Tíminn - 19.07.1930, Blaðsíða 2

182
TlMINN
ágætu samherja hans og arftaka
í sókn vorri fyrir viðurkenning
fulls réttar til handa íslenzkri
þjóð.
Framfarir vorar á sjó og landi i
verklegar og andlegar, er orðið |
hafa um síðasta manns-aldur sýna :
glögglega, hvað í þjóðinni býr, er
hún má njóta sín.
Annað órækt vitni um mann-
gildi Islendinga er frami frænda
vorra í Vesturheimi, þeirra er
þangað fóru flestir snauðir að fé,
ókunnir tungu, lögum og lands-
háttum, en hafa nú á tímabili,
sem svarar til innar fomu land-
námsaldar vorrar, þokað sér
fram til innar mestu virðingar og
gengis meðal annara menningar-
þjóða þar í löndum. Því fremur
fögnum vér nú komu allra þeirra,
er hingað hafa sótt á þessa menn-
ingarhátíð vor allra Islendinga.
Hlutverk vort nú og á ókomn-
um tíma verður það fyrst og
fremst að varða um frelsi vort,
vera „frjálsir menn í frjálsu
landi“. Styðjum jafnrétti og bróð-
urhug; bægjum hatri og sundr-
ung. Höfum að vamaði orð
skáldsins, er hann leggur í munn
Snorra Sturlusyni:
„Eftir fall ofsa,
áþján metnað,
óstjórn einveldi
með afarkostum".
Verndum tungu vora, bókmentir
og listir. Minnumst þess, er skáld-
ið kvað:
„Tungan geymir í tímans straumi
trú og vonir landsins sona,
dauðastunur og dýpstu raunir,
Darraðarljóð frá elstu þjóðum.
Heiftareim og ástarbríma,
örlagahljóm og refsidóma,
land og stund í lifandi myndum
ljóði vígð hún geymir í sjóði".
Vér verðum enn auk þessa að
stunda verklegar framfarir, nema
allt gagnvænt, þarflegt og fagurt
af erlendum menningarþjóðum,
með gagnrýni þó og réttum skiln-
ingi.
Vér verðum að standa saman í
breiðfylking til þess að hrinda
öllum hleypidómum, en leita sann-
leikans, hvar sem hann er að
finna.
Þá munu allar hollvættir oss
ávarðar. Þá mun þjóð vor lengi
lifa í þessu [andi.
-----o----
Einyrki
Eg horfi onúr hlíð á sumarkveldi,
um iiljóðan dalinn niðar áin vær.
Oll náttúran á nýjum grænmn feldi.
Og niöri á sléttu er ofuriítill bær
með röð af húsum, tún og gróna garða
í grænni lautu, fjahaskjóh varða.
Eg þekki þig, og þína sögu alla,
sem þaina hefir búið tuttugu ár,
og barning þinn við byl og hörkur fjalla,
aht bústang þitt og sporin þreytusár.
Og nóg er von, þótt nú sértu orðinn lotinn,
því nú er orka þín og kraftur þrotin.
Grjafir
íslandi bárust margar gjafir á
Alþingishátíðinni. Skulu hér
nefndar nokkrar þær helstu, en
skráin er ekki fullkomin.
Frá Ríkisþingi Dana: Postulíns-
vasi með íslenskum og dönskum
myndum.
Frá þingi Frakklands. Vasi úr
Sevréspostulíni, hinn mesti dýr-
gripur.
Frá Tjekko-Slóvakíu: Krystalls-
vasi.
Frá Sænsk-íslenzka fjelaginu:
Vasi úr postulíni, eirlitaður.
Frá Islendingum í Khöfn: Silf-
urklukka.
Og enn er holtið ekki að fullu brotið
í iðgrænt tún, sem hlær mót sólar brá.
Óðalið þitt er ennþá sama kotið
með ógirt land og húsin dimm og lág.
Og hlaðan þín varð hálfu minni en skyldi,
en hærri þó, en bú og geta þyldi.
Hér niðar fossinn enn á bergi bláu
og breiðist hvítur niður um hengistall
með orku og ljós, sem engir skildu og sáu
í æsku þinni meðan skapið svah
og hét á þig th stríðs og stórra dáða,
th styrkra taka og viturlegra ráða.
Og hér er lindin, vatnsból þitt um vetur,
sem vætlar kyrlát rétt við húsagarð.
Þú veizt, að ótal spor þjer sparað getur
að sprengja leiðslu í gegnurn þetta barð.
En þú átt aðeins úrkost þann að hlaupa
þótt efnameiri sleppi með að kaupa.
