Tíminn - 08.04.1933, Blaðsíða 2

66
TfMINIV
-Á-rsliá-tíð
rramsóknarmanna
verður að Hótel Borg mánudaginn 10. apríl
n.k. og hefst með borðhaldi kl. 7 e.h.
Pulltrúar á Flokksþingi Framsóknarmanna
utan af landi, verða gestir samkomunnar.
Framsóknarmönnum öllum er heimil aðganga.
Aðgöngumiðar fást á afgreiðslu Timans,
kosta 6 krónur.
i,Un réttindi ogskyld-
ur anbattismanna“
Eitt aí þeiin írumv., sem útvarpiö
heíir sagt frá er frv. um „réttincli og
skyldur embættismanna", sem er stj.-
írv. og fjallar um réttindi embættism.
tii embætta og sakú' þær, sem gætu
orðið jpeim til burtvikningar.
Krumvarp petta virðist mér rnjög
varhugavert par sem pað tiyggir
embættismönnunum svo að segja
óskorað eignarvald yfir embættum
peim, sem þeim ,eru veitt. þar sem
sami embættismaður parí að gera
prisvar afglöp i embættisrekstri til
þess að nauðsyn þyki til vera að
honum sé vikið frá embætti.
Og bverjir eru það svo sem þar
eiga um að dærna, bvort embættis-
maður sé brotlegur? pað aru vitan-
iega embættismenn. Nú vitum við
það, að þeir eru ílestir, ef ekki aliir,
í sama íélagi og standa béint og
óbeint tiver með öðrum og þar af
leiðandi má með sanni segja, að þeir
sem dæmdir yrðu, dæmi sig raun-
verulega sjálfir eða að minnsta kosti
geta baft mjög rnikil áhrif á þá úr-
skurði, sem upp væri kveðnir i slík-
um málum, enda eru mörg dæmi til
um það, að óhæíir embættismenu
bafa setið í embættum og ekki þótt
tiltök af alþýðunnar báifu að brófla
við þeim, jafnvel þó svo að segja
hver maður hefði verið fús tii þess
að ge/a sitt atkvæði til að geta losn-
að við þá.
pannig hefir réttur alþýðunnar ver-
ið tryggður og þannig og *kki betur
á hann að vera tryggður eftir því
stjórnarírumvarpi, sem nú nýlega
heíir verið lagt fyrir Aiþingi. Ann-
að atriði er það, að embættismenn
hafa rétt samkvæmt þessu frum-
varpi til að segja upp stöðu sinni
með 3ja mánaða fyrirvara, en ríkið
sem raunverulega er vinnuveitand-
inn, hefir engan rétt til að svifta
þá embætti nema margítrekuð af-
giöp séu fyrir hendi. þetta atriði er
algjörlega óviðunandi. Hér er um
tvo sjálfstæða aðila að ræða, og
meðan sú venja helzt, að vinnuveit-
endur liafi rétt til að segja upp
sínum verkamönnum, þá á rikið,
sem vinnuveitandi, að hafa sama
rétt, og sé það rétt sem ságt er, að
þegar varðskipið annað var stöðvað
tii sparnaðar fyrir rikissjóðinn, þá
liafi yfirmenn skipanna haldið sin-
um launum, en hásetarnir verið
sviltir sinu kaupi, þá er það óþol-
andi og verður að lagfærast. Sú
krafa, sem gera verður, er fyrst og
freinst sú, að rikisstjórnin með sam-
þykki Alþingis geti hvenær sem er
vikið embættismanni frá embætti
rneð jafn löngum fyrirvara og hann
Trúin á lygina
Svar til próf. Guðm. Hannessonar.
