Tíminn - 30.08.1930, Blaðsíða 1

©)aCbfctt
94 ofgr«ifr5luma9ur Cimans «r
Hannreig þortt(in»6ótHr,
SambanfrsljástHa, SrffjasiL
^fgrct&sía
fflman s «r í Sambanfrsljúsinu.
(Dfrín fragleQa 9—(2 ^
^tnd 49«.
XIV. árg.
Reykjavík, 30. ágúst 1930.
50. blafi.
Mbl. og lánstraustið
Herferð Ihaldsins gega Búnaðarbankanum
i.
Síðastliðna viku hefir Mbl., 1
málgagn reykvíkska íhaldsins,
lagt annan Framsóknarmanninn í
bæjarstjórn, Hermann Jónasson
lögreglustjóra, í einelti, með per-
sónulegu níði, og það með svo
miklum ofsa, að marga hefir furð-
að, þó að menn séu ýmsu orð-
bragði vanir í því blaði. Ýmsum
getum er að því leitt, hvað valda
muni, svo frámunalegri vanstill-
ingu hjá hlaðinu. Orsök þessarar
ruddalegu árásar á H. J. eru
nokkur ummæli, sem hann að
gefnu tilefni lét falla á síðsata
fundi í bæjarstjóm Reykjavíkur,
viðvíkjandi skrifum íhaldsblað-
anna um lánstraust ríkisins. Að
athuguðu máli þarf engan að
undra, þó að ummæli þessi hafi
komið ónotalega við taugarnar á
ritstjórum Mbl. og forráðamöxm-
um þess flokks, sem að blaðinu
stendur.
Ummæli H. J., sem svona herfi-
lega hafa ýft skapsmuni Mbl.-rit-
stjóranna voru á þá leið, að ekki
væri annað sýnilegt, en að Mbl.
stefndi að því með skrifum sín-
um að spilla áliti og lánstrausti
ríkisins út á við, og að framkoma
blaðsins í þessu efni yrði að telj-
ast bein fjörráð við landið.
Er fyllilega tími til kominn, að
framkoma íhaldsmanna í þessu
efni sé rækilega tekin til athug-
unar, og það því fremur, sem
hér er um óvenju alvarlegt mál
að ræða og blaðið, sem í hlut á,
er málgagn annars stærsta stjóm-
málaflokksins í landinu.
n.
Það er á vitorði þjóðarinnar
allrar að ein stærsta lántaka, sem
íslenzka ríkið nokkumtíma hefir
þurft á að halda, stendur fyrir
dyrum, að nauðsyn þessarar lán-
töku er svo mikil, að ekki einn
einasti þingmaður treystist til að
greiða atkvæði á móti henni. Það
er einnig vitanlegt, að rikisstjóm-
in hefir dregið í lengstu lög að
taka lánið, til þess að geta tekið
það með þeim allra hagkvæmustu
kjörum, sem fáanleg væra. Með
ráðnum hug vildi stjómin ekki
ganga að neinum tilboðum fyr en
eftir Alþingishátíð, í þvi trausti,
að heiminum yrði, að þeim at-
burði loknum, kunnari en áður
þær stórstígu framfarir, sem orð-
ið hafa í landinu á síðustu árum,
og þau álitlegu skilyrði, sem land-
ið á að bjóða til atvinnurekstrar,
efnalegrar afkomu og menningar.
Trú þeirra manna, sem nú fara
með æðsta umboð þjóðarinnar út
á við, var sú, að allir þeir, sem
þetta land byggja, myndu standa
saman um það, að stuðla að því,
að umheimuriim fengi sem allra
réttasta og sannasta þekkingu á
högum þjóðarinnar og framtíðar-
möguleikum. Það var bjargföst
trú þeirra bjartsýnustu, að þjóð-
artilfinningin og umhyggjan fyrir
óborinni kynslóð, myndi verða lát-
in sitja í fyrirrúmi fyrir flokka-
deilum og persónulegri óvild. Því
þó að þau tíðkist hin breiðu
spjótin enn í dag hér á landi, er-
um vér þó í viðhorfinu gagnvart
umheiminum fyrst og fremst Is-
lendingar.
III.
Lántökur íslenzka ríkisins hafa
ekki ávalt verið jafn happasælar.
Lánskjör eins og þau sem Island
gekk að 1921, í stjórnartíð Magn-
úsar Guðmundssonar, þar sem
vextir voru 9,88% og tolltekjur
ríkisins veðsettar, eru vægast
sagt, þjóðarógæfa. Engin sæmi-
leg landsstjóm tekur slík lán. —
Slík smánarkjör hefir engin sið-
uð þjóð látið bjóða sér nema Is-
lendingar í ráðherratíð M. G.
