Tíminn - 17.12.1932, Page 2

212
TÍMINN
því bankamir og ríkið tóku einmitt
upp það kynlega ráð og óheilla ráð,
að hafa bankatöpin upp með háum
útlánsvöxtum, að „miansta kosti að
miklu leyti.
III.
fslenzku bœndununi fannst nú á
árunum 1927 og 1928, þegar dilksverð-
ið væri ca. 20 kr., að þeir mundu geta
notað krafta sína og það til fulls, i
viðureign við gömlu skuldimar,
magnaðar af gengishækkun og
bankatöpum. Takmark bændanna
va:r fyrst og fremst að: greiða skuld-
ir sínar til fulls og að: gera jarðir
sinar verðmeiri og betri til ábúðar,
sjálfum sér og komandi kynslóðum.
Hinni seinni þraut þokar nú fram
tíl.: sigurs. Tún hafa verið . sléttuð og
stækkuð, steinhús reist á rústum
gamalla mpldarkofa, girðingar lagð-
ar um tún. og engi. og þó margt sé
óunnið, fer þó landið stórum batn-
andi. En því miður horfir ver við
með skuldirnar. þær hafa af eðlileg-
um ástæðum vaxið nú síðari árin.
Verðfall á landbúnaðarvörum hefir
nú loksins orðið svo ægilegt, að
lengra virðist varla komizt. þegar
uljin er oi-ðin kring um 1 kr. kg. og
þingeyskur dilkur 6—7 króna virði,
getur bóndinn varla lengur búist við
afborgun gamalla skulda, sem velta
á þúsundum króna.
En bændurnir mögla ekki. Að-
ferðirnar, sem þeir nota nú, eru hin-
ar sömu og áður til bjargráða: hljóð-
látt strit og sparnaður á þeim gæð-
um, sem kosta peninga.
í 46. tbl. Tímans þ. á. birtir hr.
Svavar Guðmundsson lista yfir vöru-
úttekt 22ja bænda. Telur hann árs-
úttekt hvers bónda muni ekki fara
yfir kr. 500. — Ég hefi haft aðstöðu
til að kynna mér reikningaupphæðir
23ja bænda, í einni deild i kaupfé-
lagi hér norðanlands. Hver bóndi
hefir á framfæri sínu 6,5. menn til
jafnaðar. Reikningsupphæð (þ. e.
vöruúttekt, en ekki skuldavextir)
hvers búanda, frá nýári til 1. nóv.
1932, er til jafnaðar kr. 471.00. All-
flestir bændurnir hafa tekið eitthvað
örlítið af smávöru, álnavöru, greitt
f. kembing á ull og greitt smáupp-
hæðir í „milliskriftum", auk hinnar
sjáifsögðu matvöruúttektar. Hygg ég
að allflestir þessir menn muni hafa
matyörubirgðir' fram að nýári, sem
þá eru komnar til útgjalda á reikn-
ingum þeim, er ég hefi áður nefnt.
Getur nú nokkur krafizt meiri sparn-
aðar af Jslenzkum bónda? Ég held
varla. Og allra sízt þegar þess er
gætt, að kjötmatur er víðast minni
■ íi- »•»'.'■ ..■'••••
en flestir munu ætla, sem ekki eru
nákunnugir.
IV.
því miður er það nú svo, að krepp-
an er komin inn í hvern afdal lands-
ins. Enga stétt þjakar hún meir en
bændastéttina. En bændurnir eru
kaldir og rójegir. þeir ætla að talia
því sem að höndum ber. þeir vita,
að þeir liafa gert það, sem hægt var
af éigin ramleik. þeir vita að kjötið
hefir fallið um nálega 3A og ullin
um 5/s síðan 1919. þeir vita að engin
stétt liefir greitt meira, beint og
óbeint, tií þjóðfélagsins en þeir. þeir
vita lika að embættismennimir hafa
grætt á kreppunni. þeir vita, að
þeir hafa haJdið sömu launum, að
heita má, fram að þessu ári, að dýr-
tíðaruppbótin lækkaði. þeir vita að
verkamennirnir hafa grætt á gengis-
hækk'úninni og líka haft sama háa
kaupið fram undir þennan dag. þeir
vitta ef verkamennirnir hafa ekki
næga vinnu, heimta þeir atvinnu-
liótavinnu og fá hana. þeir vita að
inpstæðumennirnir í landinu hafa
alitaf sömu háu vextina af pening-
um sínúmt þó innstæðuféð hafi ver-
ið bundið í atvinnuvegi, sem ekki
hefir borið sig margra hluta vegna.
