Tíminn - 19.05.1930, Blaðsíða 2

Tíminn - 19.05.1930, Blaðsíða 2
120 TÍMINN Jón Þorálksson sejgir nrr) LR. 1917—1922: ..Áðui' en ég íer út í það að rekja sorgarsögu Jressa tímabils ár frá ári, verð ég að minnast á færslu iandsreikninganna. Fram til ársloka 1916 höíðu þeir verið færðir þannig, að jafnaðar- upphæö, reikningsins sýndi ávait hinn raunveruiega tekjuafgang eða tekjuhalia hvers árs . . . “. Síðan getur J. Þ. um breytingu á formi reikninganna, sem gerð var 1917 og heldur svo áfram: „En svo hraparlega tókst til að hið nýja íorm varð að því leyti ófuilkomið og alveg ófullnægj- anda að reikningarnir sýna alls ekki lengur niðurstöðuna af rekstrinum, tekjuhaila eða tekju- afgang eins og þeir höfðu gert til þessa. Nú eru tekjumegin á reikn- ingnum talin öll tekin lán, inn- borgamr frá skuidunautum og líka aliar eiginlegar tekjur. — Gj aldamegin er talið alveg án greinarmunar eiginleg rekstrar- útgjöld, skuidagreiðslur og lán veitt til annara. Jafnaðarupphæð þessa reiknings sýnir ekkert ann- að en það, hvað sjóðurinn eða handbært fé um áramót hefir aukizt eða minnkað á árinu sam- kvæmt reikningnum“. . . . „Úr landsreikningunum 1917—1922 er ómögulegt að sjá eða finna rétta niðurstöðu um rekstursafkomu hvers árs nema með því að endur- semja þá alla“. Síðan endursemur J. Þ. alla landsreikningana frá 1917—1922 og kemst að þeirri niðurstöðu, að öll árin nema eitt, árið 1919, hafi verið stóríelldur tekjuhalli á rík- isbúskapnum. 1917 var tekjuhalli 1.953 þús. 1918 — — 2.525 — 1919 — tekjuafg. 1.508 — 1920 — tekjuhalli 2.208 — 1921 — — 2.627 — 1922 — — 2.617 — Og skuldir ríkissjóðs voru í árslok 1922 kr. 16 milj. 213 þús. „sem er upphæð skuldanna í árs- lok 1922, samkv. landsreikningun- um leiðréttum. Yfirgnæfandi hluti skuldanna er tapað fé“, segir J. Þ. Upphæð þessi reyndist þó lítið eitt of lágt reiknuð. Áiið 1923 var enn tekjuhalli, sem nam 2 milj. 617 þús. og veru þá skuldir ríkissjóðs orðnar 18 milj. 62 þús. Eins og sjá má af framanskráðu eru skuldir þessar mest myndað- ar af hinum stöðugu og stór- feldu tekjuhöllum þessara ára. Það eru eyðsluskuldir, sem stafa af því að tekjur ríkissjóðs hafa ekki hrokkið fyrir útgjöldunum. Enda auðsætt að tekjuhalli — meiri gjöld en tekjur — hlýtur að auka ríkisskuldir og að tekju- afgangur — meiri tekjur en gjöld — hlýtur að minnka þær. Ætti M. G. að festa sér í miimi þessi einföldu en auðsæju sannindi. Á þennan hátt eru þær ríkisskuldir myndaðar, sem ríkissjóður verður nú að standa straum af. Eru þær tilfærðar í fyrsta dálki töflu þeirrar yfir ríkisskuldir sem prentuð er hér aftar. Sýnir tafla þessi að síðan 1923 hafa skuldir þessar stöðugt farið minnkandi og eru í árslok 1928 að upphæð 10 milj. 582 þús. Annar, þríðji og fjórði dálkur 'töflunnar sýna lán þau, sem get- ið er um hér að framan að ríkis- sjóður hefir tekið og lánað bönk- unum og sem bankamir standa straum af. 1. Enska lánið svonefnda, að upphæð 10 milj. kr., sem Magnús Guðmundsson tók 1921 fyrst og fremst til þess að bjarga Islands- banka. Það var tekið með 15% afföllum, 7% ársvöxtum, 100 þús. kr. þóknun til milliliða, sem út- veguðu lánið, og óheimilt að borga það upp fyrstu 10 árin. Tolltekjur landsins voru veðsettar til tryggingar láninu. Nálægt 3/4 partar af þessu láni var svo lán- að aftur bönkunum — aðallega íslandsbanka—með sömu vöxtum og afborgunarskilyrðum og ríkis- sjóður varð að greiða. Raimveru- legir vextir af þessu láni urðu 9,88%). 