Tíminn - 01.03.1930, Qupperneq 2

2
TlMINN
hann til dauða og lét brenna
hann lifandi á almannafæri rétt
utan við borgina. Þar sem bál-
kösturinn stóð, hefir nú verið
reistur klettur mikill óhöggvinn.'
Á dánardegi Huss ár hvert koma
þangað pílagrímar frá Tékko-
Slovakíu og leggja blómsveig á
minnisvarða píslarvottsins.
í Konstanz er enn
til fjöldi menja
frá þessum tíma.
Ein elzta gatan
í bænum ber nafn
Huss, og húsið,
sem hann bjó í,
áður en hann var
tekinn höndum, er
enn til. 1 bænum
hafa geymst ýms-
ar þjóðsagnir, sem
lúta að hinum
raunalegu afdrif-
um þessa umtal-
aða útlendings.
Meðal katólskra
manna gengur t. d. sú saga, að
Huss hafi, er hann vissi um ráða-
gjörð klerkanna, ætlað sér að
flýja dóminn og hafi hann dulizt
utan við borgina um alllangan
tíma, unz upp komst um felustað
hans. Mótmælendur neita aftur á
móti, að saga þessi sé sönn, enda
mun hún tilhæfulaus með öllu.
Ef til vill hefir minningin um
Johann Huss og píslardauða hans
orðið orsök þess, að Konstanz
varð ein af fyrstu borgum Suð-
ur-Þýzkalands, sem skipaði sér í
flokk með fylgismönnum Lut-
hers. En það tiltæki varð borg-
arbúum dýrt, því að keisarinn
sendi her á hendur þeim, og gat
borgin ekki viðreisn veitt. Síðan
hafa katólskir menn verið í
meirahluta í bænum og eru enn.
En hundrað árum seinna fékk
bærinn óvinaheimsókn úr annari
átt. Þrjátíu ára stríðið var þá í
algleymingi. Gustaf Adolf var
fallinn, en iSvíar stefndu liði sínu
alla leið suður að Bodenvatni,
Konstanzbúar urðu þá að verjast
sínum fyrri trúarbræðrum. Hom,
foringi sænska hersins, treystist
ekki til að sækja borgina að norð-
an, því að brúin yfir Rín var
ramlega víggirt. Réðst hann þá
yfir ána á öðrum stað og inn í
Sviss og sótti borgina að sunnan.
Þegar sænski herinn fór burt úr
borginni aftur, reistu Konstanz-
búar kapellu guði til dýrðar, og
stendur sú kapella enn.
Ibúar í Konstanz eru nú á-
líka margir og í Reykjavík. Hef-
ir bærinn vaxið mikið á síðustu
árum vegna ferðamanna, sem
leggja leið sína suður á bóginn
til þess að baða sig í Bodenvatn-
inu og njóta náttúrufegurðarinn-
ar, sem er óvenju mikil. Loftslag
er ákaflega heilnæmt við vatnið,
því að vatnið gefur frá sér raka
og dregur úr hitanum á sumrin.
Fólkið, sem þarna býr, er hraust-
legt og útitekið og iðkar mikið
fjallgöngur og íþróttir. í Kon-
stanz er varla til maður, sem ekki
kann að synda. Þá daga, sem hit-
inn verður yfir 25 stig, fá bömin
frí úr skólanum* *), og þá er hress-
andi að skola af sér svitann í
svölu vatninu.
En héraðið við Bodenvatnið er
auðugt að fleiru en söguminn-
ingum og náttúrufegurð.
Loftskipin og flugvélarnar,
sem sveima yfir Bodenvatninu,
bera vitni um það, að fólkið, sem
þar á heima í nágrenninu lifir
ekki eingöngu á frægðinni og
f j allablámanum.
I Konstanz fæddist Zeppelin
greifi, maðurinn, sem hin stóru
loftskip Þjóðverja eru kennd við.
í Friedrichshafen, smábæ rétt
hjá Konstanz, er ein af mestu
loftskipasmiðjum heimsins. Loft-
skipið Zeppelin greifi, sem flaug
kringum hnöttinn síðastliðið sum-
ar á rúmum 20 dögum, er smíðað
í þessum litla bæ.
Um miðjan septembermánuð
síðastliðinn kom „Zeppelin greifi“
aftur heim úr sinni miklu
frægðarför. Þýzka þjóðin var þá
sigurdrukkin. Þann dag hafði hún
•) í þýzkum barnaskólum fer
fram kennsla mest.an hluta órsins.
Sumarfríið er aðeins einn mánuður.
Sveítamenníng
Eftir Ásgeir Ásgeirsson
fræðslumálastjóra.