Og þeir. vita lok.s, að vegna ranglátr-
ar gengishækkunar og ranglátra
vaxta, er sennilega, fullur helmingur
af skuldum þeirra ranglega á þá
lagður.
Áf ölium,. þessum ástæðum munu
bændurnir bíða átekta, án þeíss að
bera bleika kinn vegna þeirra miklu
skuida, sem skráðar eru á þeirra
nöfn.
Ég geng þess eklci dulinn, að fleiri
en bændur hafi nú um sárt að binda,
fjárhagslega skoðað. Ég veit líka vel
að í öllum stéttu.m finnast menn,
sem vinna baki brotnu og leggja
nótt, við dag, til að geta staðið í skil-
um. En. um hitt er ég ekki í vafa,
að engin stétt sem heild fómar fleiri
vinpustundum sjálfum sér og þjóð-
inni allri til viðreisnar en bænda-
stéttin. Ef til vill er það ekki ein-
göngu vegna þegnlegrar hugsunar,
heldur og einnig vegna þess að bónd-
inn hlýtur að vinna að búi sínu all-
an ársins hring og það alveg jafnt
hvort það gefur af sér miklar tekj-
ur eða engar. Ég þekki fjölmarga
hændur, sem vinna yfir sláttinn ,12—
14 tíma í sólarhring hverjum og kon-
ur, sem eru margra bama mæður, en
hika ekki við bústörfin 14—16 tíma.
Kaupafólk fer nú ekki að þekkjast
í sveitum. Alla vinnu sem inna þarf
af höndum, þarf bóndinn og konan
að framkvæma með tilstyrk barna
sinna, ef þau em komin á legg. þar
kemúr ekki trl' mála að spyrja um
verkalaunin. Verkföll em ' þar til
einskis gagns og barefli hafa bænd-
umir .ekki ennþá lært að nota á sam-
borgaia .sína.
.V.
þ.jóðfélagið getur nú ekki lengur
lokað augunum fyrir því að íslenzka
bændástéttin er i voða stödd, ef ekki
er brugðizt skjótt við henni til við-
reisnar. Bændurnir þarfnast hjálpar.
það er komið svo að allverulegur
hluti þeira mun ekki eiga meir en
fyrir skuldum og aðrir komast ekki
svipað því svo langt. þegar svo er
lcomið er hrein og bein vitleysa að
láta sér detta í hug, að íslenzkur
búnaður, eins og hann nú er rekinn,
geti á næstu árum gefið þann arð,
sem þarf til að reisa við þá atvinnu-
grein.
Islenzka ríkið þarf að greiða ákveð-
inn hluta af skuldum bændanna og
íslenzlca ríkið á að gera það og það
getur það án þess að taka venju-
legt lán. Skuldir bænda eru að mestu
leyti innlendar. þær skuldir gæti rík-
ið greitt, að einhverju ákveðnu leyti,
með nafnaskiptum og samningum
við ríkisbankann. En greiðslan til
bankans hlyti vitanlega að kosta
hækkandi skatta af ríkisins liálfu, á
þau verðmæti, sem til væru í land-
inu. — Páll Zóphóníasson hefir bent
á það sem bjargráð, að rikið ætti að
kaupa aftur af bændum þær jarðir,
sem það hefði þeim áður selt og
leigja þeim aftur og telur það fram-
kvæmanlegt án mikilla örðugleika.
þetta gæti vel orðið ágæt hjálp og
ekki verri en beinn styrkur það sem
hún næði.
Islenzka þjóðin er nú búin að fórna
yfir 30 milj. á altari sjávarútvegs og
verzlunar, þó þeim hafi að mestu
verið fleygt í sjóinn. Væri það ekki
grátlegt af sömu þjóð, ef hún teldi
sér ekki fært að leggja sem svaraði
Vio—V« þcss fjár fram til viðreisn-
ar þeim atvinnuvegi í landinu, sem
er nú lamaður í bili, en er búinn að
leggja fram til ræktunar og umbóta,
komandi kynslóðum til gagns og
blessunar, nærri 20 miljónir króna.