2. Lán til veðdeildarbréfa- kaupa: 1926 tók Jón Þorláksson 2 miljónir krónur danskar í þessu skyni hjá Lífsábyrgðarstofnun danska ríkisins og ennfremur y% milj. kr. danskar hjá lífsábyrgð- arfélaginu „Hafnia“ og sömuleiðis tók Jón Þorláksson 1927 tvö ný lán handa veðdeild Landsbankans, hvert um sig 2 milj. danskar kr. hjá lífsábyrgðarfélögunum „Haf- nia“ og „Dansk íolkeforsikrings- anstalt". Vextirnir af veðdeildar- bréfunum og útdregin bréf eiga að ganga til þess að greiða vexti og afborganir þessara lána. 3. Stofnfé Landsbankans að upphæð 3 milj. var af núverandi stjórn , til bráðabyrgða, tekið að láni hjá bankanum sjálfum 1928. Greiðir bankinn ríkissjóði fulla vexti af þessu fé. Fimmti dálkur töflunnar sýn- ir hvað ríkisskuldirnar saman- lagðar nema miklu árlega. Sjötti dálkurínn sýnir sjóð þann eða handbæra peninga, sem ríkis- sjóður á við hver áramót og að lokum sýnir síðasti dálkurinn hve mikill tekjuafgangur (sýndur með +) eða hve mikill tekjuhalli (sýndur með -r-) hefir verið á hverju árí. Kjörseðill við hlutbundna kosning til Alþingis 15. júní 1930 A-listi X B-listi C-listi Haraldur Guðmundsson alþingismaður, Reykjavík Jónas Jónsson dómsmálai'áðh., Reykjavík Pétur Magnússon ' málaflutningsm., Reykjavík Erlingur Friðjónsson alþingismaður, Almreyri Jakob Lárusson prestur, Holti Guðrún Lái'usdóttir frú, Reykjavík Davíð Kristjánsson bæjarfulltrúi, Hafnarfirði. Jón Hannesson bóndi, Deildartungu Kári Sigurjónsson bóndi, Hallbjamarstöðum Elísabet Eiríksdóttir kennslukona, Akureyri Þorsteinn Jónsson kaupfélagsstj., Reyðarfirði Skúli Thorarensen bóndi, Móeiðarhvoli Guðlaugur Jónasson bæjarfulltrúi, Seyðisfh'ði Kristinn Guðlaugsson bóndi, Núpi Sigurður Kristjássoon ritstjóri, Isafirði Finnur Jónsson póstmeistari, Isafirði Tryggvi Þórhallsson forstætisráðh., Reykjavík Magnús Gislason sýslumaður, Eskifirði Svona lítur kjörseðilhnn út, þegar búið er að kjósa B-listann. Skákrossinn á kjósandinn að gjöra með blýanti, sem liggur á kjörborðinu. Gætið þess að setja krossinn framan við bókstaf þess lista, sem þér ætlið að kjósa. arverksmiðjunnar og greiða all- ar þessar stofnanir fulla vexti af því. Lán þetta verður því alveg hliðstætt veðdeildarlánunum og þeim hluta af enska láninu, sem fór til bankanna. Loks skal þess getið að þau firmu, sem tekið hafa að sér byggingu útvarps- Ríkisskuldir Árið > bC * B * B p ^ CÖ * ^ CÁ ■ :■ Q> —. cn a-L* P xi ^ P ^ m & CÓ S "S ^ % 1 ■* Í3 cí .2 ■5 * E. B p ^ JX & co Veðdeildarskuld Landsbankans i þús. kr. ; C/3 fl cö .