Eftir Vilmund Jónsson landlæknL
Ég má ekki telja eftir mér að svara
stuttlega grein þeirri, er formaður
Læknafélagsins, G. H., hefir birt i
Morgunblaðinu 12. þ. mán. til and-
svara einu atriði í grein minni um
Kleppsmálið. Læknablaðið og önnur
flokksblöð ihaldsins sýna mér sem sé
þann drengskap að birta hvers kon-
ar árásir á mig en neita mér um rúm
til að bera hönd fyrir höfuð mér. í
stað þess flytja þau útúrsnúninga úr
því, sem ég hefi fram að bera eða
íullkomnar staðleysur og leggja síð-
an út af því með tilheyrandi vin-
semd. þau ganga jafnvel svo langt
að segja, að grein mín, sem hér er
um að ræða, hafi verið að orðalagi
svo ósæmileg, að hún hafi þess
vegna ,ekki verið birtandi innan um
inð prúða lesmál þeirra. Er þetta
ekki tiltökumál um íhaldsritstjórana.
þeir, sem lítið hafa fengið að láni,
verða ekki krafðir um að skila miklu.
Nokkru öðru mundu menn á tímabili
hafa búist við af G. H. Og þátttaka
iians í þessum félagsskap verður því
ömurlegri fyrir það, að enginn læt-
ur sér tíðræddara en hann úm póli-
tískt ofstæki og þar með fylgjandi
spillingu í opinberri framkomu og
blaðamennsku. Á sama tíma gerir
hann sig æ og aftur beran að því sið-
leysi í opinberum umrœðum, sem fá-
heyrt er — og óheyrt, þegar um er að
ræða læknamálofni, sem eru jafn-
getur sagt starfinu lausu — eða
3—6 mánuðum, ef rikið af einhverj-
um ástæðum þarf ekki mannsins
með til að vinna þau verk, sem
honum voru ætluð, annaðhvort fyr-
ir þá sök, að embætti eru færð
saman eða lagt niður fyrir minnk-
andi starfrækslu þess opinbera. í
öðru lagi verður að tryggja það, að
alþýða manna geti með hægu móti
losnað við þá embættismenn, sem
henni l'ynnst óþolandi við að búa, t.
d. presta, lækna, sýslumenn — og
jafnvel hreppstjóra.
Mætti með mjög auðveldu móti
tryggja slíkt. þaö sem verður að
setja inn í slík lög sem þessi, er
það, að þegar embættismaður er bú-
inn að sitja eitthvert vist árabil í
embætti, t. d. 5—7 ár, þá beri hon-
um skyida tii að láta fram fara at-
kvæðagreiðslu í þvi héraði sem hann
er starfandi í, um traustsyfirlýsingu
sér til handa og fái hann ekki V»
al greiddum atkvæðum með slíkri
traustsyíiriýsingu, þá beri honum að
leggja tafarlaust niður það em-
bætti sem bann hefir og má ekki
setja hann í embætti aftur fyr en
eítir nokkur ár. Slíkt ákvæði væri
sem aðhald á þá menn sem annars
mundu ekki standa vel í stöðu
sinni. Einnig væri sjálfsagt að ein-
hver ákveðinn meirihluti, t. d. V8>
gæti bvenær sem væri krafizt þess,
að slík atkvæðagreiðsla færi fram,
væri það gott, ef óánægja kæmi upp
eftir þann tima, sem lögboðinn væri
um að láta fara fram atkvæða-
greiðslu um traustsyfirlýsinguna.
Með ákvæðum, sem þessum, væri
það tryggt, að alþýða manna þyrfti
aldrei til lengdar að sitja með ó-
liæfa embættismenn og hinsvegar
engin hætta á, að þeir sem stæðu
sómasamlega i stöðu sinni, þyrftu
neitt að óttast, þar sem ekki þyrfti
nema V3 atkvæða að vera með því
að maðurinn fengi að vera kyr í
embættinu. Kostnaður við slikar at-
kvæðagreiðslur þyrfti ekki að vera
mikill, þær gætu í flestum ef ekki
öliurn tilíellum farið fram um ieið
og kosning til Alþingis eða þegar
kosið er í sýslunefndir. Slíkt fyrir-
komulag sem þetta væri mikið
lieppilegra heldur en að kjósa cm-
bættismennina strax meðan þeir eru
óþekktir og oft um marga að velju,
t. d. presta, sem nú eru þeir einu,
sem kosnir eru — svo menn renna
alveg blint i sjóinn með það hvern-
ig sá maður er, sem kosningu hlýt-
ur, en ef þeir fá tækifæri til að
starfa um tíma meðal fólksins, þá
iiefir það betri aðstæður til að geta
dæmt um hvernig því líkar við
manninn og hvort það vill una við
liann i framtíðinni.
