Tíminn - 13.05.1933, Blaðsíða 1

©jaíbfert
09 afgrci&sluma&ur C í m a n 5 ct
Hannueig f) o r s t eins&óttlr,
€œ?jargötu 6 a. JSLtytýud.
^yfgceiböía
Cinians cr í €cefjargötu 6 a.
©pin öaglega ?L 9—6
Siœi 2353
XVJLL firg.
Reykjavík, 13. maí 1933.
Alþingi hefir nú staðið 88
daga. Enn er eigi séð fyrir um
aídrif hinna mest aðkallandi fjár-
hagslegu vandamála. Enn er eigi
vitað um, hvort beita á sömu
þrælatökunum og í fyrra undir
yfirskini réttlætisvilja í kjör-
dæmamálinu. Enn er allt í óvissu
um það, hvort endanleg meðferð
mála í þinginu leiðir af sér nýjar
kosningar í sumar eða eigi.
Öll hin stærri mál, sem fram
eru borin af samsteypustjórinni,
iiafa orðið síðbúin í þinginu, að
undanteknu kjöttollsmálinu, enda
var afgreiðsla þess tímabundin.
Svo er um kreppulánaírv., sem í
gær slapp gegnum 3. umr. í fyrri
deildinni, og svo er um hin önn-
ur kreppufrumvörp stjórnarinnar.
Svo er um skattamálin. Svo er
um löggæzlumálin. Svo er um
kjördæmamáhð. Þetta „stóra rétt-
lætismál“ „mál málanna“ og
hyrningarsteiim samsteypustjórn-
arinnar, var eigi fram borið fyr
en langt var liðið af þingi, og þá
að margra trú andvana fætt. En
nú síðustu dagana virðist vera
að færast líf í þetta andvana íóst-
ur, og rignir niður þessa dagana
nefndaráhtum og breytingatillög-
um sem skæðadrífu. Enn er þó
eigi lokið nema einni umræðu af
sex (a. m. k.) um þetta mál,
hverjar svo sem endalyktir verða.
Það mun lítt tjóa að sakast við
einstaka menn um seinagang
þingstarfanna. Svo fer jafnan,
þegar samstarf er reynt mihi
óskyldra flokka um stjóm lands-
ins, og gengur þess enginn heil-
skygn maður fyrirfram dulinn.
Og fremur öðru verra mun þjóð-
in sætta sig við langt þing, ef
málalok yrðu viðunandi.
Það sem hðið er af þinginu,
virðist störfum hafa verið hagað
með það fyrir augum, að mál
yrðu leyst méð samstarfi íhalds-
manna við Framsóknarflokkinn.
Reynir á það nú, hvort þingmenn
íhaldsins hafa þá ábyrgðartilfinn-
ingu, að bregðast eigi þeim von-
um, sem á þeirra atkvæðum hafa
verið byggðar í þessum efnum.
En fálæti Reykjavíkuríhaldsins
í kreppumálum bændanna 0g al-
veg sér í lagi hinar fráleitu „fjár-
málatillögur“ landsfundar íhalds-
manna virðast því miður benda
í aðra átt a. m. k. um stundar-
sakir. Hefir fjármálatillögiun þess
áður verið lýst hér í blaðinu. En
þar er það tvennt á oddinum:
Að géfa reykvískum kaupsýslu-
mönnum gróðann af fjórum þeim
ríkisstofmmum, sem helzt er arðs-
von að fyrir hið opinbera, og
hækka opinber gjöld (ef með
þarf!) jafnt á fátækum og rík-
um! Slíkt eru ekki kreppuráðstaf-
anir a. m. k. ekki fyrir bænda-
stéttina.
Og þó keyrir úr hófi í skatta-
málunum. Þegar fjármálaráðherr-
ann ber fram frv. um skatthækk-
un á hátekjur og stóreignir
vegna kreppunnar, sem er hin
réttlátasta og sjálfsagðasta leið
til að standast útgjöld á óvenju-
legum tímum, rísa íhaldsblöðin
upp sem einn maður og mótmæla.
Ráðherrann er sakaður um
„skattabrjálæði“ og „eignarrán"
og aðrar álíka gáfulegar ásakanir
fram bomar í hans garð. En
hverjir eiga að „hjálpa" í krepp-
unni, ef ekki þeir, sem betur
mega? Eða er Jóni Þorlákssyni
ennþá alvara, að bændurnir eigi
sjálfir að gefa sér eftir skuldirn-
ar, og bæta sjálfum sér upp verð-
fall afurðanna?
