Tíminn - 25.09.1934, Síða 1

©faífcbagi
61a{»Ina oc I. )Ani.
Átaangmiaa toetat 10 to.
^feteifcsla
eg inn^elmta á £angaoeg 10.
<Biml 2353 — J?6at^ólj 061
im trg.
Reykjavík, 25. sept. 1934
43. blað.
Ný norsk lög
um skipulagning afurðasölunnar
Af nágrannaþjóðum okkar
Islendinga standa Norðmenn
okkur um' marga hluti næst og
eiga við líkasta aðstöðu að
búa. Noregur er stórt strjál-
býlt land, með landbúnað í af-
skekktum héröðum. þar sem
víða er erfitt um samgöngur.
Það er því sérstaklega eftir-
tektarvert fyrir Islendinga,
hvernig norska löggjafarvald-
ið hefir farið að þvf að veita
bændum síns lands aðstoð í
erfiðleikum kreppunnar.
Það var á árunum 1930 og
1931, sem norska Stórþingið
og ríkisstjómin fór að láta af-
urðasölu bændanna á innan-
landsmarkaðinum1 til sín taka.
Með lögum 6. júní 1930 var hin
svokallaða viðskiptanefnd (Om-
sætningsraadet) sett á lagg-
imar og átti hún að vinna að
því að skipuleggja markaðinn
fyrir flesk, mjólk, smjör, ost
og egg. Var viðskiptanefndinni
falið að gera tillögur um verð-
jöfnunarskatt á þessar vömr,
eftir því sem henta þætti og
ríkisstjóminni veitt heimild til
að framkvæmá þær tillögur.
Síðan hefir þessari starfsemi
til umbóta á innanlandsmark-
aðinum stöðugt verið haldið
áfram, fyrst undir stjóm
Hundseid og síðar undir
stjóm Movinckels og hefir
stórbætt afkomumöguleika
landbúnaðarins norska á þess-
um erfiðu árum.
Lagafyrirmæli, sem Stór-
þingið hefir samþykkt í þess-
um! efnum undanfarin ár, eru
nefnd bráðabrigðalög (midler-
tidig lov), og táknar það, að
þau séu sett vegna óvenjulegs
ástands og eigi ekki að gilda,
ef afkomumöguleikar landbún-
aðarins færist aftur í venjulégt
horf.
Síðustu ,,bráðabrigðalögin“
af þessu tagi voru samþykkt
í Stórþinginu 28. júní s. 1. og
staðfest af konungi 29. s. m.
Skal hér skýrt frá efni þeirra,
enda er þar ýmislegt, sem
verða mætti til athugunar hér
á landi einmitt nú, þegar þessi
mál eru til meðferðar.
Fyrsti kafli þessara nýju
laga er um kjamfóður*) og
notkun þess. Er samkvæmt
lögunum heimilt að banna inn-
flutning á kjarnfóðri eða efn-
um, sem notuð eru til að fram-
leiða kjamfóður. Gert er þó
ráð fyrir, að undanþágur verði
veittar. Ennfremur er heimild
til með stjómarráðstöfun að
setja reglur um1 hámarksnotk-
un kjamfóðurs (skömmtun),
hvort sem það er aðflutt eða
framleitt í landinu sjálfu.
Skömmtun á innlendu kjam-
fóðri nær þó ekki til' þeirra
bænda, sem kaupa innan við
1000 kg. af kjamfóðri alls á
ári.
Heimilt er að leggja skatt á
innflutt kjamfóður. Verður því
varið til að standa straum! af
kostnaði við þessar ráðstafan-
ir og til greiðslu flutnings-
*) Heimaræktað kom ar undan-
skiliö.
gjalda fyrir bændur í afskekkt-
um héröðum.
Rísi ágreiningur um, hvað
telja skuli kjarnfóður, sker
stjórnarráðið úr og verður
þeim úrskurði ekki áfrýjað til
dómstólanna.
Tilgangur þessara lagafyrir-
mæla er að koma í veg fyrir
það, sem nefnd hefir verið
„óeðlileg“ framleiðsla á mjólk.