Friðjón Jónsson, Hofsstöðum.
langt frá allri pólitík og það, hver
áhrif vissar eiturtegundir hafi á lík-
ama mannsins eða hversu mikið
læknar megi sin, er þeir leítast við
að lækna' sjúkdóma. Hvernig myndi
slíkur maður baga sér, ef hann stæði
i miðjum iiinum pólitíska eldi?
Og nú vík ég að svari hans við
grein minni um Kleppsmálið.
það, sem iiann leitast við að hrekja,
eru eftirfarandi ummæii min:
„Með allri hógværð verðum við
læknar að játa, að gagnvart 9/10
allra sjúkdóma stöndum við eins og
veðurfræðingarnir gagnvart veðrinu"
ög'
„flestir sjúkdómar, sem á annað
liorö batna, batna. án allra krafta-
verka á svipaðan hátt og vont veður
snýst í gott“.
Nú er sainanburður minn á lækn-
urn og veðurfræðingum aldrei ann-
að en líking, og allar líkingar er
hægt að hártoga og teygja út í öfg-
ar. Líkingar eru til þess að bregða
ljósi yfir það, sem verið er að sýna.
það, sem saman er borið, er aldrei
að öilu leyti tilsvarandi. þá væri
ekki um „líkt“ að ræða, heldur það,
sem væri „alveg eins“. þó ræður G.
II. ekki við að hártoga þessa líkingu
mína með öðru móti en því að falsa
liana og herma það upp á mig, að ég
hafi sagt, að gegn sjúkdómum stæðu
læknar „jafn ráðalausir og veður-
fræðingar gagnvart veðrinu, með öðr-
um orðum gætu ekki neitt“. þetta
hefir mér aldrei dottið í hug að
segja. Og af því, að mér er fyllilega
ljóst, að veðurfræðingar standa eng-
an veginn róðalausir gagnvart veðr-
inu, sem þeir geta ekki breytt, og
jafnvel miklu síður en við læknarnir
gagnvart sjúkdómunum, sem við get-
Frú
Þórunn Stefánsdótt r
frá Hrafnagili.
Ómur af lögum og brot úr brögum,
bergmál frá æfinnar liðnu dögum,
aí' hljómgrunni hugans vaknar.
(Einar Ben.).
þessar ljóðlínur hafa hvað eftir
annað komið í huga mér, síðan mér
barst andlátsfregn frú þórunnar
Stefásdóttur; þær ná svo gersamlega
yfir þann liugblæ, sem fregnin vakti.
Sorg er ekki rétta orðið yfir tiifinn-
ingar mínar, til þess var sjúkdómur
hennar orðinn of langvinnur og
þjáningarnar of miklar. Skyldi mað-
ur ekki gleðjast yfir því, að þreyttur
líkami fær lengi þráða livíld, og sterk
sál, sem aldrei lét bugast í sorg,
sjúkdómum og margskonar erfiði,
leysist að lokum úr þungbæru sjúk-
dómsfangelsi. En minningarnar sækja
að, liergmál frá sælum og sárum
stundum löngu liðinna daga, og
ég gef mig þeim á vald um stund.
Ég er horfinn 25 ár aftur í tím-
ann. Ég er nýkomin til Akureyrar,
er að byrja kennslustarf við barna-
skólann þar. Ungur drengur í
bekknum mínum 10—11 ára gamall,
vinnur hjarta mitt. Stóru, spyrjandi,
hljðu barnsaugun hans standa mér
enn liíandi fyrir hugskotssjónum.