En samhliða þeá’sum háværu
mótmælum gegn réttlæti í skatta-
málunum hafa gerst önnur tíð-
indi, alvarleg. Harðsvíraðasta
íhaldsliðið í Reykjavík, er að
reyna nýja leið til að verjast
hinni réttmætu skatthækkun.
Þessi hluti Reykjavíkuríhaldsins
hefir lagt nokkuð af væntanleg-
um skattauka í það að stofna hér
óaldarflokk, mestmegnis með
„betri-heimila“ unglingum, eftir
erlendri fyrirmynd, undir yfir-
skini guðsótta og þjóðrækni.
Úti um sveitir landsins mun
„nazista“ liðsdráttuf Reykjavík-
uríhaldsins verða metinn að verð-
leikum. Slík ráð hafa aldrei gfef-
izt vel hér á landi og munu held-
ur eigi gefast vel nú. Sveitafólkið
íslenzka man enn „skrílvikuna“
1931. Og þjóðin veit það vel líka,
að þetta er ekki í fyrsta sinn,
sem fáni þjóðarinnar og „guðs-
ríki“ heimatrúboðsins er misnot-
að í pólitískri baráttu fyrir vond-
um málstað.
----o---
Kröpp eru kjör
„Kröpp eru kaup ef hreppek
Kaldbak, en ek læt akra“.
I.
þegar Jón þorláksson veik að land-
búnaðarkreppunni og skuldabyrðum
bænda, í áramótahugleiðingum sín-
um í ísafold nú í vetur, lét hann
svo um mælt, að örðugleika og fjár-
tap sem stafa kunni af stórum lán-
veitingum til bænda, verði þeir að
bera, sem lánin hafi veitt. þessi um-
mæli byggjast vafalaust á þeirri
grundvallarhugsun, að í þessu efni
verði lögmál orsaka og afleiðinga
að verka beint áfram. í þeim felst
lika sú skoðun, að því ,er snertir
skuldir -bænda, að þær séu að
nokkru eða miklu leyti til orönar
fyrir ógætilegar lánveitingar þeim
til handa. Réttmætt sé því, að þeir
ógætnu lánveitendur gjaldi eigin
verka og beri óhjákvæmilegt skulda-
tap. Með öðrum orðum: þeir, sem
orsökuðu skuldaþungann, standi
undir honum, beri fall hans.
þess hefir gætt, að samvinnumönn-
um liafa þótt slík ummæli kuldaleg
i garð samvinnufélaganna. Og að
vísu mun það lítið bjargráð reynast,
að sá lánveitandi taki . á sig tap
skuldar, sem er sjálfur jafnframt
lánþeginn og hefir frá upphafi borið
ábyrgð á láninu. það þýðir nálcvæm-
lega sama og sagt væri: N. N. kaup-
íélagsmaður og bóndi í Bæ á að
taka á sig óhjákvæmilegt tap af
skuld N. N. bónda i Bæ. það liggur
ekki lítil lausn i sliku ráði!
En það er óþarft fyrir olckur bænd-
ur í samvinnufélögum landsins að
íærast undan því, að yfir okkur
gangi þetta orsaka- og afleiðingalög-
mál. Kaupfélögin hafa barizt móti
lánveitingum og skuldasöfnun við-
skiptamannanna. þau hafa ekki ver-
ið beinir lánveitendur. Hitt er annað
mál, að þau hafa löngum orðið að
líða skuldamyndun hjá félagsmönn-
um, heldur en að hrinda þeim út á
beran klakann, þegar ekki lá annað
fýrir þeim, sökum aðgerðp viðskipta-
afla, sem félögin eðliiega gátu ekki
á nokkum hátt ráðið við, svo sem
er um ráðstafanir löggjafarvalds
þjóðfélagsins, fjármálavaldsins, eða
um alheimslegar viðskiptatruflanir
og verðhrun. þetta veit nú auðvitað
sá vísi maður J. þ., og nefndum um-
mælum hans hefir sennilega ekki
verið miöaö á kaupíélögin, heldur í
aðra átt, eins 'og óg mun seiuna
vikja að.
