitt.
Tindrar í heiði voldug vonarstjai’na,
virðist til saka fátt — og ekki neitt.
Flest þá er ljóma fyrir blysum hvarma,
felst þá í leyning skuggi bleiki'a hvai’ma.
Sól skín á veginn, hvar sem guðsbörn ganga,
görnul og ung á harms og sælustund.
Andvari þýður þerrar tár af vanga,
Imlgæðisstyrkleik veitir lund og mund.
Nýtur þó fornra efna og iðjufanga.
Andinn sér bregður á góðra vina fund
lifandi’ og dauðra, hvar sem helzt þeir búa,
heilaga mál, sem barnslegt er að trúa.
Sól skín hið efra, dökkan slóða dregur
dapuifeg móða’ og tekur jörð í fang.
Verður þó minning, góðri og glæstri, vegur
greiðfær og ratljóst út á þenna vang.
Kallar til bæna ómur ástúðlegui'.
eilífðar klukkna’ að lokum skriftagang.
okkur að mæta að höfðingstp'ónabeði,
heilaga stund með tregablandna gleði.
Indriði á Fjalli.
HiskÉlalwpí
i vændum
Jónas Jónsson kennslumálaráð-
herra flytur á Alþingi fi'umvarp
um, að ríkið byggi hús handa
Háskóla íslands á árunum 1934
til 1940 og megi aðalbyggingin
kosta allt að 600 þús. kr. Er liá-
skólanum ætlaður staður í Skóla-
vörðuholti suðaustanverðu, við
væntanlegt Skólavörðutorg. Skil-
yrði fyrir byggingunni eru þau,
að Reykjavíkurbær gefi háskól-
anum lóð svo stóra, að nægt geti
til frambúðar og 5 hektara lands
að auki til afnota um aldur og
æfi.
Háskóli íslands var stofnaður
árið 1911, á aldarafmæli Jóns
Sigurðssonar. Stofnun háskólans
er ein þeirra þungu byrða, sem
íslénzka þjóðin hefir á sig lagt
til þess að vernda menningu sína
og andlegt sjálfstæði. í fornöld
unnu íslendingar það þrekvirki,
að standa straum af tveim bisk-
upsstólum, þótt einn hefði meir
en nægt til að halda til jafns við
aðrar þjóðir 1 hlutfalli við fólks-
fjöida. Af sömu ástæðu vildi ís-
lenzka þjóðin eiga sinn eigin há-
skóla, þó að hvergi annarsstaðar
séu dæmi þess, að svo veglegri
menntastofnun sé haldið uppi
fyrir einar 100 þúsundir maima.
Smáþjóð eins og íslendingar
verður alltaf að færa tiltölulega
þungar fórnir til þess að geta
varðveitt menningu sína og
tungu. Það er erfitt fyrir 100
þúsundh- manna að halda uppi
háskóla. En það er líka erfitt
fyrir smáþjóð, að vemda stjórn-
arfai'slegt sjálfstæði sitt og
halda uppi heiðri þess meðal ann-
ara þjóða. Hvorttveggja hefir í
för með sér fjárhagslegar byrð-
ai', þungar, en óhjákvæmilegar,
svo framarlega sem þjóðin gjörir
kröfu til þess að vera öðrum ó-
háð.
Okkur er það heldur ekki nóg,
íslendingum, að eiga háskóla,
sem er nafnið tómt. Það er þýð-
ingarlaust til frambúðar, ai'i
launa háskólakennara og styrkja,
unga menn til vísindanáms, ef
ekki er séð svo fyrir aðbúnaiii
þeirra að öðru leyti, að fjármun-
ir og hæfileikar beri tilætlaðxai
árangur.
Ef við íslendingar viljum á
annað borð eiga háskóla, verðum
við að búa svo að honum, að
hann geti náð tilgangi sínum.
lllutverk hans á að vera annað
og meira en að „unga út embælt-
ismönnum". Hann á fyrst og
fremst að vernda og þroska það,
sem dýrast er og bezt í íslenzkri
menningu, og fella 1 farveg þá
strauma í andlegu lífi stórþjóð-
anna, sem berast til okkar af-
skekkta lands handan yfir hafið.
Það er engin tilviljun, að frum-
kvæðið um byggingu háskóla
kemur frá þeim manni, sem sýnt
hefir beztan skilning allra núlif-
andi manna á því samræmi, sem
þarf að komast á hér á landi
milli íslenzkrar og erlendrar
menningar.