Að kaupa, — það varð kvein þitt, hróp hins snauða,
sem kemst þar hvergi, er öðrum verður greitt,
sem berst í vök og ver sig hungurdauða
en vinnst þo ekki að skulda engum neitt,
og ber því altaf kvíðann kvalasára
og kæfðar vonir sinna beztu ára.
Einyrki! Sagan þín er bráðum búin
og bræðra þinna. Ný mun hefjast öld.
Því fyrir viti víkur gamla trúin,
vonleysustríðin, hugraun þúsund-föld.
Sambyggðir rísa um ræktun heilla sveita,
sem rýrðarlandi í guUinakra breyta.
Málmfákar ólmir yfir holtin hvæsa,
hófar úr stáli, fax af bláum reyk.
Og þar sem mátt þinn brast, að brjóta og ræsa,
þar bregða þeir í viltri orku á leik
og leggja mela, börð og brekkur harðar
að bóndans fótum, — sem er drottinn jarðar.
17. júní 1930.
Sig. Einarsson.
•o
Frá Færeyjum: Málverk af „Is-
lendingabúðum“ í útskomum
ramma. Myndin er gerð af G.
Hentze, frægum dönskum málara.
Frá trjáræktarfjelagi í New
York. 1000 trjáplöntur og 1000
dollarar.
Frá Svíþjóð: Bókasafn, um
1000 bindi. Bækumar em um
sænska menningu og sögu og svo
flest sem til er á sænsku um Is-
land. Allt í skrautbandi, og munu
fáir hafa séð fegurra bókasafn
hér á landi. Ennfremur ljós-
mynduð útgáfa af Snorraeddu og
Islendingabók.
Bandaríkin gáfu standmynd af
Leifi heppna.
Frá Danmörku: Ljósmynduð
útgáfa af Flateyjarbók handa
ýmsum opinberum stofnunum,
öllum alþingismönnum o. fl.
Þýzkaland gaf dýrafræðislega
rannsóknarstofu. Gjöfin verður
afhent síðar, og gátum vér varla
kosið oss betri né þarfari gjöf.
Frá félagi í Ameríku: Eirmynd
af Thomas Johnson ráðherra.
Danskar konur í Ameríku gáfu
brjóstmynd af Vilhjálmi Stefáns-
syni.
Auk þess bámst Alþingi fjölda-
mörg ávörp. Voru sum þeirra
mjög glæsilega útbúin. Til dæmis
frá sænska þinginu, handmálað
bókfell, og frá norska’ þinginu,
bókfell, búið gulli og gimsteinum^
Ennfremur komu bréf og heilla-
óskir frá ýmsum löndum og stofn-
unum víðsvegar um heim.
Þá kemur það, sem flestum Is-
lendingum mun vera kærast.
Danska stjórnin afhenti Islandi
170 íslenzka gripi, sem á ýmsan
hátt og á ýmsum tímum hafa
komist á fomgripasafn Danmerk-
ur. Um þessa gripi hafa staðið
yfir samningar milli Islands og
Danmerkur undanfarið. Endanleg
lausn málsins var ekki fengin, en
nú notuðu Danir tækifærið, og
skiluðu oss mörgum, en ekki öll-
um, þeim gripum, er deilt var um.
Meðal gripa þessara er kirkju-
hurðin frá Valþjófsstað, einn
hinn merkasti íslenzkui- fomgrip-
ur. Tvö drykkjarhom frá Skál-
holti. Annar (því miður aðeins
annar) hinna frægu útskomu
stóla frá Grund í Eyjafirði.
Reykelsisker fomt frá Hofs-
kirkju. Hökull frá Hólum. Talið
víst, að Jón biskup Arason hafi
gefið hann dómkirkjunni. Tvenn
altarisklæði frá kaþólskum sið.
Tvær altarisbríkur frá Grund.
Þær eru frá ca. 1400, ennfremur
Ólafslíkneski og tvö önnur líkn-
eski, Maríu og önnu, frá Grund-
arkirkju. Iielgra manna myndir
úr Ögmundarbrík frá Skálholt-
dómkirkju. Nikulásarbikar frá
Oddakirkju, Maríulíkneski frá
Möðruvöllum í Hörgárdal. Silfur-
baugur frá heiðni. Rím á skinni
frá 1615. Tvö líkneski helgra
manna og róðukross frá Saurbæ í
Eyjafirði. Tveir timburstokkar
útskomir frá skálammx í - Mæli-
felli. Kaleikur og patína, forn, úr
silfri, algylt, frá Eiðum. Eikar-
kista, mikil, útskorin. Korpórals-
hús frá Kálfafelli. Hvalbeins-
spjöld, útskorin frá Skarðskirkju
á Landi. Næla og steinasörvi frá
landnámsöld. Fjórir rúnasteinar.