þjóðverjar hafa nú þegar varið
fleiri milj. marka til hjálpar bænd-
um þar i landi. Ástralía réttir mil-
jónir punda sínum „stóru“ bændum.
Enginn skynbær maðui þarf að
vera í vafa um það lengur hversu al-
varleg örlög biðu okkar litlu þjóðar,
ef bændur landsins yrðu knúðír til
að ganga ráðvilltir í þann flokk, sem
tekur sér kylfu í hönd og heimtar
brauð — það sem það jafnvel ekki
er til.
12. des. 1932.
Baldur Baldvinsson.
----O-----
Kleppsmálið
og ríkisstjómin.
i .
IJt af umtali og tilgátum um af-
átöðu ríkisstjórnarinnar gagnvart
Jæknaskiptunum á Kleppi skal hér-
!með skýrt frá því, að báðir fulltrúar
Framsóknarflokksins í ríkisstjórn-
inni, þeir Ásgeir Ásgeirsson forsætis-
ráðherra og þorsteinn Briem atvinnu-
fnálaráðherra liafa óskað, að það
væri sérstaklega fram tekið opin-
berlega, að ráðstöfun þessa hafi Ól-
afur Thors dómsmálaráðherra gjört
algjörlega á eigin ábyrgð og móti
vilja hinna ráðherranna beggja.
---1—o----
Súðin hefir nú verið leigð um tíma
til að flytja út nýjan bátafisk frá
Vesturlandinu. Lagði skipið af stað
í fyrstu flutningaferðina þann 22. f.
m. og kom aftur til Reykjavíkur laust
fyrir síðustu helgi, að aflokinni ferð
til Englands. Fiskfarmurinn seldist
góðu verði, en á heimleið var skipið
hlaðið kolum.
----O-----
Á sagan að
endurtaka sig
Enginn sem þekkir Ólaf Thors
mun furða á því þó að störf hans í
landstjórninni verði honum til var-
anlegrar minkunar og þjóðinni til
skaða. Hefir hann nú unnið í þeirn
ánda með aðferð sinni á Kleppi.
Helgi Tómasson var látinn fara
frá Kleppi vorið 1930, eftir að hafa
komið þannig fram sem læknir, að
dæmalaust er hér á Jandi. Hann hafðj
sýnt í verki, að hann greindi ekki
sundur heilbrigða menn og hættu-
lega veiJca, einmitt í þeirri grein,
sem hann átti að starfa við fyrir
landið. Hann hafði sýnt þessa«dæma-
lausu fávizku sína á mjög á-
berandi hátt. Hann hafði frétt að
cinn borgari bæjarins lá í hálsbólgu.
Helgi dreifir út um bæinn sögu um
að maðurinn sé brjálaður. Hann fer
til samstarfsmanna hans og segir
að svifta verði hann þeim borgara-
legum störfum, sem hann þá gegndi,
af því að hann sé brjálaður. Hann
dregur að sér lið annara lækna, í
hús Guðm. Hannessonar, og notar
það eins og virki til að gera útrásir
frá í það heimili, sem átti að eyði-
leggja með þeim þungvægu visind-
um, að slæmt kvef og hálsbólga væri
geðveiki!
Helgi hafði annars sagt, að hann
gæti ekki dæmt um geðveiki nema
með því að hafa sjúklinginn á sín-
um vegum marga mánuði. En hér
þurfti enga rannsókn, ekkert nema
að búa fil söguna, dreifa henni um
hæinn og landið.
Aðferð Helga sýndi að visu mikla
heimsku og fáfræði. F.n hér var þó
ekki flaustri um að kenna. þá af-
sökun gat Helgi ekki haft. Hann
var búinn að hugsa um málið lengi,
það játaði hann síðar opinberlega.
Hann var búinn að þinga um það
þrásinnis við marga lækna, sem af
pólitískum ástæðum óskuðu að ryðja
úr vegi þeim manni, sem þeir vildu
að gæti orðið brjálaður, af því
að það kom nokkrum mönnum í
stéttinni vel i atvinnubaráttu þeirra,
að Iosna við aðhald hans í þjóð-
inálum.