Stofnun háskólans var í upp-
hafi, eins og von var, mjög af
vanefnum gjör. Skólinn hefir
hingað til orðið að notast við
nokkrai’ litlar og fremur óhent-
ugar hennslustofur á neðstu hæð
Alþingisl ússins. Má því með
sanni segja, að hér sé stórt spor
stig-ið í skjótri svipan, þegar
gjört er ráð fyrir að auka svo
mjög veg háskólans sem farið er
fram á í frumyarpinu. Um þetta
atric’i farast kennslumálaráð-
herr xjium svo orð í greinargjörð
frumvarp: áns:
„p.;ir ir.enn, sem einblína á Há-
skól 1 íslauds, ,eins og hann er nú,
ínumi teljr hér farið fram á óþarfar
kröfur um land til handa þessari
stoihun. þc ir iiinir sömu menn munu
einnig telj 1 vel ráðið fram úr mál-
nni Háskólans, ef iiann fser nú á
næstu íiii m eina væna byggingu,
sem samr.varar stærð Háskólans,
eins ug hnnn er nú.
ú.n í þesuu frv. er byggt á allt öðr-
ui.i ukoðunarhætti. Hér er að vísu
geit ráð yrir að reist verði vegleg
hufuúbygg]ig við Skólavörðutorg
hnnda Háskóla íslands, en að siðar
Nrrði bæti; við mörgum sjálfstæðúm
bygf ingum á umtalaði-i lóð niður að
Hrii gbraut. Með þeim hætti yrði
Hás.vólinn að vaxa og byggjast í
margar aldir um leið og þjóðin
siækkai' og viðfangsefnum fjölgar.
Væii haliaut að þessu ráði, myndi
v'il séð iyrir þroska Háskóians um
ó'yrirsjáanlega langan tíma.
í frV. er gert ráð fyrir að í hinni
nýju háskólabyggingu yrði ætlað
r'ua fyrir uppeldisvísindi, og að á
þeim stnð, á lóð Háskólans, sem
ii't að yrði fyrir minni byggingar,
nnetti verá heimavist fyi-ir kennara.
l i"gja að ] essari tillögu sömu rök
oí. sterk. Kennarastéttin er nú orð-
iu meðal hinna stærri launastétta í
hindinu. Starf hennar er vandasamt,
< g þyngist. því meir sem tímar liða.
lír svo komið í sumum löndurn Ev-
:ópu, t. d. Sko.iandi og þýzkalandi,
uð jafn mikinn undirbúning þarf til
ið vera barnakennari og til að vera
iæknir eða iögiræðingur. Á einum
mannsaliri mun þróun þessara mála
væntanlega komast. jafnlangt hér á
landi. þ;i verða uppeldisvísindin tal-
i 1 cin hin sjálfsagðasta fræðigrein í
líáskólar.um. þörf landsins í þessu
efni er ]>vi meiri, þar sem Kennara-
skólinn stendur nú á lóð hands-
spítalans og má gera hann þaðan út-
lægan hvenær sem er.
En þó að uppeldisvísindin séu hér
tilnefnd, sem væntanleg viðbót við
Há vkólu Islands, þá mun sú verða
raunin, að þar bælast við fleiri
greinar. Sumir þeir menn, sem
uiuiu að utofnun isler.zka Háskólans
1011 litu með nokkuri’i þröngsýni á
málið. þeir álitu I-Iáskólunn eiga að
vera vegna embætt.ismannauppeldis
i gömlum stíh En slikur stakkur er
of þröngur. Nútimalíf í menningar-
löndum gerir þau' ki'öfur til Háskóla,
að starf þeirrn, gangi inn i alla
þræði þjóðfélag.úns. þetta frv. er
byggt á því, að Háskóli íslands eigi
nð ljafa öll skilyrði til að geta va.xið
með þjóðinni; og á hverjum tíma
leyst sí-stækkandi ldutverk i .nenn-
ingarbaráttu íslenzku þjóðai'inna.'".
Einr og sjá má af ofaixnefndri
greinaigjörð, er ekki ætlast tll
þess, aö bygglngar þær, sem há-
skólinn kann að þarfnast í fram-
tíðinni, verði allar reistat’ i eínu
vetfangi. Það væri þjóðinni of-
urefli. Hitt er höfuðatríði, að há-
skólanum sé séð fyrir ótíikmörk-
uðum vaxtarskilyrðum, og þá
fyist og frernst landrými, áður
en hann verður byrgður inni í
þéttbýh höfuðstaðarins, eins og
átt heiir sér stað um háskólana
í mör<;unr stórborgum á megin-
landi Evrópu.