Rétt eftir að kosningabaráttan
hófst á síðastliðnu vori, fóru
andstæðingar stjórnarinnar að
breiða út í höfuðstaðnum flugu-
fregnir um það, að lán handa
ríkinu myndi með öllu ófáanlegt
erlendis. Og meira en það. Kjós-
endum, sem lítið höfðu fylgst
með í opinberum málum, var talin
trú um, að ríkið væri í þann veg-
inn að verða gjaldþrota. Svo langt
gekk ósvífni pólitískra andstæð-
inga stjórnarinnar, á sama tíma,
sem það stóð skjalfest í alþingis-
tíðindunum, að tekjuafgangur
ríkissjóðs hefði orðið 700 þús.
kr. árið 1928 og hátt iá aðra
miljón króna árið 1929.
Svona langt gengu íhaldsmenn
út yfir takmörk sæmilegs vopna-
burðar til þess að afla atkvæða
þekkingarlítilla manna handa
Pétri Magnússyni og Guðrúnu
Lárusdóttur.
Þegar svona langt var komið,
datt víst fáum annað í hug en að
nú hlyti áð vera komið að tak-
mörkunum fyrir framkomu þeirra
manna, sem ekki sitja í fangels-
um fyrir landráð.
En íhaldið í Reykjavík lét ekki
þar við sitja. Mbl. og fylgismenn
þess létu sér ekki nægja, að
hvísla heimskulegum slúðursögum
viðvíkjandi fjárhag ríkisins í eyru
reykvískra kjósenda. Það er eins
og ofsa þeirra manna, sem urðu
undir í stjórnmálabaráttunni við
lok síðasta kjörtímabils, séu eng-
in takmörk sett.
Síðan snemma í vor hefir Morg-
unblaðið, höfuðmálgagn reyk-
víska íhaldsins, haldið uppi opin-
berlega sleitulausum dylgjum um,
að lánstraust íslenzka nkisins sé
á fallanda fæti, að íslenzka stjórn-
in gangi fyrir hvers manns dyr
erlendis og fái alstaðar afsvar,
og að beinn voði standi fyrir dyr-
um nema fjárhald þjóðarinnar sé
aftur fengið í hendur þeim hinum
sömu reykvísku fjáraflamönnum,
sem réðu lögum og lofum um
mörg undanfarin kjörtímabil —
mönnunum sem tóku enska lánið.
IV.
Það er að vísu sennilegt, að ó-
vitahjal Mbl. um lánstraust rík-
isins fari fyrir ofan garð og neð-
an hjá öllum þorra íslenzkra kjós-
enda. Það er auðvitað furðulegur
barnaskapur að ímynda sér að
ríki geti glatað lánstrausti við
það að búa við tekjuafgang og
safna fé í sjóði. En erlendir fjár-
málamenn eru ekki eins nákunn-
ugir fjárhag landsins og Islend-
ingar sjálfir. Þessum mönnum
flytur nú málgagn íhaldsflokksins
þann merkilega fróðleik, að láns-
traust Islands sé þorrið og stjórn-
in geti hvergi fengið lán. Og
blaðið sjálft og flokkurirm, sem
að því stendur, getur vitanlega
ekki vænst neins árangurs af
þessum fáránlegu skrifum nema
ef vera kynni, að þau veiktu
trúna erlendis á greiðslumátt
landsins.
Árás íhaldsins á lánstraust rík-
isins. einmitt á þeim tíma þegar
mest ríður á að áliti þess sé í
heiðri haldið, er svo vítaverð og
óafsakanleg, að ekki verður við
unað.
Hvaða afleiðingar ætli það
hefði, ef dönsku stórblöðin,
„Politiken" eða „Berlinske Ti-
dende“ fæm að búsúna það út um
víða veröld, að íslenzka ríkið
hefði ekkert lánstraust, og gjörði
það einmitt á þeim tíma, þegar
íslendingar eru að leita fyrir sér
um lán erlendis?
Hvað myndu „sjálfstæðismenn-
irnir“ okkar segja um slíkar til-
tektir af hálfu sambandsþjóðar-
innar?
Hvernig myndi hafa farið, ef
andstöðublöð norsku sL.iórnarinn-
ar hefðu fundið upp á því að
segja að norska ríkið væri gjald-
þrota, rétt um það leyti, sem
Norðmenn vora að taka 100 mil-
jóna lánið, sem Mbl. vitnaði í
fyrir nokkmm dögum síðan?
Ekkert ríki í veröldinni myndi
þola politiskum blöðum í öðm
landi önnur eins álitsspjöll og
Mbl. hefir reynt að baka sínu eig-
in landi.
