Tíminn - 24.06.1933, Page 1

Kosningarnar
o g kreppuhjálpin
Lögin um Kreppulánasjóð, sem
nýlega voru birt hér í blaðinu
og lögin um „heimildir til ým-
issa ráðstafana vegna fjárkrepp-
unnar“, sem birt eru í dag, enn-
fremur heimildir fjárlaganna um
verðuppbót á kjöti og styrk til
frystihúsa og mjólkurbúa eru öfl-
ug viðleitni í þá átt, að létta aí
bændastéttinni sárustu erfiðleik-
um verðfallsins. Samkvæmt þess-
ari nýju löggjöf á Kreppulána-
Sjóðurinn að fá til umráða 21/-;
milj. kr. reiðufé frá ríkissjóði,
sem greiðist á 9Vá ári og allt að
9 milj. kr. í ríkisskuldabréfum.
Þessu fé á aðallega að verja
til að breyta núverandi lausum
skuldum bænda í föst lán til allt
að 42 ára með 4% vöxtum, jafn-
framt því sem sjóðstjómin á að
aðstoða bændur við að ná samn-
ingum og eftirgjöfum eins og
unnt er. Þá er veðdeildum bank-
anna*) heimilað að veita greiðslu-
frest afborgana af lánum í 5 ár
og það mikið af vöxtum fast-
eignalána, að lántakandi sjálfur
greiði ekki meira en 4V2%.
Greiðist það fé úr ríkissjóði. Við
þetta bætist svo heimildin til
verðuppbótar á kjöti, 400 þús.
kr. á fjárlögum 1934, og styrk-
urinn til frystihúsa og mjólkur-
búa, sem einnig á að greiðast úr
ríkissjóði.
Um það verður ekki deilt, að
þessi löggjöf sé stórt spor í rétta
átt, það sem hún nær,. og ef hún
reynist framkvæmanleg. En
margt kemur þó til athugunar í
því sambandi. í fyrsta lagi,
hvort hjálpin muni reynast nógu
mikil, til að bjarga við fjárhag
bændastéttarinnar yfirleitt. I
öðru lagi, hvemig eftirgjafimar
muni verka, t. d. á hag spari-
sjóða í sveitunum og samvinnu-
félaga bændanna sjálfra. Verða
menn að hafa það vel hugfast,
að eftirgjafir af hálfu samvinnu-
félaganna, eru út af fyrir sig
engin hjálp til bændanna, því
að félögin eru bændurnir sjálfir.
1 þriðja lagi er mjög undir
stjóm sjóðsins komið, því að á
hennar vald er framkvæmd lag-
anna lögð að verulegu leyti.
Spáir það ekki góðu samkomu-
lagi í þessu. efni, er 'Alþingi
meinaði . tveim meginaðilum,
samvinnufélögunum og Lands-
bankanum, þátttöku í stjóm
sjóðsins, þrátt fyrir ítrekaðar
óskir. Mun Tíminn gera það að
kröfu sinni, að þessu verði
breytt á næsta þingi og fulltrú-
um frá þessum aðilum bætt í
sjóðstjómina. — Og loks er að
minna á það atriðið, sem þýð-
ingarmest er. Tekst þjóðfélaginu
að skapa hinni íslenzku bænda-
stétt skilyrði til þess að standa
við þær skuldbindingar, sem hún,
þrátt fyrir kreppuhjálpina, verð-
ur að taka á sig í framtíðinni?
Takist ekki með viturlegri land-
búnaðarlöggjöf, að skapa þessi
skilyrði fyrir frámtíðarafkomu
landbúnaðarins, er sérhver
kreppuhjálp aðeins stundarfró, og
haldlaus er til lengdar lætur.
En löggjöfin um fyrirkomu-
lag kreppuhjálparinnar er að-
eins önnur hlið þessa máls. Málið
’) þar á meðal Byggingar og land-
námssjóði og RæktunarsjóOi.
er enn á miðri leið og óséð urn
afdrif þess. Því að enn er ekki
hægt að vita, hvort kreppulána-
sjóðurinn í raun og veru verður
starfhæfur og hvort hægt verð-
ur að nota þær heimildir, sem í
fjárlögunum eru veittar til verð- ,
uppbótarinnar á kjöti og annara i
styrkveitinga til landbúnaðarins. 1
Eins og Alþingi gekk frá fjár- !
lögum ársins 1934, eru þau með
greiðsluhalla, sem nemur fram
undir 1% miljón króna. Fáist
þessi greiðsluhalli ekki jafnaður
á einhvern hátt, þarf ekki að bú-
ast við neinum kreppuráðstöfun-
um, sem að haldi koma. Lögin
um kreppuhjálpina til landbúnað-
arins verða þá „pappírslög“ og
ekkert annað.