Altarisklæði forn frá Svalbarði,
Hólum og Hálsi í Fnjóskadal.
Kirkjuklukka frá Seyðisfirði,
gerð 1615. Veggskápur, útskurð-
ur o. s. frv. Er það mikið gleði-
efni, að þessir gripir eru nú
komnir til Islands aftur. Nóg er
samt enn af íslenzkum fomgrip-
um erlendis.
----o----
Sumarhótel
verður opnað í næstu viku í
skólahúsinu á Laugarvatni. Er
það tilvalinn dvalarstaður fyrir
Reykvíkinga er fara út í sveit í
sumarleyfi. Laugardalurinn er
frægur fyrir fegurð og húsakynni
á Laugarvatni hin glæsilegustu.
Bifreiðastöð Kristins og Gunnars
heldur uppi ferðum austur, og all-
ar upplýsingar um hótelið gefur
Hannes Gamalíelsson stjómar-
ráðsritari, sími 2372.
Leiðrétting. í auglýsingu frá Kaup-
félagi Norður-þingeyinga í Alþingis-
hátíðarblaði Tímans var vöruvelta fé-
lagsins talin 355.000 kr. en átti að
vera 666.000 kr.
Hjá því getur ekki farið, að
fjöldi manns — og þá ekki sízt
dómarar landsins — hafi oftlega
rekið sig á hina mjög svo veru-
legu galla á meðferð einkamála
eftir gildandi löggjöf vorri. Enda
er sú löggjöf með lítilsháttar
breytingum hin sama og gilt hef-
ir hér á landi í nokkur hundruð
ár. Meginreglan er sú, að aðilar
(eða umboðsmenn þeirra) hafa
full forráð mála sinna og sýnir
reynslan að með þessu hefst lítil
trygging fyrir því að hið rétta
komi fram í hverju máli. En hins-
vegar má fullyrða að oft fer ó-
hæfilega mikill tími og fé til
þess að menn fái endanlegan úr-
skurð mála sinna fyrir dómstól-
unum.
Þar sem lítið hefir komið fram
opinberlega um þetta virðist mér
tími kominn til þess að drepa hér
á nokkrar umbótatillögur í þessu.
Það er engixm efi á því að kom-
ast má hjá mörgum alóþörfum
málaferlum og óþörfum drætti á
því að menn fái réttmætum kröf-
um sínum fullnægt, ef heimilað
er að setja það ákvæði í öll
skuldabréf, að þeim fylgi aðfar-
arheimild án undangengins dóms
eða sáttar. Hefði þá vitanlega
víxilkröfur sama rétt. Fyrir fó- [
getarétti ætti þá eigi að mega !
koma fram með nema alveg á- [
kveðin mótmæli í líkingu við það, |
sem nú gildir í víxilmálum. En á- i
frýjun til hæstaréttar getur [
stöðvað uppboð á hinu fjár- [
numda og ætti að vera ákveðinn j
hæfilega langur frestur áður en i
uppboð megi fara fram. Þetta j
fyrirkomulag mundi spara skuld- j
areigendum bæði fé, tíma og fyr-
irhöfn og einnig gera viðskiftin
tryggari.
Þá ætla eg með sem fæstum
oiðum að minnast á það fyrir
komulag um meðferð einkamála,
sem eg hefi hugsað mér. Það er
sniðið eftir því hvemig hagar til
hér á landi og reynslu minni um
slík málaferli.
I stað þeirrar meginreglu, sem
nú er fylgt í þessum málum, að
aðilar hafa venjulega fullt fori’áð
þeirra, vil eg að tekin sé upp önn-
ur regla, sem er meðalvegur þessa
og reglu þeirrar, er ræður í saka-
málum.
Málfærslan skal vera skrifleg
eins og verið hefir, en þannig að
er aðilar hafa lagt fram sókn og
vörn í málinu (eða einnig fram-
hald sóknar og vamar, ef réttara
þykir), þá taki dómarinn sér (ef
þarf) stuttan frest til að kynna
sér málavöxtu og ákveður um
leið næsta réttarhald í málinu.