Hann var yngsti sonur séra Jónasar
Jónssonar frá Hrafnagili og frú þór-
unnar Stefánsdóttur, séra Jónas var
þá orðinn kennari við Gagnfræða-
skólann á Akureyri. Vegna sam-
bandsins við drenginn kynntist ég
foreldrum hans, og varð það upp-
haf hinnar innilegustu vináttu á milli
mín og þ.eirra.
Ég var tíður gestur á heimili þeirra
hjóna, allt fró þessum tíma og þar
til þau, sumarið 1917, fiuttu frá Ak-
ureyri til sonar síns, séra' Friðriks
Rafnars, sem þó var prestur á Út-
skálum; séra Jónas dó ári síðar. það
eru þessar stundir á heimiii þeirra,
sem eru mér ógleymanlegar með
öllu. Ég eiskaði séra Jónas eins og
væri liann íaðir minn; til hans fiúði
ég með vandamál mín, sem stundum
voru viðvíkjandi starfi mínu, en þó
oftar lieilabrot um andleg mól, sem
lníldu mjög þungt á mér í þá daga.
Allt af tók hann mér með sömu
hlýjunni og þolinmæðinni, aldrei
átti hanii svo annríkt, að hann mætti
ekki vera að því að fræða mig og
ræða áliugamál mín við mig. Nú er
ég þakklátust fyrir það, hvað lítið
liann gaf mér af staðhæfingum og
fullyrðingum, til þess var hann of
víðsýnn. En hann beindi huga mín-
urn ekki læknað. Segja veðurfræð-
ingarnir ekki veðrin fyrir, hvaðan
þau koma og hvert þau fara og
iiversu leugi þau standa? Kenna þeir
ekki mönnum að forðast illviðrin,
búa sig undir þau, bjarga eignum
sínum frá vísri tortímingu, heilsu
sinni, limum og lifi, allt með hinum
farsælasta árangri, jafnframt því sem
þeir gera mönnum kleift að nota bet-
ur en ella góða veðrið tii eflingar öllu
þessu? Nei; við læknarnir þurfur
síður en svo að kvarta undan þess-
um samanburði. Og vissulega þarf
ég fremur að biðja veðurfræðingana
afsökunar, enda mun þeim fátt uxn
finnast.
Óþarii ætti að vera að taka fram,
aö þegar ég tala um „9/io allra sjúk-
dóma" er ekki nauðsynlegt að skilja
það svo, sem það stæði í reiknings-
bók. Ég skrifaði ekki greinina fyrir
smælingja, en úr því að þetta hefir
valdið imeykslum á meðal þeirra,
skal ég lýsa því yfir, að þetta þarf
ekki að þýða annað én: flestir sjúk-
dómar, mikill meiri hluti alira sjúk-
dóma eða eitthvað á þá leið. Smæl-
ingjana hitti ég strax fyrir í rit-
stjórn Læknablaðsins og sýndi þeiin
þá nærgætni að taka þetta fram.
Bauðst ég til að breyta brotinu til
samkomulags, en einhvern veginn
nægði það þá ekki.
Úr því að ég er farinn að orðskýra
grein mína, er rétt að ég bæti þvi
við, að þegar ég segi, að flestir sjúk-
dómar batni án allra kraftaverka á
svipað.an hátt og vont veður snýst í
gott, þá ber að skilja það svo, sem
ég lialdi því fram, að sjálf náttúran
lækni flesta sjúkdóma.
Nú nægir G. H. ekki að falsa lík-
ingu mína um veðurfræðingana á
um oft inn á nýjar brautir, vakti og
örfaði hugsanaliæfileika minn.