Tlómur þjóðarinnar um Helga var
þessvegna harður og þungur. Verk
hans bar vott um alveg dæmalausa
heimsku og vanþekkingu. það var
gert með ráðnum hug og ítarlega
undirbúið. Verklag hans og fram-
koma var nákvæmlega í samræmi
við tilganginn.
þjóðin fyrirleit verk Helga og
bardagaaðferð hans. þúsundir af
mönnum, sem aldrei höfðu séð hann,
fordæmdu verk hans, framkomu
hans og vinnuaðferð, eins og hún birt-
ist í skýringum hans í blöðunum.
Hvaðanæfa af landinu rigndi niður
samúðarskeytum til þeirrar fjöl-
skyldu, sem söguburði Helga var
stefnt á.
Erlendis kastaði framferði Helga
bletti á landið. Erléndir stjórnmála-
menn yptu öxlum út af pólitískri
framtíð þeirrar þjóðar, þar sem slik
atvik gætu komið fyrir i opinberu
lífi. En sérstaldega lagðist á lækna-
stétt landsins þyngri áfellisdómur
en æskilegt var, fyrir það, að nolck-
ur hluti hennar virtist líta upp til
þessa ógreinda og framlileypna
manns. Utlendingar fengu þá hug-
mynd, ekki sízt eftir tiltæki Jóns
þorlákssonar á Alþingishátíðinni, er
hann vildi láta flokk sinn róma dáð-
ríka framgöngu H. T. frá Lögbergi,
að af íhaldinu íslenzka væri beitt
meðulum í stjórnmálabaráttunni,
sem aðrar hvítar þjóðir teldu sér
ekki samboðin.
H. T. fann réttilega til undan
þunga almenningsálitsins. Hann af-
réð að flýja það land, þar sem hæfi-
leikavöntun lians var orðin að orð-
taki. Hann leitaði til þess lands, þar
sem hann hafði stundað nám, og
bauðst til að vinna fyrir ríkið. En
þar voru honum allar dyr lokaðar.
Danska ríkið þóttist ekki, af eðlileg-
um ástæðum, geta haft í þjónustu
sinni lækni, sem ekki bæri betur skyn
á hvort menn Vteru heilbrigðir eða
fársjúkir.
þar við sat. H. T. var á vegum í-
lialdsins í Rvík. Af ástæðum, sein
hér verða ekki raktar, var að sjá,
sem flokkurinn væri í liinni mestu
þakklætisskuld við hann, og að þá
skuld yrði að greiða, með því að
koma manninum í vist hjá ríkinu.
þetta hefir Ólafur Thors gert um
stundarsakir.
Ólafur er i stjórn, sem telur sig
vilja vera friðarstjórn. En slculd-
greiðsla hans til H. T. ber vott um
annað hugarþel. Flolckur Ólafs hafði
orðið fyrir miklu af verðslculdaðri
fyrirlitningu, vegna fyrri afskifta
sinna af málinu. Ut um land var
fullvíst, að ekkert var hægt að
gera, sem betur sannfærði kjósendur
Framsóknarfl. um innræti íhaldsins,
að það væri nákvæmlega eins og
áður en friðartréð var gróðursett
síðastliðið vor, eins og að vistráða
H. T. hjá þjóðfélaginu.
Fyrverandi stjórn áleit með öllu
óverjandi að fela nokkra tugi af
varnarlausum sjúlclingum á Kleppi
umsjá læknis, sem hafði sýnt á há-
stigi þá heimslcu og andlegan van-
mátt, að geta elcki þeklct sundur
hættulega veika og heilbrigða menn.
Og auk þess fylgdi því önnur
hætta, að liafa II. T. sem verlca-
mann alþjóðar. Hann hafði beitt sér
þannig gagnvart einu heimili, að í
mörgum öðrum tilfellum hefði slík
framlcoma lagt heilsu nokkurra
manna í rústir. það sem hefir kom-
ið íyrir einu sinni, getur komið
komið fyrir aftur. Sömu ástæður,
sem kornu H. T. til að framkvæma
óumbeðnar læknisheimsólcnir í Sam-
bandshúsinu veturinn 1930, geta
verkað enn. Enginn getur sagt livaða
heimili H. T. heimsækir næst, óum-
beðið. Ekkert lieimili hefir tryggingu
fyrir,. að hann dreifi ekki út skáld-
sögum um geðveilci einhvers af
heimamönnunum.