Enda þótt starf samvinnufélaganna
sé engin írumorsök að skuldasöfnun
bænda, munu þau telja sér siðferðis-
iega skyit, að gera sitt ítrasta til að
létta skuldabyrði félagsmannanna,
svo langt sem geta þein*a nær, en
hún er bundin við sjóði félaganna.
Félögin eru ekki gamlar stofnanir.
Sjóðirnir ekki stórir, svo sem að lik-
um lætur Félögin þuría að liafa sjóð-
ina tii að vera starfhæf. Frá þjóð-
hagslegu sjónarmiði, væri hið mesta
glapi-æði að lienda nú sjóðunum öll-
um í skuldirnar. þá væri þjóðnýtur
féiagsskapur gerður óstarfhæfur. —
— Varla hefir það verið ætlun Jóns
þorlákssonar.
Engu að siður er sjálfsagt, að við
samvinnumenn látum af hendi af
sjóðunum, eins mikið og framast
þykir íært, til að létta skuldum ai
vanmegna íéiagsmönnum, og leitum
annara þeirra bjargráða á heimavett-
vangi, sem þeim er unnt að ráða.
þar íylgjumst við að sjálísögðu meö
1 þvi sameiginlega átaki, sem þjóðin
öll þarf nú að gjöra. þá viðurkenna
samvinnuiéiögin, að þó þau eigi að-
eins óbeinan þátt i skuldasöínun
bænda, þá viiji þau taka á sig af-
ieiðingar þess, eftir því sem þau
megna.
En þá er líka sjálfsagt að gera þá
kröfu til þeirra aðila, sem áttu bein-
an þátt í að skuldir bænda urðu siík-
ar, sem nú eru þær, að þeir taki á
sig aíleiðingarnar. þar á orsaka og
aiieiðingalögmálinu fyrst og iremst
að vera íullnægt. þess krefst Jón
Jtorláksson.
1 kreppunni 1920—21 komust margir
bændur i mjög mikiar skuldir. Or-
sakir, sem til þess lágu, eru marg-
íramteknar og þjóðkunnar. Fjöldi
þeirra bænda, sem þá lentu í skuld-
um liafa siðan aldrei úr þeim kom-
izt; einkum þó miklir fjölskyldu-
menn, sem liafa þurft að kaupa mik-
inn vinnukraít, og þeir sem hafa
rekið atvinnuveg sinn með lánsfé.
Reynsla síðustu 13 ára sýnir, að aðal-
atvinnuvegir landsmanna hafa ekki
gefið rekendunum þann arð, að hægt
liafi verið að greiða háa vexti af því
fé, sem í atvinnunni stóð. Bændur,
sem bjuggu við lánsfé, lentu í við-
varandi viðskiptalialla. Af lánsfé
þurftu þeir að greiða 6—8%, en fæst-
ir munu í rauninni hafa getað svar-
að nokkrum vöxtum, og þeir dugleg-
ustu og hagsýnustu við bezta aðstöðu
til búreksturs ekki meira en 2—3%.
Ég hefi haft góða aðstöðu til að
fylgjast með afkomu og viðskiptahag
mjög margra bænda, allt þetta
nefnda tímabil, og veit hváð ég hér
fullyrði. Lýsing nákunnugra manna
á iiag t. d. togaraútgerðarinnar í
Reykjavík sýnir að sá atvinnuvegur
hefir líka haft of dýrt rekstursfé.
Hinir geysilegu vextir, sem hér hafa
gilt hjá bönkum og sjóðum, eru að
nokkru leyti framkomnir fyrir fjár-
töp bankanna. þeir vinna töp sín á
þann hátt upp á skilamönnum fram-
tiðarinnar. þessi drápsskattur —
vextirnir — tafði alla fjárhagsvið-
reisn bænda eftir kreppuna 1921.
Byrðin hafði verið þyngd á óhæfiieg-
an hátt af fjármálavaldi landsins, en
Alþingi brást skyldu sinni og veitti
þegnunum enga vörn gegn ósvífni
fjárplógsmanna í bankastjórastöðum.