Sá frestur sé auðvitað lögákveð-
inn (hámarkið). I því réttar-
haldi — ef hann ekki getur gert
það strax þegar aðilar hafa
skifst á sókn og vörn — krefur
hann aðila um þær upplýsingar,
er hann telur nauðsyn á svo hið
rétta komi í ljós, vitni er þeir
verði að útvega og skýlausra yfir-
lýsinga um atriði og kröfur, er
fram hafa komið og hann telur
þörf á í sama skyni. Hafi aðilar
umboðsmenn, og dómari telji rétt
að heimta skýrslu af aðila sjálf-
um, þá kallar hann þann fyrir
sig, ef hann er í lögsagnarum-
dæminu, eða veitir umboðsmann-
inum hæfilegan frest til þess að
útvega skýrslu hans fyrir þeim
dómara, sem hefir embætti þar
sem aðili dvelur.
Þessar allar kröfur sínar til að-
ila bókai' dómari. Síðan bókar
hann þau svör, sem eru fáanleg,
gefur frest til þess að afla upp-
lýsinga, leiða vitni eða útvega
skýrslur, og ákveður hvað hann
skuli langur. Telji hann í þessu
réttarhaldi að málið liggi nægi-
lega upplýst fyrir sér, eða mættu
lýsa yfir að þeir annaðhvort geti
ekki eða vilji ekki útvega þau
gögn, sem hann krefur um, þá
tekur hann málið til dóms og
bókar jafnframt ástæður sínar til
þess. Telji aðilar sig þurfa að upp-
lýsa eitthvað eða taka fram, sem
dómarinn ekki krefur um, þá hafa
þeir rétt til þess að fá kröfur
sínar um það bókaðar og kveður
dómarinn síðan upp rökstuddan
úrskurð um þetta, taki hahn það
ekki til greina. Yfirleitt færir
dómari til bókar, þannig að ský-
laust sé um hvað hann krefur til
upplýsinga í málinu, og ef þær
upplýsingar ekki koma, þá ástæð-
urnar' til þess.
Iíafi dómari orðið að veita aðil-
um frest samkvæmt framan-
sögðu, ber þeim í því réttarhaldi
að hafa undirbúið málið svo að
taka megi það til dóms og frek-
ari frest má dómarinn ekki veita
nema alveg sérstakar ástæður sé
fyrir hendi, og þá sem styztan.
Kostnað af slíku ber þeim aðila
að greiða, sem óskar þess, nema
atvik hafi komið fyrir meðan
fresturinn var, sem gerðu honum
ókleift að fullnægja því, sem hon-
um var ætlaður fresturinn til.
Þann kostnað greiði hann þegai',
eftir úrskurði dómarans imi upp-
hæðina, og verður þeim úrskurði
ekki sérstaklega áfrýjað. Enda
beri hann þann kostnað hvernig
sem úrslit málsins verða.
Ef aðferð væri höfð eitthvað
svipuð þessari, er eg hér hefi
lauslega rakið, hlyti það að vera
mikil trygging fyrir því að mál-
in upplýstust betur, en nú er
raun á, þar sem bæði dómarinn og
aðilar hjálpast að um það. Enn-
fremur á þetta að koma í veg
fyrir óþarfa orðalengingar, karp
um atriði, er engu máh skifta og
ýmsar flækjur, sem allt er nú
daglegt brauð í flestöllum mála-
ferlum, en sem orsakar mjög
mikinn drátt og miðar til þess að
afskræma sannleikann svo hann
kemur oftlega alls ekki í ljós —
nema milli línanna. Enda liggur
hann oft á milli þess, sem aðilar
halda fram, vegna þess að hvor
um sig einblínir á sinn málstað.
En dómarinn bundinn við það,
sem aðilar gera og segja og verð-
ur því stundum að dæma gagn-
stætt því, sem telja má Mklegt að
sé hið sanna í málinu. Er öll á-
stæða til að ætla að mál manna
yrði ekki eins lengi fyrir réttin-
um með þessu fyrirkomulagi, og
að öll málaferli yrði aðilum bæði
ódýrari og kæmi þeim að meiru
gagni vegna þessa, og enda þótt
einstöku sinnum verði að draga
mál til þess að fá skýrslu aðila
sjálfs, sérstaklega ef hann er í
öðru lögsagnarumdæmi, þá er
þetta ekki vandbundnara, en þeg-
ar vitni þarf að leiða í slíkum til-
fellum. En hvorttveggja er frem-
ur óvenjulegt.
Hér mætti í raun og veru nema
staðar.
En úr því eg er farinn að
skrifa um þetta get eg ekki stillt
mig um að fara nokkrum orðum
um meðferð einkamála fyrir
hæstarétti, sem í raun og veru
er nauðsynlegt áframhald þessa.