Framkvæmd fyrverandi heilbrigð-
isstjórnar, að láta H. T. fara úr þjón-
ustu landsins og neitun dönslcu
stjórnarínnar,' að taka hann i þjón-
ustu þess ríkis, voru liagnýtar ráð-
stafanir til að auglýsa í þessum
tveim löndum, að þjóðfélögin vildu
alls ekki mæla með eða bera neina
ábyrgð á lælcnisvísindum II. T.
Sök Ól. Th. liggur í því, að borga
þalcklætisskuld íhaldsmanna til II. T.
á óviðeigandi hátt. íhaldsmenn höfðu
nóg ráð að sýna H. T. viðurkenn-
ingu á fiokkslega visu. í stað þess
reynir Ólafur að gefa H. T. meðmæli
heilbrigðisstjórnarinnar, honum til
fulltingfs, áður en hann leggur út í
næstu heimsóknir til óþektra heim-
ila. Á sagan að endurtaka sig?
X.
-----o-----
„Magnúsarmálið"
í Hæstarétti
Mál réttvisinnar gegn C. Behrens
og Magnúsi Guðmundssyni var sótt
og varið í hæstarétti á miðvikudag
og limmtudag s. I. Aðsókn áheyrenda
aö réttarsalnum var óvenjulega mik-
il, og hið þrönga áheyrendasvæði því
troðfullt báða dagana.
Skipaður 'Sækjan'di í málinu var
Lárus Fjeldsted hæstaréttarmála-
færslumennirnir Pétur Magnússou
(fyrir Behrens) og Jón Ásbjörnsson
(fyrir M. G.).
Dómur kvað vera væntanlegur á
mánudag.
Sókn Lárusar Fjeldsted
var í senn mjög varfærin og rökföst.
Gat það eigi dulizt áheyrendum,
hversu vandlega málafærslumaður-
inn hélt sig' við aðalatriði málsins,
en jafnframt sneyddi algjörlega hjá
því, er minna máli slcipti. Frumræða
hans stóð nál. tveim lclukkustundum,
en svarræða, sem hann flutti síðara
daginn, tæpl. hálfa lcluklcustund. Var
sú ræða flutt til andsvara gegn sam-
tals 4 stunda varnarræðum þeirra
Péturs Magnússonar og Jóns Ás-
bjömssonar.
Málafærslumaðurinn gerði í fyrsta
lagi grein fyrir uppgjöri, sem hann
heíði gjört á efnahag Behrens, eins
og skynsamJegt hefði verið að meta
liann, þegar eignayfirfærslan til h.f.
Hoepfner var gerð 7. nóv. 1929. —
Niðurstaðan sú, að skuldir umfram
cignir hefðu verið a. m. k. 18 þús.
kr., þó skyldmennaskuldunum væri
sleppt, sem hann kvaðst „leggja á
vald réttarins" að leggja dóm á.
Af þessum ástæðum m. a. hvað
hann gjaldþrotið hafa verið bersýni-
lega yfirvofandi hverjum skynbær-
um nmnni.
Viðvíkjandi Magnúsi Guðmunds-
syni og sekt hans sérstaklega tók
hann það fram, að M. G. hefði verið
fullkunnugt um, að lánsmöguleikar
lijá h.f. C. Hoepfner hefði verið und
irstaðan undir verzlunarfyrirtælci
Behrens, og þegar lán þaðan voru
stöðvuð, hefði þeirri niðurstöðu ver-
ið lcippt burt og um leið framtíðar-
möguleikum verzlunarinnar. — þá
benti hann á ennfremur, að M. G.
hefði einnig verið það kunnugt, að
Bchrens var „óreiðumaður", sem
Tofte ógnaði með sakamálsrannsólcn
fyrir að liafa án heimildar telcið
annara fé í eigin þarfir og hefði M.
G. því getað séð, að B. væri „búinn
að tapa öllum kaupmannsmóral og
ætti sér elcki viðreisnarvon'*. Hefði
M. G. af þeim ástæðum áttað vera
sérstaklega varfærinn.