Énginn annar stjórnmálaflokk-
ur í víðri veröld myndi fremja
önnur eins fjörráð við sjálfstæði
lands síns eins og íhaldið íslenzka
hefir framið með hinum gapalegu
skrifum Mbl. um lánstraustið.
V.
Framkomu Mbl. síðustu mánuð-
ina er ómögulegt að skilja öðru-
vísi en svo, að íhaldið ætli sér,
hvað sem það kostar, að hindra
það, að nokkuð geti orðið úr um-
ræddri lántöku. I fljótu bragði
virðist þó sú ástæða óeðlileg, þeg-
ar þess er gætt, að allir þingmenn
íhaldsflokksins með tölu, greiddu
atkvæði með því og það á tveim
þingum í röð, að stjóminni yrði
veitt iheimild til þessarar lántöku.
En til skýringar þessa máls
liggja dýpri rætur.
Það er alkunnugt, að lánið á að
taka og verður tekið fyrst og
fremst vegna Búnaðarbankans.
Það er fyrsta lánið, sem tekið
hefir verið handa landbúnaðinum.
Það er fyrsta stóra tilraunin, sem
gjörð er af hálfu hins opinbera til
þess að sjá sveitunum fyrir veltu-
fé á borð við það, sem stórút-
gjörðin og kaupmannastéttin hef-
ir áður haft.
Reykvíska íhaldið barðist á
móti því í þinginu svo lengi sem
því vannst máttur til, að þeir
peningar, sem fengnir eru inn í
landið á ábyrgð þjóðarinnar, yrði
fengnir bændastéttinni i hendur.
Það er mörgum sinnum skjal-
fest, að Jón Þorláksson, foringi
íhaldsflokksins, kallaði lánið úr
Byggingar- og landnámssjóði ölm-
usugjafir til bænda.
Það er jafnkunnugt, að sami
Jón Þorláksson neitaði að stofna
Búnaðarlánadeildina, og að hann
ætlaði að rýra stofnfé Ræktunar-
Utan úr heimi.
Samningar stórveldanna um
fækkun herskipa.
Afvopnun þjóðanna er líklega
það málið, sem mest er um ritað
og rætt í heiminum á þessum ár-
um. 'Svo að segja á hverju ári síð-
an friðarsamningarnir voru gjörð-
ir, hafa fulltrúar stórveldanna
komið saman til að ráða ráðum
sínum um það, á hvem hátt yrði
komið í veg fyrir að kröftum
mannkynsins væri eytt í hóflausa
samkeppni milli einstakra ríkja
um aukning hers og herskipastóls.
Af flestum þessum ráðstefnum
hefir einhver árangur orðið, en
samningar þessir eru svo margir
og margbrotnir, að erfitt er að
átta sig á þeim fyrii allan al-
menning. Hér skal í fáum drátt-
um skýrt frá því sem gjörst hefir
viðvíkjandi takmörkun herskipa-
flotanna.
Upptök samninganna um fækk-
un herskipa eftir stríðið era fyrir
vestan haf. Árið 1921 gekk mikil
fjárhagskreppa yfir Bandaríkin.
Ráðandi menn í landinu urðu þá
áhyggjufullir út af því, hve miklu
væri eytt til herskipasmíðis. Af-
leiðingin varð sú, að Bandaríkja-
stjórnin bauð fjómm stærstu sjó-
veldunum að taka upp samninga
um það, að floti hvers einstaks
ríkis skyldi ekki fara yfir ákveðið
hámark og samkeppnin þannig
hverfa. Fulltrúar frá Englandi,
Frakklandi, Ítalíu og Japan komu
þá saman á fund í Washington.
Árangur þess fundar var flota-
samningur, sem gekk í gildi 17.
ágúst 1923 og gildir til 1936.
Samningurinn frá 1923 náði
eingöngu til svonefndra orustu-
skipa. Eftir samningunum máttu
Bretar og Bandaríkjamenn hvorir
um sig eiga omstuskip, sem sam-
tals færu ekki yfir 525 þús. smál.
Japanar 315 þús. smál. og Frakk-
ar og Italir hvorir um sig 175 þús.
smál. Ekkert herskip skyldi
smíða, sem stærra væri en 35
þús. smál. og ekki nota víðari
fallbyssur á sjó en 16 þumlunga.
Um beitiskip, tundurspilla og
kafbáta fékkst ekkert samkomu-
lag, en aftur á móti lausleg tak-
mörkun viðvíkjandi skipum þeim,
sem notuð eru sem hafnir fyrir
flugvélar í hemaði.