En af hverju stafar þessi mikli
greiðsluhalli? Af hverju er nú
hætta á, að kreppuhjálpin verði
óframkvæmanleg ?
Það er af því að íhaldsmenn-
irnir á Alþingi hafa, þrátt fyrir
samsteypustjórnina, neitað að
samþykkja frumvarp Framsókn-
arflokksins um bráðabirgðar-
skatt á hátekjur og stóreignir
til að standa straum af kreppu-
ráðstöfunum.
Kosningarnar 16. júlí verða
að skera úr um það, hvort
kreppulöggjöfin verður „pappírs-
löggjöf" eins og íhaldsflokkur-
inn vill hafa hana, eða hvort
þeir, sem bezt eru staddir í þjóð-
félaginu eiga að leggja fram pen-
ingana til þess að unnt sé að
veita landbúnaðinum þá hjálp,
sem lögin ákveða.
Úr því að íhaldið fæst ekki til
að breyta afstöðu í þessu efni,
þá verða kjósendurnir að breyta
afstöðu sinni til þeirra íhalds-
manna, sem hingað til hafa átt
sæti á Alþingi, sem fulltrúar fyr-
ir sveitakjördæmi.
Bændumir í Skagafirði, Rang-
árvallasýslu, Borgarfirði og Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, eiga að
láta sína fyrverandi íhaldsfull-
trúa gera grein fyrir því nú á
framboðsfundum, hvað íhalds-
flokkurinn meini með því, að
greiða atkvsaði með kreppuhjálp
til landbúnaðarins en neita síðan
um peningana, sem þarf til þess
að veita þessa hjálp?
Svo framarlega sem meirihluti
bænda í þessum kjördæmum
hefir opin augun í þessu mesta
alvörumáli líðandi stundar, eiga
þeir Magnús Guðmundsson, Jón
Ólafsson, Clafur Thors, Pétur
Magnússon og Pétur Ottesen, að
falla á verkum sínum í skatta-
málunum á síðastliðnu þingi.
Og í öllum sveitakjördæmum
um allt land eiga íhaldsmennirn-
ir að falla á þessum verkum
sínum. í öllum sveitakjördæmun-
um verða bændurnir að vera
samtaka um að heimta peningana
í kreppuhjálpina, þaðan sem þeir
eru til og þaðan, sem réttlátast
er að fá þá.
-----o----
Furutrén á pingvöllum hafa vaxið
mikið hin síðustu ár, sprotarnir
stundum lengst um 30—40 cm á
sumri. Er það mál sumra manna,
sem vel bera skyn á þá hluti, að
vel megi hugsa sér að gagnlegustu
notin af þingvallahrauni verði að
láta þar vaxa greni- og furuskóg með
björkinni.
Lárus Jéhannesson
og Áfengisverzlun ríkisins.
Rógurinn um ríkisútgerðina.
Viðtal við forstjóra Áfongisvaxzlunar-
innar.
Út af fregnum, sem bonzt liai'a út,
um málaferli við ríkið vegna álagn-
ingar á vín hjá Áfengisverzlun rík-
isins, hefir Tíminn spurst fyrir úm
þettu efni lijá forstjóra Áfengisverzl-
unarinnar, hr. Guðbrandi Magnússyni.
Forstjórinn skýrir svo frá:
Lárus Jóhannesson lögfræðingur
lieíir höíðað skaðabótamál á rík-
issióð út af of mikilli álagningu Á-
fengisverzlunarinnar á vínin, og
telur sig kominn að þeirri niður-
stöðu, að ranglega hafi verið haft
aí vínkaupendum, samtals 2 milj-
ónir króna, á fjórum árum.