^ ‘G) ^ ±4 <H n “í O 'S '0 cö *^ Rikísskuldir samtals i þús. kr. ■1 ú 1 § * *0 rH «3 ;o -cc CO ^ A ’> .: + p ~ •* cð P r? c« o £ &ZJ Eh ta 1922 16,2831) 8,1882) 24,471 1,207 -V- 2,617 1923 18,062 8,096 26,158 1,626 — 2,234 1924 16,562 7,996 24.558 2,523 + 1,645 1925 11,832 7,889 19,721 3,875 + 5,123 1926 11,501 7,774 3,044 22,319 4,108 -r- 203 1927 11,288 7,652 7,902 26,842 3.557 -r- 1,505 1928 10,582 7,518 7,899 3,000 28,999 4,517 + 1,078 D þar í 518 þús. kr. vantaldar skuldir frá 1922 í landsraikningi fyrir 1923. -) Enska lánið er hór alstaðar reiknað með núveranda gengi kr. 22,15. Á reikningum íslancl banka verður ekki séð sum árin, með livaða gengi bankinn liefir fært lánið, en síðustu árin hefir hann reiknaö lánið með kr. 22.00 hvert sterlingspund. Nemur sá mismunur frá núveranda gengi tæplega 40 þús. kr., sem hankinn þyrfti að greiða umfram það, sem hann íærir sér lánið til skuldar. Landsbankinn hefir stöðugt reikn- að lánið með áramótagengi, sem er 1922 kr. 26,00, 1923 kr. 30,00, 1924 kr. 28,00 og 1925 kr. 22,15 livert sterlingspund. Hefir gengið haldizt óbreytt siðan. Á árinu 1929 er tekjuafgangur að því er vitað verður, nál. 1,7 milj. kr. Samkv. lánsheimild frá þinginu hefir stjórnin á árinu fengið loforð fyrir viðskiptaláni í Englandi, að upphæð millj. kr., en af því hefir eigi enn verið notað nema 2y% milj. Með því fé hefir verið greidd ll/% milj. kr. upp í 3 milj. kr. skuld við Landsbankann, sem ríkið var í við bankann vegna stofnfjárfram- lagsins 1928. Þá hefir verið greidd 0,6 millj. upp í hlaupa- reikningsskuld ríkissjóðs í Lands- bankanum (með lausum skuld- um í L. R. 1928), og afganginum hefir verið varið til annara skuldagreiðsla fyrra árs og til sjóðaukningar. — Tekjuafgangur ársins því óskertur og skuldir minkað, sem nemur hinum ár- legu föstu afborgununum af ríkisskuldunum. 1 ár, 1930, er áformað að nota lánsheimild þingsins að upphæð 12 milj. kr. ef viðunandi láns- kjör fást. Verður því varið þannig: 1. Greitt bráðabyrgðalánið, sem skýrt er frá hér að ofan að tekið var í fyrra kr. 2.5 milj. 2. Greitt það sem ávantar af stofnfé Landsbankans kr. 1.5 milj. 3. Til Búnaðarbankans og Út- vegsbankans kr. 6—7 milj. 4. Til síldarverksmiðjunnar á Siglufirði kr. 1 milj. Ekkert af þessu nýja láni, þótt tekið yrði, kæmi því til að íþyngja ríkissjóði, þar sem lánið gengur. allt til bankanna og síld- stöðvarinnar og talsíma8töðvar- innar í Reykjavík, lána að nokkm leyti fé til þessara framkvæmda, en útvarpið1 og landssíminn sér um árlegar afborganir og vaxta- greijðslur af þessum lánum. Þar sem árferðið er gott, eru engar líkur til þess að þær skuldir, sem ríkissjóður stendur straum af, muni aukast þrátt fyrir Alþingis- hátíðina og gífurlega miklar verklegar framkvæmdir. Þegar það er athugað, sem sagt er hér að framan og sýnt með óhrekjandi tölum vakna hjá manni þessar spumingar. Telur Magnús Guðmundsson að aðfinnslur og leiðréttingar Jóns Þorlákssonar á landsreikningun- um á árunum 1917—1922 séu * rangar? Annaðhvort hlýtur J. Þ. eða M. G. að hafa rangt fyrir sér um afkomu ríkissjóðs á þess- um árum. Hvernig stendur á því, að M. G. telur ekki veðdeildarskuldim- ar og hluta bankanna af enska láninu með ríkisskuldunum en tel- ur hinsvegar árið 1928, 3 milj. kr. framlag ríkissjóðs til Landsbank- ans athugasemdalaust með ríkis- skuldum þess árs, og hvernig stendur á því, að hann vill telja það lán, sem búið er að taka og væntanlega verður tekið á þessu ári, athugasemdalaust með skuld- um ríkissjóðs, þó að það fé sé allt lagt í fyrirtæki, sem sjálf standa straum af því á sama hátt og bankamir af veðdeildarskuld- inni