En í frú þórunni hitti ég systuisál
n.'ína. Við liana gat ég rætt jafnvel
mínar leyndustu hugsanir. Hún var
að visu miklu reyndari og þroskaðri
en ég, en hún glímdi þó við þær
sömu ráðgátur lífsins, sem þjökuðu
minni sól, leit okkar var sameigin-
eg, hrifni okkar venjulega líka. Frú
þórunn var i mínum augum fyrir-
myndarkonan. Hún var fríðleikskona
með afbi'igðum tíguleg, en þó sérlega
lilý og ástúðleg í viðmóti. Ég held
aö allir, sem kynntust henni og þeim
hjónum, iiafi elskað þau, enda var
heimili þeirra allt af fulit af gestum,
ínest gömul sóknarböm, sem vissu
að þai' áttu þau alltaf að mæta hlut-
tekningu og ástúð, hvað sem fyrir
kom. Frú þóninn var stórgófuð, í
raun og veru jafn vel gefin til munns
og lianda, því hún var hannyrðakona
hin mesta og ágæt húsmóðir. Furð-
aði það mig oft, hvernig hún gat
stundað sitt stóra heimili, með öll-
um þcim gestagangi, sem þar var,
og margvísulegu áhyggjum, sem því
fylgdu, og þó jafnframt lesið og
fylgst með á sviði bókmennta og and-
legra móla og myndað sér þar sinar
ókveðnu skoðanir.
Mest dóði ég hana þó sem móður,
ef til vill kraup ég líka i henni
„mater doiorosa", móðurinni sorg-
mæddu'. Hún og maður hennar
misstu mörg börn og fósturböm, bæði
ung og uppkomin, þar á meðai ein-
ustu dótturina; mun það hafa verið
einhver þyngsta raunin. Frú þórunn
var afar tilfinningarík og elskaði
fósturbörnin engu miður en sín eig-
in börn. í öllum þeim veikindum,
sem sífelit hvíldu á heimili hennar,
umönnun, án þess að unna sjálfri
sér nauðsynlegrar hvíldar. Hún barð-
ist við dauðann um ástvini sína, og
vissi þó sennilega oftast sjálf, að það
var vonlaus barátta. Slíkar sálir gef-
ast oft upp og missa kjarkinn, þogar
baráttan er ó enda í hvert sinn. F.n
svo var ekki með frú þórunni. Mér
er að vísu vel kunnugt um það, hve
þann hátt.sem ég hefi skýrt frá, held-
ur viðhefir hann í tilbót það æruleysi
að misnota þýzkt öfgakennt spak-
mæli, sem ég tilfæri í grein minni,
segi að sé fjarstæða, áður en ég hefi
það yfir og aftur eftir að ég hefi haft
það yíir, og get þess eins, að það
geymi þau sannindi, að öllum lækn-
um og líka geðveikralæknum beri að
gæta nokkurrar hógværðar um af-
rek sín. Og þetta misnotar G. H. a
þann hátt að fullyrða aftur og aftur,
aö ég kenni það, sem fjarstæðan
hermir eftir bókstafnum og sé ábyrg-
ur fyrir. Öll grein hans stefnir síðan
að því, að hrekja þær kenningar mín-
ar, og fyrir fólki, sem hann veit
að fæst hefir séð grein mína! það
má vel vera, að í eitruðum pólitísk-
um deilum beiti hinir óvönduðustu
ínenn ærulausari rökvillum. Ég þekki
þó ekki dæmi til þess.
Kjarninn í því, sem ég hefi haldið
fram og ógreiningi virðist valda er
þetta:
1. Læknar lækna fæsta sjúkdóma
moð aðgerðum sínum og lyfjum.
2. Flestir sjúkdómar batna af sjálfu
sér eða læknast af náttúrunni, ef
inenn vilja lieldur orða það svo.
3. Fólk er skaðlega hjátrúarfullt
um þcssi efni, heldur, að enginn
sjúkdómur geti batnað nema hann
sé læknaður og hefir af því miklar
hugraunir, erfiði og óhóflegan kostn-
að.
Til skamms tíma hefði mig ekki
órað fyrir, að um þessi sannindi risi
deila á milli lækna. Daglega tölum
við um þetta hver við annan og ýkj-
um ekki fyrir okkur afrekin. Vai'la
verður sú lækningabók opnuð, að
þessar kenningar blasi ekki við. Gæti l
átakanlega sár sorg hennar var, t.
d. þegar hún sá á bak yngsta sjn-
inurn, drengnum yndisiega, sem
fýrst leiddi okkur saman. Hún lylgdi
honum um liávetur suður að Vífil-
stöðum, gerði með þvi siðustu til-
raunina til að bjarga lífi hans, og
var þar sjálf yfir honum, þar til
liann dó iiálíu ári síðar. En þótt
sorgin væri sár, þá bilaði ekki kjark-
uriim, liún var alltaf jafnreiðubúin
að rækja skyldur sinar við þá ásí-
viuina, sem eftir iifðu, og reyna að
leiða ijós og yl yfir líf allra, sem
iiún náði til og á vegi hennar urðu,
liversu þungt sem harmurinn svarf
að hið innra.