Fyrir milligöngu Péturs Zophóní-
assonar, sem talinn er trúnaðar-
maður Stói'stúku íslands og Hag-
stofumxar, hefir Lárus komizt yfir
og afritað hækur Áfengisverzlunai'-
innar, þar sem tilgreindir eru kaup-
endur að vinunum. Vinnur svo Lár-
us að því að ná samningum við
þessa menn upp á hlut af hinni
væntanlegu „endui’greiðslu", en af
öðrum eru keyptar „kröfumar", fyrir
smáfjárhæðir.
Upphaffega var mikið af vínunum
keypt i Danmörku og lagt á þau
ca. 50%. Að iögum er heimild til
75% álagningar.
Enn í dag er verzlað með 22 vín-
tegundir frá tíð Mogensens forstjóra
og eru þær allar seldar með sama
verði og upphaflega var á þær sett,
aðeins ein tegund frá hans tíð hefir
verið hækkuð til samræmis við
aðrar.
Nýjar vintegundir eru seldar með
nákvæmlega sama verði, miðað við
gæði, eins. og þessar gömlu vínteg-
undir í verziuninni. Að öðrum kosti
mundu þær heldur ekki samkeppn-
isíærar við gömlu tegundirnar.
það sem skeð hefir er þetta:
Kappkostað hefir verið, að komast
að sem beztum kaupum á vínunurn
og komast fram hjá óþörfum milli-
liðum.
Nú ei-u öli vínin að kalla keypt
milliliðalaust frá framleiðendum og
innkaupsvei’ðið hefir því lækkað.
Við þetta hefir álagningin aukizt,
þótt xitsöluverðið sé óbreytt frá upp-
lxafi, og kann í einstökum tilfellum
að vera lcomin yfir hið löglega
mark.
Lárus mun teija óheimilt að miða
álagningu við tilkostnað við að koma
vini á flöskur hér innanlands, þótt
heimilt sé að leggja á þennan til-
lcostnað þegar hann er unninn er-
lendis og vínið flutt inn á flösk-
um. En frá fyrstu, lika i tíð Mog-
ensens, hefir verið í’eiknað með því,
að flaska, flöskumiði, tappi, hetta
og öll vinna við að koma vini á
flösku, næmi 1 krónu, og sú króna
verið lögð við stofnverðið, sem á er
lagt.
í þessu atriði er fólginn megin-
hlutinn af hinum mikla mismun,
sem Lárus tolur á löglegu og raun-
verulegu söluverði Áfengisverzlunar-
innar.
-----o-----
Sanxkvæmt kreppulttgunum áttu
landbúnaðarnefndir beggja deilda að
benda landbúnaðarráðherra á tvo
menn í kreppunefnd með Tr. þ.
íhaldsmennimir þrir: ísberg, Ottesen
og Pétur Magnússon kusu Pétur
Magnússon. þrir Framsóknarmenn:
Bjarni, Lárus og Jón í Stóradal kusu
Jón í Stóradal. Tveir Framsóknar-
menn: Páll Hermannsson og Stein-
grímur Steinþórsson ku$u Ingólf
Bjarnarson og var það í samræmi
við óskir meirahluta þingflokksins
og miðstjórn Framsóknarflokksins.
Ef frá eru talin eigin atkvæði, eru
atkvæði jöfn um þrjá menn, Pétur,
Jón og Ingólf og ætti því ráðherra
að mega velja milli þeirra.
Níðgreinar íhaldsblaðanna um
Skipaútgerð ríkisins og forstjóra
hennar, hr. Pálma Loftsson, keyra nú
svo úr hófi, að ekki verður lengur
við unað. Að vísu hefði það staðið
næst Magnúsi Guðmundssyni dóms-
málax’áðherra, , sem er yfii’maður
þessarai' stofnunai’, að kveða niður
þennan rógburð í sinum eigin blöð-
um, þar sem lieldur ekki verður séð,
að hann sem embættismaður hafi
tekið hann alvarlega nú upp á sið-
kastið. En svo fjarri fer því að M.
G. hafi séð sóma sínn i þessu efni,
að hann þvert á móti he.fir sem ráð-
lierra á auðvirðilegasta hátt neytt
aðstöðu sinnar til að ala á tortryggnl
gagnvart undiraiönnum sínum, svo
senx í-ækilega skal nú gerð grein
fyrir hér í blaðinu.