Gjaldþol og geta bænda til að bera
afleiðingar kreppunnar 1920—21 er
svo enn rýrð um 3/a með gengis-
liækkuninni 1925. Jafnframt er þá
landbúnaðurinn, meðal annars fyrir
vanrækslu og hlutdrægni fjármála-
stjórnarinnár, ekki orðinn samkeppn-
isfær við aðra atvinnuvegi. Bændur
sjá að þeir mega til að breyta um
búskaparlag, mega til að leggja í
nýjar framkvæmdir, mega til að
hætta á að taka dýr lán. Og til breyt-
inganna, til umbótanna, eru þeir
hvattir af leiðandi mönnum þjóðfé-
lagsins; eggjaðir lögeggjan. En sam-
hliða eggjaninni bregzt rikisvaldið
þeirri skyldu sinni aö gera „afl
Utan ár heimi.
Sambúðin við Þýzkaland.
Eftir því sem erlend blöð
herma, er mjög mikil hætta á,
að framferði Nazistanna í
Þýzkalandi verði til þess að gera
sambúð Þjóðverja við önnur ríki
mun erfiðari en áður, og sérstak-
lega er nú talið, að þunglega
rriuni verða tekið í kröfur Þjóð-
verja um endurskoðun friðar-
samninganna og jafnrétti til víg-
búnaðar. Stendur einkum ná-
grannaþjóðunum, Frökkum og
Pólverjum, stuggur af þeim her-
mennskuanda, sem Nazistar nú
hafa magnað í Þýzkalandi. Enda
gengur það nú svo langt, að her-
æfingar hafa fyrir nokkrum dög-
um, með stjórnarráðstöfun, verið
fyrirskipaðar í þýzkum barna-
skólum.
Einu ríkin, sem eins og stend-
ur virðast vera í vináttusam-
bandi við Nazistastj órnina þýzku,
eru Ítalía og Ungverjaland. Víð-
ast annarsstaðar andar nú köldu
í garð Nazista, í blöðum og á
öðrum opinberum vettvangi.
Mikið umtal varð rétt eftir að
Hitler tók við stjórninni, út af
grein í sænska blaðinu „Göte-
borgs Handels- og Sjöfartstid-
ning“. Þetta sænska blað komst
svo að orði, að Þjóðverjar hefðu
móðgað öll stórblöð heimsins með
því að neyða þau til að taka
mann eins og Iiitler alvarlega og
skrifa um hann daglega. Hinn
sænski ritstjóri fékk þegar í stað
fremur óblíða kveðju í símskeyti
frá' Göring, og vöktu þau af-
skipti frá útlendum manni mikla
gremju í Svíþjóð. En skrif hinna
erlendu blaða hefir Nazistum á
engan hátt tekizt að kveða niður
og því tekið það til bragðs, að
banna sum þeirra í Þýzkalandi,
t. d. hið þekkta enska stórblað
„Manchester Guardian“.
Meiri athygli en nokkur blaða-
skrif vöktu þó þær umræður, er í
fram fóru alveg nýlega í neðri
málstofu brezka þingsins. Eúm
af kunnustu þingmönnum Breta,
Winston Churchill (íhaldsm.),
hélt þar mjög harðorða ræðu um
framferði þýzku stjórnarinnar og
sérstaklega Gyðingaofsóknirnar. í
sama streng tók ræðumaður
Verkamannaflokksins Attle major
þeirra hluta, sem gera skal“ — pen-
ingana — bændunum viðráðanlegt.
Sá fítonsandi, sem skammsýn fjár-
hyggja mannanna blés gullkálfinum
i nasir, hefir á siðustu tímum magn-
azt svo, að við liggur, að nú séu ís-
lenzkir bændur troðnir, sem þrælar,
undir klaufum kálfsins.
Bændur áttu engan þátt í fjártöp-
um bankanna, sem leiddu til hinna
óþolandi vaxtakjara. Gengisliækkun-
inni var af fjármálavaldinu þrengt
upp á bændur og aðra framleiðend-
ur. þessar tvær ráðstafanir hafa ork-
að svo miklu til ófamaðar landbún-
aðinum, að ef sú fúlga væri bændum
endurgreidd, myndu þeir nú flestir
ráða fullkomlega við sinar byrðar.
pessar stóru orsakir til skuldasöfn-
unar bænda liafa verið þeim óvið-
ráðanlegar. pjóðfélagið í heild ber
ábyrgð á þeim; það á nú að taka við
afleiðingabagganum. Landbúnaðinn
dregur um slíkt. Og þá er framfylgt
orsaka- og afleiðingaiögmálinu. —
petta er aúðvitað það, sem vakir fyr-
ir Jóni þorlákssyni — honum, sem
þekkir svo vel þessar örlagariku or-
sakir.
pað er hvorki ölmusubæn né betli-
23. blað.
og fyrverandi utanríkisráðherra
Breta, Sir Austin Chamberlain.