Á árunum 1924, 1925 og 1927
var haldið áfram frekari samn-
ingatilraunum. En ekki báru þær
verulegan árangur. Tvær fyrri til-
raunimar vom gjörðar að til-
hlutun þjóðabandalagsins, en sú
síðasta að tilhlutun Bandaríkj-
anna. Við samningatilraunir þess-
ar komu fram tvær ólíkar stefnur.
Englendingar, Bandaríkjamenn og
Japanar, sem stærsta áttu flotana
vildu setja sérstök ákvæði um
hverja tegund herskipa. Frakkar
og Italir og fleiri þjóðir, sem
minni flota áttu vildu aftur á
móti ákveða heildarstærð flot-
anna, en láta einstök ríki sjálfráð
um, hverskonar skip þau byggðu.
Náskyld þessum stefnumun var
deilan um afnám kafbátahemað-
arins.
Rétt eftir að samningamir
strönduðu í Geneve 1927 lagði
flotamálaráðherra Bandaríkjanna
fram frumvarp um stórfellda
fjölgun þeirra herskipa, sem ekki
var ákveðið um í Washington
samningnum. Var í frv. m. a.
gjört ráð fyrir 25 nýjum beiti-
skipum (10 þús. smál. hvert), og
32 kafbátum og útgjöldin vora á-
ætluð 725 milj. dollara. 'Stefna
stjórnarinnar í hermálunum vakti
ákafa mótspymu heima fyrir og
óhug miklum sló á aðrar þjóðir.
Tók þá enska stjómin upp um
sama leyti leynisamninga við
Frakka, og var þá ískyggilegt út-
lit um tíma, og ekki friðvænlegt
samkomulag milli frændþjóðanna
austan hafs og vestan.
En á árinu 1928 urðu stjómar-
skipti í Englandi, og Jafnaðar-
menn undir forustu MacDonald
komu til valda. Samningatilraun-
irnar við Frakka bám engan
árangur. Og sumarið 1929 fór
brezki forsætisráðherrann sjálfur
vestur um haf til skrafs og ráða-
gjörða við Bandaríkjastjómina.
Árangur þeirrar farar var flota-
málaráðstefnan í London, sem
stóð 21. jan. til 15. apr. síðastl.
vetur. Frá árangri hennar hefir
áður verið skýrt hér í blaðinu.
Samningamir eru í rauninni tveir.
Sá fyrri er undirritaður af öll-
um samningsríkjunum fimm frá
1923 og felur í sér ákvæði um
orustuskip og flugvélaskip. Sá
síðari er aðeins samþykktur af
Englandi, Bandaríkjunum og Jap-
an. 1 honum er ákveðið um heild-
arstærð flotanna, og jafnframt
nákvæmlega til tekið, hve mikið
mega vera af hverri skipategund
fyrir sig. Samningurinn hefir
í för með sér stórkostlega lækk-
un á hemaðarútgjöldum viðkom-
andi þjóða.
sjóðsins um eina miljón króna.
Og jafnvel eftir að íhaldsflokk-
urinn hafði látið undan síga í
þinginu, greiddi einn af forystu-
mönnum flokksins, Magnús Jóns-
son 1. þm. Reykvíkinga, atkvæði
móti sjálfum Búnaðarbankalögun-
um.
Nú þegar lögin um Búnaðar-
bankann era gengin í gildi, og
bankinn stofnaður, er aðeins eitt
ráð mögulegt til þess að koma
í veg fyrir, að bændur landsins
fái þau peningaráð, sem reyk-
víkska íhaldið vill hafa einkarétt
á.
Eina hugsanlega ráðið til að
stöðva starfsemi Búnaðarbankans,
er að spilla áliti landsins svo út
á við, að lántakan færist fyrir.
Gegn bændum landsins er stefnt
herferðinni, sem nú er hafin á
lánstraust ríkisins.
Erfidleikar
Flöamanna
Mörg ár eru nú liðixi síðan Jón
Þorláksson byrjaði að • rita um
járnbrautarmálið, um að tengja
saman höfuðstaðinn og „hjarta
landsins“, stærsta undirlendi Is-
lands, með samgöngubót, sem
trygði allt árið greiða för yfir
Hellisheiði.
Jón Þorláksson reyndi að rök-
styðja mál sitt á margan hátt.
Ein af röksemdunum var sú, að
mjólkurframleiðslan á hinu frjóa
láglendi yrði geysimikil og ódýr.
Reykjavík gæti fengið mikla
mjólk, og til stórra muna ódýr-
ari heldur en þá mjólk, sem fram-
leidd væri á hinum dýra og
hrjóstrugu blettum í nágrenni