En hún er í því fólgin, að
framleiða mjólk, aðallega í ná-
grenni bæjanna, að méstu leyti
á aðkeyptu kjamfóðri og
keppa á þann hátt við þá
fóðurframleiðslu (hey og
korn) sem sveitabændur hafa
á jörðum sínum. Telja Norð-
menn, að á meðan bændur eiga
fullt í fangi méð að fá markað
fyrir sína „eðlilegu" fram-
leiðslu á jörðunum, þá sé ekki
æskilegt frá þjóðfélagsins
sjónarmiði að auka hana á
þennan hátt og sérstaklega
ekki með kjamfóðurinnkaup-
um frá öðram löndum!.
Er enginn vafi á, að þessi af-
staða Norðmanna til kjamfóð-
ur notkunarinnar er mjög at-
hyglisverð hér á landi, þótt
þar verði vitanlega að taka
nauðsynlegt tillit til þeirrar
kjarnfóðurnotkunar, sem1 óhjá-
kvæmileg er í sveitunum vegna
skemmda á heyjum í óþurka-
sumrum.
Annar kafli hinna nýju
norsku laga eru framhalds-
ákvæði viðvíkjandi sölu á
fleski, mjólk og mjólkurafurð-
um.
Er stjóminni þar heimilað
að setja ákveðnar reglur um
takmörkun aðflutnings á fleski,
mjólk og mjólkurafurðum til
markaðarins í bæjunum, ef
hætta er á, að markaðurinn
verði of hlaðinn að öðram
kosti.
Þriðji kafli laganna er um
skatt á smjörlíki. Undanþegið
skattinum er það smjörlíki,
sem inniheldur a. m. k. 10%
af smjöri. Sé smjörblöndunin
sem svarar 5% eða minni er
skatturinn 20 aurar pr. kg., en
lækkar um 1 eyri pr. %, sem
smjörblöndunin er aukin.
Smjörlíkisskatturinn rennur
í sérstakan sjóð. Nokkram
hluta sjóðsins á að verja til að
greiða verðuppbót á vinnslu-
mjólk og á seljasmjör og
heimagert smjör, eftir nánari
ákvæðum, sem stjórnin setur.
En nokkrum hluta á að verja
til að jafna mjólkurverðlagið
milli einstakra verðlagssvæða
(melkecentraler) í landinu, að
fengnum tillögum frá lands-
sambandi norskra mjólkur-
framleiðenda.
1 fjórða kafla eru sektar-
ákvæði o. fl. Brot gegn lögun-
um varða allt að 100 þús. kr.
sektum. Kjarnfóður ólöglega
innflutt eða ólöglega selt má
með dómi gera upptækt án
endurgjalds, eða andvirði þess.
Skyldugjöld samkv. lögunum
eru innkræf með lögtaki.
Upplýsingar, sem nauðsyn-
legar era vegna framkvæmdar
lagana, eru viðkomandi aðilar
#skyldir að gefa að viðlögðum
Piiir knkiriir slili ilii slll
on stirf lakoks Mðileis
UR nefndaráliti
um frv. til laga um afnám laga nr. 48, 20. júní 1923, um eftir-
litsmann með bönkum og sparisjóðum.
Frá fjárhagsnefnd neðri deildar 1932.
„Nefndin taldi rétt að bera þetta 'mál undir stjóm bank-
anna, og hafa henni borizt svör þeirra. Á þeim svöruni er auð-
sætt, að bankarnir telja sig ekki hafa haft neitt verulegt gagn
af starfi eftirlitsmannsins með bönkum og sparisjóðum. Banka-
ráð Landsbanka Islands skírskotai- í svari sínu til samþykktar,
sem gerð var um þetta mál í bankaráðinu 7. okt. 1930 og hljóð-
ar svo:
„Undir því skipulagi, sem komið er á stjóm Landsbankans
og endurskoðun með lögum nr. 10, 15. apríl 1928, um Lands-
banka Islands, telur bankaráðið ástæðulaust, að eftirlitsmaður
banka og sparisjóða hafi nokkurt eftirlit með Landsbankanum,
svo að bankinn endurgreiði ríkissjóði nokkuð af launum eftirlits-
mannsins.