og enska láninu? Hvemig getur M. G. talið, að skuld ríkisins vaxi við lántöku, sem varið er til að greiða gaml- ar ríkisskuldir jafn háar láninu, sem tekið er? En þetta gjörir hann þegar hann í skýrslu sinni áætlar upphæð ríkisskuldanna fyr ir árið 1929. Skýringin er þessi: Magnús Guðmundsson gjörir sig sekan um þá óhæfu, að telja til ársloka 1927, meðan hami og hans samherjar eiga aðallega hlut að máli, skuldir ríkissjóðs þær skuldir einai', sem ríkissjóður sjálfur verður að standa straum af, en eftir að Framsóknarstjóm- in tekur að bera ábyrgð á fjár- málunum, telur hann öll tekin lán með ríkissjóðsskuldum, þótt ekk- ert lán hafi verið tekið né verði tekið í fyrirsjáanlegri framtíð, sem ríkissjóður sjálfur þarf að standa straum af. Slík aðferð, sem þessi vítir sig sjálf. Þegar rök þrjóta, eru því miðui' til þeir menn, sem þrífa til blekkinga. Hannes Jónsson. Þegar „verkin tala“ Niðurl. Akm'eyrai’skólinn. J. J. er gam- all nemandi þess skóla, einn af þeim, sem þaðan hafa útskrifast með beztum vitnisburði. Sagði Hjaltalín skólastjóri um J. J. á ---- (J.Þ.) J. J. einnig haft forgöngu. Frú Herdís Benediktsen hafði endur fyrir löngu gefið allmikið fé til húsmæðraskóla á Vesturlandi og var sá sjóður mjög stór orðinn. Þá hafði ríkið einnig hlotið að Akureyrarskólinn. sínum tíma, að „sá piltur væri þyngstur lax, sem komið hefði á sitt færi“. Ilefir J. J. haft fullan vilja á að launa skólanum þá menntun, er hann þá þar í æsku sinni, og jafnan verið honum ein- lægur stuðningsmaður. Þegar íhaldsflokkurinn drap frv. um menntaskóla á Norðurlandi, átti J. J. mikinn þátt í því, að þar yrði komið á framhaldskennslu fyrir þá, sem vildu afla sér stúd- entmenntunar, en eigi höfðu efni á að sækja hana til Reykjavíkur og beitti sér síðan fyrir því rétt eftir stjómarskiptin 1927, að skólinn fengi rétt til að útskrifa stúdenta. Smámsaman tókst að brjóta á bak aftur mótstöðu íhaldsmanna og á þinginu í vetur tókst J. J. að koma fram í þing- inu lögum um fullkominn mennta- skóla á Akureyri og rættist þar með draumur þeirra manna, er barizt höfðu fyrir því árum sam- an að endurreisa hinn foma Hóla- skóla. Staðarfellsskóli. Um stofnun og fyrirkomulag þess skóla hefir gjöf jörðina Staðarfell frá Magn- úsi bópda Friðrikssyni og konu hans til minningar um son þeirra hjóna, er fórst vofveiflega. J. J. kom því fram eftir langa baráttu, að þessar tvær gjafir voru sam- einaðar-og nægja nú til að standa straum af skólanum. Staðarfells- skólinn var vígður í fyrrasumar að viðstöddum J. J. og miklum mannfjölda utan og innan héraðs. Hefir hagsýni og íramtakssemi J. J. hér sem oftar leyst úr læð- ingi bundna möguleika, sem hin værukæra stjórn íhaldsmanna átti ekki manndóm til að nota. Hér á eftir biríast myndir af nokkrum sveitabæjum, sem byggðir hafa verið að meira eða minna leyti fyrir lán úr Bygging- ar- og landnámssjóði. Hingað til hafa mjög fá íbúðarhús hér á landi verið byggð úr varanlegu efni, oftast úr torfi. Bæirnir hafa hrunið með kynslóðinni, sem byggði þá. Fjárskorturinn, vönt- unin á hentugum lánum, hefir valdið því að sveitafólkið hefir orðið að búa í óhollari og óvist-

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.