Kom það fram í þessum umræð-
um, að brezka stjórnin yrði að
afla sér nánari upplýsinga um við
burðina í Þýzkalandi og gæti
naumast þolað þá afskiptalaust.
Núverandi utanríkisráðherra,
John Simon, tók vel þessum mála-
leitunum, en lét þess að öðru leyti
getið, að oísóknirnar í Þýzkalandi
hefðu að sinni hyggju, valdð
mikla andúð hjá hinni brezku
þjóð.
í Bandaríkjunum fara flest eða
öll stórblöðin mjög hörðum orð-
um um þýzku byltinguna. Sum
þeirra kveða svo fast að orði, áð
meðan slíkt stjórnarfar haldizt,
verði íbúar Þýzkalands ekki tald-
ir til siðaðra þjóðfélaga.
En slíkum ummælum og öðrum
þvíhkum fylgja vitanlega athafn-
ir. Menn af Gyðingaættum, sér-
staklega í Ameríku hafa komið á
samtökum gegn þýzkum vöru-
kaupum til mótmæla gegn með-
fe'rö Gyðinga í Þýzkalandi. Slík
samtök eru þýðingai’mikil, því að
viöa eiga áhriíamenn til Gyðinga
að telja, sem skiljanlegt er, þar
sem þeir hafa dreifst um öll lönd.
Talið er, að Rússar hafi viðbúnað
um að hætta við vörupantanir frá
Þýzkalandi og kaupa vélar frá
Tékkóslövakíu, til að mótmæla
meðíeröinni á þýzkum kommún-
istum. Gæti afnám þessara rúss-
nesku viðskipta haft mjög alvar-
legar afleiðingar fyrir Þýzkaland,
því að þau hafa farið hraðvax-
andi síðustu árin.
Ennþá sýnist þó ekki verða
nein stefnubreyting hjá þýzku
Nazistunum. Síðasta tiltæki Naz-
istastúdentanna þýzku, er að
heimta að „óþjóðlegar og óguð-
legar“ bækur séu teknar út úr
söfnum háskólanna og brenndar
á báli (!) og að mönnum af út-
lendum ættum (sérstaklega Gyð-
ingum) sé bannað að skrifa á
þýzka tungu! 1 einum háskólabæ
! hafa stúdentanúr heimtað, að 38
frjálslyndum prófessorum verði
vikið frá háskólanum og Nazistar
settir í þeirra stað. Slíkt ofstæki
minnir á hina svörtustu kaþólsku,
og- er sárasta hryggðarefni öllum
vinum Þýzkalands og þéirrar
glæsilegu menningar, sem fram að
þessu hefir varpað ljóma á ætt-
land hinna germönsku þjóða.
ganga þó bændur krefjist þess, að
ríkisheildin lilaupi undir bagga með
landbúnaðinum, eins og hann nú er
staddur. Hina utanaðkomandi við-
skiptakreppu h.efðu bændur enn
staðizt, þótt erfitt myndi að vísu, eí
ekki hefðu áður á þeim legið byrðar,
sem eru að mestum hluta þjóðfélags-
logar syndir, en þeir nú verða að
sveitast undir. pað er þvi réttmæt
krafa og sanngjörn af hendi bænda,
að ríkið rétti landbúnaðinum þann
styrk, sem þarf til að hver einasti
bóndi landsins hafi ekki á sinu
nafni og sinni ábyrgð meiri skuldir
en svo, að teljast megi viðráðanlegar
og með viðráðanlegum kjörum. þetta
er áreiðanlega framkvæmanlegt, því
að svo er íyrir að þakka, þrátt fyrir
þau ókjör, sem bændum hafa verið
búin, þá eru þó margir þeirra enn
fjárhagslega sjálfbjargamenn. En þeir
þrautreyndu menn verða einnig, áður
en varir, fjárhagslega eyðilagðir, ef
allur þungi svéitarfélaganna, sá sem
nú vofir yfir, veltist yfir á tiltölu-
lega fáar herðar.
En þvi eru þessi alkunnu rök rak-
in hér, að enda þótt raddir hafi látið
hátt úr öllum áttum, i allan vetur,