Stokkhólmur er ein fegursta
borg Norðurálfunnar — og þó er
það einkum einn staður í útjaðri
borgarinnar, sem seiðir hugann
til sín og verður stærstur í endur-
minningunni. Það er „Skansinn“,
aðalskemtistaður borgarbúa.
„Skansinn“ er engin venjuleg-
ur skemmtistaður með hringekju,
trúðum og dansi. Hann er cngin
háborg stórborgarmenningarinnar.
Það er svo einkennilegt, að á
þeim stað, sem Stokkhólmsbúar
hafa gert að aðalskemmtistað sín-
um, er samandregin öll byggða-
menning Svíþjóðar, norðan frá
Lapplandi og suður á Skán. Þar
er bær úr hverju hjeraði, bæjar-
hús með öllum búnaði, fjárhús,
búr, skemmur. Verðirnir eru
klæddir í sjerbúninga síns héraðs.
Þar eru húsdýr og villidýr í sínu
náttúrléga umhverfi, fuglar á
tjörnum. 1 stafakirkjunni er
rnessað á sunnudögum. „Spelmen“
leika á fiðlur og langspil undir
þjóðdans pilta og stúlkna á þjóð-
búningum, gamlir karlar segja
sögur á byggðamáli og leika þess
á milli danslög á harmoníku. Á
hátíðum er haldið uppi fornum
siðum og venjum. — „Skansinn“
er lifandi sýnishorn þeirrar
menningar, sem vaxið hefir í
sænskum jarðvegi, sýnishorn
hinnar kjarngóðu, þróttmiklu
sveitamenningar! — Það er þess
náð viðurkenningu og aðdáun alls
heimsins. Þjóðin, sem fyrir 10 ár-
um hafði orðið að lúta í lægra
haldi fyrir hungri og ofurefli
óvina, stóð sem sigurvegari þenn-
an dag.
Rafmagnsbylgjurnar frá út-
varpsstöðinni í Friedrichshafen
báru fagnaðaróp fólksins í þess-
um litla Alpabæ út um víða ver-
öld.
Yfir lönd og álfur hljómuðu
þessi fjarlægu fagnaðaróp eins
og lofsöngur um hið yndislega
land í skjóli Alpafjallanna, þar
sem mannleg atorka og vitsmun-
ir fá að dafna -í skjóii fegurðar-
innar og í bjarma minninganna.
-----o----
vegna, sem hann seiðir hugann
til sín.
„Skansinn" er einkum verk
eins manns, Arthurs Hazelius,
sem dáinn er fyrir aldarfjórðung.
Hann var á léttasta skeiði, þegar
bvggðamenningin átti örðugast
uppdráttar gagnvart hinni vax-
andi véla- og borgamenningu.
Þjóðdansarnir voru úr sögunni,
þjóðbúningarnir víðast niður
lagðir. Á þeim árum þorði hin
gamla þjóðmenning ekki að horf-
ast í augu við erlendan iðnað
„made in Germany". Á slíkum
tímum tók Hazzlelius sér fyrir
hendur að byg-gja upp safn s-iti.
Maður skyldi halda, að ekki hafi
verið annað að gera en að bjarga
leifum liinnar ellidauðu menning-
ar inn á dautt safn, nokkurskon-
ar kirkjugarð fortíðarinnar. En
það fór á annan veg. „Skansinn“
blés nýju lífi í hina þjóðlegu |
menning. Þjóðdansarnir bárust út
um sveitirnar. Þjóðbúningai'nir
, yoru aftur upp teknir, rykið var
þurkað af gömlu vefstólunum.
Þjóðmenningin hafði eignast vígi
, í sjálfum höfuðstaðnum, — horfst
i þar i augu við aðkomuáhrifin —
og ekki orðið sú, sem fyr leit
undan. Nú kemur maður vart svo
á sænskt heimili, að maður sjái
þar ekki svip og stíl hinnar forn-
helgu, þróttmiklu þjóðmenningar.
Maður finnur, að maður er í Sví-
þjóð, landi, sem hefir sinn eigin
svip!
Mér finnst ekki úr vegi að
segja þessa sögu, — því við Is-
lendingar lifum nú mjög á sömu
tímunum og Svíar, þegar Haze-
lius hóf sína baráttu. Islensk
menning. var til skamms tíma
sveitamenning — því þorpin og
bæimir voru ýmist dönsk eða
menningarlaus. Þjóðlíf okkar Is-
lendinga er á hverfanda hveli —
og þá verður ekki annað sagt en
að margt nýtt og marg’t gott
fylgi nýja tímanum — og samt
munu kannske einhverjir svart-
sýnir menn segja (eins og sagt
var einu sinni í öðru sambandi:
að það nýja sé ekki gott og hið
góða sé ekki nýtt! En slíkt er
afturhald. — Krafan, sem gera
verður er sú, að hinu gamla, sem
er gott, sé haldið og hið nýja,
sem upp er tekið, sé í vissu sam-
ræmi við þjóðmenning vora —
þannig að úr verði lífræn heild
með föstum, heilögum svip! Og
það, sem sérstaklega ber að var-
Indríði á Fjallí
Skáldið og fræðimaðurinn, Ind-
riði Þorkelsson á Fjalli í Aðaldal,
varð sextugur 20. okt. sl.
ast, er áð flytja allt það yfir í
sveitamenninguna, sem þolaniegt
kann að vera í kaupstöðunum.