Stofnun Skipatúgerðarinnar var i
upphafi fyx’st og fi’emst sparnaðai--
ráðstöfun og af því að eðlilegt þótti í
ulla staði að sameiixa undir einni
yíirstjórn alla útgei’ð rikisins, varð-
skipamxa, sti’andfex’ðaskipanna, vita-
skipsiixs, varðhátanna o. fl. uígerðai’-
stjóra Esju einnar kostaði þá hjá
Einxskipafélaginu um 34 þús. kr. á
ári, en hjá í'íkisútgerðinni hefir sá
kostnaður minnkað nærri um helm-
ing. Ríkisútgerðiix tók og upp þá ný-
bi-eytni til bóta, að annast sjálf fæð-
issölu 4 skipunum, og hefir Eim-
skipafélagið síðar tekið það eftir
henni. Við ríkisútgerðina voru laun
stai’fsnxanna þegar og eru enn stór-
unx lægi’i en hjá Eimskipafélagiixu
eins og sýnt hefir verið hér í blað-
inu xneð nákvæmum samanburði,
forstjóralaunin ein t. d. eru þriívar
sinnum iægri. Tif að veita fyrirtæk-
inu forstöðu tókst að fá óvenju dug-
legan og þaulreyndan mann, Pálma
Loftsson skipstjóra, og réð áhugi
mestu unx það, að Pálmi fékkst til
þessa starfa, því að launakjör hans
þar eru stórum lakari* en hann áður
átti kost á sem skipstjóri.
En það er kunnara en frá þurfi að
segja, að þegar eftir að ríkisútgerð-
in var sett á stofn, höfðu ýmsir
íhaldsmenn í Reykjavík með sér
samtök um að í'áðast sem grimmi-
legast á þessa nýju stofnun og for-
stjóra hennar. Birtust þessar árásir
í Mbl. Að slíkar árásir hafi skaðað
fjárhagsiega afkomu útgerðarinnar
liggur i augum uppi, þar sem mjög
margt af kaupsýslumönnum stendur
að Mbl. En undir þvi var einmitt
mikið komið, að kaupsýslumenn létu
útgerðina njóta flutninga a. m. k.
fremur en erlendu skipin, sem þá unx
skeið voru skæðustu keppinautar
hennar. En svo langt var þá gengið,
að Mbl. jafnvel vakti sérstaka at-
lxygli á ferðum erlendu skipanna á
sanxa tínxa, sem beinast lá við að
nota strandferðaskip ríkisins.
Seint á árinu 1930 var björgunar-
og varðskipið „þór,‘ keypt í þýzka-
landi. Annaðist Pálmi Loftsson þau
kaup fyrir hönd ríkisins, sigldi sjálf-
ur skipinu milli landa og sparaði
ríkinu við það nokkrar þúsundir
króna.
Á leiðinni lenti skipið í óveðrinu
mikla 1. des. og var þá statt um 60
mílur suðaustur af Portlandi. í þvi
veðri og á svipuðum slóðum fórst
þá botnvörpungurinn „Apríl“ með
ailri áliöfn. Norska farþegaskipið
„Lyra“, sem einnig var á sömu slóð-
unx, konxst við illan leik í höfn mjög
nxikið skenxmt, og töldu skipverjar
]>að hafa verið hætt komið.
Nálega hvert skip, sem úti var í
þessu veðri við Suðurland, kom í
höfn meira eða minna brotið nema
þór. Ilann sakaði ekkert.
F.n vart var þór fyr kominn í höfn
í Reykjavík en Mbl. byrjaði að birta
hinar fráleitustu lygasögur um skip-
ið. Var því þar haldið fram, að skip-
ið mætti heita ósjófært og jafnframt
dylgjað um það, að Pálmi Loftsson
myndi hafa grætt stórfé í eiginn
vasa fyrir að lxafa keypt þetta ónýta
skip. Nefndu sunxir ihaldsmenn 30
þús., en aðrir 00 þús. kr., sem áttu
uð hafa runnið í vasa forstjórans.