þá benti hann á, hvernig M. G.
hefði snemma á árinu 1930 verið í
senn umboðsmaður tveggja aðila
(h/f Hoepfner og Behrens) með and-
stæða liagsmuni, og hefði það a. m.
k. verið skylda hans að vísa B. til
annars málafæi-slumanns, þegar
hann, B., kom til lians í seinna
skipti og bað hann að leita samn-
inga um25% greiðslu til hinna skuld-
lieimtumannanna. En í stað þess
hefði M. G. telcið að sér þessa tvö-
földu umboðsmennsku og samninga-
umleitanir dregizt, þangað til rift-
unarfrestur eignayíirfærslunnar var
liðinn.
Atliæfi þeirra Behrens og M. G.
lcvað hann af undirdómaranum rétti-
lega lieimfært undir 262. og 263. gr.
almennra hegningarlaga og lcrafðist
þess, að hinir ákærðu yrðu báðir
„dæmdir til þeirrar þyngstu refsing-
ar, er lög frelcast leyfa“.
þar á ofan kvaðst hann vilja
‘henda réttinum á það sem sitt álit,
að atliæfi M. G. væri einnig brot
gegn 13. kafla hegningarlaganna,
sem er um afbrot opinberra embætt-
ismanna og sýslunarmanna. Hefði
M. G., sem skipaður hæstaréttar-
málafærslumaður einnig brotið gegn
þessum kafla liegningarlaganna.
„Ef þetta getur talizt löglegt", sagði
málafærslumaðurinn að lokum, „er
óhætt að hætta öllum rannsóknum á
gjaldþrota meun“.
Framkoma verjendanna. *
Varnarræður þeirra Péturs. Magn-
ússonar og Jóns Ásbjörnssonar sner-
ust eins og vænta mátti að mestu
leyti um að reyna að færa rök að
því, að gjaldþrotið hefði elcki verið
yfirvofandi, þegar eignayfirfærslan
fór fram, en voru að öðru leyti
slcætingur um dómarann og fleiri
menn, sem elcki hafði verið stefnt
til að mæta til andsvara í réttinum.
Sérstaklega líktist síðasti hlutinn af
fyrri ræðu Jóns Ásbjörnssonar mest
orðalagi vanstillts stjórnmálamanns
á pólitískum æsingafundi, og í
seinni ræðu sinni virtist P. M. hafa
tekið sér þessa „málsvörn" mjög til
fyrirmyndar. En þá sagði P. M., að
oftlega áður í slíku máli, myndi
„réttvísin hafa verið látin sofa“ og
þylcir mörgum honum þar hafa ratast
satt orð á munn! Hlaut að vera mjög
erfitt fyrir þá sem viðstaddir voru, og
hlýddu á þenna hluta málfærslunn-
ar, að átta sig á því, að þeir væru
í raun og veru staddir inni í réttar-
sal. Sú regla hefir verið talin gilda
i íslenzkum rétti, sem og annars-
staðar, enda rótgróin í meðvitund
almennings, að ekki sé veizt að ó-
stefndum mönnum, eða dregin inn
í málfærslu atriði, sem málinu eru
óviðlcomandi. En í stað þess að á-
minna eða vtía verjendurna fyrir
þetta háttalag, virtust dómararnir
hlýða með stakri velþóknun á mál-
færslumennina þjóna lund sinni á
svo lítilmótlegan hátt. — það lcem-
ur ónotalega við áheyranda, að tveir
reyndir málafærslumenn, sem hljóta
að þelckja dómarana mjög vel, slculi
i varnarræðum, sem svo óvenjulega
er til vandað og svo mikið þykir
undir komið — geta ímyndað sér,
að pólitiskar dylgjur og persónuleg-
ar árásir á fjarstadda menn geti
haft áhrif á niðurstöðu máls á slík-
um stað.
það slcal tekið fram, að mörgum
mun hafa lcomið á óvart að sjá Ein-
ar Arnórsson sitja til dóms í hæsta-
íétti í þessu máli. Aðstaða E. A. til
þessa móls er sú, að sjólfsagt varð
að telja, að hann, af fleiri en einni
ástæðu, viki sæti og léti varadómara
lcoma í sinn stað. Dómseta hans í
þessu máli fer í bága við stjórnar-
skrána og hæstaréttarlögin og enn-
fremur dómvenjur landsyfirréttarins,
og því algjörlega ósæmileg.
Fyrir þessu verður gerð ítarleg
grein í næsta blaði.