Boðleiðin liggur ekld frá París,
yfir Kaupmannahöfn og Reykja-
vík tii sveitanna! Tízka og til-
breyting bæjarbragsins samræm-
ist aldrei hinni nauðsynlegu festu
og hefð sveitalífsins. Sveitamemi-
ing olvkar hefir liollust áhrif að
sækja tii byggðamenningar ná-
grannaþj óðanna — en elíki stór-
borga. Það liggui1 * III. í augum uppi
öilum þeim, sem skilja, að boi’g
er ekki æðri en sveit, heldur er
þar um tvær Jrliðstæðar félags-
myndir að ræða. Hvort um sig
verður að hafa þann menningar-
blæ, sem bezt er í samræmi við
umhverfi, atviimu og iifnaðar-
hætti. Fyrirmyndimar um híbýli,
húsgögn og búning verða ekki
sóttar rakleitt til bæjanna!
Bókmenning sveitanna stendur
hér á fornum merg. En bragur
hinnar ytri menningar hefir jafn-
an verið fátæklegur í okkar landi.
Skógleysið heíir verið eitt hið
mesta böl þjóðarinnar.Til skamms
tíma hefir vantað efnivið til alls,
til híbýla, húsgagna. — Þaðan
hefir senniiega stafað „bönvað
ekki sen ílátaleysið“, sem lengi
þjáði íslenzkar sveitakonur — og
gerir kannske enn. Af skógleys-
inu kom óþrifnaður fyrri tíma.
Búshlutir og vefnaður, þjóðar-
Staurakoíar við Bodenvatnið.
flisiu nigoiinit í lotsii mannltynsitis
Atlantis vagga hins indogermanska kynflokks og miðstöð heims
menningar 900—1200 árum f. Kr. — Herman Wirth: Uppruni
mannkynsins (Der Aufgang der Menschlieit). Jena 1928.
Með samanburði elztu tungna
sáu vísindamenn fyrst indo-
germanskan kynstofn rísa upp úr
myrki'i forsögualdanna. Sökum
skyldleika sanskrít við germönsk
og rómönsk mál var uppruni Indo-
germana rakinn til Asíu. En
steingjörfingafundir í Norður-
Evrópu færðu mönnum þó smátt
og smátt heim sanninn um það,
að í Evrópu en ekki Asíu bæri
að leita elzta heimkynnis Indo-
germana og einna helzt í Eystra-
saltsiöndunum eða þar, sem nú er
Norðursjórinn. En lengra aftur
en til yngri steinaldar varð fer-
ill þeirra ekki rakinn. Aftur á
móti fundust í Suður-Evrópu leif-
ar svonefndra Cro-Magnon-manna
frá eldri steinöld. Þeir eru Indo-
germönum töluvert frábrugðnir,
en -vísindamenn fundu ekki önnur
ráð en telja Indogermana af þeim
komna á yngri steinöld. Og eng-
an óraði fyrir, að mönnum yrði
frekari vitneskju auðið um for-
sögu indogermansks kynstofns.
Fyrir tveim árum kom út bók-
in: Uppruni mannkynsins (Der
Aufgang der Menschheit). Jena,
1928 600 bls. í stóru fjögra
blaða broti, eftir Ilerman
Wirth, hollenskan vísindamann.
Þar er um furðulegar nýjungar
að ræða. Hann varpar ljósi á
forsögu frum-Indogermana 10
þúsund ár lengra aftur í tímann
en menn höfðu áður vogað sér.
Rit Wirths, sem þó er aðems
brot af rannsóknum hans, hefir 1
vakið mikla athygli, fyrst og j
fremst óhemja nýs efniviðar
víðsvegar að, undraverð þekking j
á minnsta kosti sjö sérgreinum j
vísindanna og framúrskarandi
skarpskygni höfundar.
Ég hlustaði hér við háskólann
á tveggja stunda fyrirlestur hjá
Herman Wirth. Slíkan eldmóð,
slíkan alvöruþunga hefi eg aldrei
komizt í kynni við. Aldrei hefði
mér hugkvæmzt, að hægt væri að
gera forsögulegt efni jafn lifandi,
tengja fortíð og nútíð svo náið
saman. Wirth er iágur maður
vexti og grannur, með mikið
Ijósgult hár. Svipurinn er hreinn
og bjartur, augun leiftrandi. Orð-
um hans og augnaráði fylgir
máttur, sem afburðamanninum
einum er gefinn: neistar af innra
eldi.