þar sem því var lialdið fram, að
skipið væri ónothæft, en því var m.
a. ætlað að vera björgunarskip, taldi
fcrstjórinn óhjákvæmilegt, vegna
væntanlegrar stai'fsemi skipsins að
fá þessi ósannindi kveðin hiður. Fór
hann þá fram á það við Mbl., að
birt yrði skýrsla um skoðun skipsins,
sem framkvæmd hafði verið af er-
lendunx skipasérfræðingi, og var
skýrslan undirrituð af honum. þegai
Mbl. neitaði birtingu skoðunargerð-
arinnar, ítrekaði forstjórinn tilmæli
sin og bauð Idaðinu borgun fyrir
birtinguna. En þar sem Mbl. neitaði
einnig þá algerlega um að birta
skýrsluna eða nokkra aðra leiðrétt-
ingu, þó því væri með leyfi ráðu-
neytisins boðin borgun fyrir, samdi
forstjórinn við Tínxann um útgáfu
uukablaðs i þessu skyni og greiddi
Skipaútgerðin útgáfukostnað þess.
\'ar það að sjálfsögðu ódýrari ráð-
stöfun en ef útgerðin hefði farið að
gefa út sérprentaða skýrslu í þessu
skyni, eins og t. d. stjórn Eimskipa-
félagsins gerði til að verja aðstöðu
félagsins í vinnudeilunni 1929. En
aldrei hafa íhaldsblöðin fundið neitt
að þeirri ráðstöfun. Árásirnar út
af þórskaupunum féllu svo niður í
bili stuttu síðar, enda hafði verið
sannað með ólxrekjandi vottorðum og
öðrum gögnunx, að þær höfðu við
engin rök að styðjast. þór tók svo til
starfa næsta ár sem björgunar- og
varðskip, en sú nýbreytni var tekin
upp, að lúta skipið stunda veiðar í
ígripum, þegar tími vannst til, bæði
syðra á vertíðinni og fyrir Norður-
landi unx síldveiðitínxann. Var afli
þórs seldur almenningi vægu verði,
og hafði það áhrif í þá átt að
lækka fiskverðið hér í Rvik, og
einnig fengu bændur ódýra fóðursíld
aí afla þórs um sumarið, auk þess
sem hann lét í bræðslu á Siglu-
íirði.
' Líklega hefir fjandmönnum ríkis-
útgerðarinnar þótt sækjast seint róg-
urinn um útgerðina, og hefst nú
annar þáttur þessa máls á Alþingi
1932. Er þá leitað nýrra ráða. Jón
þorláksson har þá fram í þinginu
tillögu unx skipun svokallaðrar rik-
isgjaldanefndar, til athugunar á rík-
isbúskapnunx. Vai" þetta látið eftir
Jóni, og þrír alþingismenn, einn úr
liverjum flokki, Jón i Stóradal, Jón
Baldvinsson og Jón þorláksson
sjálfur, kosnir í nefndina.
í þinglokin konx í ljós, hver verið
hafði tilgangurinn með tillögunni. J.
þ. hafði sem sé næstum eingöngu
snúið sér að Skipaútgerðinni (og
nokkuð að Viðtækjaverzlun rikis-
ins). Lagði liann fram í efri deild
piagg, er hann nefndi „álit rikis-
gjaldanefndai'" og var að nxestu
leyti endurtekning á níðgreinunx
Mbl. um ríkisútgerðina, ásamt kröfxi
um, að látin yrði fara franx „krit-
isk" endurskoðun á útgerð þórs.
Lýstu hinir nefndarmennirnir yfir
því, að Jón hefði unnið starfið á
bak við þá, en á þann hátt tókst
honum að konxa níðgreinum Mbl.
inn í þingtíðindin!
Tillaga J. þ. um „kritiska" endur-
skoðun var ekki samþykkt í deild-
inni. En rétt um sama leyti varð
M. G. ráðherra og yfirmaður ríkis-
útgerðarinnar. Og þó að það væri i
rauninni nógu skýrt komið fram,
að Alþingi taldi þessarar endurskoð-
unar ekki þörf, mat M. G. meir að
gefa ílokksmönnum sínum tækifæri
til að svala reiði sinni.
J. þ. hafði látið í veðri vaka, að
liann ætlaðist til, að endurskoðunin
yrði franxkvæmd af yfirskoðunar-
mönnunx landsreikninga eða í sam-
ráði við þá. En i þess stað var þetta