Nú með því að bankaráðinu er ekki kunnugt um, að eftir-
litsmaðurinn hafi nokkurt eftirlit rækt í Landsbankanum 2—3
síðustu árin, gefur það ástæðu til að ætla, að eftirlit hans sé
óþarft, og því leyfir bankaráðið sér að leggja til við fjármála-
ráðherrann, að hann hlutist til um, að sú breyting verði gerð á
lögum nr. 48, 20. júní 1923, um eftirlitsmann með bönkum! og
sparisjóðum, að Landsbankinn sé þar undanskilinn, nema gera
megi það með reglugerð í skjóli 2. gr. laganna, og verði það
þá gert“.
í svipaðan streng tekur fulltrúaráð Utvegsbanka Islands h.f.
og hefir það farið fram á „að bankinn verði undanþeginn þeirri
kvöð, að greiða hluta af launum eftirlitsmanns með bönkum og
sparisjóðum, enda telur bankinn sig ekki skyldan til slíkrar
greiðslu". '
Stjóm- Búnaðarbanka íslands tekur það fram, að „hún hafi
enga aðstöðu haft til að dæma um gagnsemi starfs þessa“.
Alþingi 27. apríl 1932.
H. Stefánsson Magnús Jóhsson Bernharð Stefánsson
fonn. fundarskr. með fyrirv. frsm.
Steingr. Steinþórsso(n“.
Frumvarpið um að afnema
bankaeftirlitsstarfið var flutt
í þinginu af Steingrími Stein-
þórssyni og Sveinbimi Högna-
syni. Við umræðumar varði
ólafur Thors bitlinginn fullum
hálsi, en Magnús Guðmundsson
og Einar Amórsson með hang-
andi hendi, eins og sjá má í
umræðunum. 1 nefndinni varð
samkomulag um, að málinu
skyldi „vísað til stjórnarinn-
ar“. En svo kom samsteypu-
stjómin í þinglokin, og frum-
varpið var aldrei afgreitt.
En álit bankanna kemur
nokkuð greinilega fram! í
nefndarálitinu. Bankaráð
Landsbankans segir, að Jakob
hafi ekki komið í bankann í
2—3 ár! Útvegsbankinn neitar
að borga honum! kaup. Og
Búnaðarbankinn hefir „enga
aðstöðu“ til að dæma um starf
eftirlitsmannsins. Þangað hef-
samskonar viðurlögum; og gilda
um vitnaframburð í sakamál-
um'.
Þvílíkar ráðstafanir telja
frændur vorir Norðmenn nú
sanngjarnt og nauðsynlegt að
gera vegna landbúnaðarins í
heild og til að hjálpa því
fólki í lífsbaráttuxmi, sem
heima á í þeim! byggðarlög-
um, sem erfiðasta eiga mark-
aðsaðstöðu. 1 Noregi myndu
því þær ráðstafanir, sem verið
er að gera hér á landi til að
skipuleggja afurðasöluna, síð-
ur en svo þykja ósanngjamar.
ir Jakob m. ö. o. alls ekki kom-
ið, og var þó bankinn búinn að
starfa nokkuð á þriðja ár.
Og svo kallar Mbl. það „of-
sókn“ að reka þennan mann úr
embætti eftir að hann er búinn
að hirða 170 þús. kr. af al-
mannafé fyrir verra en ékki
neitt.
Slátnrtídin
Aðalhaustslátrunin hjá Slát-
urfélagi Suðurlands byrjaði
á fimmtudaginn var.
Haustslátranin í Reykjavík
verður mun minni en í
fyrra og eftir því, sem áætlað
hefir verið, Ve- minni en þá.
Ástæðan til þess liggur í
því, að vanhöld voru á img-
lömbum í vor og heyfengur
manna hér sunnanlands yfir-
leitt góður.
Hér í Reykjavík verður slátr-
að 12—1400 fjár á dag iúeðan
aðalslátrunin stendur yfir. Fé-
lagið tekur einnig fé til slátr-
unar á Akranesi og í Hafnar-
firði.
1 fyrra var slátrað á vegum
Sláturfélagsins á þessum stöð-
um um 50 þús. fjár og er sum-
arslátrunin þá talin með,
( Norðanlands mun slátrun nú
víðast byrjuð eða um það
leyti að byrja.