Herman Wirth.
Síðan hefi ég farið yfir rit
Wirths: Der Aufgang der Mensch-
heit. Ég get ekki stillt mig um að
gefa löndum mínum nokkra hug-
mynd um það, þótt svo verði í
raun og veru ekki gjört í stuttri
blaðagrein.
IJerman Wirth sætti sig ekki
við þá niðurstöðu, að Indogerman-
ar væru komnir af Cro-Magnon-
mönnum. Til þess voru þeir of
ólíkir. Breytingin frá Cro-Magnon-
mönnum til Indogermana gat alls
ekki átt sér stað líffræðilega á
jafnstuttum tíma og vísindamenn
gerðu ráð fyrir. Indogermanski
stofninn í Norður-Evrópu hlaut
að eiga sér lengri sögu, enda þótt
hún yrði aldrei rakin. Hins vegar
bera Eskimóar í Norður-Ameríku
og á Grænlandi náin einkenni Cro-
Magnon-manna í Suður-Evrópu.
Ilvernig var sá skyldleiki kom-
inn? Og hér var ekki um eina
samanlíkingu manna að ræða.
Ymsir fundir beggja vegna At-
lantshafsins benda ótvírætt í þá
átt, að örófi vetra hafi verið náið
samband milli Ameríku og Ev-
rópu.
Wirth tekur fyrir rannsóknir,
er gerðar hafa verið á blóði
manna víðsvegar um heim. Blóð-
flokkar eru fjórir. Indiánar í
Norður-Ameríku eru hreinn I.
blóðflokkur. Miðstöð II. blóð-
flokks, að vísu mjög blönduðum
I. flokki, er í Norðvestui'-Evrópu,
en eftir því sem lengra kemur
austur í Asíu eykst procenttala
III. blóðflokks og höfuðból hans
er á Indlandi. Hér er um að ræða
unga vísindagrein, er Wirth telur
að muni geta fært mönnum heim
sanninn um ýmis merkileg atriði
um uppruna kynflokkanna. Af
þeirn rannsóknum, sem þegar eru
gerðar, þykir honum ljóst, að I.
og II. flokkur hafi eitt sinn bland-
að blóði saman og að vísu fyrir
ísöld. Ber enn að sama brunni um
samband þjóðanna beggja vegna
Atlantsthafsins löngu fyr á tím-
um en menn hefir áður órað fyrir.
Samband Ameríku- og Evrópu-
manna hefir átt sér stað að
minnsta kosti 10.000 árum áður
en álitið hefir verið, fyrir ísöld.
Indogermanar eru ekki af Cro-
Magnon-mönnum komnir, heldur
eru hvorirtveggj a greinar á sama
stofni og Indíánar í Ameríku. Sá
stofn átti rætur úti í Atlants-
hafi.
Enn er aðeins að ræða um lík-
ur, dregnar af rannsóknum eldri
vísindamanna. Nú kemur rann-
sókn Wirhts sjálfs til sögunnar.
Þakskraut á gömlum frísneskum
bæjum var fyrsta athugunarefni
hans. Síðan hefir hann á margra
ára ferðalögum rannsakað merki,
myndir og tákn á skrautgripum,
gröfum, skipum, hljóðfærum,
vopnum, verkfærum, kökuform-
um, rúnir og áletranir í hellum
og bergi. Og öllum merkjunum
gefur hann líf, með því að sýna
fram á, að þau séu öll táknmynd-
ir (iSymból), séu öll tengd þvi
helgasta í lífi frumþjóðanna:
sólarganginum. Venjan hefir
haldið í sum þessi fomhelgu tákn
allt fram á þennan dag (t. d.
þakskrautið á gömlu frísnesku
bæjunum), enda þótt þýðing
þeirra sé löngu gleymd. Wirth
rekur samband allra þessara
tákna, sögu þeirra og þýðingu.
Og táknin fá honum í hendur lyk-
ilinn að forsögu Frum-Indogerm-
ana, menningu þeirra og átrún-
aði. — Elztu táknin eru opinn
hringur (stór bogi), er táknai'
sólarganginn að sumri, með þver-
skurði (lóðréttum), er sýnir átt-
ina: norður-suður, og oftast einn-
ig lágréttum þverskurði, er sýnir
jafndægurslínu. Hringurinn er op-
inn að neðan, móti suðri. Þar
liggur hið svonefnda „ur“, „móð-
urskraut". „Sonur guðs“, er tákn-