Háshólaráðið hefir í bréfi sínu
fundið sérstaka ástæðu til þess
að þakka kennslumálaráðherran-
llið Bodeavati
Við rætur Alpanna að norðan-
verðu liggur Bodenvatnið, eitt af
stærstu stöðuvötnum Evrópu.
Héraðið við Bodenvatnið er ein-
hver elzta og sögufrægasta byggð
álfunnar norðan Alpafjalla.
Um 2000 árum áður en tíma-
tal kristinna manna hefst, bjó
þar,að því er fornfræðingar ætla,
frumstæður þjóðflokkur, sem
lifði á því að veiða fisk í vatn-
inu og villidýr í skógunum. Bod-
envatnið er mjög fiskauðugt og
hefir þó verið það enn fremur í
fyrri daga. Frumbyggjar þessir
bjuggu í staurakofum með strá-
þökum, og stóðu kofarnir ekki á
ströndimii heldur á trjástofnum,
sem reknir voru niður í vatns-
botninn skammt frá landi.
Eftir því sem jarðfræðingar
herma, hafa um 1400 f. Kr.,vegna
umróts í jarðskorpunni, orðið
verulegar breytingar á héraðinu
við Bodenvatnið. Yfirborð vatns-
ins hækkaði þá um 1—2 mann-
hæðir. Við þessi miklu náttúru-
urnbrot eyddist hin foma byggð
úti í vatninu, og fólkið flutti bú-
staði sína upp á ströndina og
tók að ryðja skóg og stunda ak-
uryrkju.
Við rannsóknir á síðustu tímum
hafa þó fundist við strendur Bod-
um „hve vel og viturlega hann
hefir í málið tekið, og það því
fremur, sem hann fyrstur
manna í stjórnarsessi hefir séð
og skilið nauðsyn háskólans í
þessu efni“.
Má ætla, að öll þjóðin taki und-
ir þau ummæli háskólaráðsins og
eigi sízt, er stundir líða.
Konstanz við
envatnsins ríkar menjar um lifn-
aðarháttu frumbyggjana, þannig 1
hefir mönnum tekizt að búa til
nákvæmar eftirlíkingar af staura-
kofum, sem fundist hafa í vatn-
inu. í Unteruhldingen austan-
vert við vatnið standa þessir
staurakofar (die Pfalbauten),
sem minnisvarðar yfir steinaldar-
mennina, sem í upphafi veittu
þessa fagra landi viðtöku - fyrir
hönd mannkynsins. Morgunroði
sögunnar og helgi leyndardóms-
ins hvílir yfir handaverkum þess-
arar löngu liðnu kynslóðar.
Bærinn Ivonstanz, sem heitir
eftir Konstantínusi keisara hin-
um mikla, stendur á bökkum Rín-
ar, norðanvert við vatnið, alveg
við landamæri Sviss og Þýzka-
lands.
Á fyrstu öld eftir Krísts fæð-
ingu áttu Rómverjar vígi á suð-
urbakka Rínar, þar, sem nú er
elzti hluti bæjarins. Var vígi
þetta reist til varnar móti Ger-
mönum, sem leituðu á lönd Róm-
verja að norðan. Á 5. öld eyði-
lögðu Germanir vígi þetta, en á
í’ústum þess reis síðar katólsk
kirkja og höll biskupsins í Kon-
stanz, sem var ramlega víggirt.
Bodenvatn.
Menjar þessara fomu mannvirkja
eru nú horfnar, en þar sem þau
voru, stendur nú ein af meira-
háttar dómkirkjum Suður-Þýzka-
lands, byggð í gotneskum og
rómönskum stíl.
Á ofanverðum miðöldum var
Konstanz á hvers manns vörum
um allan hinn katólska heim. Á
árunum 1414—18 var haldið þar
eitt hið mesta kirkjuþing, er
sögur fara af. Þar fór fram páfa-
kosning og þar réðu leiðtogar
kirkjunnar ráðum sínum um það,
hversu snúast skyldi við þessari
andlegu hreyfingu, sem farin var
að gjöra vart við sig’ í norðri og
ógnaði valdi kirkjunnar. Sjálfur
keisari þýzkrómverska ríkisins
sótti þingið og var með í ráðum.
Tékkanum Jóhanni Huss, sem
gjört hafði uppreisn gegn kat-
ólsku kirkjunni í föðurlandi sínu,
Bæheimi (þar sem nú heitir
Tékko-Slovakia), var stefnt til
þingsins í Konstanz til að standa
fyrii' máli sínu. Var honum, að
því er hermt er, heitið fullum
griðum, og að för hans skyldi
eigi hindruð á neinn hátt. En
Iluss kom aldrei heim til Bæ-
heims aftur. Kirkjuþingið dæmdi