Eftir þeim fréttum, sem
blaðið hefir haft mun verða
slátrað þar yfirleitt fleira fé
en á síðastliðnu hausti og má
rekja það til hinna mikluj ó-
þurka, sem voru þar í sumar.
Hólmfríður Pálsdðttir
Fædd 29. sept. 1854 — Dáin 15. sept. 1934
Nú í ár eru liðnir 80 vetur síðan íslend-
ingar fengu fullkomið frelsi til að ráða
verzlun sinni sjálfir, og þetta frelsi hefir
orðið undirstaða nálega allra annara um-
bóta í landinu.
En á þessu sarna ári, 29. sept. 1854,
fæddist norður í Svarfaðardal lítil stúlka,
á einni af litlu en fallegu jörðunum í þess-
um sólsæla dal. Þessi stúlka hét Hólm-
fríðuK Pálsdóttir. Ilún andaðist hér í
Reykjavík 15. sept. s. 1. og var borin til
hinztu hvíldar í nýja gráfreitnum í Foss-
vogi í gær. Vinir hennar höfðu haft við-
búnað til að minnast 80 ára afmælis henn-
ar, eftir fáa daga, en í þess stað fylgdu
þeir henni nú til hinnar síðustu hvílu.
Það er vafalaust tilviljun að Hólmfríður
Pálsdóttir er borin í þennan heim sama
árið og þjóðin fékk verzlunarfrelsi, en það
er engu að síður skemmtileg tilviljun, því
að þessi kona átti því láni að fagna, að
eiga þá sonu, sem hafa gert meira en aðr-
ir menn til að gera verzlunarfrelsið að
blessun fyrir íslendinga, ménn, sem hafa
átt mestan þátt í að heillaríkar afleiðing-
ar verzlunarbaráttu Jóns Sigurðssonar ná
nú til hvers einasta heimilis í landinu.
Og þó er æfisaga Hólmfríðar Pálsdóttur
ekki tengd við neina sérstaka baráttu, enn
síður byltingar. Hólmfríður óx upp heima
í Svarfaðardal við venjuleg lcjör á litlu
sveitaheimili, þar sem! allir vinna og allir
vinna saman. Þegar hún er tvítug, giftist
hún ungum manni, Kristni Ketilssyni, ná-
frænda Jakobs Hálfdánarsonar. Með þeim
takast ástir góðar. Þau bjuggu sem leigu-
liðar á fjórum jörðum fram1 í Eyjafirði,
áttu fjóra mannvænlega sonu, og eftir 44
ára sambúð misti Hólmfríður mann sinn
árið 1918. Eftir það lifði hún hjá sonum
sínum, á Akureyri og Eiðum, en lengst af
í Reykjavík.
í ytra skilningi var lífssaga Hólmfríðar
Pálsdóttur alveg samhljóða sögu þúsunda
annarra góðra kvenna í landinu. Ilún vex
upp á þeim tíma þegar konum var bæði
með lögum og venjum varnað alls náms og
vaxtarskilyrða, nema þeirra, sem heimilin
og vinnan veittu. Á heimili foreldranna og
á hennar eigin heimili var barist í bökk-
um með efnahaginn. Mikið unnið, mikil ráð-
deild og hagsýni sýnd í hvívetna. Þar vár
ekki safnað í kornhlöður. Umhyggjan mest
að ala sem bezt upp barnahópinn, standa
vel í skilurn við alla og gera hvers manns
bón, sem að garði bar, ef þess var nokltur
kostur.
Við þessi ytri skilyrði fæddu þau Hólm-
fríður og Kristinn upp sonu sína fjóra, þá
Hallgrím Kristinsson stofnanda kaupfélags
Eyfirðinga og heildsölu Sambandsins, Sig-
urð forstjóra Sambandsins, Jakob skóla-
stjóra á Eiðum og Aðalstein framkvæmda-
stjóra í Sambandinu. Þrír af þessum bræðr-
um hafa verið höfuðforvígismenn um efna-
lega samvinnu í landinu, en hinn fjórði víð-
sýnn og glæsilegur leiðtogi í andlegri sam-
vinnu.
Það verður með sanni sagt, að Hólm-
fríður Pálsdóttir hafði barnalán. Fáar ís-