Hún er nú horfin af sviði þessa
jarðneska liis, en blessun og þakk-
læti liinna mörgu vina, sem hún átti
hér, fylgir lienni. Mig dreymdi hana
einu sinni í vetur, nokkru áður en
hún dó. Ég sá hana unga og hrausta,
umkringda lióp þeirra vinanna, sem
komnir voru yfirum á undan henni.
þeir i'æi'ðu henni yndisleg bióm, sem
mér var sagt að hefðu vaxið upp úr
klakanum um liáveturinn. Ég vildi
lika gjarnan færa henni og þeim
lijónum báðum litinn og fátæklegan
blómsveig minninganna með innilegu
þakklæti íyrir allt, sem þau voru
mér og eru mér enn þann dag í dag.
Aðalbjörg Sigurðardóttlr.
------o----
Fiskmarkaðurinn
á Spáni
Eftir Helga P. Bríem fiskifulltrúa
Roðinn á fiskinum. Nl.
Siðan ég ritaði skýrslu mína um
rauða jarðslagann hefi ég orðið þess
var, að tvö atriði í henni hafa verið
miaskilin. Annað er það, að eitt blað-
ið heima segir, að allir muni kann-
ast við rauða jarðslagann, sem við
liskverkun fást. Hér hygg ég að
blaðið blandi saman rauða og brúna
jarðslaganum. Sá rauði kemur sjaid-
ég komið með urmul tilvitnana eftir
hina merkustu erlenda og hérlenda
lækna.En rúmið er takmarkað, og læt
ég mér nægja að birta eítirfarandi
ummæii eftir Guðmund prófessor
Hannesson sjálfan. þau eru tekin úr
grein eftir liann, Lyf og lækningar,
sem birtist í Skirni árið 1913 (bls.
28). Eru umrnœlin orðrétt, án nokk-
urra úrfellinga og undirstrikanimar
gerðar af höfundinum sjálfum:
„Sú trú liefir gengið um öll lönd“,
segir G. H., „að alvarlegir sjúkdómar
batni ekki af sjálfum sér aðgerðar-
laust, lieldur þurfi að reka þá úr lík-
amanum með harðri hendi, með
læknislyfjum, sem við þeim eigi
og ætíð séu til ef menn þekktu þau.
Að miklu leyti er hvorutveggja stað-
hæfingin röng, eftir því sem menn
frekast vita. Allur fjöldi sótta batnar
af sjálfu sér. Náttúran læknar sjúk-
lingana, ef hún fær að róða og menn-
irnir laka ekki í fávizku sinni fram
fyrir iiendur liennar. Aftur verða
íæstii' sjúkdómar reknir burtu með
lyi'jum, sem við þeim eigi, blátt
áfram af þeirri ástæðu, að slík lyí
þekkjast ekki og hala aldrei þekkst.
Líkindin eru jafnvel nauðalítii, að
þau uppgötvist nokkru sinni, þó ekk-
erl verði fullyrt um það. Lyfjatrúin
sýnist að þessu leyti vera og hafa
verið hjáti'ú ein og ekkert annað“.
Sannleikurinn er sá, að um þetta
er enginn ágreiningur á milii lækna
og eins og menn sjá, ekki heldur
á milli mín og G. H. Ágreiningurinn
er um annað. Hann er um það, hvort
rétt sé að opinbera þessi sannindi
fyrir almenningi. Ýmsir stéttarbrœð-
ur minir hafa sagt við mig út af
bersögli minni eitthváð áþessa leið:
Víst er þetta hverju orði sannara, en